Benzoesan sodu

Benzoesan sodu, E211, C
6H
5COONa – organiczny związek chemiczny, sól sodowa kwasu benzoesowego, stosowana jako konserwant żywności. Na skalę przemysłową uzyskuje się go syntetycznie^[2][6]. Ma właściwości bakteriostatyczne i fungistatyczne, hamuje rozwój drożdży, pleśni, bakterii masłowych, octowych oraz w mniejszym stopniu mlekowych. Obecność dwutlenku siarki, dwutlenku węgla, soli kuchennej, cukru spożywczego, kwasu sorbowego (lub jego soli) zwiększa jego aktywność^[2].

Benzoesan sodu

Nazewnictwo Nomenklatura systematyczna (IUPAC) benzoesan sodu Inne nazwy i oznaczenia farm. łac. natrium benzoicum[1], natrii benzoas inne sól sodowa kwasu benzoesowego, E211
Ogólne informacje
Wzór sumaryczny	C7H5NaO2
Inne wzory	C 6H 5CO 2Na, C 6H 5COONa, PhCOONa
Masa molowa	144,10 g/mol
Wygląd	bezwonny[2], biały lub prawie biały krystaliczny lub ziarnisty proszek albo płatki[3] o lekko słodkim smaku[2]
Identyfikacja
Numer CAS	532-32-1
PubChem	517055
SMILES O=C([O-])C1=CC=CC=C1.[Na+]
InChI InChI=1S/C7H6O2.Na/c8-7(9)6-4-2-1-3-5-6;/h1-5H,(H,8,9);/q;+1/p-1 InChIKey WXMKPNITSTVMEF-UHFFFAOYSA-M
Właściwości Gęstość 1,50 g/cm³ (20 °C)[4]; ciało stałe Rozpuszczalność w wodzie 556 g/l (20 °C)[4] Temperatura topnienia 436 °C[4] Temperatura rozkładu 450–475 °C[4]
Niebezpieczeństwa Karta charakterystyki: dane zewnętrzne firmy Sigma-Aldrich [dostęp 2020-01-02] Globalnie zharmonizowany system klasyfikacji i oznakowania chemikaliów Na podstawie podanej karty charakterystyki Uwaga Zwroty H H319 Zwroty P P305+P351+P338 Temperatura zapłonu powyżej 100 °C[5] Numer RTECS DH6650000 Dawka śmiertelna LD50 4070 mg/kg (szczur, doustnie)[4]
Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa)
Klasyfikacja medyczna
ATC	A16AX11 A16AX30 V04CG30
Farmakokinetyka Wydalanie z moczem[2]

Występowanie

W postaci anionu benzoesanowego występuje głównie w jagodach borówki czarnej, a także w niewielkich ilościach w jagodach żurawiny, grzybach, cynamonie, goździkach oraz niektórych produktach mlecznych (efekt fermentacji bakteryjnej)^[7].

Właściwości biologiczne

W organizmie dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego. W wątrobie tworzy kwas hipurowy, przez połączenie z glicyną. Kwas ten w ciągu 12 godzin jest całkowicie wydalany z moczem (do 97% może być wydalony w ciągu 4 godzin)^[1].

Zastosowanie

Spożywcze

Benzoesan sodu jest szeroko stosowany w przemyśle spożywczym jako środek do konserwacji żywności o symbolu E211 według nomenklatury Unii Europejskiej. Pełni również rolę solubilizatora, na przykład w połączeniu z kofeiną w preparacie Coffeini et Natrii benzoas.

Stosuje się go do konserwacji, między innymi^[8]:

• przetworów owocowych^[2] (dopuszczalna zawartość: 0,5 grama na kilogram produktu)
• przetworów warzywnych^[2], różnych sałatek^[2] (< 1 g/kg), koncentratu pomidorowego^[6] (1,5 g/kg – dotyczy półproduktu)
• konserw rybnych, ryb (< 1 g/kg), krewetek gotowanych (< 2 g/kg)
• napojów gazowanych^[2][6] (< 0,15 g/l)
• margaryny^[2].

Używany jest także jako konserwant: przecierów^[2], dżemów^[2][6], soków owocowych^[6], sosów^[2], marynat^[6], majonezów^[2], serów^[2] oraz jako ekstrakt słodowy w piekarnictwie^[2][6].

Medyczne

Działa słabo wykrztuśnie i odkażająco. Podrażnia śluzówkę przewodu pokarmowego, przez co zwiększa rozpuszczalność niektórych związków (np. kofeiny). Podrażnia, zarówno bezpośrednio, jak i odruchowo, błonę śluzową oskrzeli, dzięki czemu zwiększa wydzielanie oskrzelowych gruczołów błonowych. Stosuje się go przy stanach zapalnych i rozstrzeniach oskrzeli oraz przy zapaleniach jamy ustnej pochodzenia bakteryjnego. Jest także składnikiem zapobiegającym korozji w płynach do przechowywania narzędzi chirurgicznych. Niekiedy stosuje się go również jako składnik odkażający różnej postaci leków^[1].

Jest składnikiem pomocniczych środków diagnostycznych przy badaniach wątroby^[1][6] oraz past do zębów^[6].

W pirotechnice

Benzoesan sodu ma dość szerokie zastosowanie w pirotechnice amatorskiej, jak i komercyjnej. Wykonuje się z niego mieszaninę świszczącą (potocznie świszczała lub SSA). Jest dobrym żółtym barwnikiem płomienia (dzięki zawartości sodu), który spalając się wytwarza duże ilości gazów.

Zagrożenia

W badaniu The International Programme on Chemical Safety nie stwierdzono szkodliwego wpływu dziennych dawek 647–825 mg benzoesanu sodu na kilogram masy ciała człowieka^[9][10]. Substancja ta nie kumuluje się w organizmie i jest łatwo z niego wydalana w moczu^[2].

Duże dawki benzoesanu sodu działają drażniąco na śluzówkę żołądka^[1][2][11], dlatego spożycie zawierających go produktów może u osób nadwrażliwych (np. chorych na chorobę wrzodową) powodować dolegliwości bólowe. W połączeniu z witaminą C (E300) może przekształcić się w rakotwórczy benzen^[11], co ma znaczenie szczególnie w przypadku napojów gazowanych, w których stosuje się jednocześnie obie te substancje. Ciepło i naświetlenie to czynniki przyspieszające formowanie się benzenu. Według badań z lat 2005–2007 w zdecydowanej większości napojów poziom benzenu był poniżej progu wykrywalności lub znacznie poniżej dozwolonego limitu 5 ppb^[11][12].

W bezpośrednim kontakcie może wywołać podrażnienia skóry, oczu, śluzówki nosa, a nawet wstrząs anafilaktyczny^[2][6].

Przypisy

1. Leksykon leków, TadeuszT. Chruściel (red.), KornelK. Gibiński (red.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1991, s. 280–281, ISBN 83-200-1500-6.
2. Encyklopedia Biologia, AgnieszkaA. Nawrot (red.), Kraków: Wydawnictwo Greg, s. 54, ISBN 978-83-7327-756-4.
3. Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
4. Sodium benzoate, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank [online], Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 24590 [dostęp 2020-01-02] (niem. • ang.).
5. Sodium benzoate (nr 18106) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2020-01-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
6. BillB. Statham BillB., E213: Tabele dodatków i składników chemicznych, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2006, s. 38–39, ISBN 978-83-7243-529-3.
7. E210: Kwas benzoesowy [online], Food-Info.net [dostęp 2011-07-14].
8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu Dz.U. z 2004 r. nr 94, poz. 933.
9. Concise International Chemical Assessment Document 26: Benzoic Acid and Sodium Benzoate.
10. Cosmetic Ingredient Review Expert Panel Bindu Nair (2001), „Final Report on the Safety Assessment of Benzyl Alcohol, Benzoic Acid, and Sodium Benzoate”, Int J Tox, Suppl. 3, 23-50.
11. Data on Benzene in Soft Drinks and Other Beverages [online], Food and Drug Administration (FDA), 18 maja 2009 [dostęp 2012-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-21] (ang.).
12. Benzene in Soft Drinks [online], Food and Drug Administration (FDA), 13 kwietnia 2006 [dostęp 2012-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-24] (ang.).

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Encyklopedie internetowe (rodzaj indywiduum chemicznego):

• Britannica: science/sodium-benzoate
• DSDE: natriumbenzoat