From Wikipedia, the free encyclopedia
Lo fotbòl (o familiarament lo balon) es un espòrt collectiu opausant doas equipas d'onze jogaires sus un terrenh definit. L'objectiu es de metre un balon esferic dins lei gàbias advèrsas sensa utilizar lei braç.
Aquel espòrt es aparegut au sègle XIX dins leis Illas Britanicas au sen deis escòlas formant l'aristocracia britanica. Sa codificacion comencèt a partir deis ans 1850-1860 permetent pauc a pauc de lo destriar dau rugbi. En 1904, se creèt una federacion internacionala, dicha FIFA, per unificar lei reglas e desvolopar la practica dau fotbòl. Un sègle pus tard, es l'espòrt pus popular en Euròpa, en Africa e en America dau Sud, probablament gràcias a la simplicitat de sei reglas e la possibilitat ogar amb de mejans fòrça febles.
Amb 264 milions de licenciats en 2006, lo fotbòl tèn de competicions fòrça organizadas que son dominadas per dos tipes de tornegs : aquelei regardant leis equipas nacionalas e aquelei pertocants lei clubs. Per lei premiers, lo trofèu pus famós es la Copa dau Mond creada en 1930. Per lei segonds, son probablament la Liga dei Campions UEFA e la Copa Libertadores que son respectivament reservadas ai clubs europèus e sud-americans.
Lo tèrme « fotbòl » es d'origina anglesa. D'efiech, en 1863, la Football Association realizèt un important trabalh de codificacion dei reglas dau fotbòl dau periòde que foguèt alora designat per lo nom d'aquela associacion. L'objectiu èra de marcar la diferéncia entre lo fotbòl e leis autreis espòrts britanics qu'èran dichs football, especialament lo rugby football. Quand lo football association' comencèt de se difusar en fòra deis Illas Britanicas, lo tèrme « association » dispareguèt rapidament laissant unicament lo mot « football ». Dins mai d'una lenga, coma lo francés, aqueu tèrme foguèt dirèctament adoptat per designar lo fotbòl. Pasmens, en Occitània, lo mot s'adaptèt au parlar locau per venir « fotbòl ».
Dins lei país anglofòns, s'utiliza de còps lo nom soccer qu'es aparegut dins lo corrent deis ans 1880 coma abreviacion dau tèrme « association ». Lo nom complèt dau fotbòl venguèt alora « soccer football », expression que conoguèt un succès important dins l'Empèri Britanic e ais Estats Units d'America[1].
Lo fotbòl es eissit d'una lònga tradicion europèa de jòcs de balon. Per exemple, durant l'Antiquitat, lei Grècs practivan l’aporaxis e lei Romans la pila paganica[2]. Aquò contunièt durant l'Edat Mejana amb una multiplicacion dei jòcs de balon. Lo pus famós es probable la « soule » normanda, atestada tre 1174[3], que se difusèt dins leis Illas Britanicas après sa conquista per lei ducs de Normandia e qu'es, per aquela rason, considerat coma l'ancessor dirècte dau fotbòl modèrne. Pasmens, se pòdon tanben citar lo calcio italian ò lo hurling irlandés[4].
Segon l'ipotèsi pus frequent regardant l'origina dau fotbòl, la « soule » venguèt un jòc fòrça popular en Anglatèrra onte prenguèt lo nom de « football ». Fòrça violenta – de decès èran possibles – se turtèt a l'ostilitat deis autoritats francesas e anglesas qu'assaièron, mai d'un còp, de l'enebir per de rasons militars ò economicas. Dins aquò, demorèt populara dins l'archipèu britanic e lo quart nòrd-èst de França fins au sègle XIX. Conoguèt plusors evolucions importantas coma l'adopcion d'un balon gonflat de cuer au sègle XVI. Puei, en 1835, la lèi britanica defendiguèt la practica dau « football » sus lei rotas publicas entraïnant lo desplaçament dei jogaires vèrs de terrens claus.
Puei, en 1835, la lèi britanica defendiguèt la practica dau « football » sus lei rotas publicas entraïnant lo desplaçament dei jogaires vèrs de terrenhs claus. Foguèt dins aqueu contèxte qu'apareguèt a cha pauc lo fotbòl modèrn dins leis escòlas d'Eton, d'Harrow, de Charterhouse, de Rugby, de Shrewsbury, de Westminster e de
En 1848, de delegacions deis escòlas d'Eton, d'Harrow, de Rugby, de Shrewsbury e de Wintchester se reüniguèron a l'Universitat de Cambridge per escriure e publicar la premiera codificacions dei règlas dau fotbòl. Aguèron una influéncia majora sus lei codificacions seguentas mai foguèron pas adoptadas de pertot. D'efiech, dins lo corrent deis ans 1850, divèrseis universitats utilizèron de variantas mai ò mens diferentas. Foguèron imitats per lei premiers clubs, sovent formats a partir deis equipas universitàrias, qu'escriguèron lei sieunas règlas. Lei pus popularas foguèron aquelei dau Sheffield Football Club que foguèron tant utilizadas qu'una federacion de football association basada sus aquelei reglas poguèt se formar en 1867.
Aquela division menèt a de temptativas destinadas a unificar totei leis usatges. Ansin, en 1862, lei règlas de Cambridge foguèron modificadas un premier còp. Un an pus tard, leis escòlas d'Eton, de Harrow, de Shrewsbury, de Rugby, de Marlborough e de Westminster acceptèron tanben una reforma d'aquelei règlas. Dins aquò, l'òbra decisiva foguèt aquela d'Ebenezer Cobb Morley (1831-1924) que capitèt de fondar en 1863 una federacion, dicha Football Association (FA), permetent de discussions entre equipas e jogaires. A la fin deis ans 1860, la màger part dei clubs adoptèron ansin lei meteissei règlas e leis impausèron ais equipas desirosas de jónher l'associacion.
Tre leis ans 1860, l'adopcion dei règlas comunas de la FA permetèt l'organizacion dei premierei competicions. Lei clubs de Sheffield FC e de Nottingham (uei Notts County Football Club) aguèron un ròtle motor amb l'organizacion d'un rescòntre anuau entre lei doas equipas qu'atraiguèt rapidament d'autrei participants. La popularitat creissenta dau football associacion dins la societat britanica dau periòde, especialament au sen dei classas popularas, favorizèt lo desvolopament de l'espòrt novèu.
En parallèl, l'aumentacion dau nombre de partidas permetèt de melhorar lei règlas. En particular, foguèron definitivament fixats l'enebiment per totei lei jogaires, franc dau gardian, de tocar lo balon amb la man e lo nombre d'onze jogaires dins cada equipa.
En 1871, foguèt creada la FA Cup (Copa d'Anglatèrra) e lo premier torneg foguèt organizat l'an seguent. Aquela competicion aguèt un succès fòrça important e, rapidament, la màger part dei clubs anglés i participèron. Aquò favorizèt mai l'unificacion dei règlas car lei participants devián acceptar lei règlas definidas per la federacion anglesa. La FA Cup permetèt ansin d'acabar lo procès d'uniformizacion dei règlas e de donar de basas comunas per la fondacion de clubs novèus.
En 1873, lei clubs escocés fondèron la sieuna federacion sus lo modèl anglés. D'efiech, avián de dificultats financieras per participar ai rescòntres en Anglatèrra e preferiguèron donc organizar la sieuna copa en 1874.
La formacion dau premier campionat acomencèt en 1888 quand William McGregor (1846-1911) prepausèt l'organizacion d'una liga de dotze clubs londonencs e mancunians. Per la seguida, aqueleis equipas venguèron lo còr de la Football League anglesa. Lei partidas se debanavan dins la capitala britanica. Per lei clubs, aquela competicion permetiá de limitar lei pèrdas financieras entraïnadas per una eliminacion precòça en FA Cup gràcias au debanament regular de partidas. Favorizèt tanben l'emergéncia dau fotbòl professionau.
Dins aquò, la Football League deguèt faciar la concurréncia d'un campionat rivau, dich Football Alliance, de 1889 a 1892 avans la fusion dei doas organizacions. Aquò entraïnèt la formacion dau premier campionat de doas divisions en 1892. Pauc a pauc, aqueu sistèma venguèt la nòrma per l'organizacion de competicions entre clubs.
La fondacion d'una federacion escocesa permetèt l'organizacion dau premier rescòntre internacionau entre leis equipas nacionalas d'Anglatèrra e d'Escòcia. Se debanèt lo 30 de novembre de 1872 e de partidas aguèron anualament luòc dins leis ans 1870. Dins lo corrent dau decenni, la formacion de federacions en Irlanda e au País de Galas permetèt la creacion de la competicion internacionala vertadiera entre lei quatres seleccions nacionalas deis Illas Britanicas.
Quand la popularitat dau fotbòl aumentèt dins leis ans 1870 e 1880, lo professionalisme èra defendut en Anglatèrra e en Escòcia. Pasmens, a partir deis ans 1880, aquò empediguèt pas certanei clubs de recrutar de « professors de fotbòl » qu'èran generalament de jogaires professionaus escocés. Aquela practica foguèt encoratjada per lei clubs eissits dei classas popularas per faciar lei jogaires dei clubs dei classas aisadas qu'avián pas necessiàrament besonh de trabalhar e podián s'entraïnar pus regularament.
Rapidament, lei clubs populars dau nòrd d'Anglatèrra prenguèron donc l'avantatge sus leis equipas dau sud dau país. En particular, en 1882, un club dau nòrd, Blackburn Rovers, agantèt per lo premier còp la finala de la FA Cup que foguèt ganhada per lo darrier còp per un club amator, Old Etonians. Tres ans pus tard, sota la pression de la Football Association, lo professionalisme foguèt oficialament autorizat dins l'espòrt. De limitacions foguèron inicialament adoptadas per ne'n limitar l'usatge coma l'obligacion per un jogaire d'abitar a mens de sièis miles de l'estadi de son club pendent dos ans avans de venir professionau per aqueu club. Pasmens, foguèron suprimidas a cha pauc permetent l'aparicion dei premiers clubs totalament professionalizats.
_(14777984175).jpg)
L'evolucion dei règlas vèrs lei principis generaus en vigor a l'ora d'ara foguèt lònga. D'un biais generau, durèt deis ans 1870 ais ans 1930. En fòra de l'enebiment de la violéncia per recuperar lo balon (1863) e de la definicion de la durada d'una partida (90 mn en 1866), lo premier aspèct foguèt de definir l'estructura dau terren e lei dimensions dei gàbias. Aquò durèt fins a 1938 amb la definicion de la distància entre lei dos paus (7,32 m en 1863), l'aparicion dau sièis mètres (1869), dau cornèr (1875), de la barra transversala (2,44 m en 1875) e dau penalti (1891), la definicion dei dimensions modèrnas dau terren (1897), lo traçat de la superficia de reparacion (1902) e l'obligacion d'installar de fielats dins lei gàbias (1938).
En parallèl, foguèron definits lo pòste de gardian e lo fòra jòc. D'efiech, dins lei premierei règlas, cada jogaire podiá utilizar sei mans per sasir un balon aerian mai se desplaçar amb lo balon èra enebit. Lo principi èra similar au rugbi : lo jogaire deviá demandar un arrèst de volada ò immediatament jogar lo balon au pè. De mai, totei lei coequipièrs dau jogaire aguent lo balon devián se plaçar darrier eu. Dins lo cas contrari, èran fòra jòc.
Aquò cambièt en 1866 quand foguèt permés de passar lo balon de davant a condicion que tres jogaires advèrs sián plaçats entre lo jogaire passant lo balon aguent lo recebent. Sèt ans pus tard, foguèt precisat que lo fòra jòc se jutjava a la partença dau balon e non a son arribada. Puei, en 1925, la condicion regardant lo nombre de jogaires advèrs foguèt reducha a dos. En parallèl, après un brèu periòde d'enebiment totau d'utilizacion dei mans que durèt de 1866 a 1870, se creèt lo pòste de gardian. A respèct deis autrei jogaires, a lo drech d'utilizar sei mans d'un bais defensiu. Inicialament autorizada sus la totalitat dau terren, aquela accion caracteristica dau gardian foguèt pauc a pauc limitada a sa mitat dau terren (1896) puei a sa superficia de reparacion (1912).
En defòra deis Illas Britanicas, lo fotbòl se desvolopèt sus lo continent europèu a partir de la fin dau sègle XX. Pasmens, se lo premier club non anglés foguèt fondat tre 1860 (en Soïssa), lo nombre d'equipas i demorèt lòngtemps limitat maugrat la creacion d'un campionat nacionau en Danemarc (1889) e regionau en Itàlia (1898).
La Premiera Guèrra Mondiala (1914-1918) foguèt l'eveniment decisiu que permetèt la difusion dau fotbòl en Euròpa gràcias a l'arribada de soudats britanics en França. Aquò permetèt la creacion de campionats nacionaus en Itàlia (1929), en Espanha (1929), en França (1932) ò en Union Sovietica (1936). Lo professionalisme i foguèt tanben pauc a pauc acceptat. Après la Segonda Guèrra Mondiala, l'influéncia anglesa demeniguèt au profiech d'Euròpa. En 1954, foguèt creada l'Union deis Associacions Europèas de Fotbòl (UEFA) que creèt plusors competicions coma la Copa dei Clubs Campions (uei Liga dei Campions) que venguèron de modèls per l'organizacion de competicions similaras dins lo rèsta dau mond.
Lo fotbòl venguèt tanben rapidament popular en America dau Sud. La premiera partida coneguda i aguèt luòc en 1867 entre d'obriers anglés trabalhant en Argentina. La meteissa annada, foguèt fondat lo premier club argentin e un campionat locau se formèt tre 1891. Dins lo corrent deis ans 1870, l'espòrt novèu se difusèt en Brasil, totjorn gràcias a l'installacion d'imigrants britanics. Lei premiers clubs i foguèron fondats en 1888 e una federacion en 1914. Tre 1916, foguèt mesa en plaça la Copa America que foguèt la premiera competicion continentala e que tenguèt una influéncia importanta sus l'aparicion dei competicions internacionalas ulterioras.
Au començament dau sègle XX, amb la difusion dau fotbòl dins lo mond, venguèt pauc a pauc necessari de crear un organisme capable d'unificar lei diferentei federacions nacionalas. Après la revirada d'una temptativa de la Football Association anglesa, l'iniciativa venguèt dei federacions d'Euròpa continentala que fondèron la Fédération Internationale de Football Association (« Federacion Internacionala de Football Association » en occitan) ò FIFA. Maugrat quauquei dificultats, la FIFA capitèt de trobar de sòcis novèus en Euròpa e en America. En 1930, permetèt la creacion de la Copa dau Mond que venguèt pauc a pauc l'eveniment esportiu pus important de la planeta après lei Jòcs Olimpics.
Après la Segonda Guèrra Mondiala, l'organizacion de la Copa dau Mond renforcèt lo poder de la FIFA. Aquò permetèt la difusion dau fotbòl dins totei lei país e, dins lo corrent deis ans 2010, la FIFA gropava mai de 209 federacions organizadas en sièis confederacions continentalas. Dins leis ans 1990, una Copa dau Mond femenina foguèt egalament creada per encoratjar lo desvolopament dau fotbòl femenin.
En 1955, après lo succès de plusors partidas opausant de clubs europèus, lo jornau francés L'Equipe prepausèt d'organizar una copa d'Euròpa dei clubs. Dicha Copa d'Euròpa dei Clubs Campions – venguèt Liga dei Campions en 1992 – aqueu torneg venguèt lo modèl dei competicions similaras qu'apareguèron pauc a pauc sus leis autrei continents. Ansin, cinc ans pus tard, foguèt fondada la Copa Libertadores en America dau Sud. Influencièt tanben la creacion dei competicions continentalas segondàrias coma la Copa d'Euròpa dei Venceires de Copa en 1960 e la Copa de l'UEFA en 1971.
D'un biais generau, lei règlas an pauc evolucionat dempuei leis ans 1930 e leis autoritats dau fotbòl cargadas de lei definir an adoptat un conservatisme estricte dins aqueu domeni. Lei transformacions pus importantas regardèron l'aparicion dei remplaçaments de jogaires durant la partida (1958), l'introduccion dei cartons jaune e roge (1970[5]), l'enebiment de sasir lo balon amb la man dins lo cas d'una passa (1992) e quauquei modificacions menoras de la règla dau fòra jòc. Lo nombre de remplaçaments foguèt tanben pauc a pauc aumentat.
L'organizacion d'una partida de fotbòl es regida per 17 règlas fondamentalas que son dichas « Lèis dau Jòc ». Sota la susvelhança de la FIFA, son identicas per totei lei país tant per lei professionaus que per leis amators. Evolucionant regularament fins ais ans 1930, aqueu reglament es uei relativament conservator.
L'objectiu dau fotbòl es de marcar de buts, accion que consistís a intrar totalament lo balon dins la gàbia de l'equipa advèrsa. Lo venceire d'una partida es l'equipa qu'a marcat lo maximom de but. En cas d'egalitat, l'eissida de la partida varia segon la competicion. Dins un campionat, es generalament considerada coma una partida nulla. Dins un torneg d'eliminacion dirècta, la partida es prolongada e se l'egalitat persistís, un sistèma es previst per designar un venceire (tirs au but, nombre de cornèrs obtenguts, tiratge au sòrt...).
Lei caracteristicas dau balon de fotbòl foguèron definidas en 1837 (es a dire avans l'aparicion dau fotbòl eu meteis). De forma esferica, dèu aver una circonferéncia anant de 68 a 70 cm, una massa de 410 a 450 g e una pression intèrna de 0,6 a 1,1 atm. Es fach d'una pòcha de cauchó gonflada e cubèrta de jaç de proteccion. Lo cuer demorèt lo materiau de proteccion pus utilizat fins a la segonda mitat dau sègle XX e son remplaçat per lo coton e de materiaus polimèrs (PVC, poliüretan...).
Cada equipa de fotbòl es compausada d'onze jogaires presents sus lo terren e de remplaçants situats en fòra. La preséncia de remplaçants dins una equipa es pas obligatòria mai, en certanei competicions, un nombre maximom pòu èsser fixat. Un jogaire unic, lo gardian, a lo drech de tocar lo balon amb la man dins sa superficia de reparacion. Demòra generalament a proximitat de sa gàbia. Lo posicionament deis autrei jogaires es liure mai existís divèrsei sistèmas tacticas per optimizar son organizacion segon lei capacitats e lei besonhs de l'equipa.
L'equipament de basa es constituït d'un malhòt, d'un short, de caucetas, de cauçaduras e de proteccions per lei tíbias. Lei gardian pòrtan un malhòt diferent dau rèsta de l'equipa e pòdon tanben utilizar de gants per melhorar la sasida dau balon e d'una casqueta. De proteccions suplementàrias existisson per protegir lei jogaires dau freg. La color d'aqueleis equipaments dèu èsser diferenta per lei doas equipas.
Una partida es dirigida per un arbitre que dispausa de tota l'autoritat necessària per assegurar lo respèct dei Lèis dau Jòc. Tn un malhòt especific diferent d'aqueu dei jogaires[6] e, per lei partidas dei competicions pus importantas, entre dos e cinc assistents.
Un terren de fotbòl es un espaci rectangular d'una longor compresa entre 90 e 120 m e d'una largor compresa entre 45 e 90 m. De distàncias pus estrictas existisson per lei partidas internacionalas onte la longor dèu se situar entre 100 e 110 m e la largor entre 45 e 90 m. Sa superficia dèu èsser cubèrta de grava, de tèrra, de tepa ò de materiaus sintetics autorizats qu'imitan la tepa.
Plusors linhas marcan lei limits dau terren e dei zònas importantas. Lei doas linhas marcant lei limits dau terren dins lo sens de la longor son dichas linhas de banda e aquelei que lei marcan dins lo sens de la largor son dichas linhas de fons. Lei gàbias son situadas au mitan de cada linhas de fons. Tènon una autor de 2,44 m e una largor de 7,32 m. Son fachs d'una estructura generalament metallica amb un fielat per retenir lo balon quand un but es marcat. Au nivèu dau but, la linha de fons es dicha linha de but. Au mitan dau terren, una linha dicha linha centrala permet de devesir lo terren entre doas mitats egalas. Enfin, davans cada but, se situa una zona rectangulara dicha zòna de reparacion que tèn una largor de 16,5 m dins lo sens de la longor dau terren e una longor de 40,32 m dins lo sens de la largor.
Una partida oficiala es devesida entre dos periòdes de jòc de 45 mn desseparats per una pausa de 15 mn. Per d'enfants, aquelei duradas pòdon èsser pus feblas. Durant lo debanament d'un periòde, lo cronomètre es generalament pas arrestat e lo temps de jòc perdut es ragantat en fin de periòde. Ansin, la durada vertadiera d'un periòde se situa generalament entre 45 e 50 mn. Dins certanei tipes de competicions, dos periòdes suplementàrias de 15 mn pòdon se debanar en cas d'egalitat entre doas equipas. Enfin, se la situacion d'egalitat demòra, una sesilha de tirs au but pòu èsser organizada per designar un venceire.
L'objectiu de cada equipa es de marcar lo nombre maximum de but. Un but es validat per l'arbitre se lo balon intra totalament dins la gàbia, es a dire que lo balon dèu passar totalament la linha de but.
Lei fautas son definidas per lei Lèis dau Jòc e son sancionadas per leis arbitres, especialament l'arbitre principau que decidís dau debanament de la partida. Lei comportaments defenduts pòdon se debanar sus lo terren ò en fòra e l'autoritat de l'arbitre es pas limitat au terren. Per exemple, pòu sancionar lo comportament d'un remplaçant, d'un entraïnaire ò d'un oficiau.
Sus lo terren, una fauta es generalament caracterizada per una accion violenta, un contacte entre la man e lo balon, un movement volontari destinat a geinar un adversari ò un comportament antiesportiu. Es sancionada per un còp franc dirèct – es a dire qu'es possible de lo tirar dirèctament dins la gàbia adèvrsa – au profiech de l'equipa victima de la fauta. Dins la superficia de reparicion, lo còp franc es remplaçat per un penalti. Per lei fautas menoras (errors tecnicas, fòra jòc...), lo còp franc dirècte es remplaçat per un còp franc indirècta, compres se la fauta aguèt luòc dins la superficia de reparacion.
Per lei fautas pus grèvas, l'arbitre pòu tanben donar de carton jaunes o roges a son autor. Un carton roge marca l'expulsion, sensa remplaçament, d'un jogaire. Dos cartons jaunes son sancionats per un carton roge.
L'organizacion internacionala dirigent lo fotbòl es la FIFA. Pasmens, aquela darriera es compausada de sièis confederacions que tènon una autonòmia granda :
Cada confederacion gropa lei federacions nacionalas continentalas.
Lei competicions internacionalas principalas son la Copa dau Monde e lei campionats continentaus. La premiera es organizada per la FIFA e lo rèsta per lei confederacions. Regardan leis equipas nacionalas e lei clubs.
Lei competicions nacionalas son organizadas per lei federacions nacionalas. Son generalament au mens compausadas d'un campionat de plusors divisions e d'una copa nacionala segon lo modèl desvolopat en Anglatèrra a la fin dau sègle XIX. Lei campionats pus famós son situats en Anglatèrra, en Espanha, en Alemanha, en Itàlia e en França.
Se lo fotbòl femenin es aparegut en 1895, demorèt un espòrt marginau fins ais ans 1970 e foguèt enebit per certanei federacions. Sa renaissença comencèt en decembre de 1969 amb la decision de l'UEFA de la reconóisser oficialament. Dempuei leis ans 1990, conoís ansin un desvolopament important amb la creacion d'una Copa dau Monde en 1991 e la professionalizacion de certanei campionats.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
