From Wikipedia, the free encyclopedia
Durença es una ribiera d'Occitània que nais dins leis Auts Aups au mont Chenalhet e raja sus 305 km a travèrs de Provença.
| Durença | |
|---|---|
 | |
| Caracteristicas | |
| Longor | 305 km |
| Bacin | ? |
| Bacin collector | Ròse |
| Debit mejan | de 120 a 300 m3⋅s-1 (Aurason) |
| Regim | glaciari |
| Riu | |
| S'escampa dins | Ròse |
| Geografia | |
| Païses traversats | França |
Lo tèrme « Durença » vèn de l'apelacion antica dau riu qu'èran Druentia en latin e Drouentios potamos en grèc. Durant l'Edat Mejana, aquelei formas evolucionèron per donar Durantia (854 e 1271) e Durentia (1127) a l'origina dau nom occitan actuau. La fòrma en provençau es Durènça, segon çò que ne ditz Mistral [1].
Durença a plusors fònts que son situadas vèrs 2 390 m au prat de Gondran a Montginebre pròche la frontiera entre França e Itàlia. Après un trajècte de 305 km, se gita en Ròse au sud-oèst d'Avinhon. Son bacin versent es de 14 225 km e son cors es tradicionalament devesit entre tres partidas que fòrman lei vaus auta, mejana e bassa de Durença.
La vau auta de Durença va de sei fònts au lac de Sèrra Ponçon. Lòng d'aqueu camin, son cors es generalament orientat vèrs lo sud ò lo sud-èst. Son aspèct es aqueu d'un riu aupenc classic de tipe torrent que passa dins una vau estrecha enviroutada per lei cimas autas dau massís de Pelvós. I a un regime nivau que li assegura en permanéncia un debit relativament important.
Avans d'arribar a Briançon, reçaup leis aigas de Clarèia e de Guisana. Se Durença es lo riu pus feble dei tres, es pasmens considerat coma lo cors principau car sa vau, au contrari dei doas autrei, es un axe de comunicacion fòrça important e ancian. Puei, passa sus lo territòri dei comunas de Guilhèstra e de Montdaufin avans d'agantar lo lac de Sèrra Ponçon. I es jonhada per Ubaia que se gita ara dirèctament dins lo lac[2]. Amb un debit mejan de 20,5 m3/s, Ubaia es l'afluent principau de la partida superiora de Durença. Ansin, a la sortida de la restanca, lo debit mejan dau riu es de 81 m3/s.
La Durença mejana raja de la restanca de Sèrra Ponçon a la clusa de Mirabèu. Lei relèus i son mens importants e lei montanhas son pauc a pauc remplaçats per de platèus. La penda i es pus doça mai lo liech es sovent ensarrat car passa dins de terrassas de sediments cavats per l'erosion. Lo regime i es de tipe mediterranèu amb una demenicion fòrça importanta dau debit durant lei mes d'estiu e de vengudas deis aigas fòrça violentas pendent lei periòdes de precipitacion. La vau vèn mens estrech e aganta 5 km de largor a Manòsca, çò que permetèt lo desvolopament d'una agricultura modèrna e lo passatge de l'autorota A51.
Durença reçaup sei dos darriers afluents dins aquela partida de son cors. Dichs Buech (23 m3/s) e Verdon (26,8 m3/s), sei confluéncias se situan respectivament un pauc avans la clusa de Sisteron e vèrs lo centre de recèrca de Cadaracha. Lo debit mejan dau riu aganta alora 174 m3/s. Pasmens, la màger part comença d'èsser desviada vèrs lo canau EDF per alimentar de rets d'aigatge ò de centralas idroelectricas.
La vau bassa va de la clusa de Mirabèu a la confluéncia ambé Ròse. Raja en direccion de l'oèst entre Leberon au nòrd e leis Aupilhas au sud. Lòng d'aqueu camin, reçaup ges d'afluent important. Son aspèct i es totjorn relativament similar an aqueu de la vau mejana car, maugrat la pèrda de la màger part de son aiga, lo riu demòra ensarrat dins un liech larg cavat per l'erosion e lei montadas deis aigas. Pasmens, la vau vesina vèn pauc a pauc pus larga. Aperavans, èra formada de paluns que son uei venguts pus rars. Per aquela rason, franc d'Avinhon, lei vilas principalas de la vau bassa, coma Pertús ò Cavalhon, son relativament alunchadas dau cors d'aiga.
Durença es un riu capriciós conegut per sei vengudas deis aigas violentas e destructritz. A sa confluéncia ambé Ròse, son debit naturau es de 190 m3/s amb un maximom de 250 a 330 m3/s a la prima e un minimom de 100 m3/s d'estiu. D'una superficia de 14 225 km², son bacin versent passa dins de territòris variats anant dei glaciers aupencs a de plans bas de clima mediterranèu. Lo riu a ansin un regime mixt ambé d'apòrts eissits tant de la fonda dei nèus que dei precipitacions mediterranèas.
Durant son trajècte vèrs Ròse, Durença a 27 afluents identificats. Lei pus importants son Verdon (175 km), Calavon (88 km), Bueg (85 km) e Ubaia (83 km). La geografia fòrça ensarrat de son bacin versent dòna un aspèct torrenciau au riu e favorizan lo regolament (63%). Ansin, a Cadaracha, per de precipitacions anualas d'aperaquí 750 mm, l'autor de la lama d'aiga escolada es de 472 mm.
Aqueu regolament e la violéncia dei pluejas mediterranèas son a l'origina dei vengudas deis aigas caracteristicas de Durença. Quasi anualas, pòdon aisament passar un debit de 1 000 m3/s e agantan regularament de valors superioras (2 400 m3/s en 1957 e 1994). Dins lo corrent dau sègle XIX, la disparicion dei seuvas dins la vau mejana agravèt lo regolamente e entraïnèt una tièra de montadas deis aigas egalas ò superioras a 5 000 m3/s (1843, 1856, 1882 e 1886). L'amainatjament dau riu, au sègle XX, permet de mestrejar lei vengudas deis aigas dins la vau auta mai a gaire d'influéncia sus aquelei — lei pus importantas — que se fòrman dins la vau mejana. Aquò explica l'urbanizacion fòrça quasi inexistenta dei ribas dau riu.
Lei principaus afluents de Durença son Verdon (165,7 km), Calavon (86,9 km), Bueg (85,2 km) e Ubaia (82,7 km).
Aiga d’una longor superiora a 20 km que se getan dins Durença (d'amont en aval) :
Durença es un riu ancian qu'existiá ja i a 12 milions d'ans. Situat dins una region fòrça influenciada per leis avançadas e lei reculaments dei glaciers aupencs, conoguèt plusors modificacions importantas de son cors. D'efèct, i a 12 milions d'ans, sa fònt èra situada vèrs Sisteron, au limit dei glaciers, e lo riu se gitava dirèctament dins la Mar Mediterranèa. I formava alora un larg deltà que la mar de Bèrra e la Crau d'Arle ne son de vestigis[4].
Pasmens, la disparicion dei glaciers entraïnèt una aumentacion fòrta dau debit e facilitèt l'erosion. Vèrs la fin de la glaciacion de Würm, Durença poguèt durbir lo pas d'Orgon e se dirigir vèrs Ròse a l'oèst. Aqueu cambiament de cors foguèt favorizat per l'acumulacion de sediments dins lo liech ancian. L'influéncia dei glaciers es tanben a l'origina de la topografia particulara de la vau de Durença. D'efèct, leis importantei massas de glaç an format una tiera de terrassas. Situadas en dessota dau liech actuau, son a l'origina de l'aspèct ensarrat dau riu.
Durant lei periòdes preroman e roman, Durença èra un riu malaisat de passar que sa vau èra pasmens un axe de penetracion dins leis Aups. Marquèt ansin la frontiera entre Salians (pòble installat dins la region d'Ais) e Cavares (pòble de la region de Cavalhon). Puei, après la conquista romana e la formacion de Narbonesa, la via Domícia la costejèt de Sisteron a Briançon. De mai, après un contorn per Ate, la via passava lo riu a Cavalhon, probablament gràcias a una barca a tralha.
Dins lo corrent d'aquela epòca, una activitat comerciala importanta se desvolopèt dins la vau. N'assegurèt la prosperitat entre lei sègles I e V apC maugrat una crisi pendent lo sègle III. Aqueu comèrci èra permés per la dificultat dau passatge dau favorizèt la creacion de corporacions especializadas dins lo transpòrt terrèstre e fluviau. La vila de Sisteron, situada a la crosiera de la via Domícia e de rotas regionalas venent de Frejús e de Niça n'èra l'etapa principala. En particular, assostava doas corporacions de transportaires fluviaus e l'unic pònt de pèira permetent de franquir lo riu[5].
Après la disparicion de l'Empèri Roman, Durença venguèt tornarmai una frontiera. En 470, limitèt l'avançada dei Burgondas. Sièis ans pus tard, definiguèt lo limit dei territòris visigòts. Puei, en 526, après divèrsei guèrras, Ostrogòts e Burgondas l'adoptèron coma frontiera comuna de sei reiaumes. L'intensitat de l'activitat comerciala durant aqueu periòde es mens coneguda mai sembla disparéisser. Pasmens, deguèt se redreiçar car de documents pus tardius – eissits dau Comtat de Forcauquier – indican una utilizacion per lo transpòrt de fusta en provenància dei seuvas aupencas. Totjorn durant l'Edat Mejana, d'autrei marchandisas èran tanben transportadas lòng dau riu coma lo sau.
A partir dau sègle X, aquò entraïnèt la construccion de divèrseis amainatjaments. En particular, lei barcas se multipliquèron e i aguèt aperaquí un passatge totei lei 9 a 11 km. De mai, tres pònts de fusta foguèron bastits vèrs la fin dau periòde medievau a Caumont (sègle XII, destruch en 1241), Mirabèu (sègle XIII) e a Savina (sègle XV). Lo pònt de Sisteron foguèt tanben restaurat en 1365.
En parallèl, l'aiga de Durença comencèt d'èsser utilizada per l'aigatge dei zònas agricòlas. Lo premier foguèt bastit en 1171 (canau Sant Julian) per irrigar la region de Cavalhon[6]. En 1554-1559, un important ret de canaus foguèt cavat a l'iniciativa de l'engenhaire Adam de Crapona (1526-1576) per alimentar Selon de Provença, la Crau d'Arle e lo sud deis Aupilhas. Puei, d'autrei canaus venguèron completar aquel ensems. Fin finala, entre lei sègles XVI e XIX, 540 km de cors d'aiga artificiaus permetián de liar Durença a Marselha, ais Aupilhas, a Carpentràs e a Manòsca. La màger part es totjorn en activitat e tèn un ròtle major dins l'achaminament d'aiga potable vèrs lei vilas de Provença. En particular, Durença es a l'origina dei dos tèrç de l'alimentacion d'aiga de Marselha.
En fòra d'aqueleis amainatjaments limitats, lo periòde entre lei sègles XIV e XIX foguèt marcat per plusors vengudas deis aigas catastròficas que donèron sa reputacion marrida au riu. D'efèct, durant aquelei sègles, plusors factors climatics aumentèron lei precipitacions lòng dei regions mediterranèas. Conjugadas ambé lei consequéncias de la disparicion dei seuvas aupencas que limitavan l'escorrement de l'aiga vèrs lo fons de la vau, aquò entraïnèt de concentracions d'aiga fòrça importantas e de destruccions recurrentas. Per exemple, òm pòu citar la montada deis aigas de 1345 que destruguèt lei recòltas e foguèt a l'origina d'una famina grèva.
Au sègle XIX, una tiera de vengudas deis aigas fòrça violentas (1843, 1856, 1882 e 1886) qu'agantèron mai de 5 000 m3/s atirèt l'atencion deis autoritats sus la necessitat d'amainatjar lo riu e sa vau. Per exemple, aquela de 1856 destruguèt lei tèrras cultivadas, lei restancas e lei canaus de Sisteron an Avinhon. D'episòdis mens violents, coma aqueu de 1877 qu'emportèt lo pònt de Talard, causèron tanben de degalhs non negligibles.
Ansin, a partir de 1850, d'estudis comencèron per descubrir lo foncionament dau riu e d'amainatjaments pus importants foguèron bastits. Dins lo corrent d'aqueu periòde, una autra evolucion de remarca foguèt lo remplaçament dau transpòrt fluviau sus Durença per lei transpòrts rotier e ferroviari. Aqueu declin s'illustrèt ambé la disparicion dei pilòts de radèus (solament 10 en 1896 e 1 en 1908). Enfin, lo desviament de l'aiga dau riu foguèt aumentat ambé la construccion dau canau de Marselha. Dins aquel encastre, plusors pònts foguèron bastits per permetre lo passatge dau cors d'aiga a Volona, a Manòsca, a Mirabèu, a Pertús e a Cadenet.
Au sègle seguent, aquel esfòrç d'amainatjament contunièt, principalament per contentar lei besonhs d'electricitat de la region provençala. Ansin, plusors restancas idroelectricas foguèron construchas sus Durença, sus Verdon, sus Buech e sus Blèuna. Aquò entraïnèt lo desviament de la màger part dau debit vèrs lo canau EDF, lei rets d'aigatge e lei vilas. Causèt pereu de modificacions importantas dau cors ambé la formacion d'un important lac artificiau a Sèrra Ponçon e amb una demenicion dau debit dins la vau bassa.
Riu sovent remanejat per lei vengudas deis aigas e pauc prefond, Durença a seleccionat leis organismes capables de s'adaptar rapidament an aquelei condicions cambiadissas. En particular, leis espècias aqüaticas dèvon subreviure ai variacions importantas de la temperatura de l'aiga segon la sason (de 0 a 28°C entre ivèrn e estiu) e segon l'ora de la jornada (variacions de 7,5 a 10°C). Ansin, s'observa mai d'espècias de macrovertebrats (entre 150 e 200) que d'algas e de plantas aqäuticas (un centenau) e d'invertebrats (77). En fòra de l'aiga, Durença assosta 110 espècias d'aucèus sedentàrias e 82 migratritz. Aperaquí 75 espècias de mamifèrs son tanben recensadas coma lo vibre d'Euròpa e plusors ratapenadas.
Ambé l'amainatjament dau riu, lo mitan naturau se modifica pauc a pauc. D'efiech, la construccion de restancas e lo desviament deis aigas per l'agricultura an entraïnat una fòrta demenicion dau debit, especialament dins la vau bassa. De mai, ambé la reaparicion dei seuvas aupencas, la violéncia dei vengudas deis aigas a demenit. Ansin, una fauna pus duradissa (pibla, vèrna...) es a progressar dins lei zònas pus protegidas còntra lei consequéncias dei vengudas deis aigas. De mai, lo corrent pus feble protegís pas lo riu còntra l'arribada de certanei plantas invasivas coma lei jussièas que son aparegudas dins leis aigas estadissas.
Leis amainatjaments an tanben d'efiechs negatius sus la fauna en causa dau blocatge dau cors per la construccion de restancas e de lindaus. Leis espècias migratritz coma leis anguielas, leis alausas e lei lampres son en cors de disparicion. L'aumentacion dei quantitats de sediments que son plus eliminats menaça pereu la reproduccion de certanei pes coma la trocha. Enfin, la demenicion dau debit entraïna una concentracion pus importanta de la pollucion que causa la disparicion deis espècias sensiblas ai modificacions quimicas de l'aiga coma l'apron de Ròse. Certanei mammifèrs son egalament tocats coma la loira qu'a probablament dispareguda de la vau.
Durença es principalament polluida per lei regets urbans e per lo complèx industriau de Sant Auban (produchs quimics e alumini) fondat en 1916 per sostenir l'esfòrç de guèrra. Dins lo corrent deis ans 1920 e 1930, totei lei residüs de produccion, compres lei fanjas rojas, èran dirèctament gitats dins lo riu. D'accions son en cors per restabir una bòna qualitat d'aiga dempuei leis ans 1970. Aquò a permés certanei progrès mai la demenicion dau debit complica la situacion car entraïna una concentracion dei polluents.
Uei, lei pollucions son subretot importantas dins la vau mejana ambé l'apòrt de produchs quimics a partir de l'usina de Sant Auban e d'idrocarburs a partir dei rius passant dins l'aglomeracion de Gap. La reproduccion dei pes es ansin mau assegurada dins mai d'una zòna d'aquela partida de Durença. En revènge, dins lei vaus auta e bassa, la situacion es relativament ben mestrejada.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
