Z

Bokstaven Z (z) [uttale: «sett»] er den 26. bokstaven i det latinske alfabetet. Han stamma over etruskisk frå gresk, der han hadde forma I og seinare Ζ, ζ. Han er den sjette bokstaven i det greske alfabetet med namnet zeta. Uttalen vert gjengitt med sd eller ds, men har vore éin lyd, ein stemt s-lyd. Bokstaven går attende til fønikisk skrift og heiter på hebraisk zayin, som tyder «våpen». I latinsk rettskriving vart bokstaven teken i bruk under Augustus i lånord frå gresk. Han hadde først av plass etter F i bokstavrekka.

Z
Bruk
Skriftsystem	Latinsk skrift
Type	Alfabet
Fonetisk bruk	[z] [ʒ] [t͡s] [d͡z] [ð] [θ] [s] [ʃ] /zɛd/ /ziː/
Unicode	U+005A, U+007A
Plass i alfabetet	Talverdi: 26
Historie
Utvikling	Ζ ζ 𐌆 Z
Tidsperiode	~-700 til no
Etterkomarar	• Ʒ  • Ç  • Ƶ  • Ž  • Ż  • 𐌶  • ℤ  • Ꮓ
Slektningar	З Ѕ Ԑ Ԇ Ҙ ꙅ Ӡ ז‬ ز ܙ ژ‬ ࠆ ዘ 𐎇 Զ զ Ꮓ Ꮛ Ꮸ ડ ઢ ज़
Anna
Vanleg tilknytte bokstavar	cz, dž, dz, sz, dzs, tzsch
Tilknytte tal	26
Skriveretning	Venstre til høgre

Alfabetet
A	B	C	D	E
F	G	H	I	J
K	L	M	N	O
P	Q	R	S	T
U	V	W	X	Y
Z	Æ	Ø	Å

I runealfabetet er z den sjuande runen i andre ætt.

Z vert i norsk berre nytta i lånord og vert uttalt som s (tidlegare til dels også som ts, til dømes zar, ein eldre skrivemåte for tsar). På engelsk og fransk, i slaviske språk, i ungarsk og i dei fleste fonetiske alfabet har z lydverdien stemt s. På tysk vert han uttalt som ts, utanom i den eldre sambindinga sz = ss. På italiensk vert han uttalt som ts eller dz, på spansk som ustemt lespelyd [þ], men i Latin-Amerika vanlegvis som s. I kinesisk (pinyin) vert z uttalt som dz.

Somme samiske språk og dei europeiske språka estisk, latvisk, litauisk, tsjekkisk, slovakisk og slovensk har òg varianten Ž (Z háček).

Versalen Z kan stå for:

• hovudrolla i animasjonsfilmen Antz
• prefikset zetta- (=10²¹) i SI-systemet
• Z er i fysikk og kjemi symbol for atomnummeret til eit atom.
• vanleg symbol for impedans.
• nemning for mengda av heile tal for (positive og negative). Symbolet kjem av tysk Zahlen, som tyder «tal».

Minuskelen z kan stå for:

• prefikset zepto- (=10^-21) i SI-systemet
• ein vanleg bokstav nytta i matematikk for ein tredje ukjend storleik eller ein tredje koordinat når dei to første er x og y.
• vert ofte nytta som symbol for komplekse tal: z = x + iy, der x og y er reelle tal og i = Ö-1.
• z, i fysikk og kjemi vanleg symbol for ioneladningstal, det vil sei talet på frie elementærladningar i eit ion.
• i matematikken ofte teikn for den tredje ukjent storleiken i ei likning når dei første er blitt skrivne som x og y. Òg ofte nytta om den tredje koordinaten i eit koordinatsystem.

Kjelder

«Z – bokstav» i Store norske leksikon, snl.no.