Den heroiske alderen for antarktiskutforsking skildrar ein epoke som strekte seg frå slutten av 1800-talet til tidleg 1920-talet.[1] Gjennom denne 25-årsperioden vart det antarktiske kontinentet fokuset for ein internasjonal innsats som resulterte i vitskapleg og geografisk utforsking, og seksten store ekspedisjonar vart sett i gang frå åtte ulike land.[2] Felles for desse ekspedisjonane var avgrensinga på tilgjengelege ressursar før framsteg i transport- og kommunikasjonsteknologien revolusjonerte arbeidet under utforskinga.[3][4] Dette tydde at kvar ekspedisjon vart ei bragd av uthald som testa dei personlege fysiske og mentale grensene, og nokre gonger utover. Det «heroiske» merket, tilkjent seinare, anerkjende motgangen som måtte overvinnast av desse pionerane. Mange overlevde ikkje denne røynsla, og 17 medlemmar omkom i løpet av denne perioden.
I løpet av desse ekspedisjonane vart både den geografiske og magnetiske Sørpolen nådd.[5] Det å vere først til Sørpolen var eit primært mål i nokre av ekspedisjonane, og var den einaste grunngjevinga for Roald Amundsen sitt vågestykke. Men dette var ikkje det einaste aspektet av polarforsking på denne tida; andre ekspedisjonar jobba med definerte mål i ulike område av kontinentet. Som eit resultat av all denne aktiviteten vart store delar av kystlinja til kontinentet oppdaga og kartlagt, og store delar av innhaldet vart utforska. Ekspedisjonane genererte òg store mengder vitskaplege data og prøver over eit breitt spekter av vitskaplege område. Eksaminasjonen og analysane heldt dei vitskaplege miljøa i verda oppteke i fleire tiår.[6]
Opphav
Den opphavlege drivkrafta for den heroiske tidsalderen for antarktiskutforsking kom frå eit foredrag i Royal Geographical Society i London i 1893. Foredraget vart halde av professor John Murray frå Challengerekspedisjonen, som hadde seglt til antarktiske farvatn i 1872–76, og han foreslo at ein ny antarktisk ekspedisjon burde organiserast for å «løyse dei uteståande geografiske spurnadane som framleis låg i sør».[7] I august 1895 vedtok den sjette internasjonale geografiske kongressen i London ein generell resolusjon, og oppfordra vitskaplege samfunn over heile verda til å promotere «saka» antarktiske ekspedisjonar «på den måten som synest dei mest effektive».[8] Slikt arbeid ville «bringe tillegg til nesten alle greiner av vitskapen».[8] Kongressen hadde vorte adressert av nordmannen Carsten Borchgrevink som nyleg hadde returnert frå ein kvalfangstekspedisjon, og der han hadde vore ein av dei første til å setje føtene på det antarktiske fastlandet. Gjennom denne adresseringen skisserte Borchgrevink planar for ein fullskala banebrytande antarktisk ekspedisjon, som skulle vere basert i Cape Adare.[9]
Den heroiske tidsalderen vart likevel sett i gang av ein ekspedisjon lansert av den belgiske geografiske samskipnaden i 1897, og Borchgrevink følgde eitt år seinare med ein privat sponsa ekspedisjon..[10][11]
Nemninga «heroisk tidsalder» kom seinare; omgrepet er ikkje brukt i nokre av dei tidlege ekspedisjonane sine utreiingar eller memoarar, heller ikkje i biografiar om polare skikkelsar som dukka opp i 1920- og 1930-åra. Det er ikkje klårt når omgrepet vart oppfunnen eller teke i bruk generelt; det vart brukt i mars 1956 av den britiske oppdagingsreisande Duncan Cares, som skreiv i The Times. Då han skildra den første kryssinga av Sør-Georgia i 1916, skreiv han om «tre menn frå den heroiske tidsalderen for antarktiskutforsking, med 50 fot med tau mellom seg, og ei snekkers skarøks».[12]
Ekspedisjonar under den heroiske tidsalderen for antarktiskutforsking, 1897–1922
Merknader
- Samandraga i tabellen inkluderer ikkje det vitskaplege arbeidet som vart utført av desse ekspedisjonane, som kvar førte tilbake funn og prøver over eit breitt spekter av fagområda.
- Tabellen inkluderer ikkje dei mange kvalfangstekspedisjonane som fann stad i denne perioden, eller subantarktiske ekspedisjonar som til dømes den til Carl Chun i 1898–99, som ikkje passerte den antarktiske sirkelen.[13]
Den avbrotne Cope-ekspedisjonen i 1920–22, som kollapsa gjennom manglande finansiering, er òg utelate, sjølv om to menn var vart sett i land frå ein norsk kvalfangar og var eit år på den antarktiske halvøya.[14]
- † syner til at leiaren omkom under ekspedisjonen.
| Tidspunkt | Land | Ekspedisjonsnamn | Skip | Leiar | Oppsummering | Referansar |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1897–99 |  Belgia |
Belgica-ekspedisjonen | «Belgica» |  Adrien de Gerlache |
Dette var den første ekspedisjonen som overvintra innanfor den antarktiske sirkelen, etter at skipet sette seg fast i Bellingshausenhavet. Ekspedisjonen samla dei første årlege syklusane av antarktiske observasjonar. Dei nådde òg 71°30'S, og oppdaga Gerlachesundet. | [15][16][17] |
| 1898–1900 |  Storbritannia |
Southern Cross-ekspedisjonen | «Southern Cross» |  Carsten Borchgrevink |
Den første ekspedisjonen som overvintra på det antarktiske fastlandet (Cape Adare) og den første til å ta i bruk hundar og sledar. Ekspedisjonen utførte den første klatringa av Great Ice Barrier,[18] og sette ein Farthest South-rekord ved 78°30'S. Den magnetiske Sørpolen vart òg kalkulert. | [19][20][21] |
| 1901–04 | Storbritannia |
Discovery-ekspedisjonen | «Discovery» «Morning» (frigjeringsskip) «Terra Nova» (frigjeringsskip) |
 Robert Falcon Scott |
Gjennomførte den første oppstiginga av dei vestlege fjella i Victoria Land, og oppdaga polarplatået. Den sørlege ferda setje ein ny Farthest South-rekord ved 82°17'S.[22] Mange andre geografiske eigenskapar vart kartlagt og namngjevne. Dette var den første av mange ekspedisjonar med base i McMurdo Sound. | [23][24][25] |
| 1901–03 |  Tyskland |
Gauss-ekspedisjonen | «Gauss» |  Erich von Drygalski |
Den første ekspedisjonen til å undersøkja det austlege Antarktis. Dei oppdaga kysten av Keisar Wilhelm II Land, og Gaussberg. Skipet til ekspedisjonen vart fanga i isen og hindra meir omfattande undersøkingar. | [26][27][28] |
| 1901–03 |  Sverige |
Den svenske antarktisekspedisjonen | «Antarctic» |  Otto Nordenskjöld |
Denne ekspedisjonen arbeidde i dei austlege kystområda av Graham Land. Dei vart liggjande vêrfast på Snow Hill Island og Paulet Island i Weddellhavet etter senkinga av skipa til ekspedisjonen. Dei vart redda av det argentinske marinefartøyet «Uruguay». | [29][30][31] |
| 1902–04 | Storbritannia |
Scotia-ekspedisjonen | «Scotia» |  William Speirs Bruce |
Den permanente vêrstasjonen Orcadas i Sør-Orknøyane vart etablert. Wedellhavet vart passert til 74°01'S, og kysten av Coats Land vart oppdaga ved å definere dei austlege grensene til sjøen. | [32][33] |
| 1903–05 |  Frankrike |
Charcots første ekspedisjon | «Français» |  Jean-Baptiste Charcot |
Opphavleg meint som ein frigjeringsekspedisjon for den stranda gruppa til Nordenskjöld. Det viktigaste arbeidet ved denne ekspedisjonen var kartlegging og grafisk framstilling av øyar og den vestlege kysten av Graham Land, på Den antarktiske halvøya. Ein del av kysten vart utforska og oppkalt Loubetkysten etter Frankrikes president. | [34][35][36] |
| 1907–09 | Storbritannia |
Nimrod-ekspedisjonen | «Nimrod» | .jpg) Ernest Shackleton |
Den første ekspedisjonen leia av Shackleton. Basert i McMurdo Sound vart dette ein pioner for Beardmorebreruta til Sørpolen. Den sørlege reisa nådde 88°23'S, ein ny «Farthest South»-rekord 97 nautiske mil frå Sørpolen. Den nordlege gruppa nådde lokaliseringa til den magnetiske Sørpolen. | [37][38][39] |
| 1908–10 | Frankrike |
Charcots andre ekspedisjon | «Pourquoi-Pas?» | Jean-Baptiste Charcot |
Denne ekspedisjonen fortsette arbeidet til den tidlegare franske ekspedisjonen med ei generell utforsking av Bellinghausenhavet og oppdaginga av øyar og andre førekomstar, inkludert Marguerite Bay, Charcot Island, Renaud Island, Mikkelsen Bay og Rothschild Island. | [34][36][40] |
| 1910–12 |  Japan |
Den japanske antarktisekspedisjonen | «Kainan Maru» |  Nobu Shirase |
Den første ikkje-europeiske ekspedisjonen gjennomførte ei utforsking av kysten ved King Edward VII Land, og undersøkte den austlege delen av Rossbarrieren. Gruppa nådde 80°5'S. | [41][42] |
| 1910–12 |  Noreg |
Fram-ekspedisjonen | «Fram» |  Roald Amundsen |
Først til Sørpolen: Amundsen sette opp leir på Rossbarrieren, ved Hvalbukta. Han oppdaga ei ny rute til polarplatået, via Axel Heibergbreen. Ei gruppe på fem, leia av Amundsen, nådde Sørpolen via denne ruta 14. desember 1911. | [43][44][45] |
| 1910–13 | Storbritannia |
Terra Nova-ekspedisjonen | «Terra Nova» |  Robert Falcon Scott† |
Scotts siste ekspedisjonen hadde, som den første ekspedisjonen, base i McMurdo Sound. Scott og fire følgjesveinar nådde Sørpolen via Beardmoreruta 17. januar 1912, 33 dagar etter Amundsen. Alle fem døydde på heimvegen på grunn av ein kombinasjon av svolt og kulde. | [46][47][48] |
| 1911–13 | Tyskland |
Den andre tyske antarktisekspedisjonen | «Deutschland» |  Wilhelm Filchner |
Målet var den første kryssinga av Antarktis. Ekspedisjonen gjorde den sørlegaste passeringen av Weddellhavet til dags dato, og nådde 77°45'S. Dei oppdaga Luitpoldkysten, Filchner-Ronneisen og Vahselbukta. Dei klarte å etablere ein landbase for å førebu den transkontinentale marsjen, og etter ei lang drift i pakkisen ved Weddellhavet returnerte dei til Sør-Georgia. | [31][49][50] |
| 1911–14 |  Australia |
Den australasiatiske antarktisekspedisjonen | «Aurora» |  Douglas Mawson |
Ekspedisjonen konsentrerte seg om strekninga av den antarktiske kysten mellom Cape Adare og Gauss Mountain, og gjennomførte kartlegging og undersøkingar på kyst- og innlandsterritorium. Funn inkluderte Samveldebukta, Ninnisbreen, Mertzbreen og Queen Mary Land. | [51][52][53] |
| 1914–17 | Storbritannia |
Endurance-ekspedisjonen | «Endurance» |
 Ernest Shackleton |
Endå eit transkontinentalt kryssingsforsøk. Dei mislukkast i å setje i land kystgruppa ved Weddellhavet etter at «Endurance» vart fanga og knust i isen. Ekspedisjonen redda seg sjølv etter ei rekkje operasjonar, mellom anna ei lang drift på eit isflak, Shackleton si ferd i open livbåt, og den første kryssinga av Sør-Georgia. | [54][55] |
| 1914–17 | Storbritannia |
Rosshavsgruppa Til støtte for Endurance-ekspedisjonen |
«Aurora» |  Aeneas Mackintosh † |
Målet var å leggje opp depot over Rossbarrieren for å forsyne gruppa som kryssa frå Weddellhavet. Alle naudsynte depot vart lagt ut, men i prosessen omkom tre menn, mellom dei leiaren Mackintosh. | [56] |
| 1921–22 | Storbritannia |
Shackleton–Rowett-ekspedisjonen | «Quest» |  Ernest Shackleton † |
Vagt definerte mål inkluderte kartlegging av kysten, ei mogleg kontinental jordomsegling, etterforsking av sub-antarktiske øyar, og oseanografisk arbeid. Etter Shackleton døydde 5. januar 1922 fullførte «Quest» eit forkorta program før dei reiste heimover. | [57][58] |
Dødsfall på ekspedisjonar under den heroiske tidsalderen
Minst tjue menn døydde under antarktiske ekspedisjonar i løpet av den heroiske tidsalderen. Av desse døydde fire av sjukdomar som ikkje var relatert til deira antarktiske ekspedisjonar, og to døydde etter ulukker på New Zealand. Dei attverande omkom under tenesta på eller nær det antarktiske kontinentet.
Ytterlegare fire menn døydde kort tid etter at dei kom attende frå Antarktis (dette inkluderer ikkje dei som døde i aktiv teneste under første verdskrigen):
- Herluf Kløvstad, ekspedisjonslege på Southern Cross-ekspedisjonen 1898–1900, døde av tyfoidfeber 28. desember 1900.[77]
- Jorgen Petersen, styrmann på «Southern Cross», døde i 1900 på vei tilbake i skipet frå Australia.[78]
- Bertram Armytage, eit medlem av Nimrod-ekspedisjonen i 1907–09, skaut seg sjølv 12. mars 1910.[79]
- Hjalmar Johansen, eit medlem av Amundsens ekspedisjon i 1910–12, skaut seg sjølv 9. januar 1913.[80]
Slutten på den heroiske tidsalderen
Der finst ulike synspunkt på når den heroiske tidsalder for antarktiskutforsking enda. Shackletons Endurance-ekspedisjon er nokre gonger referert til som den siste ekspedisjonen i den heroiske tidsalderen.[81][82] Andre krønikeskrivarar forlengar tidsalderen til datoen Shackleton døydde, 5. januar 1922, og behandlar Shackleton-Rowett-ekspedisjonen eller «Quest»-ekspedisjonen, som Shackleton døydde under, som det siste kapittelet i tidsalderen.[1] I følgje Margerey og James Fissher, Shackletons biografar: «Viss det var mogleg å trekkje ein klår skillelinje mellom det som har vorte kalla den heroiske tidsalder for antarktiskutforsking og den mekaniske alderen, kunne Shackleton-Rowett-ekspedisjonen tene like godt som eit punkt som nokre ved å trekkje ei slik linje.»[3] Ein journalist som inspiserte skipet før ho seglte rapporterte «Gadgets! Gadgets! Gadgets overalt!».[3] Dette inkluderte trådlaus kommunikasjon, ei elektrisk oppvarma utkikkstønnne og ein «odograf» som kunne spore skipet og registrere fart.[3]
| « | Den heroiske tidsalder for antarktiskutforsking var 'heroisk' fordi han var anakronistisk før han byrja, måla deira var abstrakt som ein påle, dei sentrale figurane var romantiske, mandige og feilaktige, dramaa som utspelga seg var moralske (for det tydde ikkje berre kva som vart gjort men korleis det vart utført), og ideala var nasjonal ære. Det eit tidleg testområde for dei nye nasjonane som Noreg og Australia, og det var staden for Europas største gisp før det sleit seg ut i den store krigen. | » |
—Tom Griffiths, Slicing the Silence: Voyaging to Antarctica | ||
Sjå òg
- Liste over antarktisekspedisjonar
Fotnotar
Kjelder
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
