Zuud-Afrikaanse provinsies mit n meerderheid van Afrikaanse sprekers in 2011. Der bin oek grote Afrikaanstalige gemeenschappen in de aandere provinsies.
██0–20%
██20–40%
██40–60%
██60–80%
██80–100%
Plakkaot mit twee sitaoten van dichters in t Afrikaans.
Disse onderverdeling is t zelfde as van t Nederlaands, mer t Afrikaans wörden deur sommige taalkundigen ezien as n kreooltaal of n halfkreoolse taal, aanderen zien t niet as n amparte taal, mer as n dialekt van t Nederlaands.
t Afrikaans is tot ontwikkeling ekeumen uut de taal van de Nederlaandse kolonisten uut de zeuventiende en achttiende eeuw, toe heetten t nog Kaaps-Nederlaands, mit wat invleujen van aandere talen zo as t Maleisies, Portugees, Duuts, Frans en natuurlik t Engels en de Bantoetalen. Deur n bulte Hollaandse en Amsterdamse klanken denken ze dat veural de Hollaandse spreektaal an de baosis van t Afrikaans lag. Der bin oek heel wat overeenkomsten tussen t Afrikaans, t Nedersaksies en t West-Vlaams (kiek hieronder veur n vergelieking).
Tot 1925 vuil t Afrikaans veur de Zuud-Afrikaanse overheid onder t Nederlaands; in dit jaor kwam in Zuud-Afrika ambtelike erkenning as amparte taal. t Afrikaans is daormee één van de in de 20e eeuw ambtelik erkende Germaanse talen (Faeröers wörden grondwettelik erkend in 1948; Luxemburgs in 1984; Nedersaksies en Limburgs deur de Nederlaandse overheid in 1996 respektievelik 1997).
Kaaps Afrikaans
Oorlams
Oostgrens-Afrikaans
Oranjerivier-Afrikaans
t Afrikaans is in de loop der tied deur verschillende talen beïnvleud, buten t Nederlaandse umme. t Maleisies, verschillende Bantoetalen, t Portugees, t Frans, t Duuts en t Engels hebben allemaole in meerdere of mindere maote n spoor achtereleuten in t Afrikaans.
Maleisies
Lexikale ontleningen an t Maleisies bin der zat. n Paor veurbeelden bin:
baie (arg, iezelig)
piering (schutteltjen)
boetie (breurtjen)
n Opvallende eigenschap van t Afrikaans is de reduplikasie van biewoorden, warkwoorden en zelfstaandige naamwoorden. Ponelis[1] zeegt dat dat systeem uut Maleisies over is koemen weien, waor t heel gebrukelik is. n Paor veurbeelden:
Plek-plek ('weg-en-were')
raas-raas ('schimpend')
klap-klap ('herhaoldelik klappen')
Valkhoff[2] neump oek t verdwienen van de -t in medeklinkergroepen, zo as in lug, herfs en naak, as meugelike Maleisiese invleud, hoewel veule Nederlaandse dialekten en streektalen oek dit kenmark hebben.
Xhosa en Zoeloe
Lexikale invleud van t Xhosa is te zien in leenwoorden as
Den Besten (1986) neump t Khoikhoi as de meest waorschienlike bron veur de dubbele ontkenning in t Afrikaans.[4] n Aandere meugelike bron is o.a. t West-Vlaams.
Portugees
Portugese leenwoorden bin bieveurbeeld:
bredie (vleisgerecht) van bredo
brinjal (aubergine) van brinjela
mielie (mais) van milho
tronk (gevangenisse) van tronco
kombers (deken) van cobertas
kraal (hokke, kouwe) van curral
Ponelis (1997) neump t gebruuk van vir veuraofgaond an t liejend veurwarp as n konstruksie die analoog an de Portugese konstruksie mit a evormp is.[5]
Frans
t Afrikaans hef niet zoveule leenwoorden rechtstreeks uut t Frans overeneumen. Franse leenwoorden die in t Nedersaksies en t Nederlaands gangbaor bin, bin in t Afrikaans juust verafrikaanst, bieveurbeeld, chantage is afpersing; kado is n prensentjie (van t Engelse present); failliet is bankrot; sjuderans is suurlemoensap; serie is reeks; enz. n Uutzundering is de namen van bepaolde peren: pawee, sermyn en bermotersan.[6]
Zuud-Afrikaans Engels
t Afrikaans hef n starke invleud ehad op t Zuud-Afrikaans Engels. t Völt Engelstaligen uut aandere delen van de wereld op dat t Engelse woord barbecue zwat nooit gebruukt wördt. In de plaotse daorvan gebruken Engelstaligen t Afrikaanse woord braai wat aofeleid is van n gewestelik Nederlaands woord veur "braojen".[7] Oek heur je in t Zuud-Afrikaans-Engels vake howzit (huj/hoe geet t?) en issit? ("o ja?" of letterlik: is dit?, wat "is dat zo?" betekent). t Is beleefd, as der ene issit? zeegt, um mit ja te antwoorden, umdat t Afrikaanse/Nederlandse/Nedersaksiese woord "ja" t Amerikaans-Engelseyeah vervangt. t Afrikaanse woord gooi wördt oek vake gebruukt deur jongeluui. Zo koemen der in t Zuud-Afrikaans-Engels zinnen veur waorvan zwat zeker is dat Engelsen uut aandere delen van de wereld t niet begriepen zullen: That bloke tuned my ma he's gonna gooi a geelbek on the braai, have a dop and eat some droë wors afterwards. (Die keerl zeeg tegen mien moene dat e n "geelbek" op de barbecue zol doon, n borreltjen drinken en daornao wat dreuge worst eten). In bepaolde gebiejen is t oek gewoon um Afrikaans en Engels deur mekaar te gebruken. Op middelbaore schoelen gebeurt dit oek vake.
t Afrikaans lik naor veule op t Nederlaands en t Nedersaksies (sommige dialekten meer as aandere). Vergeleken mit sommige streektalen die in Nederlaand espreuken wörden, ligt t Afrikaans nog aordig kortbie t Nederlaands. t Gronings, t West-Vlaams en t Limburgs liggen bieveurbeeld veerder van t Nederlaands aof as t Afrikaans. In t Nedersaksies he'j soms oek woorden die in uutspraak meer op t Afrikaans lieken as t Nederlaands, zo he'j bieveurbeeld: rot, vleis, zog (Afrikaans: sog), paerd (Afrikaans: pêrd), reegn (Afrikaans: reën), verrinneweren/verrieneweren (Afrikaans: (ver)rinneweer), de uutspraak van bv. maandag in sommige Afrikaanse tongvallen (maondag), ruspe/rupse (Afrikaans: rusper), (n)aarns (Afrikaans: (n)êrens), tiejing (Afrikaans: tyding), neugen (Afrikaans: nooi), kaerl (Afrikaans: kêrel), spiend/spiezekaste (Afrikaans: spens), schouwer (Afrikaans: skouwer), haorsniejer (haarsnyer), en gao zo mer deur.
t Is veur sprekers van t Nederlaands meestentieds n minne meuite um t Afrikaans te lezen en te begriepen. Aandersumme geldt t meestentieds oek wel, mer deurdat t Afrikaans aordig foneties espeld wörden, is t Nederlaandse spellingssysteem wat lastiger um te volgen veur Afrikaanse sprekers. Oek deur de vereenvoudiging van t Afrikaans is t Nederlaands veur Afrikaanse meensen wat lastiger um te volgen vanwegen alle verbugingen bie warkwoorden en zoksoort dingen.
n Koppel Afrikaanse woorden vie'j niet (meer) in t Nederlaands, mer wel in t Nedersaksies. Bieveurbeeld:
dalkies - Stellingwarfs doukies (verschil in betekenisse: Afrikaans = misschien; Stellingwarfs: dalik, voorttemee, over enige tied)
Grammatika
In t Afrikaans wörden warkwoorden haost niet vervoegd, in tegenstelling tot in t Nedersaksisch en t Nederlaands.
De onvoltooid vlejen tied ontbreekt veur de meeste warkwoorden.
Veur warkwoorden die stark bin in t Nedersaksies en t Nederlaands, wörden meestentieds de tegenswoordige vorm gebruukt:
ek kies --- ek het gekies, mer:
ek verloor --- ek het verloor (toekomstige tied: ek sal verloor)
Warkwoorden van beweging kriegen 'het', niet 'is': ek het gegaan.
t Afrikaans gebruukt n dubbele ontkenning: hy het dit nie gedoen nie.
Naamwoorden (alle soorten) kennen wat infleksie angeet allenig nog enkelvoud en meervoud
Der is gien grammatikaal geslachte.
Bievoeglike naamwoorden hebben net as in t Nedersaksies en t Nederlaands nog n bugings-e: hoog - hoë.
Persoonlike voornaamwoorden (nominatief en akkusatief/datief) en bezittelike veurnaamwoorden bin:
ek loop - jy sien my - dis my huis
jy loop - ek sien jou - dis jou huis
u loop - ek sien u - dis u huis
hy loop - ek sien hom - dis sy huis
sy loop - ek sien haar - dis haar huis
dit gaan goed - ek doen dit
ons loop - hul sien ons - dis ons huis
julle loop - ek sien julle - dis jul(le) huis
hulle loop - ek sien hulle - dis hul(le) huis
Personen kunnen n meervoud hebben: Japie -- Japie-hulle (Japie en de rest) (veule Afrika-talen hebben dit oek, bieveurbeeld Xhosa: uJapi ôJapi)
Uutspraak, spelling en morfologie
De Nederlaandse ij wörden in t Afrikaans as y eschreven, behalven as in t achterplaksel -lijk: waarskynlik - warschienlik
De Nederlaandse ch wörden in t Afrikaans as g eschreven.
De g, v en d vallen weg tussen twee klinkers: die hoë boom is hoog.
Nedersaksies/Nederlaands -cht en -st wörden in t Afrikaans -g en -s: lugpos 'luchtpost', oes 'oogst'
Nedersaksies/Nederlaands sch- wörden in t Afrikaans sk-: waarskynlik - warschienlik
De 'oo' en 'ee' bin tweeklanken
De 'u' is (zwat) n i-klank vanwegen de ontronding
De 'eu' is vanwegen lege ontronding eigenliks n iets eronde 'ië' en döt denken an de Afrikaanse tweeklank 'ee': neut (nds: noete) en meul (nds: meule) klinken zwat as Afrikaans neet (nds: nete) en meel (nds: meel)
De korte i wörden as n sjwa uutespreuken (zo as de 'e' in nds: kamer): sit, ding, vir kunnen de (niet-Braobanders) as sut, dung en vur in de oren klinken.
Der is gien verschil tussen au, ou, auw en ouw; disse letters wörden allemaole eschreven en uutespreuken as ou (IPA: /ɔʊ/ of /œu/): outomaties, oud, blou en vertrou.
In sommige Afrikaanse dialekten/tongvallen wörden de aa-klank uutespreuken as de Nedersaksiese ao-klank (bieveurbeeld in maondag, t wörden dan wel eschreven as maandag).
Vergeliekingen
Hieronder vie'j n vergelieking van t Afrikaans, Nedersaksies, Limburgs en t Nederlaands.
Meer informatie Nedersaksies*, Limburgs ...
Afrikaans
Nedersaksies*
Limburgs
Nederlaands
vir
veur vuur
veur
voor
toe
toe*
toe
dicht
pos
pos(t)
pos
post
lugpos
luch(t)pos(t) loch(t)pos(t)
lochpos
luchtpost, airmail
skool
sko(e)le school, enz.
sjool
school
sleg
slech(t) slich(t)
sjlech
slecht
neut
neut(e) noet(e), enz.
noot
noot
vrouwmense
vrouwlu(ui) frullie
vrouluuj
vrouwen
kinders*
ki(e)nders
kènjer
kinderen
voël
vo(e)gel
voegel
vogel
asseblief
asjeblief(t) asteblief/-bleef
esuchbleef
alstublieft
oond
(n)ovend* (n)aovend*
aove
oven
stêrt
ste(e)rt start(e)
sjtart
staart
toon
toon tie(je), enz.
tien
teen
julle
jul(l)en jullie, enz.
geer
jullie
Sluiten
Vertalingen van Dylan Thomas zien gedichte this Side of the Truth (eerste strofe):
Meer informatie Nedersaksies (Nunspeets), Nederlaands ...
Disse kaante van de waorheid
Zu'j misschien niet zien, mien jonge,
Koning van joew blauwe ogen
In t bliende laand van de kienders:
Dat alle dingen aofleupen,
Al blif de hemel onbeweugen,
Onschuld en schuld gaon verleuren
Veurda'j oek mer mit één gebaor
Van kop of harte in de benen kömp
Wörden alles vortehaold en, as t stof
Van de dooien, in t dreiende duuster
Egeuten op de leste avend.
Hierdie kant van die waarheid
Sal jy miskien nie sien nie, my seun,
Koning van jou blou oë
In die blinde land van die kinders:
Dat al die dinge eindig,
Al bly die hemel onbewoë,
Onskuld en skuld gaan verlore
Voordat jy net een gebaar
Van hoof of hart kan maak
Word alles weggehaal en, soos die stof
Van die dooies, gegiet in die draaiende
Duister op die laaste aand. luusteri
Deze kant van de waarheid
Zul je misschien niet zien, mijn zoon,
Koning van je blauwe ogen
In het blinde land van de kinderen:
Dat alle dingen aflopen,
Al blijft de hemel onbewogen,
Onschuld en schuld gaan verloren
Voordat je ook maar met één gebaar
Van hoofd of hart in de benen komt
Wordt alles weggehaald en, als het stof
Van de doden, in het draaiende duister
Gegoten op de laatste avond.
H. den Besten (1986), 'Double negation and the Genesis of Afrikaans'. In: P. Muysken & N. Smith, Substrata versus Universals in Creole Genesis. Amsterdam: John Benjamins:185-230.
'In de wiedte schreeuwen nog un paar late vöggele en evers kraejen ne hane.' Uut 'Ne zönne veur Wamelts Dina' deur Henk Krosenbrink. 'Nao een konkoers hippiek, evers in 't Ovveriesselse, geet den zönne van de Pötter met een meiken op stap; de onbekende waege langs in ne lauwen lentenacht.' Uut 'Den waorzegger' deur G.A. van Loo. In Max Holt en aandern (1964), De Oelenwanne. Ne korf vol Riemen en Vertelsels uut Achterhook en Liemers. Aalten: Gebr. de Boer
'Now woont op et huus deur verarf en verstarf weer n ni'j geslacht met een andern van.' Uut 'De Nommerverruilder' deur D.H. Keuper (Jan Willem uut t Goor). In Max Holt en aandern (1964), De Oelenwanne. Ne korf vol Riemen en Vertelsels uut Achterhook en Liemers. Aalten: Gebr. de Boer
'`Getuige, u bent Jan Harrems?` `Hielendal meneer! Zo is mien "van", mar by oes op de streek kent ze my bèter als Jan van Evert. As ze my mut hebben, koomt ze mit Jan Harrems minder goed terechte.`' Uut Jan Poortman (1982), De Baandrèkel, Möppelt: Krips Repro Meppel
