Wilmesauers

t Wilmesauers (in de taal zelf: Wymysiöeryś of Wymysöryś, Pools: język wilamowski) is n West-Germaanse taal, of n dialekt van de Hoogduutse taal, van de kleine stad Wilmesau (in t Wilmesauers Wymysau of Wymysoj), op de grens mit Klein-Polen en Silezië in Polen. t Wilmesauers is beïnvleud deur t Platduuts, Hoogduuts, Nederlaands, Fries en Pools.

Wilmesauers
Ligging van Wilmesau
Språke	Wymysiöeryś, Wymysöryś
Andere namen	Wilmesaurisch (Duuts), Wilmesausch (Platduuts), język wilamowski (Pools)
Land	Polen
Gebeed	Wilmesau
Antal spreakers	60
Språkindeyling	Indo-Europees Germaans West-Germaans Hoogduuts
Skrivt	Latiens
Status	bedreigd
ISO 639-1	-
ISO 639-2	-
ISO 639-3/DIS	wym

Volgens n telling uut 2003, waren der in dat jaor nog zo'n honderd sprekers van t Wilmesauers over (in n stadjen mit 2.000 inwoeners). Volgens n artikel in de Vlaamse kraante De Standaard^[1], bin der vandage de dag nog mer zestig sprekers die t Wilmesauers machtig bin, van wee de meesten ouwer bin as tachtetig. De taal steet dan oek op uutstarven. De UNESCO spant zien eigen in veur uutstarvende talen as onderdeel van t vlochtig kultureel arfgoed van de meensheid. Sinds 2016 lik de taal n opleving deur te maken.^[2]

Geschiedenisse

Oorspronkelik stamp t Wilmesauers aof van 12e eeuwse Middel-Hoogduuts, mit n starke Platduutse, Nederlaandse, Poolse en Oudengelse invleud. De inwoeners van Wilmesau stammen aof van Duutse, Nederlaandse en Schotse zettelaars die in de dartiende eeuw in Polen ankwammen, waorschienlik as religieuze vlochtelingen. De inwoeners van Wilmesau hebben altied baanden mit Duutslaand ontkend en zegen dat ze van Nederlaandse aofkom waren.^[3]

Tussen 1795 en 1919 heurden Wilmesau tot t Oostenrieks-Hongaarse Riek. De Oostenriekers hadden niet zoveule mit de inwoeners van Wilmesau en in die tied hadden zowol de meensen as der taal slim te liejen ehad van de onderdrokking.

t Wilmesauers is vanaof de negentiende eeuw op schrift vasteleegd toe de dichter Florian Biesik t as schrieftaal gung gebruken.

An t einde van de Tweede Wereldoorlog was t Wilmesauers in Wilmesau de gewone spreektaal. Nao de oorlog wördden zwat alle Duutsers verdreven uut Polen en de gebiejen die Duutslaand toe an Polen aof mos staon (Silezië, Posen, Pommeren en West- en Oost-Prusen). De inwoeners van Wilmesau mochten blieven, mer de plaotselike kommunistiese autoriteiten verbeujen al dalik in 1945 t gebruuk van de Wilmesauer taal. Allewel t verbod in 1956 aofeschaft wördden, hef t Wilmesauers nooit meer de posisie weerekregen die t veurheen innam. Sinds de vuuftiger jaoren is it allinnig mer veerder in verval eraakt en de jongere generaosies praoten tegenswoordig van huus uut Pools.

An 't einde van de tachtiger jaoren wördden t Wilmesauers ontdekt deur de jonge Poolse taalkundige Tomasz Wicherkiewicz, die der zien proefschrift over skreef. Daordeur hef t Wilmesauers, dat noen waorschienlik ten dooie op-eschreven is, bekendheid ekregen in taalkundige kringen en is t teminsten ered van de vergetelheid.

Schriefwieze

De spelling van t Wilmesauers hef zowol dingen uut t Duuts as uut t Pools overeneumen. Uut t Duuts koemen bieveurbeeld de letters "v" (uutespreuken as in "even"), die in t Pools allinnig mer in leenwoorden veurkömp en "ö" ("eu"). Uut t Pools koemen bieveurbeeld de letters "ł" (uutespreuken as de "w" in "roewe"), "c" ("ts"), "ć" ("tsj"), "ś" ("sj") en t aksent op de klanken ("é", "í", "ó"), dat lange klanken anduuit.

Alfabet

t Wörden eschreven in t Latiense alfabet. t Wilmesauer alfabet besteet uut de volgende 34 letters:

a

ao

b

c

ć

d

e

f

g

h

i

j

k

ł

l

m

n

ń

o

ö

p

q

r

s

ś

t

u

ü

v

w

y

z

ź

ż

A

AO

B

C

Ć

D

E

F

G

H

I

J

K

Ł

L

M

N

Ń

O

Ö

P

Q

R

S

Ś

T

U

Ü

V

W

Y

Z

Ź

Ż

Veurbeelden

Veurbeeld 1: n korte woordelieste

Vergeliek in de onderstaonde tabel de Wilmesauer woorden mit de vertalingen in et Duuts, t Nedersaksies/Platduuts, t Nederlaands, t Fries en t Engels.

Wilmesauers Duuts Nedersaksies Nederlaands Fries Engels ałan allein allin(nig), allien(nig), alleen, allain alleen allinne alone ana an und en en en and bryk Brücke brog(ge), brug(ge) brug brêge bridge duł dumm dom dom dom dull fuylgia hören [folgen] heuren [volgen] horen [volgen] heare [folgje] to hear [to follow] ganc ganz ganze gans gâns entirely gyrycht Gericht gerecht gerecht gerjocht court dyr hymół Himmel hemel hemel himel heaven muter Mutter moene, moor/moer, mo(e)der moeder mem mother myttółt Mittel middel middel middel middle nimanda niemand gien(i)ene, niemand niemand nimmen no-one ny nein nee nee nee no ödum Atem (n)aojem, aosem/oasem/aozem, aodem/oadem, aom/oamen, oadem, adem, ädem, lucht adem azem breath (Oudengels: ǽðm) öwyt Abend avend, aovend/oavend, ouwend avond jûn evening śraeiwa schreiben schrieven schrijven skriuwe to write syster Schwester zuster zuster suster sister śtaen Stein steen, stien, stain steen stien stone trynkia trinken drinken drinken drinke to drink wełt Welt wereld, weld wereld wrâld world wynter Winter wienter, weenter, winter, wingter winter winter winter zyłwer Silber zilver, zulver zilver sulver silver zyjwa sieben zeuven zeven sân seven

Veurbeeld 2: t Onzevaor

Ynzer Foter, dü byst ym hymuł,

Daj noma zuł zajn gywajt;

Daj Kyngrajch zuł dö kuma;

Daj wyła zuł zajn ym hymuł an uf der aot;

dos ynzer gywynłichys brut gao yns haojt;

an fercaj yns ynzer siułda,

wi wir aoj fercajn y ynzyn siułdigia;

ny łat yns cyn zynda;

zunder kaonst yns reta fum nistgüta.

[Do Dajs ej z Kyngrajch an dy maocht, ans łaowa uf inda.]

Amen

Veurbeeld 3: n wegeliedjen

n Wegeliedjen in t Wilmesauers (mit daoronder n Nedersaksiese vertaling):

Śłöf, duy buwła, fest!

Skumma frmdy gest,

Skumma muma ana fettyn,

Z' brennia nysła ana epułn,

Śłöf, duy Jasiu, fest!

Slaap, mien keerltjen, vast!

Der koemen vremde gasten,

Der koemen meuies en ooms,

Ze brengen noeten en appels,

Slaap, mien Jantjen, vast!

Literatuur

• Ludwik Młynek, "Narzecze wilamowickie", Tarnów, 1907: J.Pisz.
• Józef Latosiński, "Monografia miasteczka Wilamowic", Kraków, 1909.
• Hermann Mojmir, "Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice" (Słownik niemieckiej gwary Wilamowic), Kraków, 1930-1936: Polska Akademia Umiejętności.
• Adam Kleczkowski, "Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja". Kraków, 1920: Polska Akademia Umiejętności.
• Adam Kleczkowski, "Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia", Poznań, 1921: Uniwersytet Poznański.
• Maria Katarzyna Lasatowicz, "Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987". Opole, 1992: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
• Tomasz Wicherkiewicz, The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Mouton de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017099-X
• Vlamingen in de vergetelheid (Flamandowie w zapomnieniu)

Referensies

1. http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20120726_00235942
2. NRC Handelsblad, 25 meert 2016, "Hoe de bijna dode Poolse taal Wymysoojs weer populair werd"
3. https://web.archive.org/web/20230408012134/http://www.fil.wilamowice.pl/upload/file/PDF/knack2002.pdf Knack, issue 31, 2002

 Test-Wikipedia up Wilmesauers

Dit artikel is eskreaven in et westveluwske dialekt van Nunspeet, in de Algemene Nedersaksiese Schriefwieze.