Belt tal-Messiku
From Wikipedia, the free encyclopedia
Il-Belt tal-Messiku (bl-Spanjol: Ciudad de México) hija l-belt kapitali tal-Messiku. Hija waħda mill-entitajiet federali li, flimkien ma' wieħed u tletin stat, jiffurmaw il-pajjiż. Bl-istess mod, hija l-kwartieri ġenerali tal-Poteri tal-Unjoni. Hija maqsuma f'sittax-il demarkazzjoni territorjali.
Belt tal-Messiku | |||
---|---|---|---|
Messiku | |||
| |||
Amministrazzjoni | |||
Stat sovran | Messiku | ||
Kap tal-Gvern | Claudia Sheinbaum (en) | ||
Isem uffiċjali | Ciudad de México | ||
Ismijiet oriġinali | Ciudad de México | ||
Kodiċi postali |
01000–16999 | ||
Ġeografija | |||
Koordinati | 19.4194°N 99.1456°W / 19.4194; -99.1456 | ||
u | |||
Superfiċjenti | 1,485 kilometru kwadru | ||
Għoli | 2,240 m | ||
Fruntieri ma' | Morelos (en) u State of Mexico (en) | ||
Demografija | |||
Popolazzjoni | 9,209,944 abitanti (2020) | ||
Informazzjoni oħra | |||
Fondazzjoni | 1521u It-TlietaambUTCIt-Tlieta | ||
Kodiċi tat-telefon |
55 | ||
Żona tal-Ħin | UTC−6 | ||
bliet ġemellati | Andorra la Vella, Ateni, Arequipa, Beijing, Bejrut, Berlin, Bogotá, Buenos Aires, San Juan, Kajr, Caracas, Chicago, Ciudad Juárez, Cusco, Doha, Dolores Hidalgo, Belt tal-Gwatemala, Istanbul, Ġakarta, Kaliningrad, Kiev, Belt tal-Kuwajt, La Paz, Lima, Liżbona, Los Angeles, Madrid, Manila, Montevideo, Nagoya, Nikosija, Belt tal-Panama, Ranchi, Rio de Janeiro, Santiago, São Paulo, San Salvador, Seoul, Stokkolma, Stuttgart, Sydney, Tel Aviv, Toronto, Niardo, Houston, Ħavana, Maracaibo, Santo Domingo, Guadalajara, Monterrey, Cádiz, Rosario, Murom, Samarkanda, Belt ta' Guanajuato, Belt ta' New York, Rosario, Pariġiu Londra | ||
cdmx.gob.mx |
Tinsab fil-Wied tal-Messiku fir-reġjun ċentrali tan-Nofsinhar tal-pajjiż. Tmiss lejn it-Tramuntana, il-Punent u l-Lvant mal-Istat tal-Messiku u fin-Nofsinhar ma' Morelos. B'1,495 km² tirrappreżenta 0.1 % tat-territorju nazzjonali, u hija l-iżgħar entità fil-pajjiż.
Il-popolazzjoni tagħha hija 99 % urbana u fl-2020 il-popolazzjoni kienet irreġistrata li kienet tlaħħaq id-9,209,944 abitant, jiġifieri 7.3 % tat-total tal-pajjiż, u b'hekk hija t-tieni l-aktar entità federali popolata wara l-Istat tal-Messiku. Madankollu, jekk iż-żona metropolitana kollha tal-Wied tal-Messiku titqies bħala l-akbar belt tagħha, għandha total ta' 21,804,515 abitant, jiġifieri hija l-akbar agglomerazzjoni urbana fid-dinja li titkellem bl-Ispanjol u fl-Amerka ta' Fuq, u t-tmien l-akbar agglomerazzjoni popolata fid-dinja. Fl-2019, l-indiċi tal-iżvilupp uman tal-belt kien 0.837 (klassifikat għoli ħafna), jiġifieri l-ewwel entità fil-pajjiż.
Il-belt hija l-akbar nukleu urban fil-Messiku u ċ-ċentru politiku, ekonomiku, soċjali, akkademiku, finanzjarju, kummerċjali, turistiku, kulturali, tal-komunikazzjoni u tad-divertiment prinċipali tal-pajjiż. Fl-2018 il-belt kellha PDG nominali ta' 568,445,000,000 dollaru. Ikkatalogata bħala belt globali, hija wkoll waħda mill-aktar ċentri finanzjarji u kulturali importanti fid-dinja, b'waħda mill-aktar ekonomiji dinamiċi fil-livell internazzjonali, u bid-daqs tal-PDG tagħha hija kklassifikata fil-ħmistax-il post minn madwar id-dinja. Fl-2018 kienet tirrappreżenta 17 % tal-PDG nazzjonali totali, bi tkabbir medju f'dik is-sena ta' 6.8 % ('il fuq mill-medja nazzjonali), u kontribut ta' 27 % għat-tkabbir ekonomiku tal-pajjiż f'dik sena.
Fil-belt seħħew bosta mill-aktar avvenimenti storiċi u medjatiċi importanti tal-Messiku. M'hemm l-ebda kunsens xjentifiku dwar id-data tal-istabbiliment tal-belt, iżda x'aktarx li ġiet stabbilita fil-bidu tas-seklu 14. Korrelazzjonijiet li saru fil-perjodu ta' Spanja l-Ġdida jissuġġerixxu li l-istabbiliment sar mill-Mexicas fit-13 ta' Marzu 1325, fuq gżira fil-Lag ta' Texcoco jisimha Cuauhmixtitlan u ssemmiet mill-ġdid Mexico-Tenochtitlan minn Acamapichtli fl-1376 bħala ġieħ lill-kap Ténoch. Dak iċ-ċentru urban sar, maż-żmien, il-kapitali tal-Imperu Mexica. Fit-13 ta' Awwissu 1521, il-Mexica ġew megħluba mill-Ispanjoli u mill-alleati indiġeni tagħhom taħt il-kmand tal-konkwistatur Spanjol Hernán Cortés, avveniment li mmarka l-bidu tal-era tal-Viċirenju.
Fl-1535, inħoloq uffiċjalment il-Viċirenju ta' Spanja l-Ġdida u l-belt il-ġdida tal-Messiku ġiet stabbilita fuq is-sit l-antik ta' Tenochtitlan, u ġiet rikonoxxuta b'digriet irjali tal-1545 bħala l-Belt Nobbli u Leali Ħafna tal-Messiku Imperjali minn Karlu I ta' Spanja. F'dak iż-żmien, kienet iddikjarata l-kapitali tal-Viċirenju, u minn dak iż-żmien 'il quddiem serviet bħala ċ-ċentru politiku, finanzjarju u amministrattiv tat-territorji tal-Imperu Spanjol fl-Amerka ta' Fuq, fl-Amerka Ċentrali, fl-Asja u fl-Oċeanja. Il-ħakma Spanjola ta' dak iż-żmien fuq il-belt kapitali ġiet fi tmiemha meta l-gwerra tal-indipendenza ntemmet fl-1821, bid-dħul tal-Armata Triguarante fil-belt. L-istatus tas-sede tal-gvern ġie ratifikat fl-Att tal-Indipendenza tal-Imperu Messikan, li semmieha kapitali tal-imperu.
Fl-1823, bil-proklamazzjoni tal-Ewwel Repubblika Federali, l-Ewwel Imperu Messikan (1821-1823) intemm uffiċjalment, u fit-18 ta' Novembru 1824, il-Kungress iddeċieda li joħloq Distrett Federali (jiġifieri, entità differenti mill-istati l-oħra) li jospita s-setgħat eżekuttivi, leġiżlattivi u ġudizzjarji f'territorju li ma kien ta' ebda stat b'mod partikolari, sabiex tiġi evitata l-eġemonija ta' stat wieħed fuq il-kumplament tal-federazzjoni. Grazzi għall-patri Servando Teresa de Mier u xi nies oħra li appoġġaw il-kawża tagħhom, il-Belt tal-Messiku ntgħażlet bħala l-post fejn kienu kkonċentrati l-poteri tal-unjoni.
Fl-1929, il-libertajiet muniċipali tad-Distrett Federali ġew estinti. Il-modifiki progressivi tal-istatus tal-belt bdew fl-1988 bil-formazzjoni ta' korp leġiżlattiv ta' elezzjoni popolari (l-Assemblea tar-Rappreżentanti tad-Distrett Federali); komplew fl-1997 bl-elezzjoni tas-setgħa eżekuttiva tagħhom stess (kap tal-Gvern tad-Distrett Federali); u kkonkludew fl-2016 bir-riforma politika li fasslet il-kostituzzjoni politika tagħhom stess (daħlet fis-seħħ bis-sħiħ fl-2018); dan il-proċess politiku kkonkluda wkoll bl-għoti tal-istess drittijiet u setgħat ta' kull stat, iżda li, meta wieħed iqis il-kategorija tagħha ta' kapitali tar-repubblika, iżomm l-isem ta' entità federattiva; l-isem Distrett Federali tal-Messiku m'għadux jintuża u minflok jintuża biss it-terminu Belt tal-Messiku.
Fit-territorju tal-belt hemm erba' Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO: iċ-Ċentru Storiku tal-Belt tal-Messiku u Xochimilco[1], l-Università Nazzjonali Awtonoma tal-Messiku (UNAM)[2] u d-dar u l-istudjo ta' Luis Barragán.[3] Il-belt għandha 151 mużew li jagħmluha t-tieni belt bl-aktar mużewijiet fid-dinja wara Londra. Barra minn hekk, fl-1968 kienet l-ewwel belt fl-Amerka Latina u fid-dinja fejn jiġi mitkellem l-Ispanjol li ospitat avveniment Olimpiku: il-Logħob Olimpiku fil-Messiku tal-1968.