Negeri dan Wilayah Persekutuan di Malaysia

Malaysia ialah sebuah negara berdaulat yang terletak di rantau Asia Tenggara. Dengan komponen 11 buah negeri dan 2 buah wilayah (Sarawak dan Sabah) dan 3 buah wilayah persekutuan, mewakili keseluruhan Persekutuan Malaysia.

11 buah ibu negeri, 2 buah ibu wilayah dan 3 Wilayah Persekutuan terletak di Malaysia, dengan sebagai berikut:

Johor Bahru (Johor), Ipoh (Negeri Perak) Bandaraya Melaka (Negeri Melaka), Seremban (Negeri Sembilan), Georgetown (Pulau Pinang), Kota Kinabalu (Sabah), Alor Setar (Kedah), Shah Alam (Selangor), Kangar (Perlis), Kuching (Sarawak), Kuantan (Pahang), Kuala Terengganu (Terengganu), Kota Bharu (Kelantan), Kuala Lumpur, Bandar Victoria (Labuan) dan Putrajaya.

Am

Negeri-negeri di Semenanjung, Wilayah-wilayah di Borneo dan Wilayah Persekutuan adalah bahagian pentadbiran utama di Malaysia & Malaysia ialah negara persekutuan yang memiliki 11 Negeri Semenanjung, 2 Wilayah Borneo dan 3 Wilayah Persekutuan dengan sebagai berikut: Johor, Kelantan, Sabah, Perak, Kedah, Melaka, Putrajaya, Pahang, Perlis, Labuan, Negeri Sembilan, Sarawak, Pulau Pinang, Selangor, Terengganu & Kuala Lumpur.

Maklumat lebih lanjut

11 negeri dan 2 wilayah persekutuan terletak di Semenanjung Tanah Melayu, secara kolektif disebut Semenanjung Malaysia atau Malaysia Barat. 2 wilayah dan 1 wilayah persekutuan terletak di Pulau Borneo, secara kolektif disebut Malaysia Borneo atau Malaysia Timur.

Pada 11 negeri, 2 wilayah dan 3 wilayah persekutuan di Malaysia, sebanyak 9 negeri adalah monarki dengan kesemua 7 negeri dipimpin oleh "Sultan", sementara itu Perlis dipimpin oleh "Raja" dan Negeri Sembilan dipimpin oleh "Yang di-Pertuan Besar", lalu 2 negeri & 2 wilayah iaitu Pulau Pinang, Melaka, Sabah & Sarawak dipimpin oleh "Yang di-Pertua Negeri" dan 3 wilayah persekutuan dipimpin oleh "Datuk Bandar".

Perlis Kedah Penang Kelantan Terengganu Perak Selangor Negeri Sembilan Melaka Johor Pahang Sarawak Sabah Labuan Kuala Lumpur Putrajaya Malaysia Barat Malaysia Timur (Biru) Negeri (Merah) W. Persekutuan Laut China Selatan Selat Melaka Teluk Thailand Laut Sulu Laut Sulawesi Brunei Indonesia Indonesia Singapura Thailand

Tarikh kenegaraan dan penubuhan wilayah persekutuan

Persekutuan Malaysia ditubuhkan pada 16 September 1963 di bawah Perjanjian Malaysia

• Tarikh Negeri-negeri di Semenanjung Malaysia yang menyertai Persekutuan Tanah Melayu (semasa kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu):

Nama Negeri	Tarikh
Johor Darul Takzim	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Kedah Darul Aman	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Kelantan Darul Naim	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Melaka Negeri Bersejarah	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Negeri Sembilan Darul Khusus	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Pahang Darul Makmur	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Perak Darul Ridzuan	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Perlis Indera Kayangan	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Pulau Pinang Pulau Mutiara	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Selangor Darul Ehsan	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)
Terengganu Darul Iman	31 Ogos 1957; 67 tahun yang lalu (1957-08-31)

• Tarikh Wilayah-wilayah di Borneo Malaysia yang Menyertai kesatuan semasa pembentukan Malaysia:

Nama Wilayah	Tarikh	Tarikh Penting bagi Wilayah
Sabah Negeri Di Bawah Bayu	16 September 1963; 61 tahun yang lalu (1963-09-16)	31 Ogos 1963; 61 tahun yang lalu (1963-08-31)
Sarawak Bumi Kenyalang	16 September 1963; 61 tahun yang lalu (1963-09-16)	22 Julai 1963; 61 tahun yang lalu (1963-07-22)

• Tarikh Penubuhan Wilayah Persekutuan:

Nama Wilayah Persekutuan	Tarikh
Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur	1 Februari 1974; 50 tahun yang lalu (1974-02-01)
Wilayah Persekutuan Labuan	16 April 1984; 40 tahun yang lalu (1984-04-16)
Wilayah Persekutuan Putrajaya	1 Februari 2001; 23 tahun yang lalu (2001-02-01)

Yang di-Pertuan Agong/Raja negeri-negeri Melayu

Nama	Ibu negeri	Bandar diraja	Jumlah penduduk[1]	Keluasan (km²)[2]	Kepadatan penduduk[3]	Awalan nombor plat	Kod kawasan telefon	Kotaraya terbesar	Singkatan	ISO	FIPS
Johor Darul Takzim	Johor Bahru	Bandar Maharani	3,233,434	19,210	168	J	07 06 (Muar & Tangkak)	Johor Bahru	JHR	MY-01	MY01
Kedah Darul Aman	Alor Setar	Anak Bukit	1,890,098	9,500	199	K	04	Sungai Petani	KDH	MY-02	MY02
Kelantan Darul Naim	Kota Bharu	Kubang Kerian	1,459,994	15,099	97	D	09	Kota Bharu	KTN	MY-03	MY03
Negeri Sembilan Darul Khusus	Seremban	Seri Menanti	997,071	6,686	149	N	06	Seremban	NSN	MY-05	MY05
Pahang Darul Makmur	Kuantan	Pekan	1,443,365	36,137	40	C	09 03 (Genting) 05 (Cameron)	Kuantan	PHG	MY-06	MY06
Perak Darul Ridzuan	Ipoh	Kuala Kangsar	2,258,428	21,035	107	A	05	Ipoh	PRK	MY-08	MY07
Perlis Indera Kayangan	Kangar	Arau	227,025	821	277	R	04	Kangar	PLS	MY-09	MY08
Selangor Darul Ehsan	Shah Alam	Klang	5,411,324	8,104	668	B	03	Shah Alam	SGR	MY-10	MY12
Terengganu Darul Iman	Kuala Terengganu	Kuala Terengganu	1,015,776	13,035	78	T	09	Kuala Terengganu	TRG	MY-11	MY13

Wilayah Persekutuan

Nama	Bandar Wilayah Persekutuan	Jumlah penduduk[4]	Keluasan (km²)[5]	Kepadatan penduduk[6]	Awalan nombor plat	Kod kawasan telefon	Kotaraya terbesar	Singkatan	ISO	FIPS
Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur	Kuala Lumpur	1,627,172	243	6696	W (Dahulu) V (Kini)	03	Lembah Klang	KUL	MY-14
Wilayah Persekutuan Labuan	Victoria	85,272	91	937	L	087	Victoria	LBN	MY-15	MY15
Wilayah Persekutuan Putrajaya	Putrajaya	67,964	49	1387	Putrajaya (Dahulu) F (Kini)	03	–	PJY	MY-16

Yang di-Pertua Negeri

Nama	Ibu negeri dan Ibu Wilayah	Jumlah penduduk[7]	Keluasan (km²)[8]	Kepadatan penduduk[9]	Awalan nombor plat	Kod kawasan telefon	Kotaraya terbesar	Singkatan	ISO	FIPS
Melaka Negeri Bersejarah	Bandaraya Melaka	788,706	1,664	474	M	06	Bandar Melaka	MLK	MY-04	MY04
Pulau Pinang Pulau Mutiara	George Town	1,520,143	1,048	1451	P	04	Georgetown	PNG	MY-07	MY09
Sabah Negeri Di Bawah Bayu	Kota Kinabalu	3,120,040	73,631	42	S	087-089	Kota Kinabalu	SBH	MY-12	MY16
Sarawak Bumi Kenyalang	Kuching	2,420,009	124,450	19	Q	081-086	Kuching	SWK	MY-13	MY11

Negeri dan Wilayah (Versi Lain)

Bendera negeri dan wilayah	Jata negeri dan wilayah	Nama Negeri dan Wilayah	Ibu Negeri dan Wilayah	Ibu Negeri DiRaja	Penduduk[10][11]	Saiz Kawasan Keseluruhan (km2)[12]	Awalan plat nombor	Kod kawasan telefon	Singkatan	ISO	FIPS	HDI[13][14]	Wilayah	Ketua negeri	Ketua kerajaan
		Johor Darul Takzim	Johor Bahru	Bandar Maharani	3,768,200	19,210	J	07, 06 (Bandar Maharani & Tangkak)	JHR	MY-01	MY01	0.818	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Sultan	Menteri Besar
		Kedah Darul Aman	Alor Setar	Anak Bukit	2,185,900	9,500	K	04	KDH	MY-02	MY02	0.802	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Sultan	Menteri Besar
		Kelantan Darul Naim	Kota Bharu	Kubang Kerian	1,892,200	15,099	D	09	KTN	MY-03	MY03	0.772	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Sultan	Menteri Besar
		Melaka Negeri Bersejarah	Bandaraya Melaka	—	932,700	1,664	M	06	MLK	MY-04	MY04	0.828	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Yang di-Pertua Negeri (Gabenor)	Ketua Menteri
		Negeri Sembilan Darul Khusus	Seremban	Seri Menanti	1,132,100	6,686	N	06	NSN	MY-05	MY05	0.822	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Yang di-Pertuan Besar (Grand Ruler)	Menteri Besar
		Pahang Darul Makmur	Kuantan	Pekan	1,677,100	36,137	C	09, 03 (Genting Highlands), 05 (Cameron)	PHG	MY-06	MY06	0.797	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Sultan	Menteri Besar
		Pulau Pinang Pulau Mutiara	George Town	—	1,777,600	1,048	P	04	PNG	MY-07	MY09	0.838	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Yang di-Pertua Negeri (Gabenor)	Ketua Menteri
		Perak Darul Ridzuan	Ipoh	Kuala Kangsar	2,514,300	21,035	A	05	PRK	MY-08	MY07	0.809	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Sultan	Menteri Besar
		Perlis Indera Kayangan	Kangar	Arau	254,600	821	R	04	PLS	MY-09	MY08	0.799	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Raja	Menteri Besar
		Sabah Negeri Di Bawah Bayu	Kota Kinabalu	—	3,904,700	73,631	S	087–089	SBH	MY-12	MY16	0.704	Malaysia Timur (Malaysia Borneo)	Yang di-Pertua Negeri (Gabenor)	Ketua Menteri
		Sarawak Bumi Kenyalang	Kuching	—	2,818,100	124,450	Q	081–086	SWK	MY-13	MY11	0.739	Malaysia Timur (Malaysia Borneo)	Yang di-Pertua Negeri (Gabenor)	Premier
		Selangor Darul Ehsan	Shah Alam	Klang	6,541,900	8,104	B	03	SGR	MY-10	MY12	0.855	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Sultan	Menteri Besar
		Terengganu Darul Iman	Kuala Terengganu	Kuala Terengganu	1,250,100	13,035	T	09	TRG	MY-11	MY13	0.793	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Sultan	Menteri Besar

Wilayah Persekutuan (Versi Lain)

Bendera wilayah persekutuan	Jata wilayah persekutuan	Nama Wilayah Persekutuan	Bandar Wilayah Persekutuan	Penduduk[15]	Saiz Kawasan Keseluruhan (km2)[16]	Awalan plat nombor	Kod kawasan telefon	Singkatan	ISO	FIPS	HDI[17]	Wilayah	Ketua Wilayah Persekutuan	Ketua Kerajaan
		Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur	Kuala Lumpur	1,778,400	243	W / V	03	KUL	MY-14		0.860	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Yang di-Pertuan Agong	Datuk Bandar
		Wilayah Persekutuan Labuan	Bandar Victoria	99,400	91	L	087	LBN	MY-15	MY15	0.778	Malaysia Timur (Malaysia Borneo)	Yang di-Pertuan Agong	Perbadanan
		Wilayah Persekutuan Putrajaya	Putrajaya	105,400	49	F	03	PJY	MY-16		0.877	Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)	Yang di-Pertuan Agong	Perbadanan

Mengikut MA63

Wilayah dan Wilayah Persekutuan	Nama Negeri, Bahagian dan Wilayah Persekutuan
Malaysia Timur (Wilayah Sabah Dibawah Bayu)	1. Bahagian Kudat, 2. Bahagian Pantai Barat, 3. Bahagian Pedalaman, 4. Bahagian Sandakan dan 5. Bahagian Tawau.
Malaysia Timur (Wilayah Sarawak Bumi Kenyalang)	1. Bahagian Betong, 2. Bahagian Bintulu, 3. Bahagian Kapit, 4. Bahagian Kuching, 5. Bahagian Limbang, 6. Bahagian Miri, 7. Bahagian Mukah, 8. Bahagian Samarahan, 9. Bahagian Sarikei, 10. Bahagian Serian, 11. Bahagian Sibu dan 12. Bahagian Sri Aman.
Semenanjung Malaysia	1. Negeri Johor Darul Ta'zim, 2. Negeri Kedah Darul Aman, 3. Negeri Kelantan Darul Naim, 4. Negeri Melaka Negeri Bersejarah, 5. Negeri Sembilan Darul Khusus, 6. Negeri Pahang Darul Makmur, 7. Negeri Perak Darul Ridzuan, 8. Negeri Perlis, 9. Negeri Pulau Pinang Pulau Mutiara, 10. Negeri Selangor Darul Ehsan dan 11. Negeri Terengganu Darul Iman.
Wilayah Persekutuan	1. Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, 2. Wilayah Persekutuan Labuan dan 3. Wilayah Persekutuan Putrajaya.

Rujukan yang relevan: ^[18][19]

Saiz Kawasan dan Tarikh Penting

Negara

• Tarikh Penubuhan Malaysia:

Bendera Negara	Jata Negara	Nama Negara	Saiz Negara	Tarikh Penubuhan Malaysia	Tarikh Penting Lainnya bagi Negara
		Malaysia * Arab: ماليزياcode: ar is deprecated * Cina: 马来西亚 * Tamil: மலேசியாcode: ta is deprecated Persekutuan Malaysia	331,497.95 km² [20] / 330,803 km² [21] / 329,847 km²	16 September 1963 (Malaya / Tanah Melayu + Sarawak dan Borneo Utara (kini Sabah) Bergabung dan Membentuk Persekutuan Malaysia [22][23][24][25][26])	31 Ogos 1957 - 16 September 1963 (Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [27][28][29]) 22 Julai 1963 - 16 September 1963 (Tadbir urus diri kepada Sarawak diberikan / Pemerintahan Sendiri Sarawak [30][31][32][33]) 31 Ogos 1963 - 16 September 1963 (Sabah Memperoleh pemerintahan sendiri / Pemerintahan Sendiri Borneo Utara (kini Sabah) [34][35][36][37])

Negeri, Wilayah dan Wilayah Persekutuan

• Tarikh Negeri Persekutuan Tanah Melayu di Semenanjung Malaysia / Malaysia Barat, Wilayah Sabah dan Sarawak di Borneo Malaysia / Malaysia Timur, yang Menyertai Penubuhan Malaysia dan Penubuhan Wilayah Persekutuan:

• untuk Sabah dan Sarawak selain awamnya disebut sebagai Negeri, juga boleh disebut sebagai Wilayah-wilayah ^[38]

  ^[39]
• Sabah :

  untuk Sabah selain awamnya disebut sebagai Negeri, Sabah Juga boleh disebut Sebagai Wilayah ^[40][41]

  ^[42]
• Sarawak :

  untuk Sarawak selain awamnya disebut sebagai Negeri, Sarawak Juga boleh disebut Sebagai Wilayah ^[43][44]

  ^[45]

Bendera	Jata	Nama Negeri, Wilayah dan Wilayah Persekutuan	Saiz Negeri, Wilayah dan Wilayah Persekutuan	Tarikh Menyertai Penubuhan Malaysia + Tarikh Penubuhan Wilayah Persekutuan	Tarikh Penting bagi Negeri, Wilayah dan Wilayah Persekutuan
		Johor * Arab: جوهورcode: ar is deprecated * Cina: 柔佛 * Tamil: ஜோகூர்code: ta is deprecated Johor Darul Takzim	19,984 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [46][47][48][49][50])	1528 (Kesultanan Johor) 1885 (Perjanjian Anglo – Johor) 14 April 1895 (Perlembagaan Negeri Johor) 1914 (Protektorat British) 31 Januari 1942 (Pendudukan Jepun) 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [51][52][53])
		Kedah * Arab: قدحcode: ar is deprecated * Cina: 吉打 * Tamil: கெடாcode: ta is deprecated Kedah Darul Aman	9,447 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [54][55][56][57][58])	1909 (Penguasaan British) 1942 (Pendudukan Jepun) 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [59][60][61])
		Kelantan * Arab: كيلانتانcode: ar is deprecated * Cina: 吉兰丹 * Tamil: கெளந்தன்code: ta is deprecated Kelantan Darul Naim	15,100 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [62][63][64][65][66])	1603 (Di Bawah Kawalan Pattani [67]) November 1786 (Di Bawah Kawalan Siam [68]) 1800 (Kesultanan Kelantan) 1909 (Di Bawah Kawalan British) 8 Disember 1941 (Pendudukan Jepun) 1 Februari 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu [69]) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [70][71][72])
		Melaka * Arab: ملقاcode: ar is deprecated * Cina: 马六甲 * Tamil: மலாக்காcode: ta is deprecated Melaka Negeri Bersejarah	1,650 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [73][74][75][76][77])	1401 - 1500 (Kesultanan Melaka) 24 Ogos 1511 (Dibawah Kawalan Portugis [78][79]) 14 Januari 1641 (Dibawah Kawalan Belanda [80]) 17 Mac 1824 (Dibawah Kawalan British [81]) 11 Januari 1942 (Pendudukan Jepun [82][83]) 1 April 1946 (Kemasukan ke Malayan Union [84]) 1 Februari 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu [85]) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [86][87][88])
		Negeri Sembilan * Arab: نيجري سمبيلانcode: ar is deprecated * Cina: 森美兰州 * Tamil: நெகிரி செம்பிலன்code: ta is deprecated Negeri Sembilan Darul Khusus	6,686 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [89][90][91][92][93])	1895 (Gabungan menjadi Negeri-Negeri Melayu Bersekutu) 1942 (Pendudukan Jepun) 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [94][95][96])
		Pahang * Arab: باهانجcode: ar is deprecated * Cina: 彭亨 * Tamil: பஹாங்code: ta is deprecated Pahang Darul Makmur	35,964 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [97][98][99][100][101])	1881 (Kesultanan Moden) 1895 (Gabungan menjadi Negeri-Negeri Melayu Bersekutu) 1942 (Pendudukan Jepun) 1 Februari 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [102][103][104])
		Negeri Perak * Arab: ولاية بيراكcode: ar is deprecated * Cina: 霹雳州 * Tamil: பேராக் மாநிலம்code: ta is deprecated Perak Darul Ridzuan	21,006 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [105][106][107][108][109])	1874 (Perjanjian Pangkor) 1895 (Gabungan menjadi Negeri-Negeri Melayu Bersekutu) 1942 (Pendudukan Jepun) 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [110][111][112])
		Perlis * Arab: بيرليسcode: ar is deprecated * Cina: 玻璃市 * Tamil: பெர்லிஸ்code: ta is deprecated	810 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [113][114][115][116][117])	1653 (Penubuhan Kota Sena sebagai ibu negeri Kedah) 1839 (Vassal negeri Siam diperintah oleh Raja Long Krok [118]) 20 April 1843 (Kerajaan terbentuk ketika Syed Hussain dilantik sebagai Raja oleh Siam [119]) 1 Februari 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [120][121][122])
		Pulau Pinang * Arab: بينانجcode: ar is deprecated * Cina: 槟城 * Tamil: பினாங்குcode: ta is deprecated Pulau Pinang Pulau Mutiara	1,046.3 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [123][124][125][126][127])	11 Ogos 1786 (Diasaskan oleh Syarikat Hindia Timur British) 1 April 1867 - 1 April 1946 (petempatan selat) 19 Disember 1941 (Pendudukan Jepun) 3 September 1945 (Malayan Union) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [128][129][130])
		Sabah * Arab: صباحcode: ar is deprecated * Cina: 沙巴 * Tamil: சபாcode: ta is deprecated Sabah Negeri Di Bawah Bayu	73,904 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [131][132][133][134][135][136][137][138])	1401 - 1500 (Ditubuhkan di bawah Empayar Brunei) 1882 (British Borneo Utara) 1942 (Pendudukan Jepun) 15 Julai 1946 (Tanah jajahan mahkota Britain) 31 Ogos 1963 (Memperoleh pemerintahan sendiri / Pemerintahan Sendiri Borneo Utara (kini Sabah) [139][140][141][142])
		Sarawak * Arab: ساراواكcode: ar is deprecated * Cina: 砂拉越 * Tamil: சரவாக்code: ta is deprecated Sarawak Bumi Kenyalang	124,450 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [143][144][145][146][147][148][149][150])	1841 (Raj Sarawak) 1942 (Pendudukan Jepun) 1 Julai 1946 (Jajahan mahkota) 22 Julai 1963 (Tadbir urus diri diberikan / Pemerintahan Sendiri Sarawak [151][152][153][154])
		Selangor * Arab: سيلانجورcode: ar is deprecated * Cina: 雪兰莪 * Tamil: சிலாங்கூர்code: ta is deprecated Selangor Darul Ehsan	8,104 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [155][156][157][158][159])	1895 (Gabungan menjadi Negeri-Negeri Melayu Bersekutu) 1942 (Pendudukan Jepun) 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [160][161][162])
		Terengganu * Arab: تيرينجانوcode: ar is deprecated * Cina: 登嘉楼 * Tamil: தெரெங்கானுcode: ta is deprecated Terengganu Darul Iman	12,955 km²	16 September 1963 (Bersekutu sebagai sebahagian daripada Malaysia [163][164][165][166][167])	1909 (Di Bawah Kawalan British) 1942 (Pendudukan Jepun) 1948 (Kemasukan ke Persekutuan Tanah Melayu) 31 Ogos 1957 (Kemerdekaan sebagai sebahagian daripada Persekutuan Tanah Melayu / Kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu [168][169][170])
		Kuala Lumpur * Arab: كوالا لمبورcode: ar is deprecated * Cina: 吉隆坡 * Tamil: கோலா லம்பூர்code: ta is deprecated Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur	243.65 km²	1 Februari 1974 (Dipindahkan dari Selangor ke bidang kuasa persekutuan)	1857 (Penubuhan Bandar [171]) 1 Februari 1972 (Mendapat Status bandar)
		Labuan * Arab: لابوانcode: ar is deprecated * Cina: 纳闽 * Tamil: லாபுவான்code: ta is deprecated Wilayah Persekutuan Labuan	91 km²	16 April 1984 (Dipindahkan dari Sabah ke bidang kuasa persekutuan)	16 April 1984 (Dipindahkan dari Sabah ke bidang kuasa persekutuan)
		Putrajaya * Arab: بوتراجاياcode: ar is deprecated * Cina: 布城 * Tamil: புத்ராஜெயcode: ta is deprecated Wilayah Persekutuan Putrajaya	49 km²	1 Februari 2001 (Dipindahkan dari Selangor ke bidang kuasa persekutuan)	1921 (Kali Pertama Dihuni) 19 Oktober 1995 (Bandar terancang ditubuhkan)

Pemulihan status Sabah dan Sarawak

Rencana utama: Perjanjian Malaysia

Lihat juga: Perjanjian 20 Perkara Sabah

Lihat juga: Perjanjian 18 Perkara Sarawak

Lihat juga: Tuntutan 21 Perkara MA63

Lihat juga: Usulan pindaan Perlembagaan Malaysia 2019

2019

Bersempena dengan perayaan Hari Malaysia pada tahun 2018 di bawah pemerintahan Pakatan Harapan (PH) yang baharu, Perdana Menteri Mahathir Mohamad telah berjanji untuk memulihkan status Sabah dan Sarawak di Persekutuan Malaysia yang sesuai dengan Perjanjian Malaysia, dengan mengubah "status mereka dari hanya sebuah negeri menjadi rakan setara negeri-negeri Tanah Melayu".^[172][173] Walaupun status kedua-dua entiti tersebut ditentukan dengan jelas dalam Artikel I, Perjanjian Malaysia 1963 sebagai 'negeri' yang akan disatukan dengan negeri-negeri yang ada di Persekutuan Tanah Melayu.^[174] Namun, melalui proses pindaan, rang undang-undang tersebut gagal disahkan berikutan kegagalan untuk mendapatkan sokongan majoriti dua pertiga (148 undi) di Parlimen dengan hanya 138 yang setuju dengan langkah tersebut sementara 59 menolak dari pengundian.^{[175][176][177]} Walaupun begitu, kerajaan persekutuan Malaysia bersetuju untuk mengkaji semula perjanjian tahun 1963 untuk memperbaiki pelanggaran perjanjian dengan "Jawatankuasa Kabinet Khas Untuk Mengkaji Perjanjian Malaysia" dan mengarahkan Pasukan Petugas Khas (Taskforce MA63) untuk menyiapkan laporan akhir mengenai perjanjian 1963 sebelum Tarikh 31 Ogos 2019.^[178][179]

2021

Majlis Khas Mengenai Perjanjian Malaysia 1963 (MKMA63) telah bersetuju dengan cadangan pindaan membabitkan Perkara 1(2) serta Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan yang akan mengembalikan status Sabah dan Sarawak sebagai rakan sekutu Semenanjung.^[180][181]

2023

Premier Sarawak Tan Sri Abang Johari Tun Openg dan Perdana Menteri Malaysia Datuk Seri Anwar Ibrahim, telah bekerja sama dalam menyelesaikan sebahagian besar perkara yang ada dalam Perjanjian Malaysia 1963, seperti pada memberikan tempat untuk Sarawak dan juga Sabah dalam Lembaga Hasil Dalam Negeri dan beliau juga Berkata

Abang Johari berkata keputusan Anwar untuk bersetuju dengan wakil Sarawak dalam Lembaga Hasil Dalam Negeri adalah contoh hak Sarawak diperoleh semula.

^{[182][183][184]}, dan Ketua Menteri Sabah Datuk Seri Hajiji Noor, juga bekerja sama dengan Anwar Ibrahim, dalam menyelesaikan sebahagian besar perkara yang ada dalam Perjanjian Malaysia 1963, seperti pada Dewan undangan negeri meluluskan dua rang undang-undang - Rang Undang-undang Negeri untuk bekalan gas, dan Suruhanjaya Tenaga Sabah, yang dimana beliau ada berkata

Beliau berkata kelulusan rang undang-undang ini akan membantu Sabah menjana lebih banyak hasil dan merupakan usaha untuk menuntut semula hak di bawah Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).

^[185][186], Sarawak dan juga Sabah, juga percaya, bahawa Kerajaan Persekutuan, memiliki kemahuan dan hasrat, untuk menyelesaikan perkara perkara yang ada di dalam MA63 ^[187][188], dan juga adanya peningkatan Gerak Khas Tahunan kepada Sarawak dan Sabah ^[189].

2024

Pengembalian 40% hasil Sabah kepada Wilayah Sabah

kerajaan Wilayah Sabah tetap kekal menuntut hasil Sabah, untuk dikembalikan sebanyak 40 peratus, walaupun sudah menerima pemberian khas sebesar RM125.6 juta, pada tahun 2023 lepas, dengan disuarakan menerusi rundingan tuntutan hak Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) ^[190].

dalam perundingan jawatankuasa teknikal MA63, antara Kerajaan Persekutuan dengan Wilayah Sabah, kedua-dua belah pihak telah bersetuju untuk mengembalikan hasil Sabah kepada Wilayah Sabah, dengan dimuktamadkan pelaksanaan formula 40 peratus yang akan berkuatkuasa pada Julai 2024 ^[191].

surat rasmi dalam tuntutan 40 peratus telahpun diserahkan kepada kerajaan persekutuan, sejak 10 Jun 2022 (yang terkandung dalam MA63), dari surat tersebut adanya usaha untuk mendapatkan data dan statistik daripada Kerajaan Persekutuan agar pihak penuntut, iaitu Sabah dapat menentukan jumlah 40 peratus yang sepatutnya diterima, dengan itu Kerajaan Wilayah Sabah akan mengira jumlah yang dituntut ^[192].

selain itu pada Mei 2024 (mendekati Julai 2024), Kerajaan Wilayah Sabah telahpun mengambil tindakan selanjutnya dengan mengemukakan tuntutan secara rasmi kepada Persekutuan bagi pengembalian 40 peratus hasil bersih (berdasarkan MA63), dengan timbalan Ketua Menteri I Dr Jeffery Kitingan berkata

"Ia bagi membolehkan fakta, asas dan jumlah ini diserahkan kepada Jawatankuasa Teknikal MA63 untuk disemak kerajaan Persekutuan.
"Kita harap akan ada keputusan sebelum atau pada 18 Julai ini,"

^[193],

dengan adanya kesimpulan sementara dari Pihak Kerajaan Sabah, bahawa Kerajaan Persekutuan tidak mengindahkan permintaan Kerajaan Sabah untuk mendapatkan data ^[194], dan Julai lalu (Julai 2023) mesyuarat Jawatankuasa Teknikal MA63 dipengerusikan timbalan Perdana Menteri II Fadillah Yusof memutuskan bahawa penyelesaian tuntutan 40 peratus hasil bersih atau geran khas Sabah dijangka dicapai dalam tempoh setahun ^[195].

Langkah tersebut diikutkan dengan pengiraan pengembalian hasil bersih 40 peratus oleh Kerajaan Wilayah Sabah secara langsung, kerana respon yang lambat dari pihak Kerajaan Persekutuan ^[196].

menjawap tuduhan tersebut, kerajaan Persekutuan melalui Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim, berkata

Peruntukan persekutuan RM16 bilion Sabah bagi tahun ini melepasi 40 peratus hasil dituntut kerajaan negeri daripada Putrajaya melalui mahkamah

, dengan mengkuatkan jawapan iaitu Kerajaan Madani, telahpun melakukan banyak perkara untuk menyelesaikan banyak isu tertunggak mengenai Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) dalam tempoh satu setengah tahun yang lalu, sejak memegang jawatan sebagai Perdana Menteri berbanding kerajaan sebelumnya (PN 2020-2021 dan UMNO 2021-2022) ^[197]. dengan lebih lanjut iaitu, berbanding peruntukan yang hanya 12.9 Bilion pada tahun 2022, di tahun 2024 ditingkatkan menjadi 16 Bilion, walaupun adanya penambahan peruntukan tersebut, isu 40 peratus tetap akan diatasi melalui muafakat semua pihak di Sabah dengan Kerajaan Persekutuan. lalu beliau berkata

Sejak saya jadi Perdana Menteri berbanding sebelumnya iaitu pada tahun 2022, peruntukan keseluruhan Sabah ialah RM12.9. Jika dibandingkan pada 2024, saya tambah menjadi RM16 bilion untuk Sabah.
"Jadi, orang yang menyerang kita harus ingat. Betul isu 40 peratus belum diputuskan tetapi RM16 bilion ini jauh melepasi 40 peratus itu."
"Boleh buat tuntutan, tapi jangan nafikan itu kerana bila dengar RM16 bilion memang senang. Tapi apabila saya ke Pulau Pinang, Pahang, Johor, mereka juga akan tanya."

^[198]. dari itu beliau juga memastikan bahawa Perjanjian Malaysia 1963 dilaksanakan dalam memulihkan hak Sabah (dan juga Sarawak), perlu dilakukan secara berperingkat dan kerja sedang berjalan, lalu beliau berkata

Saya tidak ada masalah langsung untuk menunaikan apa yang dijanjikan di bawah MA63 tetapi satu perkara yang saya minta, jangan persoalkan kerajaan.
"Ini kerana saya perlu bertindak balas terhadap serangan di Parlimen kerana, menurut beberapa ahli Parlimen, peruntukan yang diberikan kepada Sabah dan Sarawak adalah terlalu tinggi."
"Mungkin tinggi tetapi saya menjawab bahawa ini diperlukan kerana kemiskinan dan keadaan jalan raya,"
Tumpuan semasa adalah untuk menamatkan kemiskinan dan menyediakan infrastruktur dan penjagaan kesihatan yang lebih baik kepada rakyat sambil mengendalikan tuntutan bukan sahaja dari Sabah dan Sarawak tetapi juga negeri lain.

dan beliau juga berkata

"Malah Kelantan dan Terengganu kini meminta 20% jadi kita perlu melihat mengenainya,"
katanya sambil menambah bahawa Kerajaan Persekutuan tidak akan meninggalkan Sabah dan Sarawak.

^[199][200].

Untuk menjamin Pemulihan Hak sabah (dan Sarawak), Kerajaan Persekutuan bersama Kerajaan Wilayah Sabah (dan Wilayah Sarawak) telahpun secara aktif melibatkan diri Melalui Majlis Tindakan MA63, yang dihadiri toko penting iaitu Menteri Pembangunan Usahawan dan Koperasi, Datuk Ewon Benedick dan Menteri Perdagangan Dalam Negeri dan Kos Sara Hidup, Datuk Armizan Mohd Ali, termasuk Tan Sri Pairin (Kitingan), dalam membuat tuntutan dan perbincangan ^[201][202].

namun malangnya ahli undang-undang yang menganggap jawapan kerajaan Persekutuan tersebut adalah suatu hinaan kepada Rakyat Sabah ^[203], lalu beberapa ahli politik termasuk Timbalan Ketua Menteri I Dr Jeffery Kitingan, malah mempertikaikan penjelasan pihak kerajaan persekutuan, dengan menyatakan bahawa Datuk Seri Anwar Ibrahim, keliru dalam jumlah peruntukan Wilayah Sabah yang sebenarnya untuk tahun 2024 hanyalah RM 6.2 Bilion, bukannya 16 Bilion seperti yang dijawap oleh Perdana Menteri tersebut, dengan bersangka jikalau jumlah peruntukan tersebut dibawah 40 peratus, maka kerajaan persekutan tetap mesti membayar balik sebanyak 40 peratus ^[204].

dengan pihak bekas speaker Dewan Rakyat Tan Sri Pandikar Amin Mulia, menggesa kerajaan Persekutuan untuk menjelaskan dari mana asal peruntukan Persekutuan untuk Sabah sebanyak 16 Bilion itu ^[205], lalu diikuti pula oleh Timbalan Ketua Menteri I Dr Jeffery Kitingan, yang menekankan bahawa peruntukan sebanyak 16 Bilion dari Kerajaan Persekutuan yang diterima oleh Kerajaan Sabah, tidak ada kena mengena dengan tuntutan 40 peratus ^[206], juga ahli undang-undang terkemuka Wilayah Sabah, Datuk Roger Chin menekankan bahawa peruntukan sebanyak 16 Bilion kepada Wilayah Sabah, ialah tidak sama kepada perihal 40 Peratus mengikut MA63 ^[207].

untuk meredahkan isu 40 peratus, bekas ketua menteri Sabah Salleh Said Keruak, menggesa kerajaan Persekutuan untuk duduk dan buat mekanisme pengiraan jumlah geran khas yang perlu dibayar kepada Sabah, dan beliau berkata

"Adakah Kerajaan Persekutuan bersetuju dengan formula itu?" katanya. "Sekiranya mereka bersetuju, maka mereka harus duduk dan membuat mekanisme pengiraan jumlahnya."

dan beliau juga berkata

Rakyat Sabah hanya mahu Putrajaya menghormati hak perlembagaannya.

^[208], seterusnya pihak bekas presiden Sabah Law Society (SLS) Roger Chin, menggesa yang Kerajaan Persekutuan mesti hormati komitment kepada Perjanjian Malaysia 1963 (MA63), untuk memastikan Wilayah Sabah dapat kembali hasil bersih sebagai peruntukan istimewa sebanyak 40 peratus ^[209]. juga pihak Ahli Dewan Undangan Negeri (ADUN) Usukan, Datuk Seri Panglima Salleh Said Keruak mengkekalkan pendirian untuk mempertahankan tuntutan pengembalian hasil bersih Wilayah Sabah, kepada Kerajaan Persekutuan, sebanyak 40 peratus, dengan berhujah bahawa tuntutan tersebut sudahpun termaktub dalam perlembagaan persekutuan ^[210], dan beliau menekankan bahawa peratusan khusus hak perlembagaan itu bukanlah perkara utama yang perlu dijadikan isu, dan beliau berkata

rakyat Sabah kini menaruh harapan agar kerajaan Persekutuan komited untuk menghormati hak-hak tersebut.

^[211].

Sementara itu Ketua Menteri Wilayah Sabah, Datuk Seri Panglima Hajiji Haji Noor menegaskan bahawa Kerajaan Sabah tidak pernah merubah pendirian sedikitpun dalam menuntut hak Sabah, termasuk pengembalian 40 peratus, semasa menjawap dakwaan pihak pembangkang (Parti WARISAN), yang konon pihak kerajaan Sabah tidak serius dalam menuntut hak Sabah ^[212].

Tindakan Kerajaan wilayah Sabah dalam menuntut pengembalian hasil bersih sebanyak 40 peratus, juga disokong oleh Kelab Penyokong Kerajaan (BBC) Gabungan Rakyat Sabah (GRS)-Pakatan Harapan (PH) Sabah, dalam mempertahankan hak asasi Wilayah Sabah ^[213].

hingga kini Rakyat Sabah masih menuntut kepada Kerajaan Persekutuan, untuk segera menunaikan janji pengambalian 40 peratus, seperti apa yang ditermaktub dalam Perjanjian Malaysia 1963 (MA63), kepada Wilayah Sabah ^[214].

tarikh yang ditetapan iaitu 18 Julai 2024 telahpun lewat, dan Timbalan Ketua Menteri Sabah, mendakwa bahawa pihak kerajaan persekutuan tidak menepati janji dalam pengembalian 40% kepada Sabah, walaupun pihak Sabah telahpun mengumpulkan cadangan rasmi mengenai hak hasil 40 peratus Sabah, kepada pihak Persekutuan, lalu mengulas pihak Timbalan Ketua Menteri tersebut, pihak Presiden Pertubuhan Kinabalu Progresif Bersatu (Upko) Datuk Ewon Benedik, mempersoal kearah Timbalan Ketua Menteri Sabah Datuk Seri Dr Jeffrey Kitingan, mengenai mengapa boleh sampai terlewat untuk mengumpulkan cadangan rasmi tersebut, yang baru dikumpulkan pada Jun, walhal pertemuan pada Jawatankuasa Teknikal Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) (Datuk Ewon Benedik juga merupakan ahli dalam Jawatankuasa Teknikal tersebut), sudahpun dijalankan pada 28 Mei 2024 ^[215].

dan beliau juga berkata

ketiga-tiga Timbalan Ketua Menteri Sabah hadir pada mesyuarat itu, yang menyaksikan Jeffrey memberitahu mereka yang hadir bahawa cadangan negeri itu hanya akan dikemukakan pada Jun, sebulan sebelum tarikh akhir yang dijanjikan pada 18 Julai untuk menyelesaikan perkara itu.
Cadangan Sabah hanya dikemukakan pada 18 Jun, berbanding Sarawak yang telah berbuat demikian pada Februari, dan Upko, pada Januari tahun ini kepada Ketua Menteri Datuk Seri Hajiji Noor

^[215].

dan beliau juga tidak pasti bila mesyuarat Jawatankuasa Teknikal akan diadakan untuk membincangkan isu itu memandangkan pengerusinya ialah Timbalan Perdana Menteri II Datuk Seri Fadillah Yusof, tetapi beliau berharap perkara itu masih dapat diselesaikan, lebih-lebih lagi memandangkan tarikh akhir telah berlalu ^[215].

sebelum itu pihak Ketua Bahagian Warisan Pensiangan Mudi Dubing berkata

Ewon sepatutnya memaklumkan kepada rakyat Sabah jika perluasan kelayakan 40% hasil cukai Sabah dan sebab-sebab itu dan bukannya berdiam diri

^[215].

Lalu pihak penguam Wilayah Sabah Datuk Brenndon Keith Soh menafikan dakwaan Datuk Ewon Benedick konon Kerajaan Wilayah Sabah terlewat mengumpulkan cadangan secara rasmi, dengan mendedahkan bahawa tuntutan telah dihantar kepada Kementerian Kewangan Persekutuan pada 18 Jun 2024, diikuti dengan surat lanjut pada 11 Julai 2024, dan tiada sebarang tindak balas tertulis dari pihak persekutuan ^[216]. Dengan penegasan beliau iaitu Kerajaan Sabah sentiasa bersikap profesional dan berdedikasi dalam usaha mencapai 40 peratus geran khas hasil bersih di bawah Perkara 112C dan 112D Perlembagaan Persekutuan serta rekod rasmi telah menunjukkan bahawa sebenarnya terdapat tuntutan awal secara bertulis pada 10 Jun 2022 yang dipanjangkan kepada Kementerian Kewangan Persekutuan mengikut formula perlembagaan yang ditetapkan dalam Bahagian IV Jadual Kesepuluh Perlembagaan Persekutuan ^[216].

dari itu Kerajaan Wilayah Sabah bersetuju untuk melakukan rundingan lebih lanjut dengan Kerajaan Persekutuan, yang selaras dengan Perkara 112C dan 112D Perlembagaan Persekutuan ^[217].

lalu pihak UPKO juga menggesa kepada kedua-dua pihak Kerajaan Wilayah Sabah dan Persekutuan, untuk terus melakukan rundingan dalam mendapatkan kadar pemberian khas untuk memuktamadkan pembayaran hasil 40 % kepada Sabah, dengan selaras apa yang ada di dalam perlembangaan persekutuan ^[218], lalu pihak parti tersebut (UPKO) juga menyokong usaha kerajaan Wilayah Sabah untuk mendapatkan hasil 40 peratus tersebut, lalu pihak president UPKO Datuk Ewon Benedik juga berkata

Saya menghargai usaha Kerajaan Negeri baru-baru ini dalam mengemukakan tuntutan kepada Kerajaan Persekutuan. Langkah ini amat positif ke arah menyelesaikan sesuatu isu yang telah berlarutan sejak sekian lama

dan pihak penguam Sabah Datuk Brenndon Keith Soh juga menekankan bahawa Kerajaan Sabah telah menjalankan tugasnya secara profesional dan dedikasi dalam mendapatkan 40 peratus geran khas itu ^[219], dan pihak UPKO menerima pernyataan Penguam tersebut secara terbuka mengenai perkembangan tuntutan dengan Kerajaan Persekutuan, komitmen Kerajaan Perpaduan, dan kesediaan Kerajaan Negeri untuk meneruskan rundingan mengenai perkara ini ^[219].

dan pihak Pakatan Harapan Sabah (PH Sabah) juga berkomitmen untuk meneruskan perlibatan dengan pihak persekutuan, dalam proses yang masih berjalan pada hasil 40 peratus yang semestinya dikembalikan kepada Sabah ^[220].

Memberi tindak balas terhadap pernyataan Perdana Menteri Datok Seri Anwar Ibrahim, Ketua Menteri Panglima Hajiji Noor, menekankan bahawa tuntutan 40 peratus ialah tiada kena mengena pada peruntukan sebanyak RM 16 Bilion ^[221], hal tersebut juga ditegaskan oleh pihak bekas Presiden Persatuan Undang-undang Sabah (SLS), Datuk Roger Chin, bahawa peruntukan sebanyak RM 16 Milion ialah penting dan memerlukan sokongan dari pihak Sabah secara berterusan, namun ia tidak sepatutnya membayangi hak pemberian khas 40% ^[222], dan ia juga ditekankan oleh timbalan Parti Bersatu (cawangan Sabah), Datuk Seri Dr Ronald Kiandee ^[223], sebelumnya beliau ada menggunakan isu pengembalian 40% hasil Sabah untuk menuduh yang Perdana Menteri Datok Seri Anwar Ibrahim tidak menjalankan tuntutan hak Sabah, walaupun ia ada terkandung dalam perlembagaan persekutuan ^[224].

Lalu beliau (Ketua Menteri) juga menekankan bahawa tuntutan 40 peratus ada memiliki keterkaitan dalam Perlembangaan Persekutuan ^[225].

Perkara pengembalian hasil sebanyak 40% ke Sabah, telahpun dibincangkan dalam Mesyuarat MTPMA63 di Sabah baru-baru ini (12 September 2024), yang dilaksanakan di Pusat Konvensyen Antarabangsa Sabah serta dihadiri oleh Perdana Menteri Malaysia Datuk Seri Anwar Ibrahim sebagai pengerusi mesyuarat tersebut dan ia termasuk Ketua Menteri Sabah dan Premier Sarawak ^[226][227], dengan pihak kerajaan Sabah juga mengharap hal tersebut dapat dilaksanakan dengan segera ^[228].

Rujukan lainnya yang relevan: ^{[229][230][231]}

Mendapat semula 35 peratus kerusi parlimen

Kuota pengembalian kerusi perlimen (berkaitan dengan perihal dewan rakyat), kepada Sabah & Sarawak digesa demi memulihkan prinsip pengkosian sama rata antara Sabah, Sarawak & Semenanjung ^[232].

pihak Penasihat Inisiatif Sarawak (TSI) Prof Dr James Chin, menegaskan bahawa dalam 222 kerusi parlimen Malaysia, sebanyak 35 peratus mesti didapatkan semula oleh Sabah dan Sarawak ^[233].

lalu dalam simposium yang berkaitan dengan 35 peratus tersebut, ada beberapa perkara sebagai resolusi yang diguna pakai, dengan sebagai berikut:

1. Bahawa wakil dari Negeri Borneo dimasukkan dalam semua agenda membuat dasar fiskal dan kewangan. ^[233]
2. Bahawa kerajaan persekutuan membayar Sabah rebat 40 peratus seperti yang dinyatakan dalam MA63. ^[233]
3. Bahawa penurunan sepenuhnya kuasa pendidikan kepada Negeri-Negeri Borneo dilaksanakan dengan segera dengan pembiayaan penuh daripada kerajaan persekutuan. ^[233]
4. Bahawa kerajaan Negeri Borneo bekerjasama untuk mewujudkan "Sekolah Ekonomi dan Sains Politik Borneo" untuk mendidik dan melatih generasi pemimpin akan datang. ^[233]
5. Bahawa semua dana persekutuan untuk Negeri-Negeri Borneo dipindahkan kepada dana disatukan mereka untuk melaksanakan projek secara bebas. ^[233]
6. Bahawa pembiayaan yang sama diberikan kepada semua badan agama di Sarawak dan Sabah. ^[233]

Lalu pihak premier Sarawak, juga menegaskan untuk safeguard Suruhanjaya Cobbold serta MA63, perlu dilakukan dengan cara menggesa kerajaan persekutuan untuk pulangkan balik sebanyak 35% dari 222 kerusi dalam perlimen Malaysia, sebab kini Sarawak (31 kerusi) dan Sabah (25 kerusi) hanya memiliki 56 kerusi parlimen sahaja, dari itu hanya 25% dari keseluruhan 222 kerusi tersebut, justeru Sarawak dan Sabah masih lagi perlukan 22 kerusi untuk menjadi 74 kerusi secara keseluruhan untuk boleh menjadi 35% ^[234].

Lalu dari pihak penganalisis politik Universiti Tasmania James Chin, dan Pengasas Saya Anak Sarawak Peter Jhon Jaban menekankan bahawa ia tidak perlu pelan B, memandangkan tuntutan pulangkan balik 35% kerusi dari 222 ialah tidak boleh dirunding dan James Chin juga memberi pernyataan dengan sebagai berikut

adalah tidak dapat dielakkan bahawa negeri-negeri Borneo akan mendapat satu pertiga bahagian kerusi mereka dipulihkan. Beliau berkata tuntutan itu diperakui oleh Majlis Khas Kerajaan mengenai Perjanjian Malaysia 1963 dua tahun lalu.

^[235]

Selain dari pihak Premier Sarawak, juga ada dari pihak Ketua Menteri Sabah, yang berusaha menuntut kepada kerajaan persekutuan untuk mendapatkan semula kuota 1/3 ataupun 35% kerusi didewan rakyat ^[236].

Sementara itu bekas ahli perlimen Putatan Datuk Dr Marcus Mojigoh pula mempersoalkan kenapa kedua-dua Sabah & Sarawak hanya mendapat 1/3 kerusi parlimen sahaja, sementara itu Semenanjung mendapat majoriti 2/3 kerusi tersebut, dengan maksud beliau iaitu dalam jumlah keseluruhan 222 kerusi perlimen lebih elok dibagi sama rata dengan 1/3 (sebanyak 74 kerusi) untuk masing-masing Sabah, Sarawak & Semenanjung dengan itu, bermakna tiada dari ketiga-tiga wilayah tersebut memiliki lebihan/kurangan jumlah kerusi parlimen di dewan rakyat ^[237].

Lalu dari pihak Menteri Pelancongan, Industri Kreatif dan Seni Persembahan Abdul Karim Rahman Hamzah menekankan iaitu, Peruntukan satu pertiga daripada kerusi parlimen kepada Sarawak dan Sabah adalah penting untuk menjaga hak mereka di dalam Malaysia, juga Menteri Pelancongan, Industri Kreatif dan Seni Persembahan tersebut menegaskan bahawa prinsip penubuhan negara, yang ditetapkan semasa pembentukan Malaysia pada 1963, adalah jelas tentang memastikan perwakilan yang adil bagi negeri-negeri Borneo ^[238].

dengan pernyataan beliau dengan sebagai berikut:

Di Malaysia, kita mempunyai apa yang kita panggil Perlembagaan Persekutuan – iaitu ‘Bible’ bagaimana Malaysia diuruskan.^[238]

Dan dilengkapi dengan pernyataan sebagai berikut:

Walaupun Perlembagaan boleh dipinda, untuk berbuat demikian adalah sukar kerana anda memerlukan sekurang-kurangnya dua pertiga majoriti mereka di Parlimen untuk memindanya. ^[238]

Lalu dari pihak Timbalan Menteri di Jabatan Perdana Sarawak (Undang-undang, MA63, dan Perhubungan Negeri-Persekutuan), Datuk Sharifah Hasidah Sayeed Aman Ghazali ada berkata

Kerajaan Sarawak berpandangan bahawa kerusi parlimen yang sebelum ini disandang oleh Singapura harus diperuntukkan kepada Sarawak dan Sabah, memastikan 35 peratus perwakilan pada 1963 dikekalkan. ^[239]

dengan pernyataan beliau dengan sebagai berikut

pandangan ini selari dengan tujuan dan semangat asal di sebalik pembentukan Malaysia dan Laporan Jawatankuasa Antara Kerajaan (IGC). ^[239]

Dan tuntutan 35% ataupun 1/3 kerusi parlimen tersebut memerlukan pindaan perlembagaan persekutuan ^[240].

Sementara itu dari pihak Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim, juga mengingatkan kepada rakyat untuk kekal yakin kepada sistem kerajaan Persekutuan yang menurutnya terbukti sebagai alat berkesan menguruskan hubungan antara Pusat dengan negeri sejak enam dekad lalu perlu diambil serius dan yakin, dengan pernyataan beliau dengan sebagai berikut

(Sistem ini) akan terus diamalkan hingga beberapa dekad akan datang. Ini sistem kita warisi dan saya rasa dalam proses ini, kita perlu pastikan kita matang ^[241]

, dengan pernyataan lainnya dari beliau iaitu:

Putrajaya sentiasa berdepan tuntutan daripada pelbagai kumpulan. Inilah cabaran konteks semasa dihadapi sistem kerajaan Persekutuan atau federalisme ^[241]

Sehubungan itu, Perdana Menteri turut menyenaraikan kumpulan mengemukakan tuntutan itu. Menurut beliau, antaranya (golongan) profesional Islam, kumpulan gereja, golongan Tamil dan Hindu. Lalu ada tambahan dari Sabah dan Sarawak pula, dengan tuntutan baharu tersendiri ^[241].

MTPMA63

Pada mesyuarat majlis tindakan pelaksaan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63), di tahun 2024, yang diadakan di Pusat Konvensyen Antarabangsa Sabah, Kota Kinabalu, ia dihadiri Perdana Menteri Malaysia Datuk Seri Anwar Ibrahim ^[242] pada 2:30 Petang (UTC+8, Waktu Piawai Malaysia) ^[243] serta dihadiri oleh premier Sarawak Tan Sri Abang Johari Tun Openg, ketua menteri Sabah Datuk Seri Hajiji Noor dan pihak berkaitan ^[244], terdiri dari Timbalan Ketua Menteri Sabah iaitu Datuk Seri Dr Jeffrey Kitingan, Datuk Seri Dr Joachim Gunsalam dan Datuk Shahelmey Yahya; ketiga-tiga Timbalan Premier Sarawak iaitu Datuk Amar Awang Tengah Ali Hasan, Datuk Amar Dr Sim Kui Hian, dan Datuk Amar Douglas Uggah Embas, serta beberapa barisan Kabinet Kerajaan Sabah dan Kerajaan Sarawak, dan ahli majlis yang lain ^[245].

lalu dalam beberapa perkara dalam MA63, sebanyak 11 perkara telah berjaya diselesaikan oleh 3 Perdana Menteri Malaysia ^[246], dengan sebanyak 1 oleh Tan Sri Muhyiddin Yassin, 3 oleh Datuk Seri Ismail Sabri Yaakob dan 7 oleh Datuk Seri Anwar Ibrahim ^[247][248], dengan perincian sebagai berikut ^[249][250]:

PM ke-8: Tan Sri Muhyiddin Hassin

• penyerahan kuasa kawal selia gas petroleum cecair (LPG) kepada kerajaan Sarawak ^[249][250].

PM ke-9: Datuk Seri Ismail Sabri Yakoob

• penyerahan kuasa ke atas pentadbiran Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan kepada kerajaan Sabah ^[249][250],
• Pindaan Perlembagaan Persekutuan Perkara 1(2)D dan Perkara 160(2) Perlembagaan Persekutuan ^[249][250] dan
• pemberian kuasa mengenai pelesenan dan penangkapan ikan laut dalam kepada kerajaan Sabah dan Sarawak ^[249][250].

PM ke-10: Datuk Seri Anwar Ibrahim

• pengiktirafan Jabatan Kerja Raya (JKR) Sabah dan JKR Sarawak sebagai Jabatan Teknik yang mana projek bernilai sehingga RM50 juta dikendalikan sendiri oleh JKR kedua-dua negeri ^[249][250],
• penyerahan kuasa kawal selia bekalan gas ^[249][250],
• pindaan Akta Lembaga Hasil Dalam Negeri (LHDN) 1995 (Akta 533) bagi melantik wakil kerajaan negeri Sabah dan Sarawak sebagai anggota tetap LHDN ^[249][250],
• penyelesaian pentadbiran badan kehakiman di Sabah dan Sarawak ^[249][250],
• garis panduan khas penyerahan semula tanah dirizabkan bagi maksud Persekutuan di Sabah dan Sarawak ^[249][250],
• penyerahan kuasa kawal selia elektrik dan Sabah Electricity Sdn Bhd (SESB) daripada kerajaan Persekutuan kepada kerajaan Sabah ^[249][250] dan
• Pindaan Perkara 95B berkaitan ubah suai bagi Sabah dan Sarawak mengenai Pembahagian Perundangan, Perlembagaan Persekutuan ^[249][250].

Selepas mesyuarat tersebut, masih ada berbaki 4 perkara dalam MA63 yang belum disetujui oleh Sabah dan Sarawak ^[251], iaitu 1. sempadan laut, 2. royalti minyak, 3. duti setem dan 4. tuntutan satu pertiga kerusi Parlimen mewakili Sabah dan Sarawak, lalu pihak timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Fadillah Yusof berkata

Secara umumnya terdapat empat perkara yang disampaikan dalam mesyuarat ini dan perkara itu akan terus dibincangkan sehingga satu penyelesaian yang boleh dipersetujui kedua-dua negeri dan persekutuan dapat dihasilkan.

Lalu beliau juga menekankan bahawa beliu percaya dengan kebijaksanaan semua pemimpin, ia akan menemukan penyelesaian ^[252].

Di mesyuwarat tersebut satu diantara perkara dibentangkan ialah pertambahan bilangan ahli dewan dari Sabah dan Sarawak ^[253].

dan ia juga termasuk peningkatan pada pemberian khas interim kepada Sabah dan Sarawak menjadi RM 600 juta bermula tahun 2025 ^[254][255], berbanding RM 300 pada tahun 2024 ^[256], yang diumumkan oleh Perdana Menteri, lalu pihak perdana menteri memuji ketertiban mesyuarat tersebut, walaupun wujudnya perpebezaan pandangan dan adanya intervensi ^[257].

Peningkatan tersebut juga menadakan bahawa Kerajaan Sabah "GRS-PH" yang mentadbir Sabah sejak pertengahan-akhir tahun 2020 serta Kerajaan pusat "Kerajaan perpaduan" yang mentadbir Malaysia sejak tengah-penghujung tahun 2022 lebih berjaya dan tidak gagal, berbanding kerajaan sebelumnya ^[258].

memberi tindak balas pada peningkatan pemberian khas tersebut, pihak Kerajaan Sabah sambut baik tindakan tersebut ^[259][260], dengan pernyataan Ketua Menteri Sabah dengan sebagai berikut:

Sabah menyambut baik geran khas interim sebanyak RM600 juta sementara menunggu penyelesaian 40 peratus hasil bersih dikutip kerajaan Persekutuan di negeri itu. ^[261]

dan dilengkapi dengan pernyataan sebagai berikut:

Ini adalah pengiktirafan terhadap keperluan pembangunan Sabah dan komitmen kerajaan Persekutuan dalam menunaikan tanggungjawabnya kepada negeri ini. ^[262]

Lalu pihak Premier Sarawak Datuk Patinggi Tan Sri Abang Johari Tun Openg memberi pernyataan yang peruntukan interim istimewa sebesar RM 600 juta kepada Sabah dan Sarawak ialah belum muktamad sebab ia masih dalam perbincangan serta belum lagi mengikuti formula tetap, walaupun itu beliau menzahirkan ucapan terima kasih kepada Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim yang memutuskan untuk meningkatkan sebanyak 100 peratus dari RM 300 juta menjadi RM 600 juta, dengan pernyataan beliau dengan sebagai berikut:

Walaupun Perlembagaan menyatakan semakan perlu dilakukan setiap lima tahun, Perdana Menteri telah mengumumkan kenaikan itu dengan jumlah yang akan dimasukkan dalam Bajet 2025. Saya bersyukur kerana ini. ^[263]

Dan dilengkapi dengan pernyataan sebagai berikut:

Peningkatan ini mencerminkan komitmen kerajaan di bawah kepimpinan Datuk Seri Anwar, walaupun formula pengagihan masih belum dimuktamadkan. ^[263]

Lalu beliau juga menegaskan dengan pernyataan sebagai berikut:

tuntutan Sarawak adalah sepenuhnya bertunjang kepada MA63 yang kekal sebagai asas kesatuan wilayah ini di mana perjanjian ini direka bentuk untuk memastikan kedudukan dan hak unik Sarawak dalam Malaysia dipelihara dan dihormati. ^[264]

Dan dilengkapi dengan pernyataan sebagai berikut:

MA63 tidak direka untuk melemahkan Persekutuan tetapi untuk mengukuhkannya dan langkah kami (kerajaan Sarawak) baru-baru ini dalam menguruskan sumber asli kami adalah selaras sepenuhnya dengan Perlembagaan Persekutuan. ^[264]

Dimasa yang sama Sarawak kekal memperjuangkan semangat persekutuan dalam perbincangan MA63 ^[265].

Majlis tersebut yang sudahpun dijalankan pada 12 September 2024, ialah menandakan pengulangan komitmen untuk menangani dan menyelesaikan tuntutan berkaitan MA63 bagi kepentingan Sabah dan Sarawak, dan dari pihak kerajaan Sabah ada berharap Kerajaan Persekutuan untuk terus mengambil langkah dan pendekatan proaktif dalam merealisasikan tuntutan terkandung dalam MA63 bagi kepentingan Sabah dan Sarawak ^[266].

Lainnya

Pengembalian 20% hasil Pulau Pinang kepada Negeri Pulau Pinang

serupa dengan 40 peratus bagi Wilayah Sabah, pihak negeri Pulau Pinang, juga minta kepada kerajaan persekutuan untuk membalikan hasil cukai yang dikutip dari Pulau Pinang, sebanyak 20 peratus, dengan ketua menteri Pulau Pinang Chow Kon Yeow berkata

pihaknya dimaklumkan bahawa kutipan Lembaga Hasil Dalam Negeri (LHDN) saja sudah mencecah RM7 bilion hingga RM8 bilion setiap tahun daripada Pulau Pinang, malah hasil cukai lain-lain dari negeri ini kepada Kerajaan Pusat berkemungkinan melebihi angka itu.
"Maka sudah sampai masanya bahawa selain insentif yang diumumkan (oleh Kerajaan Pusat), sebenarnya kita perlu mengkaji semula sistem pengagihan (hasil kutipan cukai) kepada negeri-negeri dalam Persekutuan."
"Kalau kita boleh meminta Kerajaan Persekutuan supaya hasil cukai yang dikutip daripada Pulau Pinang dapat dipulangkan 20 peratus kepada negeri ini... katakan 20 peratus daripada RM8 bilion yang dikutip oleh LHDN, kita akan mendapat RM1.6 bilion,"

^[267], beliau juga berkata

Kita mohon 20 peratus hasil cukai dipulangkan balik kepada negeri, jadi setiap tahun kita akan ada RM1 bilion lebih (hasil agihan cukai)

^[268][269].

Pengembalian 30% hasil Johor kepada Negeri Johor

serupa dengan 40 peratus kepada Wilayah Sabah dan 20 peratus kepada Negeri Pulau Pinang, Pihak Negeri Johor juga menuntut hasil cukai sebanyak 30 % dari Putrajaya, hal iu disuarakan oleh Menteri Besar Johor Datuk Onn Hafiz Ghazi selepas disuarakan oleh Tun Mahkota Johor (TMJ) ^[270], lalu beliau (Datuk Onn Hafiz Ghazi) juga berkata

perkara itu penting bagi memastikan Bangsa Johor terus mendapat limpahan hasil negeri untuk segala pembangunan negeri ke tahap yang lebih baik.

^[271].

sebelumnya Tun Mahkota Johor ada berkata bahawa, sebahagian 20 hingga 30 peratus daripada hasil cukai Negeri Johor yang berjumlah RM 48-49 Bilion setahun, perlu dikembalikan kepada Negeri Johor ^[272], lalu Menteri Besar Johor juga berkata bahawa Permintaan itu dibuat semasa pertemuan dengan Pemangku Raja ^[273], yang turut dihadiri Ketua Setiausaha Perbendaharaan Datuk Johan Mahmood Merican, Ketua Setiausaha Kementerian Ekonomi Datuk Nor Azmie Diron dan Pengarah Pejabat Belanjawan Negara Kementerian Kewangan Datuk Shahrol Anuwar Sarman ^[274].

dan maklum balas oleh Menteri Besar Johor juga disuarakan melalui Aplikasi Facebook, dengan kata-kata sebagai berikut

Menjunjung kasih DYAM Tunku Mahkota Ismail, Pemangku Sultan Johor. Selari dengan dengan titah DYAM Pemangku Sultan Johor baru-baru ini, kerajaan negeri telah memohon kepada kerajaan Persekutuan agar sekurang-kurangnya 30 peratus hasil cukai diberikan kepada negeri Johor.

^[275].

Tadbir urus

Malaysia dan Bendera negeri di Putra Square, Putrajaya

sebuah Bangunan yang dimiliki oleh Dewan Undangan Negeri Sarawak

Sembilan negeri Melayu diketuai oleh seorang Raja turun-temurun selaku ketua negeri diiringi seorang Menteri Besar eksekutif sebagai ketua kerajaan yang bertanggungjawab politik. Raja-raja Johor, Kedah, Kelantan, Pahang, Perak, Selangor dan Terengganu bergelar Sultan. Ketua negeri terpilih Negeri Sembilan memegang satu-satunya gelaran Melayu Yang di-Pertuan Besar, manakala Raja Perlis sekadar bergelar Raja. Yang di-Pertuan Agong selaku ketua negara persekutuan dipilih (sebenarnya dikitarkan) di kalangan sembilan raja untuk sepenggal lima tahun. Bekas penempatan dan jajahan mahkota British iaitu Pulau Pinang, Melaka, Sabah dan Sarawak, setiap satunya diketuai seorang Gabenor pada nama lantikan persekutuan, iaitu Yang di-Pertua Negeri, diiringi Ketua Menteri sebagai ketua kerajaan eksekutif.

Setiap negeri bersistem perundangan ekadewan iaitu Dewan Undangan Negeri (DUN). Ahli-ahli DUN diundi dari kawasan pengundian satu ahli yang ditetapkan berasaskan kependudukan. Ketua Menteri lantikan Ketua Negeri biasanya merupakan pemimpin parti majoriti peringkat negeri. Satu penggal di DUN adalah lima tahun, melainkan perhimpunan dibubarkan awal oleh ketua negeri atas nasihat Ketua Menteri. Biasanya, DUN di Semenanjung Malaysia dibubarkan sempena pembubaran parlimen persekutuan, agar pilihan raya negeri diadakan serentak dengan pilihan raya parlimen. Namun demikian, ketua negeri memegang kuasa budi bicara bagi membubarkan DUN.

Setiap negeri menghantar dua wakil ke Dewan Negara, iaitu dewan pertuanan parlimen persekutuan.

Sebagai sebuah negara persekutuan, kerja tadbir urus Malaysia diagih-agihkan antara kerajaan persekutuan dan negeri. Tanggungjawab tertentu kerajaan-kerajaan persekutuan dan negeri disenaraikan dalam Jadual Kesembilan Perlembagaan Malaysia. Secara teori, mana-mana perihal yang tidak ditentukan dalam Jadual Kesembilan boleh digubal undang-undang di peringkat negeri. Namun, pakar undang-undang mengibaratkan hal sebegini sebagai (pauper's bequest) skop perihal yang begitu luas dalam Jadual Kesembilan. Mahkamah secara amnya mengutamakan tafsiran luas mengenai isi kandungan Jadual Kesembilan, maka mengurangkan bilangan hal-hal yang mungkin belum diliputi. Jadual Kesembilan jelas menyenaraikan hal-hal berikut yang boleh digubal oleh undang-undang negeri: pegangan tanah, agama Islam dan kerajaan tempatan.^[276] Sabah dan Sarawak mempunyai kuasa tambahan sebagai sebahagian terma-terma penyertaan Malaysia, seperti kawalan imigrasi.

Parlimen Malaysia dibenarkan menggubal undang-undang tanah, agama Islam dan kerajaan tempatan untuk memastikan keseragaman undang-undang antara semua negeri, ataupun atas permintaan DUN berkenaan. Undang-undang yang dipersoalkan juga mesti diluluskan oleh DUN, kecuali bagi perihal berkenaan undang-undang tanah tertentu. Perihal bukan Islam yang berada dalam skop negeri boleh juga digubal undang-undang di peringkat persektuan untuk tujuan mematuhi kewajipan perjanjian Malaysia.^[277]

Pemerintahan (versi lain)

Lihat juga: Kerajaan-kerajaan negeri di Malaysia

Pemerintahan negeri dibahagikan antara kerajaan pusat dan kerajaan negeri, sementara wilayah persekutuan secara langsung ditadbir oleh kerajaan persekutuan.^[278] Tanggungjawab khusus kerajaan pusat dan negeri disenaraikan dalam Jadual Kesembilan Perlembagaan Malaysia. Secara teorinya, setiap perkara yang tidak dinyatakan dalam Jadual Kesembilan dapat diundangkan oleh masing-masing negara. Walau bagaimanapun, para sarjana undang-undang pada awamnya menganggap ini sebagai "pewarisan orang miskin" kerana ruang lingkup besar pada perkara yang disenaraikan dalam Jadual Kesembilan. mahkamah sendiri secara amnya memilih penafsiran yang luas mengenai bahasa Jadual Kesembilan, sehingga menghadkan jumlah kemungkinan subjek yang tidak dilindungi. Jadual Kesembilan secara khusus menyenaraikan perkara-perkara berikut sebagai perkara yang hanya dapat diundangkan oleh negara: penguasaan tanah, agama Islam, dan pemerintah daerah.^[279][280]

Sembilan negeri semenanjung, berdasarkan sejarah kerajaan Melayu, dikenali sebagai negeri-negeri Melayu. Setiap negeri Melayu mempunyai pemerintah turun-temurun sebagai ketua negara dan seorang eksekutif Ketua Menteri atau "Menteri Besar" sebagai ketua kerajaan yang bertanggungjawab secara politik. Raja-raja di negeri Johor, Kedah, Kelantan, Pahang, Negeri Perak, Selangor dan Terengganu diberi gelaran dan digayakan sebagai Sultan. penguasa elektif di Negeri Sembilan memegang gelaran Yang di-Pertuan Besar, sedangkan penguasa di Perlis diberi gelaran Raja. Ketua negara persekutuan, Yang di-Pertuan Agong (biasanya disebut sebagai King dalam bahasa Inggeris) terpilih (de facto diputar) antara sembilan pemerintah untuk menjalani penggal 5 tahun.^[281][282] Bekas penempatan dan jajahan mahkota British di negeri Pulau Pinang dan negeri Melaka (kedua-dua semenanjung) serta wilayah Sabah dan wilayah Sarawak (kedua-duanya di Borneo) masing-masing mempunyai Gabenor bergelar yang (digayakan sebagai Yang di-Pertua Negeri) yang dilantik oleh Yang di-Pertuan Agong dan Ketua Menteri eksekutif atau Ketua Menteri.

Sabah dan Sarawak mempunyai kuasa tambahan terhadap kawalan imigresen mereka sebagai sebahagian daripada Perjanjian 20 Perkara Sabah dan Perjanjian 18 Perkara Sarawak yang disusun oleh masing-masing negeri, ketika mereka, bersama-sama dengan Persekutuan Tanah Melayu dan Singapura, membentuk persekutuan Malaysia. Mereka mempunyai polisi dan kawalan imigresen yang berasingan dan status tempat tinggal yang unik.^[283] Pasport diperlukan walaupun bagi warga Semenanjung untuk perjalanan antara wilayah di Malaysia Borneo dan negeri di Semenanjung Malaysia, atau antara kedua-dua wilayah dalam Malaysia Borneo, namun mereka yang melakukan lawatan sosial / perniagaan sehingga tiga bulan dibenarkan untuk menunjukkan MyKad atau sijil kelahiran dan dapatkan borang cetakan khas sebagai ganti pasport.

Setiap negeri memiliki badan perundangan unicameral yang disebut Dewan Undangan Negeri (DUN). Anggota DUN dipilih dari kawasan pilihan raya tunggal berdasarkan jumlah penduduk. Pemimpin negeri dengan parti majoriti di DUN biasanya dilantik sebagai Ketua Menteri oleh Raja atau Gabenor. Jangka masa anggota DUN ialah lima tahun kecuali jika dewan dibubarkan lebih awal oleh Raja atau Gabenor atas nasihat Ketua Menteri. Biasanya, DUN negeri-negeri di Semenanjung Malaysia dibubarkan bersamaan dengan pembubaran parlimen persekutuan, agar pilihan raya negeri berjalan serentak dengan pilihan raya parlimen. Walau bagaimanapun, Raja dan Gabenor mempunyai kuasa budi bicara dalam menolak persetujuan untuk membubarkan DUN. Setiap negeri menghantar dua senator yang dipilih oleh DUN ke Dewan Negara (Senat), majelis tinggi parlimen persekutuan.

Parlimen Malaysia dibenarkan untuk membuat perundangan mengenai masalah tanah, agama Islam dan pemerintah daerah untuk menetapkan undang-undang yang seragam antara negeri-negeri yang berlainan, atau atas permintaan dewan undangan negeri yang bersangkutan. Undang-undang yang dimaksud juga harus disahkan oleh DUN juga, kecuali dalam hal-hal yang berkaitan dengan undang-undang tanah tertentu. Isu-isu bukan Islam yang berada di bawah bidang kuasa negeri juga boleh diundangkan di peringkat persekutuan untuk tujuan mematuhi kewajiban perjanjian Malaysia.^[284] Setiap negeri kemudian dibahagikan kepada Daerah, yang kemudian dibahagikan kepada Mukim. Di daerah Sabah dan Sarawak dikelompokkan ke dalam "Bahagian".^[285]

3 wilayah persekutuan dibentuk untuk tujuan yang berbeza: Kuala Lumpur ialah ibu negara, Putrajaya ialah pusat pentadbiran kerajaan persekutuan, dan Labuan berfungsi sebagai pusat kewangan luar pesisir. Kuala Lumpur dan Putrajaya diserahkan dari Negeri Selangor, sementara Labuan diserahkan dari Negeri (sekarang Wilayah) Sabah. Wilayah-wilayah persekutuan tersebut berada di bawah bidang kuasa Kementerian Wilayah Persekutuan, dan Parlimen Malaysia membuat perundangan mengenai semua perkara yang berkaitan dengan wilayah persekutuan tersebut. Setiap wilayah persekutuan memilih perwakilan dari konstituensi anggota tunggal yang diambil berdasarkan populasi ke Dewan Rakyat (Dewan Perwakilan) di Parlimen. Yang di-Pertuan Agong melantik senator untuk mewakili wilayah-wilayah persekutuan di Dewan Negara; Kuala Lumpur mempunyai dua senator, sementara Putrajaya dan Labuan masing-masing mempunyai satu senator.

Kerajaan tempatan untuk wilayah persekutuan tersebut berbeza-beza: Kuala Lumpur ditadbir oleh Dewan Bandaraya Kuala Lumpur (Dewan Bandaraya Kuala Lumpur; DBKL), diketuai oleh seorang datuk bandar yang dilantik, sementara itu Putrajaya ditadbir oleh Perbadanan Putrajaya (Perbadanan Putrajaya) dan Labuan ditadbir oleh Perbadanan Labuan (Perbadanan Labuan); setiap syarikat diketuai oleh seorang ketua.

Sabah dan Sarawak

Wilayah-wilayah (sebelum ini Negeri-negeri) Sabah dan Sarawak bergabung dengan negeri-negeri yang ada pada Persekutuan Tanah Melayu dan Singapura, mengikut Perjanjian Malaysia pada tahun 1963 untuk membentuk sebuah negara yang merdeka iaitu Malaysia.^[286] Perwakilan dari Sabah dan Sarawak menuntut tahap autonomi yang lebih tinggi sebagai sebahagian daripada tawar-menawar yang termasuk dalam Perjanjian 20 Perkara Sabah dan Perjanjian 18 Perkara Sarawak masing-masing. Telah juga dinyatakan bahawa Sabah dan Sarawak mempunyai status yang sama dengan Tanah Melayu secara keseluruhan, namun Perlembagaan Malaysia telah menyenaraikan kedua-dua entiti ini sebagai hanya 2 dari 13 negeri Malaysia,^[287] mencadangkan status yang setara dengan negeri-negeri di Tanah Melayu. walau bagaimanapun Sabah dan Sarawak masih mempunyai tahap autonomi yang lebih tinggi berbanding dengan negeri-negeri di semenanjung pada kawasan, seperti imigresen, beberapa kawalan terhadap hasil negeri dan kuasa perundangan terhadap tanah dan pemerintah tempatan.^[288]

Galeri peta Malaysia

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Wilayah-wilayah berkaitan

Rencana utama: Singapura di Malaysia

•  Singapura
  • Republik Singapura ialah sebuah negeri di Malaysia sejak pembentukan Malaysia pada 16 September 1963 sehingga berpisah dari Persekutuan pada 9 Ogos 1965. Sebelum penyertaan dalam Malaysia, Singapura merupakan sebahagian daripada Negeri-negeri Selat, kemudiannya diubah menjadi Jajahan Mahkota British.
•  Brunei
  • Negara Brunei Darussalam pernah dipelawa untuk menyertai Persekutuan tetapi akhirnya menolaknya atas beberapa masalah, seperti taraf Sultan Brunei dalam Malaysia, pembahagian royalti minyak Brunei, serta tekanan dari pihak pembangkang yang mencetuskan Pemberontakan Brunei.
•  Kepulauan Cocos (Keeling)
  • Kepulauan Cocos (Keeling) merupakan wilayah milik Australia yang pernah menjadi sebahagian daripada Negeri-negeri Selat.
•  Pulau Krismas
  • Pulau Krismas merupakan wilayah milik Australia yang pernah menjadi sebahagian daripada Negeri-negeri Selat.

Singapura dan Brunei

Lihat juga: Singapura dalam Malaysia

Singapura adalah sebuah negara dalam Malaysia dari pembentukan Malaysia pada Tarikh 16 September 1963 sehingga Dikeluarkan dari Persekutuan pada Tarikh 9 Ogos 1965. Semasa Singapura di Malaysia, Singapura memiliki otonomi di bidang pendidikan dan buruh dan merupakan negeri terkecil di Malaysia berdasarkan saiz keluasan daratan.^[289]

Brunei dijemput untuk bergabung dengan Persekutuan tetapi memutuskan untuk tidak bergabung pada akhirnya kerana beberapa isu, seperti status Sultan Brunei di Malaysia, pembahagian minyak Brunei (Royalti) , dan tekanan dari kumpulan pembangkang yang membuat Pemberontakan Brunei.

Lihat juga

• Portal Malaysia

• Portal Sabah

• Portal Sarawak

• Bahagian di Malaysia
• Jata Malaysia
• Bendera negeri di Malaysia
• Daerah di Malaysia
• Kerajaan tempatan di Malaysia
• Lambang negeri di Malaysia
• Jajahan Mahkota Labuan
• Jajahan Mahkota Pulau Pinang
• Jajahan Mahkota Melaka
• Jajahan (Malaysia)
• Kerajaan Sarawak
• Malaysia Timur (Malaysia Borneo)
• Negeri-negeri Selat
• Negeri-negeri Melayu Bersekutu
• Negeri-negeri Melayu Tidak Bersekutu
• Semenanjung Malaysia (Malaysia Barat)
• Senarai negeri Malaysia mengikut KDNK
• Senarai negeri Malaysia mengikut Indeks Pembangunan Manusia
• Senarai pemimpin negeri-negeri di Malaysia
• Senarai jata negara Malaysia
• Tanah Jajahan Mahkota British Borneo Utara

Lihat Juga Ini

• Malaysia
  • Malaysia Timur ( Sabah)
    • Kudat
    • Pantai Barat
    • Pedalaman
    • Sandakan
    • Tawau
  • Malaysia Timur ( Sarawak)
    • Betong
    • Bintulu
    • Kapit
    • Kuching
    • Limbang
    • Miri
    • Mukah
    • Samarahan
    • Sarikei
    • Serian
    • Sibu
    • Sri Aman
  • Semenanjung Malaysia
    • Johor
    • Kedah
    • Kelantan
    • Melaka
    • Pahang
    • Negeri Perak
    • Perlis
    • Pulau Pinang
    • Selangor
    • Negeri Sembilan
    • Terengganu
  • Wilayah Persekutuan
    • Kuala Lumpur
    • Labuan
    • Putrajaya

Catatan

1. ↑  Kod MY10 tidak digunakan dalam FIPS 10-4 tetapi pernah digunakan untuk FIPS 10-3^[290] (for Sabah)
2. ↑  Wilayah bernama bahasa rasmi dalam kedua-dua senarai kod FIPS 10-4 dan ISO 3166-2:MY^[291]
3. ↑  Wilayah Persekutuan bertakrif wilayah Kuala Lumpur dan Putrajaya. Digunakan oleh FIPS sahaja

Rujukan

1. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. iv. Dicapai pada 2011-01-24.
2. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. 27. Dicapai pada 2011-01-24.
3. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. 27. Dicapai pada 2011-01-24.
4. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. iv. Dicapai pada 2011-01-24.
5. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. 27. Dicapai pada 2011-01-24.
6. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. 27. Dicapai pada 2011-01-24.
7. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. iv. Dicapai pada 2011-01-24.
8. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. 27. Dicapai pada 2011-01-24.
9. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. 27. Dicapai pada 2011-01-24.
10. name="pmr.penerangan.gov.my"
11. "Population of States from Ministry of Statistics". Ministry of Statistics , Malaysia. 2019. Dicapai pada 4 December 2019.
12. "Laporan Kiraan Permulaan 2010". Jabatan Perangkaan Malaysia. m/s. 27. Diarkibkan daripada yang asal pada 27 Disember 2010. Dicapai pada 24 Januari 2011.
13. name="HDI"
14. "Subnational Human Development Index (2.1) [Malaysia]". Global Data Lab of Institute for Management Research, Radboud University. Dicapai pada 1 November 2020.
15. name="pmr.penerangan.gov.my"
16. name="2010 stats"
17. name="HDI"
18. BERNAMA (13 Januari 2023). "Sabah, Sarawak kini berstatus wilayah, bukan lagi negeri - Ahmad Zahid". www.astroawani.com. Astro Awani. Dicapai pada 19 Mei 2024. Kedudukan Sabah dan Sarawak dalam Malaysia bukan lagi berstatus negeri, sebaliknya, wilayah, kata Timbalan Perdana Menteri, Datuk Seri Ahmad Zahid Hamidi.
    Beliau yang juga Menteri Kemajuan Desa dan Wilayah berkata, pemindahan ibu kota Indonesia ke Kalimantan Timur menjadikan kedudukan wilayah Sabah dan Sarawak menjadi lebih strategik untuk dibangunkan sebagai kawasan pertumbuhan baharu.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
19. Shafik Ahmad (20 Januari 2023). "Negeri atau wilayah tidak jejas status Sabah, Sarawak dalam Malaysia". www.astroawani.com. Astro Awani. Dicapai pada 19 Mei 2024. Pewartaan istilah wilayah bagi Sabah dan Sarawak akan dipersembahkan kepada Majlis Raja-Raja Melayu untuk mendapatkan pandangan sewajarnya sebelum ia dikemukakan kepada jemaah menteri dan kabinet.
    Menjelaskan perkara itu, Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim berkata ia berdasarkan prinsip Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) semasa pembentukan Malaysia melibatkan tiga entiti utama, Persekutuan Tanah Melayu, Sabah dan Sarawak.
    "Apa dia prinsip MA63 yang termeterai semasa penubuhan Malaysia antara Semenanjung Tanah Melayu, Sabah dan Sarawak", itulah istilah teknikal kedudukan negeri dan wilayah.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
20. https://ms.wikipedia.org/wiki/Malaysia
21. https://www.britannica.com/place/Malaysia
22. name="am001"
23. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
24. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
25. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
26. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
27. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
28. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
29. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
30. name="tna"
31. "The National Archives DO 169/254 (Constitutional issues in respect of North Borneo and Sarawak on joining the federation)". The National Archives. 1961–1963. Dicapai pada 23 April 2015.CS1 maint: date format (link)
32. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
33. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
34. name="tna"
35. "The National Archives DO 169/254 (Constitutional issues in respect of North Borneo and Sarawak on joining the federation)". The National Archives. 1961–1963. Dicapai pada 23 April 2015.CS1 maint: date format (link)
36. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
37. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
38. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/terma-wilayah-permulaan-terbaik-untuk-kembalikan-semangat-ma63-fadillah-292662
39. https://www.malaysianow.com/wacana/2021/04/11/makna-di-sebalik-istilah-wilayah-sarawak-dan-sabah/
40. https://www.bharian.com.my/berita/nasional/2021/04/806836/sabah-tetap-mahu-tuntutan-ma63-ditunaikan
41. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/terma-wilayah-permulaan-terbaik-untuk-kembalikan-semangat-ma63-fadillah-292662
42. https://www.malaysianow.com/wacana/2021/04/11/makna-di-sebalik-istilah-wilayah-sarawak-dan-sabah/
43. https://www.sinarharian.com.my/article/131504/BERITA/Nasional/[DIKEMASKINI]-MA63-Semua-tuntutan-Sarawak-dinilai-secara-adil
44. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/terma-wilayah-permulaan-terbaik-untuk-kembalikan-semangat-ma63-fadillah-292662
45. https://www.malaysianow.com/wacana/2021/04/11/makna-di-sebalik-istilah-wilayah-sarawak-dan-sabah/
46. name="am001"
47. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
48. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
49. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
50. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
51. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
52. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
53. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
54. name="am001"
55. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
56. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
57. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
58. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
59. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
60. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
61. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
62. name="am001"
63. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
64. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
65. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
66. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
67. http://studentsrepo.um.edu.my/835/5/BAB_2.pdf
68. http://studentsrepo.um.edu.my/835/5/BAB_2.pdf
69. http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/72e9ebe6-7a0f-4512-aa48-3da99d598525
70. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
71. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
72. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
73. name="am001"
74. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
75. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
76. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
77. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
78. name="Headrick2010"
79. . m/s. 63. Text "harvp" ignored (bantuan); Text "Headrick" ignored (bantuan); Text "2010" ignored (bantuan); Missing or empty |title= (bantuan)
80. https://web.archive.org/web/20180815091128/http://hids.arkib.gov.my/peristiwa/-/asset_publisher/WAhqbCYR9ww2/content/melaka-jatuh-ke-tangan-belanda/pop_up?_101_INSTANCE_WAhqbCYR9ww2_viewMode=print
81. http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/5005d886-9c27-421e-a22d-44fb5965350c
82. http://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_2013-07-19_162143.html
83. http://studentsrepo.um.edu.my/428/2/BAB1.pdf
84. https://web.archive.org/web/20180815131618/http://hids.arkib.gov.my/peristiwa/-/asset_publisher/WAhqbCYR9ww2/content/penubuhan-malayan-union/pop_up?_101_INSTANCE_WAhqbCYR9ww2_viewMode=print
85. http://eresources.nlb.gov.sg/history/events/72e9ebe6-7a0f-4512-aa48-3da99d598525
86. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
87. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
88. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
89. name="am001"
90. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
91. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
92. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
93. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
94. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
95. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
96. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
97. name="am001"
98. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
99. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
100. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
101. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
102. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
103. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
104. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
105. name="am001"
106. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
107. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
108. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
109. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
110. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
111. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
112. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
113. name="am001"
114. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
115. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
116. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
117. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
118. https://perlisroyalty.perlis.gov.my/index.php/ms/sejarah/kewujudan-perlis
119. https://perlisroyalty.perlis.gov.my/index.php/ms/sejarah/institusi-beraja
120. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
121. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
122. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
123. name="am001"
124. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
125. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
126. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
127. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
128. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
129. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
130. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
131. name="am001"
132. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
133. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
134. https://web.archive.org/web/20121114081253/http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1963/35/pdfs/ukpga_19630035_en.pdf
135. name="Agreement relating to Malaysia"
136. the Governments of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Federation of Malaya, North Borneo, Sarawak and Singapore (1963). Agreement relating to Malaysia between United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Federation of Malaya, North Borneo, Sarawak and Singapore. m/s. 1. Unknown parameter |wslink= ignored (bantuan)
137. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
138. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
139. name="tna"
140. "The National Archives DO 169/254 (Constitutional issues in respect of North Borneo and Sarawak on joining the federation)". The National Archives. 1961–1963. Dicapai pada 23 April 2015.CS1 maint: date format (link)
141. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
142. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
143. name="am001"
144. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
145. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
146. https://web.archive.org/web/20121114081253/http://www.legislation.gov.uk/ukpga/1963/35/pdfs/ukpga_19630035_en.pdf
147. name="Agreement relating to Malaysia"
148. Governments of United Kingdom of Great Britain; Northern Ireland, Federation of Malaya, North Borneo, Sarawak & Singapore (1963). Agreement relating to Malaysia between United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Federation of Malaya, North Borneo, Sarawak and Singapore. m/s. 1. Unknown parameter |wslink= ignored (bantuan)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
149. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
150. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
151. name="tna"
152. "The National Archives DO 169/254 (Constitutional issues in respect of North Borneo and Sarawak on joining the federation)". The National Archives. 1961–1963. Dicapai pada 23 April 2015.CS1 maint: date format (link)
153. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
154. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
155. name="am001"
156. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
157. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
158. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
159. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
160. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
161. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
162. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
163. name="am001"
164. "No.10760: Agreement relating to Malaysia" (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations. Julai 1963. Dicapai pada 2010-07-29. Unknown parameter |dead-url= ignored (bantuan)
165. "salinan arkib". Diarkibkan daripada yang asal pada 2019-12-03. Dicapai pada 2021-08-31.
166. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
167. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
168. https://web.archive.org/web/20180818084219/http://www.arkib.gov.my/en/web/guest/pengisytiharan-kemerdekaan-tanah-melayu
169. https://www.astroawani.com/berita-malaysia/kenapa-perlu-membezakan-semangat-31-ogos-dan-16-september-317829
170. https://satuberita.my/index.php/2021/08/31/buta-sejarah-atau-ingin-cetus-sentimen-anti-persekutuan/
171. http://www.britishpathe.com/video/malaya-celebrates
172. Stephanie Lee; Fatimah Zainal (16 September 2018). "Sabah, Sarawak to be restored as equal partners forming Malaysia, says Dr M". The Star. Dicapai pada 17 September 2018.
173. "Sabah, Sarawak to be restored as equal partners forming Malaysia, not just component states, says PM Mahathir". The Star/Asia News Network. The Straits Times. 16 September 2018. Diarkibkan daripada yang asal pada 17 September 2018. Dicapai pada 17 September 2018.
174. "Malaysia Agreement" (PDF). United Nations Treaty Collection. 1963. Dicapai pada 18 April 2019.
175. Adam Aziz (9 April 2019). "No two-thirds majority for Bill to make Sabah, Sarawak equal partners". The Edge Markets. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 April 2019. Dicapai pada 10 April 2019.
176. Yiswaree Palansamy (9 April 2019). "Pakatan's Federal Constitution amendment on Sabah, Sarawak foiled". The Malay Mail. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 April 2019. Dicapai pada 10 April 2019.
177. "Status of Sabah, Sarawak stays". Bernama. Daily Express. 10 April 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada 10 April 2019. Dicapai pada 10 April 2019.
178. "MA63: Seven issues resolved, 14 need further discussion, says PM's Office". Bernama. The Malay Mail. 19 August 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada 19 August 2019. Dicapai pada 22 August 2019.
179. "Seven MA63 issues resolved". Bernama. Daily Express. 20 August 2019. Diarkibkan daripada yang asal pada 20 August 2019. Dicapai pada 22 August 2019.
180. https://www.sinarharian.com.my/article/167762/BERITA/Nasional/Majlis-MA63-setuju-pindaan-status-Sabah-Sarawak-sebagai-rakan-sekutu
181. Pindaan Perlembagaan berkaitan MA63 diluluskan
182. "Abang Johari thanks Anwar-led federal govt for willing to cooperate with Sarawak in MA63 matters". www.malaymail.com (dalam bahasa Inggeris). Malay Mail (Malaysia). 26 Januari 2023. Dicapai pada 27 Januari 2023. Premier Datuk Patinggi Tan Sri Abang Johari Openg has expressed gratitude to the present federal government under the leadership of Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim for their willingness to cooperate with Sarawak in matters relating to the Malaysia Agreement 1963 (MA63).
183. PM Anwar Resolving MA63
184. JUDE TOYAT (26 Januari 2023). "Abg Jo thanks Anwar-led federal govt for willing to cooperate with Sarawak in MA63 matters". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 27 Januari 2023. Premier Datuk Patinggi Tan Sri Abang Johari Tun Openg has expressed gratitude to the present federal government under the leadership of Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim for their willingness to cooperate with Sarawak in matters relating to the Malaysia Agreement 1963 (MA63).
185. STEPHANIE LEE (10 Januari 2023). "Hajiji: New State Bills for gas supply, state energy commission will help drum up revenue for Sabah". www.thestar.com.my (dalam bahasa Inggeris). The Star (Malaysia). Dicapai pada 27 Januari 2023. Chief Minister Datuk Seri Hajiji Noor tabled the bill before 43 state assemblymen in the special sitting held.
186. Isu MA63 lulus di fasa Perbincangan, dan kini dalam Fasa Pelaksanaan
187. Izwan Abdullah (20 Januari 2023). "Sabah yakin kepemimpinan PM selesai isu tertunggak MA63". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 27 Januari 2023. "Kita berharap dapat bekerjasama dengan Kerajaan Persekutuan bagi memastikan semua tuntutan kita diselesaikan sepenuhnya," katanya dalam satu kenyataan selepas menghadiri mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksanaan MA63 (MTPMA63) di Kuching, Sarawak, hari ini.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
188. Malay Mail (25 Januari 2023). "Sarawak premier confident PM Anwar will resolve MA63 issues". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 27 Januari 2023. Sarawak Premier Tan Sri Abang Johari Openg today said that he is confident Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim will do his best to fulfill matters relating to the Malaysia Agreement 1963 (MA63) as requested by Sarawak and Sabah.
189. COWEN LINCH (20 Januari 2023). "Geran khas tahunan kepada Sarawak, Sabah dinaikkan". www.utusan.com.my. Utusan Malaysia (Malaysia). Dicapai pada 27 Januari 2023. Pada peringkat awal, katanya, Kerajaan Persekutuan akan meningkatkan pemberian kepada RM300 juta untuk Sarawak dan RM260 juta untuk Sabah.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
190. Izwan Abdullah (13 Julai 2023). "Tuntutan 40 peratus hasil Sabah diteruskan". bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 29 Mei 2024. Kerajaan Sabah mengulangi pendiriannya untuk meneruskan tuntutan 40 peratus hasil negeri daripada Kerajaan Persekutuan meskipun menerima pemberian khas RM125.6 juta pada tahun ini.
     Pembantu Menteri kepada Ketua Menteri Sabah, Datuk Nizam Abu Bakar Titingan, berkata perkara itu sudah dijelaskan berulang kali oleh Ketua Menteri, Datuk Seri Hajiji Noor.
     Katanya, tuntutan 40 peratus hasil yang dikutip Kerajaan Persekutuan di Sabah itu terus disuarakan menerusi rundingan tuntutan hak Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
     Beliau berkata, Ketua Menteri tidak akan mengelirukan rakyat negeri ini mengenai tuntutan 40 peratus itu yang didakwa pemimpin pembangkang sudah diganti dengan pemberian khas kepada Sabah.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
191. BERNAMA (9 September 2023). "Formula pemberian 40 peratus hasil Sabah dimuktamad Julai 2024 - Ewon". www.astroawani.com. Astro Awani (Malaysia). Dicapai pada 29 Mei 2024. Kerajaan Persekutuan bersetuju memuktamadkan pelaksanaan formula 40 peratus pemberian hasil Sabah menjelang Julai tahun depan, kata Presiden Pertubuhan Kinabalu Progresif Bersatu (UPKO) Datuk Ewon Benedick.
     Ewon, yang juga Menteri Pembangunan Usahawan dan Koperasi, berkata perkara itu dapat dicapai menerusi penyertaan pemimpin Sabah dalam Jawatankuasa Teknikal Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
     "Ini telah diputuskan dalam Jawatankuasa Teknikal MA63 yang dipengerusikan Timbalan Perdana Menteri (Datuk Seri Fadillah Yusof). Saya juga adalah sebahagian daripada anggota dan keputusan mesyuarat menyatakan dalam tempoh satu tahun ini, kita perlu memuktamadkan mekanisme pelaksanaan 40 peratus itu."(dalam bahasa Bahasa Melayu)
192. Liliana Ivan (24 Januari 2024). "Surat Rasmi Tuntutan 40 Peratus Hasil Sabah Sudah Dikemukakan Kepada Kerajaan Persekutuan – Masidi". sabahnews.com.my. Sabah News (Malaysia). Dicapai pada 29 Mei 2024. kerajaan Sabah sudah mengemukakan surat tuntutan kepada Kerajaan Persekutuan berhubung isu pengembalian semula 40 peratus hasil bersih Sabah yang terkandung dalam Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
     Menteri Kewangan Sabah, Datuk Seri Masidi Manjun berkata, surat tersebut sudah pun diserahkan sejak 10 Jun 2022.
     "DI SINI KITA TIADA ISU MEKANISME, ISU SEBENAR ADALAH BILA NAK DI BAYAR DAN BILA MEREKA BENAR-BENAR MAHU BAYAR, MEREKA AKAN BERI KITA DATA DAN STATISTIK YANG KITA MINTA SUPAYA KITA BOLEH KIRA JUMLAH YANG KITA TUNTUT."(dalam bahasa Bahasa Melayu)
193. BERNAMA (29 Mei 2024). "SABAH BAKAL KEMUKA SECARA RASMI TUNTUTAN 40 PERATUS HASIL KEPADA PERSEKUTUAN - JEFFREY". www.bernama.com. BERNAMA Radio (Malaysia). Dicapai pada 29 Mei 2024. Kerajaan Sabah akan mengemukakan tuntutan secara rasmi kepada kerajaan Persekutuan bagi pengembalian 40 peratus hasil bersih negeri itu berdasarkan Perlembangaan Persekutuan dan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).(dalam bahasa Bahasa Melayu)
194. editor02 (29 Mei 2024). "Sabah bakal kemuka secara rasmi tuntutan 40 peratus hasil kepada Persekutuan – Jeffrey". sabahmedia.com. Sabah Media (Malaysia). Dicapai pada 29 Mei 2024. Jeffrey yang juga Menteri Pertanian, Perikanan dan Industri Makanan negeri berkata walaupun penyelesaian isu berkenaan menjangkau tempoh setahun pada 18 Julai ini, terdapat isu berbangkit gagal diselesaikan hingga kini.
     Beliau yang telah menghadiri mesyuarat jawatankuasa itu baru-baru ini berkata dalam mesyuarat tersebut, Sabah telah menjelaskan pendirian berkenaan malah sebelum ini telah lapan kali meminta data berkaitan tanpa maklum balas daripada kerajaan Persekutuan.
     "Kami telah meminta data itu secara rasmi (daripada kerajaan Persekutuan) kerana kita tidak ada data berkenaan. Mereka telah kumpul (data) tetapi tidak beritahu kami, jadi kami mahu tahu daripada mereka. Disebabkan mereka tidak beri, kini kami mengambil inisiatif untuk melakukannya (tuntut daripada kerajaan Persekutuan)".CS1 maint: extra text: authors list (link)(dalam bahasa Bahasa Melayu)
195. BERNAMA (29 Mei 2024). "Sabah bakal kemuka tuntutan 40 peratus hasil secara rasmi". www.malaysiakini.com. Malaysia Kini (Malaysia). Dicapai pada 29 Mei 2024. Timbalan Ketua Menteri I Dr Jeffrey Kitingan berkata tuntutan itu akan dibawa ke mesyuarat kabinet Sabah akan datang untuk disemak dan diluluskan sebelum dibawa ke Putrajaya.
     "Ia bagi membolehkan fakta, asas dan jumlah ini diserahkan kepada Jawatankuasa Teknikal MA63 untuk disemak kerajaan Persekutuan."
     "Kita harap akan ada keputusan sebelum atau pada 18 Julai ini," katanya pada sidang media sempena Pesta Kaamatan di Persatuan Kebudayaan Kadazandusun (KDCA) di Penampang hari ini."(dalam bahasa Bahasa Melayu)
196. SANDRA SOKIAL (29 Mei 2024). "Sabah Government calculates 40% net revenue entitlement due to delayed response from Putrajaya, says Kitingan". www.thestar.com.my (dalam bahasa Inggeris). The Star (Malaysia). Dicapai pada 30 Mei 2024. The Sabah government took the initiative to calculate its 40% net revenue entitlement to compensate for the delayed response from the Federal Government.
     Describing the figures as "good", Deputy Chief Minister I Datuk Seri Dr Jeffrey Kitingan said the proposed facts and figures are pending review and endorsement from the Sabah Cabinet.
197. Malay Mail (31 Mei 2024). "PM Anwar says Putrajaya has given Sabah more funds than 40 pct sought for in court". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 31 Mei 2024. Sabah’s RM16 billion federal allocation for this year surpasses the 40 per cent in revenue the state government is claiming from Putrajaya through the courts, Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim said today.
     He also said his Madani government has done more to resolve many outstanding issues concerning the Malaysia Agreement 1963 (MA63) in the last one and a half years since he became prime minister, compared to those who had been in power for the past decade.
     "When I became prime minister in 2022, we gave Sabah RM12.9 billion. In 2024, I added another RM4 billion, so it’s RM16 billion for the people of Sabah."
     "So those who have been saying the federal government haven’t done anything and haven’t fulfilled the 40 per cent, I have given RM16 billion, far more than the 40 per cent being claimed," he said in his speech at the closing ceremony of the state-level Kaamatan festival at the Kadazandusun Cultural Association building here.
198. Izwan Abdullah (31 Mei 2024). "Dana untuk Sabah melebihi tuntutan 40 peratus - Anwar". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 2 Jun 2024. Jadi, orang yang menyerang kita harus ingat. Betul isu 40 peratus belum diputuskan tetapi RM16 bilion ini jauh melepasi 40 peratus itu."
     "Boleh buat tuntutan, tapi jangan nafikan itu kerana bila dengar RM16 bilion memang senang. Tapi apabila saya ke Pulau Pinang, Pahang, Johor, mereka juga akan tanya.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
199. DURIE RAINER FONG & STEPHANIE LEE (31 Mei 2024). "Putrajaya will ensure Sabah's MA63 rights are restored, says Anwar". www.thestar.com.my (dalam bahasa Inggeris). The Star (Malaysia). Dicapai pada 31 Mei 2024. Sabah will get its rightful due as enshrined under the Malaysia Agreement 1963 (MA63) once the state and Federal governments are ready, says Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim.
     The restoration of these rights has to be done in phases and the work is ongoing, he said when closing the Kaamatan festival in Penampang near here on Friday (May 31).
     He urged leaders not to constantly dispute what the government is doing because he has to field questions and complaints from many parties.
     "I have no problem at all fulfilling what is promised under MA63 but one thing I ask is, do not question the government."
     "This is because I have to respond to attacks in Parliament as, according to some MPs, the allocations given to Sabah and Sarawak are too high."
     "It may be high but I answered that this is needed because of poverty and road conditions," Anwar said.
     The current focus was to end poverty and provide better infrastructure and healthcare to the people while handling claims from not only Sabah and Sarawak but other states too.
     "Even Kelantan and Terengganu are now asking for 20% so we have to see about that," he said, adding that the Federal Government would never leave Sabah and Sarawak out.
200. BERNAMA (31 Mei 2024). "PM ANWAR GIVES ASSURANCE TO RESOLVE MA63 ISSUES WITHOUT FURTHER DELAYS". www.bernama.com (dalam bahasa Inggeris). BERNAMA (Malaysia). Dicapai pada 31 Mei 2024. Anwar said the federal government undr his leadership has no problem at all to fulfill what was promised in MA63 as soon as the Sabah government is ready in all related matters such as the handover of Sabah Electricity Sdn Bhd (SESB) ownership to the state government.
201. editor02 (31 Mei 2024). "PM tidak ada masalah tunai MA63, tidak mahu tertangguh". sabahmedia.com. Sabah Media (Malaysia). Dicapai pada 1 Jun 2024. Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim tidak ada masalah sama sekali untuk tunaikan apa yang ada dalam Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
     Beliau turut memberi jaminan untuk segera menyelesaikan mana-mana perkara disepakati antara Kerajaan Persekutuan dan Sabah dan tidak mahu tertangguh lagi.
     Berikutan itu, Timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Fadillah Yusof telah diarahkan mempengerusikan Majlis Tindakan MA63 sebagai platform untuk menyertai perkara berkaitan.
     Dalam tempoh satu tahun, Tan Sri Pairin (Kitingan) lebih senior, dia lebih lama ikuti puluh tahun buat tuntutan dan perbincangan.CS1 maint: extra text: authors list (link)(dalam bahasa Bahasa Melayu)
202. Elle AB (31 Mei 2024). "Tidak mahu tertangguh, Anwar beri jaminan selesai isu berkaitan MA63". www.sabahbarunews.com. Sabah Baru news (Malaysia). Dicapai pada 3 Jun 2024. Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim hari ini memberi jaminan untuk menyelesaikan segera mana-mana perkara disepakati antara kerajaan Persekutuan dan Sabah, seperti terkandung dalam Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
     Beliau yang tidak mahu perkara itu tertangguh berkata Timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Fadillah Yusof, juga telah diarahkan untuk mempengerusikan Majlis Tindakan MA63 sebagai platform untuk menyelesaikan perkara berkenaan.
     Majlis Tindakan MA63 itu turut disertai bersama Menteri Perdagangan Dalam Negeri dan Kos Sara Hidup Datuk Armizan Mohd Ali dan Menteri Pembangunan Usahawan dan Koperasi Datuk Ewon Benedick, masing-masing merupakan Ahli Parlimen Papar dan Penampang di Sabah.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
203. Julia Chan (1 Jun 2024). "Amid court suit, lawyer says PM Anwar's 'given more than 40pc' remark insulting to Sabahans". www.msn.com (dalam bahasa Inggeris). Microsoft Start News. Dicapai pada 1 Jun 2024. A former president of the Sabah Law Society (SLS) said Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim’s remarks yesterday concerning the state’s right to 40 per cent of revenue is inappropriate and insulting to Sabahans, even as the state government is engaged in a lawsuit against the federal government.
204. MARIAH DOKSIL (1 Jun 2024). "40 pct demand: Was Anwar ill-advised? – Jeffrey". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 1 Jun 2024. Deputy Chief Minister I Datuk Seri Jeffrey Kitingan said federal allocation for Sabah this year is only RM6.2 billion, not RM16 billion as mentioned by Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim.
     Even if all projects from the government added here and there, Jeffrey said the RM16 billion figure is not the correct number of federal’s annual allocation for the state.
     "As far as I remember, what was given to Sabah was only RM6.2 billion this year. If is indeed way below the 40 per cent. The 40 per cent is the federal government’s obligation to return to Sabah."
205. DURIE RAINER FONG (1 Jun 2024). "Pandikar puzzled by RM16bil federal allocation announcement by Anwar". www.msn.com (dalam bahasa Inggeris). Microsoft Start News. Dicapai pada 2 Jun 2024. Former Dewan Rakyat speaker Tan Sri Pandikar Amin Mulia has urged Putrajaya to clarify where the RM16bil federal allocation to the state came from.
206. Izwan Abdullah (1 Jun 2024). "RM16 bilion diterima Sabah tahun ini tiada kaitan tuntutan 40 peratus - Jeffrey". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 2 Jun 2024. Peruntukan RM16 bilion diterima Sabah pada tahun ini tiada kaitan dengan 40 peratus hasil bersih yang dituntut negeri ini, kata Timbalan Ketua Menteri Sabah, Datuk Dr Jeffrey Kitingan.
     Beliau berkata, jumlah yang dijelaskan oleh Perdana Menteri, Datuk Seri Anwar Ibrahim pada Majlis Penutupan Pesta Kaamatan, semalam adalah peruntukan yang menjadi kewajipan Persekutuan.
     Katanya, beliau bersama pemimpin lain terkejut apabila Perdana Menteri menyebut bahawa peruntukan RM16 bilion yang disalurkan Kerajaan Persekutuan kepada Sabah pada tahun ini melebihi nilai 40 peratus itu.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
207. DURIE RAINER FONG (2 Jun 2024). "Lawyer: RM16bil for Sabah not the same as 40% in MA63". www.thestar.com.my (dalam bahasa Inggeris). The Star (Malaysia). Dicapai pada 3 Jun 2024. A top Sabah lawyer has taken issue over Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim’s remarks that the RM16bil federal allocation to the region is bigger than the 40% constitutional entitlement being pursued by Sabah.
     Datuk Roger Chin said while the announcement of an increased allocation may appear generous on the surface, the RM16bil does not adequately address the fundamental issue of Sabah’s 40% net revenue entitlement under the Malaysia Agreement 1963 (MA63).
208. FMT Reporters (1 Jun 2024). "Work out how to calculate Sabah revenue share, says Salleh". www.msn.com (dalam bahasa Inggeris). Microsoft Start News. Dicapai pada 1 Jun 2024. Prominent Sabah leader Salleh Said Keruak, a former chief minister, has urged federal government officials to "sit down and work out a mechanism" for calculating the amount of the special grant due to Sabah.
     He said today that the push by Sabahans for a share of its net tax revenue had nothing to do with the amount but with what was stipulated in the Federal Constitution.
     "Does the Federal Government agree with the formula?" he said. "If they do agree, then they should sit down and work out a mechanism of calculating the amount."
209. FMT Reporters (1 Jun 2024). "40% Sabah entitlement must be given as special grant, says ex-SLS president". www.msn.com (dalam bahasa Inggeris). Microsoft Start News. Dicapai pada 1 Jun 2024. The federal government must honour its commitments under the Malaysia Agreement 1963 (MA63) and ensure that Sabah receives its full 40% net revenue entitlement as a special grant, former Sabah Law Society (SLS) president Roger Chin said.
     He said this grant should be free from federal oversight, allowing Sabah to exercise its financial autonomy fully.
210. Hamzah Sanudin (2 Jun 2024). "Salleh pertahankan hak 40 peratus hasil Sabah". www.utusanborneo.com.my. Utusan Borneo (Malaysia). Dicapai pada 2 Jun 2024. Ahli Dewan Undangan Negeri (ADUN) Usukan, Datuk Seri Panglima Salleh Said Keruak mempertahankan bahawa Sabah berhak ke atas 40 peratus hasil negeri.
     Katanya, hak hasil Sabah itu sudah termaktub dalam perlembagaan Persekutuan dan ia perlu dijadikan isu utama dan diberi perhatian.
     "Saya menaruh harapan besar supaya kerajaan Persekutuan komited dan menghormati hak-hak yang sepatutnya negeri ini dapat."
     "Sabah juga mahu diberikan ruang untuk menentukan sendiri angka tepat yang seharusnya dituntut jika tiada persetujuan bersama, kerana ia mencerminkan kehendak rakyat," katanya.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
211. editor02 (2 Jun 2024). "Salleh pertahankan hak Sabah ke atas 40 peratus dalam Perlembagaan Persekutuan". sabahmedia.com. Sabah Media (Malaysia). Dicapai pada 2 Jun 2024. Bekas Ketua Menteri Sabah Datuk Seri Dr Salleh Said Keruak mempertahankan bahawa Sabah berhak ke atas 40 peratus daripada hasil negeri seperti yang termaktub dalam perlembagaan Persekutuan.
     Katanya, peratusan khusus hak perlembagaan itu bukanlah perkara utama yang perlu dijadikan isu.
     Salleh yang juga Ahli Dewan Undangan Negeri (ADUN) Usukan berkata, rakyat Sabah kini menaruh harapan agar kerajaan Persekutuan komited untuk menghormati hak-hak tersebut.
     Beliau berkata, rakyat Sabah juga mahu diberikan ruang untuk menentukan sendiri angka tepat yang seharusnya dituntut jika tiada persetujuan bersama, kerana ia mencerminkan kehendak rakyat.CS1 maint: extra text: authors list (link)(dalam bahasa Bahasa Melayu)
212. Elle AB (3 Jun 2024). "Sabah tetap komited tuntut hak termasuk isu 40 peratus: Hajiji". www.sabahbarunews.com. Sabah Baru News (Malaysia). Dicapai pada 3 Jun 2024. Ketua Menteri Datuk Seri Panglima Hajiji Haji Noor mengulangi pendirian kerajaan negeri yang tidak pernah berganjak dalam usaha menuntut hak Sabah, termasuk pengembalian 40 peratus hasil negeri ini yang dikutip kerajaan Persekutuan.
     Beliau menegaskan dakwaan pembangkang yang menuduhkan kerajaan pimpinannya tidak bersuara atau berdiam diri dalam isu itu adalah tidak betul, selain bertujuan memperkecilkan kerajaan negeri.
     Sebaliknya, beliau berkata, tuntutan hak Sabah sentiasa diperjuang dan ditegaskan oleh kerajaan negeri, sama ada dalam Mesyuarat Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) atau dalam Mesyuarat Kabinet.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
213. editor02 (30 Mei 2024). "40 peratus hasil Sabah : BBC GRS-PH Sabah sokong penuh keputusan negeri". sabahmedia.com. Sabah Media (Malaysia). Dicapai pada 5 Jun 2024. Kelab Penyokong Kerajaan (BBC) Gabungan Rakyat Sabah (GRS)-Pakatan Harapan (PH) Sabah senada dan menyokong penuh keputusan Kerajan negeri untuk terus membuat tuntutan 40 peratus hasil Sabah dan tidak akan melepaskan hak asasi perlembagaan negeri.
     Pengerusi BBC GRS-PH Sabah Datuk Dr Yusof Yacob berkata, dakwaan pihak tertentu mengatakan Kerajaan Negeri tidak memperjuangkan tuntutan 40 peratus adalah tidak berasas sama sekali dan telah dijadikan modal politik oleh pihak tertentu.
     "Kerajaan Negeri berada di landasan yang tepat dalam memperjuangkan tuntutan ini daripada Kerajaan Persekutuan dengan mengadakan beberapa siri rundingan menerusi Jawatankuasa Teknikal Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) yang dipengerusikan oleh Timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Fadillah Yusof."CS1 maint: extra text: authors list (link)(dalam bahasa Bahasa Melayu)
214. Elle AB (8 Jun 2024). "Tunaikan segera janji pemberian 40 peratus kepada Sabah". www.sabahbarunews.com. Sabah Baru News (Malaysia). Dicapai pada 11 Jun 2024. Rakyat Sabah mahu kerajaan Persekutuan segera menunaikan pemberian 40 peratus daripada hasil keseluruhan yang dikutip daripada negeri ini seperti yang termaktub dalam Perjanjian Malaysia 1963 (MA63).
     Ketua Bahagian Parti Gagasan Rakyat Sabah (Gagasan Rakyat) Tambunan, Datuk Victor P. Paut menegaskan, sudah sampai masanya kerajaan Persekutuan menunaikan janji ini.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
215. The Borneo Post (25 Julai 2024). "Why Sabah's proposal submitted late? – Ewon". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 25 Julai 2024. United Progressive Kinabalu Organization (Upko) president Datuk Ewon Benedick has questioned Deputy Chief Minister I Datuk Seri Dr Jeffrey Kitingan on why the Sabah Government was late in submitting its official proposal for the state’s 40 percent revenue entitlement.
216. The Borneo Post (26 Julai 2024). "Sabah ready to start further negotiations". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 29 Julai 2024. The Sabah government is prepared to commence further negotiations over the special grant to which the state is entitled in line with Articles 112C and 112D of the Federal Constitution, said Sabah State Attorney General Datuk Brenndon Keith Soh.
     Refuting United Progressive Kinabalu Organization (UPKO) president Datuk Ewon Benedick’s claim that the Sabah Government was late in submitting its official proposal for the 40 percent revenue entitlement, Soh revealed that a claim was sent to the Federal Ministry of Finance on June 18, 2024, followed by a further letter on July 11, 2024.
     To date, there has not been a response in writing, he said in a statement today.
217. Elle AB (26 Julai 2024). "Pemberian Khas: Sabah sedia dan mampu untuk mulakan rundingan lanjut". www.sabahbarunews.com. Sabah Baru News (Malaysia). Dicapai pada 29 Julai 2024. Kerajaan Sabah tetap bersedia dan mampu untuk memulakan rundingan lanjut mengenai pemberian khas yang selaras dengan Perkara 112C dan 112D Perlembagaan Persekutuan, kata Peguam Besar Negeri Sabah Datuk Brenndon Keith Soh.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
218. BERNAMA (28 Julai 2024). "Teruskan Rundingan Pemberian Khas, Muktamadkan Hasil 40 Peratus Kepada Sabah - UPKO". www.bernama.com. BERNAMA (Malaysia). Dicapai pada 29 Julai 2024. Kerajaan Sabah dan Persekutuan perlu meneruskan rundingan bagi menetapkan kadar pemberian khas dan memuktamadkan pembayaran hasil 40 peratus kepada Sabah seperti dinyatakan dalam Perlembagaan Persekutuan.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
219. The Borneo Post (28 Julai 2024). "UPKO supports State Government's efforts to finalize 40 per cent claim". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 29 Julai 2024. United Progressive Kinabalu Organization (UPKO) has expressed its unanimous support to the State Government’s efforts to finalize the 40 per cent claim with the Federal Government.
     Its president, Datuk Ewon Benedick, stressed that negotiations on this matter should continue between the State and Federal Governments, either to set a special grant rate or to finalize the issue of 40 per cent revenue payments to Sabah as stipulated in Article 112C of the Federal Constitution.
     "I appreciate the State Government’s recent effort in submitting the claim to the Federal Government. This step is very positive towards resolving an issue that has been ongoing for a long time,” he said in a statement after chairing the UPKO Supreme Council meeting here on Sunday."
     Recently, State Attorney General Datuk Brenndon Keith Soh said the Sabah Government had conducted its duties professionally and with dedication in seeking the 40 per cent special grant.
     Ewon, who is also the Minister of Entrepreneur Development and Cooperatives, said UPKO welcomed the Sabah Attorney General’s statement on the development of the claim with the Federal Government, the Unity Government’s commitment, and the State Government’s willingness to continue negotiations on this matter.
220. The Borneo Post (27 Julai 2024). "40 pct revenue: PH Sabah will continue to engage with Federal Govt". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 29 Julai 2024. Pakatan Harapan (PH) Sabah will continue to engage with the Federal Government on the 40 per cent revenue that is owed to the state.
     "It is a continuous process. Our stand is very firm that we (PH Sabah) will continue engaging with the government,” said Datuk Christina Liew."
     Liew who is PH Sabah chief said this when asked about PH Sabah’s stand on the issue.
     "We are aware of the matter and have engaged with the Prime Minister last year and we also discussed it with the State Government. The process is ongoing, please be patient", said Liew who was met after officiating the MITM 2024 here on Saturday.
221. Nancy Lai (6 Ogos 2024). "RM16 billion has nothing to do with 40 per cent claim – Hajiji". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post. Dicapai pada 27 Ogos 2024. The RM16 billion the federal government spent in Sabah this year has nothing to do with the 40 per cent revenue claim, said Datuk Seri Panglima Hajiji Noor.
     The Chief Minister said the State Government will continue to negotiate with the Federal Government on the 40 per cent revenue claim.
     He said that this is because the 40 per cent revenue claim is enshrined in the Constitution.
222. Elle AB (6 Ogos 2024). "Pembiayaan RM16 billion dan 40 peratus isu berasingan, kata bekas presiden SLS". www.sabahbarunews.com. Sabah Baru News. Dicapai pada 27 Ogos 2024. Peruntukan RM16 bilion daripada Kerajaan Persekutuan kepada Sabah adalah penting dan perlu untuk sokongan berterusan negeri, tetapi ia tidak patut membayangi hak Sabah untuk mendapatkan pemberian khas 40 peratus itu, kata bekas Presiden Persatuan Undang-undang Sabah (SLS), Datuk Roger Chin.
     Beliau berkata perbezaan antara tugas Persekutuan dan hak Negeri adalah penting dalam mengekalkan integriti Perlembagaan Malaysia dan memastikan Sabah menerima sokongan yang sepatutnya.Pengiktirafan dan peruntukan sewajarnya bagi pemberian khas itu akan memupuk pertumbuhan saksama dan mengukuhkan perpaduan Persekutuan, katanya.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
223. MUGUNTAN VANAR (13 Ogos 2024). "Sabah's 40% revenue rights cannot be lumped under federal allocations, says Kiandee". www.msn.com (dalam bahasa Inggeris). Microsoft Start News (MSN). Dicapai pada 27 Ogos 2024. Sabah's 40% revenue rights cannot be brushed away under federal expenditures to the state, says Datuk Seri Dr Ronald Kiandee.
     The Bersatu vice-president said that Sabah's revenue rights was a mandatory grant of 40% under Article 112C of the Constitution and the recent statement by Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim that the Federal Government had allocated RM16bil to Sabah does not answer the state's revenue rights.
224. The Borneo Post (7 Ogos 2024). "Kiandee: PM overlooks 40 pct allocation for Sabah under Article 112C of Constitution". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post. Dicapai pada 27 Ogos 2024. Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim’s statement does not address the key issue that needs to be answered, which is the mandatory 40 per cent allocation under Article 112C of the Constitution.
225. Elle AB (6 Ogos 2024). "40pc involves the Constitution: Hajiji". www.sabahbarunews.com (dalam bahasa Inggeris). Sabah Baru News. Dicapai pada 27 Ogos 2024. "Don’t worry, it is written in the Constitution. We are in constant discussion with the Federal Government on the matter," the Chief Minister said.
226. Mirlen Axtius (12 September 2024). "Anwar dijadual tiba di SICC petang ini, pengerusikan Mesyuarat MTPMA63". www.astroawani.com. Astro Awani (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Perdana Menteri, Datuk Seri Anwar Ibrahim dijadual tiba di Pusat Konvensyen Antarabangsa Sabah (SICC) pada jam 2.30 petang ini bagi menghadiri Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63).
     Turut dijangka hadir dalam mesyuarat itu, Timbalan Perdana Menteri merangkap Menteri Peralihan Tenaga dan Transformasi Air, Datuk Seri Fadillah Yusof, Ketua Menteri Sabah, Datuk Seri Hajiji Noor dan Premier Sarawak, Tan Sri Abang Johari Tun Openg.
     Mesyuarat itu adalah antara program yang disusun dalam lawatan kerja Perdana Menteri ke Sabah yang bermula semalam.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
227. BERNAMA (12 September 2024). "Anwar mempengerusi mesyuarat MTPMA63 di Sabah". thesun.my. The Sun (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim hari ini mempengerusikan mesyuarat Majlis Tindakan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63) Bilangan 1/2024 di Pusat Konvensyen Antarabangsa Sabah (SICC), di sini.
     Ketibaan Anwar pada 2.28 petang diiringi Timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Fadillah Yusof, Ketua Menteri Sabah Datuk Seri Hajiji Noor dan Premier Sarawak Tan Sri Abang Johari Tun Openg.
     Turut hadir ketiga-tiga Timbalan Ketua Menteri Sabah iaitu Datuk Seri Dr Jeffrey Kitingan, Datuk Seri Dr Joachim Gunsalam dan Datuk Shahelmey Yahya; ketiga-tiga Timbalan Premier Sarawak iaitu Datuk Amar Awang Tengah Ali Hasan, Datuk Amar Dr Sim Kui Hian, dan Datuk Amar Douglas Uggah Embas, serta beberapa barisan Kabinet Kerajaan Sabah dan Kerajaan Sarawak, dan ahli majlis yang lain.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
228. Rafiqah Dahali (11 September 2024). "Sabah berharap beberapa isu tertunggak MA63 akan diselesaikan pada mesyuarat MTPMA63 esok". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Kerajaan berharap beberapa isu tertunggak berkaitan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) termasuk kadar pemberian khas 40 peratus dapat diselesaikan pada Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63) di sini, esok.
     Ketua Menteri, Datuk Seri Hajiji Noor berkata mesyuarat yang dijadualkan di Pusat Konvensyen Antarabangsa Sabah (SICC) itu akan dipengerusikan oleh Perdana Menteri, Datuk Seri Anwar Ibrahim.
     Mesyuarat MTPMA63 akan dipengerusikan oleh Perdana Menteri. Jadi kami amat berharap dapat menyelesaikan dan juga memperjuangkan beberapa isu dalam MA63.
     Memang ada (beberapa) isu tertunggak yang perlu diselesaikan dan banyak juga telah dilaksanakan. Jadi, ini adalah matlamat mesyuarat yang diadakan termasuk 40 peratus (kadar pemberian biasa ialah 40 peratus).
     Apa-apa yang masih belum selesai, kita akan berunding secara teliti dengan Perdana Menteri dan Kerajaan Persekutuan supaya dapat dilaksanakan dengan perjanjian yang telah dimeterai.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
229. 40 pct revenue assessor must be expert in constitutional law
230. Sabah special grant case on hold pending outcome of AG’s appeal
231. Kerajaan di landasan tepat dapatkan hak 40 peratus hasil negeri
232. Farah Marshita Abdul Patah (30 September 2024). "Gesaan kembalikan kuota kerusi Parlimen untuk Sarawak, Sabah pulih prinsip perkongsian sama rata - Peguam". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 12 Oktober 2024. Populasi Sabah yang semakin meningkat dan keluasan Sarawak yang besar, antara faktor melayakkan negeri dan wilayah itu mendapat perwakilan lebih besar di Dewan Rakyat.
     Ia pandangan bekas Presiden Persatuan Undang-Undang Sabah (SLA), Datuk Roger Chin yang turut membangkitkan peruntukan membabitkan kerusi Parlimen kepada Sabah dan Sarawak juga termaktub dalam Perkara 46 dan 116 Perlembagaan Persekutuan.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
233. lim how pim (29 Julai 2024). "Sabah, Sarawak must regain 35 pct parliamentary seats, says Prof Chin". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 29 Julai 2024. Sabah and Sarawak must regain their 35 per cent share of parliamentary seats in accordance with the provisions of the Malaysia Agreement 1963 (MA63), said Prof Dr James Chin.
     The advisor to the Sarawak Initiatives (TSI) said this was the top resolution adopted at the Borneo States Symposium II held in the city last weekend.
     Chin opined that all this would not work because without a constitutional amendment granting Sabah and Sarawak 35 per cent of parliamentary seats, there was no guarantee that future Putrajaya governments would honour this ad hoc agreement.
     As such, he stressed that Sabah and Sarawak must insist that 35 per cent be written into the Constitution.
     The symposium also adopted other resolutions:
     – That representatives from the Borneo States be included in all fiscal and monetary policy making agendas.
     – That the federal government pay Sabah the 40 per cent rebate as stated in the MA63.
     – That full devolution of power on education to the Borneo States be carried out immediately with full funding from the federal government.
     – That the governments of the Borneo States collaborate to create the “Borneo School of Economics and Political Science” to educate and train the next generation of leaders.
     – That all federal funds for the Borneo States be transferred to their consolidated funds to implement projects independently.
     – That equal funding be given to all religious bodies in Sarawak and Sabah.
234. Sulok Tawie (29 September 2024). "Kerajaan Persekutuan digesa kembalikan kuota satu pertiga kerusi Parlimen Sarawak, Sabah". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 4 Oktober 2024. Premier Sarawak, Tan Sri Abang Johari Abang Openg, menggesa Kerajaan Persekutuan mengembalikan kuota 35 peratus ataupun satu pertiga daripada keseluruhan bilangan kerusi Parlimen kepada Sarawak dan juga Sabah.
     Beliau berkata, ia untuk mengelak Parlimen meminda Perlembagaan Persekutuan yang akan menjejaskan kepentingan Sarawak dan juga Sabah.Sarawak dan Sabah ketika ini mempunyai 56 kerusi Parlimen, iaitu 31 di Sarawak dan 25 di Sabah.
     Ia hanya 25 peratus daripada keseluruhan 222 kerusi Parlimen, berbanding 74 kerusi yang sepatutnya ada jika mengambil kira satu pertiga seperti dijanjikan melalui Perjanjian Malaysia (MA63) 61 tahun lalu.
     Justeru, pertambahan 22 lagi kerusi Parlimen diperlukan untuk Sabah dan Sarawak bagi melengkapkan kuota 35 peratus atau satu pertiga berpandukan jumlah keseluruhan kerusi Parlimen ketika ini.
     Untuk rekod selepas pembentukan Malaysia pada 1963, Sabah, Sarawak serta Singapura mewakili satu pertiga daripada 159 kerusi Parlimen ketika itu, manakala bakinya untuk Tanah Melayu.
     Selepas Singapura meninggalkan Malaysia pada 1965, kuota dipersetujui itu sepatutnya diisi bersama Sabah dan Sarawak.
     Yang pasti, Sarawak sudah memberikan bayangan 12 kerusi Parlimen tambahan.
     Jika ini berhasil melalui kajian persempadanan baharu Sarawak kali ini, maka sekurang-kurangnya 10 lagi kerusi diperlukan untuk Sabah bagi melengkapkan kuota seperti dipersetujui melalui MA63 lebih enam dekad lalu.
     Dalam pada itu, Abang Johari ketika mengulas kebimbangan Sarawak dan Sabah berkata, Parlimen dikhuatiri mungkin akan meminda Perlembagaan Persekutuan untuk memansuhkan MA63.
     Suruhanjaya Cobbold ditubuh bagi menentukan sama ada rakyat Sarawak dan Sabah menyokong cadangan pembentukan Persekutuan Malaysia ketika itu.
     Sebarang pindaan terhadap Perlembagaan Persekutuan hanya boleh diluluskan dengan sokongan wajib dua pertiga daripada jumlah keseluruhan Ahli Parlimen.
     Mengulas lanjut, Abang Johari berkata, pemimpin pengasas dari Sarawak dan Sabah memiliki kebijaksanaan serta berpandangan jauh dalam usaha memastikan kepentingan dan hak mereka dalam Malaysia adalah terpelihara serta dilindungi.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
235. Nicolas Chung (4 Oktober 2024). "Sabah, Sarawak's one-third seat demand non-negotiable, say don, activist". www.dailyexpress.com.my (dalam bahasa Inggeris). FMT (Malaysia). Dicapai pada 4 Oktober 2024. A political observer and an activist have dismissed the need for Sabah and Sarawak to draw up an alternative plan in case Putrajaya snubs their collective demand for one-third representation in Parliament.
     Political analyst James Chin of the University of Tasmania and Saya Anak Sarawak founder Peter John Jaban said there was no need for a "Plan B" as the demand is non-negotiable.
     They said Sabah and Sarawak’s push is about correcting a historical wrong following Singapore’s exit from the federation in 1965.
     When Malaysia was formed in 1963, Malaya was allocated 105 of the 160 seats in the Dewan Rakyat (representing 65% of the voting power in the House), with Sarawak holding 24 seats, Sabah, 16, and Singapore, 15.
     This denied Malaya the two-third majority required to amend the Federal Constitution.
     At its departure, Singapore’s 15 seats were not redistributed to Sabah and Sarawak, causing the two East Malaysian states to lose their veto power.
     "We’re not negotiating for something but asking or demanding for something to be given back", Peter told FMT.
     Chin likened the push to a previous constitutional amendment effected in December 2021 which saw Sabah and Sarawak restored as equal partners with Peninsular Malaysia in the federation.
     A professor of Asian studies, Chin said that amendment was first tabled in the Dewan Rakyat by the Pakatan Harapan government in 2019, but was defeated after it failed to secure the required two-thirds’ majority support.
     The Dewan Rakyat presently comprises 222 members, with Sabah and Sarawak allocated 25 and 31 seats, respectively, for a combined 25.2% share of voting power.
     The lower house’s present makeup allows 148 of the 166 MPs from West Malaysia to push through constitutional amendments.
     Chin said it was inevitable that the Bornean states would have their one-third share of seats restored. He said the demand was endorsed by the government’s Special Council on the Malaysia Agreement 1963 two years ago.
     So, there is no reason to expect resistance to the plan, he said.
     There may be delays, but (the government) just needs to find a roadmap.
     Last week, Parti Solidariti Tanahairku (Star) deputy president Kenny Chua suggested that Sabah and Sarawak draw up a "Plan B" as they cannot assume Putrajaya will hand over one-third of the decision-making power in the Dewan Rakyat to East Malaysia.
     Deputy prime minister Fadillah Yusof had said last year that it may take between two and three years for the seats to be allocated. Fadillah, a Gabungan Parti Sarawak vice-president, said the matter was still at the discussion stage.
     Last week, Sabah chief minister Hajiji Noor said several matters connected to the demand would need to be discussed with Putrajaya first, including constituency sizes and the number of voters in each area.
236. editor02 (1 Oktober 2024). "Kouta 35 peratus wakil Parlimen untuk Sabah,Sarawak akan terus dituntut". sabahmedia.com. Sabah Media (Malaysia). Dicapai pada 12 Oktober 2024. Kerajaan Sabah akan berusaha untuk menuntut dari Kerajaan Persekutuan bagi mendapatkan kouta satu pertiga atau 35 peratus kerusi di Dewan Rakyat kepada negeri itu.
     Ketua Menteri Datuk Seri Hajiji Noor berkata, pihaknya sudah berbincang dengan kerajaan Sarawak berhubung tuntutan kerusi itu dan sudah diusulkan kepada Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim dalam Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA) 12 September lepas
     Katanya, tuntutan kerusi itu turut dipertimbangkan dengan mengambil kira keadaan kawasan, kedudukan serta keluasan negeri ini.CS1 maint: extra text: authors list (link)(dalam bahasa Bahasa Melayu)
237. Jenne Lajiun (10 Oktober 2024). "Sabah, Sarawak should have 1/3 parliament seats each – former MP". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 12 Oktober 2024. Former Putatan member of parliament Datuk Dr Marcus Mojigoh raised concerns over the distribution of parliamentary seats, questioning why Sabah and Sarawak are only allocated one-third of the seats while Peninsular Malaysia (Malaya) holds two-thirds.
     “Which regions are falling behind? Where is the fairness in this?” he asked.
     He added that for fairness sake, Sabah and Sarawak should have 1/3 parliament seats each, and Malaya should also get 1/3.
238. Galileo Petingi (14 Oktober 2024). "Crucial for S'wak, Sabah to have 35 pct parliamentary seats to safeguard rights, says Abdul Karim". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 9 November 2024. According to Abdul Karim, the intention of the nation’s forefathers must be respected and considered in granting the Borneo states’ demand for one-third of parliamentary seats.
     He pointed out that when Malaysia was established, the combined seats of Sabah, Sarawak, and Singapore accounted for more than a third of the total in Parliament.
     However, following Singapore’s departure in 1965, its 15 parliamentary seats were absorbed into Peninsular Malaysia, giving the peninsula more than two-thirds of the seats.
     “Technically they can bulldoze through any amendments to the Constitution, even the rights of Sarawak and Sabah – that is not what our forefathers, who agreed to form Malaysia, had gotten in mind,” he said.
     As such, he said any amendments to the Constitution or should there are delineation of boundaries, must reflect Sarawak and Sabah, which should be represented by at least one-third of those sitting in the house of representatives.
239. KENTIGERN MINGGU (12 November 2024). "35 pct parliamentary representation for Borneo states must be preserved, says Sharifah Hasidah". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 10 Disember 2024. “The Sarawak government has proposed an increase in parliamentary seats for the state at several meetings with the federal government.
     “These include the Allied Working Committee Meeting No. 1 of 2022 and the Second and Fourth Meetings of the Special Council on the Malaysia Agreement 1963,” she said when responding to a question from Datuk Fazzrudin Abdul Rahman (GPS-Tupong) during the question and answer session in the State Legislative Assembly (DUN) today.
240. Mohd Nasarudin Parzi (19 November 2024). "Kuota satu pertiga MP Sabah, Sarawak perlu pindaan Perlembagaan Persekutuan - Kulasegaran". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 10 Disember 2024. Cadangan pertambahan bilangan ahli Dewan Rakyat dari Sabah dan Sarawak memerlukan pindaan dilakukan terhadap Perkara 46 Perlembagaan Persekutuan, yang mana ianya perlu mendapat persetujuan dua pertiga Ahli Parlimen.
     Perkara itu dimaklumkan Timbalan Menteri di Jabatan Perdana Menteri (Undang-undang dan Reformasi Institusi), M Kulasegaran, yang mana keputusan di Dewan Rakyat akan menentukan apa langkah seterusnya berkait cadangan pertambahan bilangan Ahli Parlimen dari Sabah dan Sarawak.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
241. Ismail Hashim Yahaya (13 November 2024). "Tuntutan 'gopoh' kerajaan negeri lemahkan sistem federalisme". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 10 Disember 2024. "(Malaysia ialah) sistem berpersekutuan. Kita kemudi, kita runding, tetapi kita juga tetapkan batasnya," katanya.
     Apa menjadi isu sekarang batas hubungan antara kerajaan Persekutuan dengan negeri. Janganlah tuntutan daripada kerajaan negeri sampai ke tahap kacang lupakan kulit.
     Kacang sedap dinikmati isinya dan boleh berubah menjadi pelbagai produk haruslah ingat akan asal usulnya. Tanpa kulit bagaimana nak dapatkan kacang sedap dan rangup.
     Dalam tuntutan kerajaan negeri menonjol seperti Sarawak umpamanya, ia tidak harus dibuat terburu-buru dengan pelbagai tuntutan diminta dalam masa singkat.
     Mungkin perkembangan politik seperti pilihan raya umum (PRU), kerusi di Sabah dan Sarawak sangat diperlukan bagi pembentukan kerajaan gabungan parti di Semenanjung membawa cabaran kepada sistem federalisme.
     Tidak salah jika kerajaan Sarawak membuat tuntutan kepada Kerajaan Persekutuan tetapi tidak seharus mencapai tahap desakan sehingga hubungan Putrajaya dengan Kuching regang dan tegang.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
242. editor01 (12 September 2024). "Anwar Mengambil Alih Mesyuarat MTPMA63 di Sabah". sabahmedia.com. Sabah Media (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim hari ini mempengerusikan mesyuarat Majlis Tindakan Perjanjian Malaysia (MTPMA63) Nombor 1/2024 1963 di Pusat Konvensyen Antarabangsa Sabah (SICC).CS1 maint: extra text: authors list (link)(dalam bahasa Bahasa Melayu)
243. Liliana Ivan (12 September 2024). "Anwar Akan Tiba di SICC 2.30 Petang Ini Hadir Mesyuarat MTPMA63". sabahnews.com.my. Sabah News (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Perdana Menteri, Datuk Seri Anwar Ibrahim dijadual akan tiba di Pusat Konvensyen Antarabangsa Sabah (SICC) pada jam 2.30 petang ini bagi menghadiri Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63).(dalam bahasa Bahasa Melayu)
244. BERNAMA (12 September 2024). "Anwar mempengerusi mesyuarat MTPMA63 di Sabah". www.sinarharian.com.my. Sinar Harian (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Ketibaan Anwar pada jam 2.28 petang diiringi Timbalan Perdana Menteri, Datuk Seri Fadillah Yusof; Ketua Menteri Sabah, Datuk Seri Hajiji Noor dan Premier Sarawak, Tan Sri Abang Johari Tun Openg.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
245. BERNAMA (12 September 2024). "Anwar mempengerusi mesyuarat MTPMA63 di Sabah". www.astrowani.com. Astro Awani (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Turut hadir ketiga-tiga Timbalan Ketua Menteri Sabah iaitu Datuk Seri Dr Jeffrey Kitingan, Datuk Seri Dr Joachim Gunsalam dan Datuk Shahelmey Yahya; ketiga-tiga Timbalan Premier Sarawak iaitu Datuk Amar Awang Tengah Ali Hasan, Datuk Amar Dr Sim Kui Hian, dan Datuk Amar Douglas Uggah Embas, serta beberapa barisan Kabinet Kerajaan Sabah dan Kerajaan Sarawak, dan ahli majlis yang lain.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
246. BERNAMA (14 September 2024). "MA63: Settlement of 11 claims marks historic milestone, says analysts". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 12 Oktober 2024. The upcoming Malaysia Day celebration this Monday marks a momentous occasion for the people of Sabah and Sarawak, as 11 of the 21 claims under the Malaysia Agreement 1963 (MA63) have finally been resolved.
     Hailed as a priceless gift to the people of Borneo, the Madani Government, led by Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim, is proving its commitment to restoring the eroded rights of Sarawak and Sabah goes beyond empty talk.
247. TMR (13 September 2024). "MA63 mostly resolved, says Anwar". themalaysianreserve.com (dalam bahasa Inggeris). The Malaysian Reserve (Malaysia). Dicapai pada 14 September 2024. Datuk Seri Anwar Ibrahim said most of the issues regarding claims in the Malaysia Agreement 1963 (MA63) have been resolved through friendly negotiations between the state and federal governments.
     However, he said it is impossible to resolve all matters now as the issue have persisted for over 60 years.
     “We have resolved most of it. This has been going on for over 60 years, and now that I’m the PM, to expect everything to be settled tomorrow is unrealistic.
     “If you want to act, do it when you’re in power. Once I’m retired, it’s pointless to be angry and rant like some people. People will ask, why didn’t you do it when you were in power?” he told reporters in Sabah yesterday.
     Anwar said that if anyone asked him now, he would do his best to resolve the matters within MA63.
248. Malay Mail (12 September 2024). "Fadillah: Madani govt outpaces predecessors in MA63 commitments to Sabah, Sarawak". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 13 September 2024. The Madani government has demonstrated its commitment to returning Sabah and Sarawak rights under the Malaysia Agreement 1963 (MA63) more than its predecessors, said Deputy Prime Minister Datuk Seri Fadillah Yusof.
     Anwar’s administration also made several notable changes to benefit Sabah and Sarawak. These include recognising the Sabah Public Works Department (JKR) and Sarawak JKR as technical departments authorised to implement projects valued up to RM50 million; transferred regulatory power over gas supply; amended the Inland Revenue Board Act 1995 [Act 533] to include representatives from Sabah and Sarawak as permanent members of the Inland Revenue Board (IRB); and empowered the administration of the judiciary in Sabah and Sarawak.
     Approval was also given for the return of land reserved for federal purposes in Sabah and Sarawak within five years; handover of regulatory power on Sabah’s electricity supply and Sabah Electricity Sdn Bhd (SESB) to the state government; and modifications for Sabah and Sarawak on the division of legislative powers.
249. Izwan Abdullah (12 September 2024). "MA63: 11 tuntutan selesai, 7 di bawah kepimpinan PM Anwar". www.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Sebelas tuntutan di bawah platform rundingan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) diselesaikan setakat ini.
     Timbalan Perdana Menteri, Datuk Seri Fadillah Yusof, berkata tujuh daripada 11 tuntutan itu diselesaikan dalam tempoh dua tahun di bawah kepemimpinan Perdana Menteri Ke-10 (PMX), Datuk Seri Anwar Ibrahim.
     Fadillah berkata, ketika di bawah Perdana Menteri Kesembilan, Datuk Seri Ismail Sabri Yaakob, ada tiga perkara berkaitan tuntutan MA63 sudah diselesaikan.
     Katanya, penyerahan kuasa kawal selia gas petroleum cecair (LPG) kepada kerajaan Sarawak adalah satu-satunya perkara diputuskan di bawah Perdana Menteri Kelapan, Datuk Seri Muhyiddin Yassin.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
250. BERNAMA (12 September 2024). "11 tuntutan MA63 berjaya di selesaikan - Fadillah". www.malaysiakini.com. Malaysia Kini (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Sebanyak 11 tuntutan di bawah platform rundingan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) telah berjaya diselesaikan, kata Timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Fadillah Yusof.
     Beliau berkata tujuh tuntutan diselesaikan di bawah pentadbiran Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim termasuk Jabatan Kerja Raya (JKR) Sabah dan Sarawak sebagai Jabatan Teknik, penyerahan kuasa kawal selia bekalan gas serta pindaan Akta Lembaga Hasil Dalam Negeri (LHDN) 1995 [Akta 533] bagi melantik wakil Kerajaan Negeri Sabah dan Sarawak sebagai anggota tetap LHDN.
     Fadillah, yang juga Pengerusi Jawatankuasa Teknikal MTPMA63, berkata penyelesaian itu turut merangkumi tuntutan berkaitan pentadbiran badan kehakiman di Sabah dan Sarawak, garis panduan khas penyerahan semula tanah dirizabkan bagi maksud Persekutuan di Sabah dan Sarawak.
     "Komitmen di bawah perdana menteri ke-10 menyaksikan lebih banyak perkara yang dapat diputuskan dalam tempoh dua tahun ini," katanya kepada pemberita selepas menghadiri Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksaan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63) di Pusat Konvensyen Antarabangsa Sabah di Kota Kinabalu, hari ini.
     Mesyuarat yang dipengerusikan oleh Anwar itu turut dihadiri Ketua Menteri Sabah Datuk Seri Hajiji Noor serta Premier Sarawak Tan Sri Abang Johari Tun Openg.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
251. BERNAMA (12 September 2024). "MA63: 11 demands resolved, more to be addressed, says DPM Fadillah". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 13 September 2024. A total of 11 demands under the Malaysia Agreement 1963 (MA63) negotiation platform have been successfully resolved, says Deputy Prime Minister Datuk Seri Fadillah Yusof.
     He said the MTPMA63 meetings were crucial in enabling the government to plan pragmatic follow-up actions regarding the status of unresolved MA63 demands.
252. editor02 (12 September 2024). "Empat perkara berkaitan MA63 belum memperoleh sebarang persetujuan". sabahmedia.com. Sabah Media (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Terdapat empat perkara dalam rundingan Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63) masih belum memperolehi sebarang persetujuan daripada Sabah dan Sarawak.
     Timbalan Perdana Menteri, Datuk Seri Fadillah Yusof berkata, empat perkara itu adalag berkaitan sempadan laut, royalti minyak, duti setem dan tuntutan satu pertiga kerusi Parlimen mewakili Sabah dan Sarawak.
     "Secara umumnya terdapat empat perkara yang disampaikan dalam mesyuarat ini dan perkara itu akan terus dibincangkan sehingga satu penyelesaian yang boleh dipersetujui kedua-dua negeri dan persekutuan dapat dihasilkan."
     "Saya percaya dengan kebijaksanaan semua pemimpin, kita akan menemukan penyelesaian," katanya pada sidang media selepas menghadiri Mesyuarat MTPMA63 di Pusat Konvensyen Antabangsa Sabah (SICC) di sini hari ini.CS1 maint: extra text: authors list (link)(dalam bahasa Bahasa Melayu)
253. NICK FLETCHER (12 September 2024). "Pertambahan bilangan Ahli Dewan Rakyat dari Sabah dan Sarawak antara dibentang dalam MTPMA63". suarasarawak.my. Suara Sarawak (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Pertambahan bilangan Ahli Dewan Rakyat dari Sabah dan Sarawak adalah antara empat pembentangan yang disampaikan dalam Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63) yang berlangsung di Sabah, hari ini.
     Timbalan Perdana Menteri Datuk Sri Fadillah Yusof berkata, selain itu ialah pelaporan status terkini kemajuan tuntutan di bawah Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) dan perwakilan kuasa kepada Pengarah Pendidikan Sarawak untuk melantik Pegawai Pendidikan Daerah, Pengetua dan Guru Besar bagi mengisi kekosongan dan pemangkuan.
     Seterusnya, obligasi kewangan persekutuan di bawah Senarai III, Senarai Bersama, Jadual Kesembilan Perlembagaan Persekutuan dan duti setem dikenakan ke atas instrumen pemindahan, caj, menyewakan tanah di bawah Ordinan Tanah Sabah Dan Sarawak.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
254. BERNAMA (12 September 2024). "MA63: Govt increases interim special grant for Sabah, Sarawak to RM600 mln, says Fadillah". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 13 September 2024. The federal government today agreed to increase the interim special grant for Sabah and Sarawak from RM300 million to RM600 million starting next year, according to Deputy Prime Minister Datuk Seri Fadillah Yusof.
255. Elle AB (13 September 2024). "MA63: 11 tuntutan berjaya diselesaikan jelas TPM". www.sabahbarunews.com. Sabah Baru News (Malaysia). Dicapai pada 13 September 2024. Sebelas tuntutan di bawah platform rundingan Perjanjian Malaysia 1963 (MA63) diselesaikan setakat ini.
     Timbalan Perdana Menteri (TPM), Datuk Seri Fadillah Yusof, berkata tujuh daripada 11 tuntutan itu diselesaikan dalam tempoh dua tahun di bawah kepemimpinan Perdana Menteri Ke-10 (PMX), Datuk Seri Anwar Ibrahim.
     Beliau berkata, pencapaian itu menunjukkan komitmen jelas Perdana Menteri sekarang untuk menyelesaikan tuntutan berkaitan MA63 yang dikemukakan Sabah dan Sarawak.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
256. RTM (12 September 2024). "MA63: Pemberian khas interim Sabah, Sarawak dinaikkan". berita.rtm.gov.my. Radio Televisyen Malaysia (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Pemberian khas interim kepada Sabah dan Sarawak, dinaikkan sekali ganda daripada RM300 juta tahun ini kepada RM600 juta tahun depan, kata Timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Fadillah Yusof.
     Kenaikan itu diumumkan Perdana Menteri Datuk Seri Anwar Ibrahim hari ini ketika mempengerusikan Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksanaan Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63) yang berlangsung lebih dua jam dan turut dihadiri Ketua Menteri Sabah Datuk Seri Hajiji Noor serta Premier Sarawak Tan Sri Abang Johari Tun Openg.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
257. KOSMO! (12 September 2024). "PM umum peningkatan Pemberian Khas Sabah, Sarawak mulai tahun depan". www.kosmo.com.my. Kosmo (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. "Mesyuarat hari ini telah dirunding secara berhemah dan penuh diplomatik bagi memastikan kestabilan negara ini termasuk di Sabah dan Sarawak terus kekal harmoni."
     "Saya sempat menzahirkan penghargaan dan terima kasih kepada Kerajaan Negeri Sabah di atas kesudian untuk menjadi tuan rumah bagi Mesyuarat MTPMA63 yang pertama kali diadakan bagi tahun 2024".(dalam bahasa Bahasa Melayu)
258. Elle AB (13 September 2024). "Geran Khas Sabah RM600 juta tahun depan bukti GRS-PH Plus bukan kerajaan gagal". www.sabahbarunews.com. Sabah Baru News (Malaysia). Dicapai pada 13 September 2024. Perningkatan amaun tersebut berlaku apabila kerajaan Warisan tumbang, dan kerajaan baharu yang dipimpin Ketua Menteri Datuk Seri Panglima Haji Hajiji Haji Noor tidak bersetuju dengan bayaran yang dipersetujui oleh kerajaan sebelum itu.
     Walaupun pada tahun 2022 dipersetujui amaun RM125.6juta akan tetapi berbentuk bayaran interim, kerana yang dituntut adalah 40 peratus hasil bersih Persekutuan daripada Sabah.
     Apabila kerajaan baharu mengambil alih kerajaan Persekutuan amaun dinaikan kepada RM300juta untuk tahun 2024.
     Amaun RM600juta masih berbentuk bayaran interim, apabila formula pengiraan 40 peratus dimuktamadkan, maka satu amaun baharu digunakan untuk menggantikan bayaran interim tersebut.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
259. Jegathisan Sivanesan (14 September 2024). "Doubling of interim special grant recognition of Sabah's rights claim – Ewon". www.the borneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 12 Oktober 2024. The doubling of the interim special grant for Sabah and Sarawak to RM600 million is a recognition of Sabah’s 40 percent rights claim, said United Progressive Kinabalu Organisation (Upko) president Datuk Ewon Benedick.
     Ewon said he welcomed the addition, and he expressed his appreciation to Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim for the decision, which he sees as a form of recognition to the state’s 40 percent rights, as enshrined in the Federal Constitution.
260. Daily Express (15 September 2024). "Sabah leaders hail increase in grant". www.dailyexpress.com.my (dalam bahasa Inggeris). Daily Express (Malaysia). Dicapai pada 12 Oktober 2024. United Progressive Kinabalu Organisation (Upko) President Datuk Ewon Benedick said the increase in interim special payments for Sabah and Sarawak from RM300 million this year to RM600 million starting next year, is an acknowledgment of Sabah’s 40 per cent entitlement rights.
     Welcoming the interim increase, Ewon, who is also Minister of Entrepreneur Development and Cooperatives, thanked Prime Minister Datuk Seri Anwar Ibrahim for the decision.
     Sabah’s Tourism, Culture, and Environment Minister Datuk Christina Liew also welcomed the increase.
     Liew, like Sabah’s Chief Minister Datuk Hajiji Noor, welcomed the grant but emphasised that the state government would continue to fight for the 40 per cent net revenue rights granted under the Federal Constitution.
261. RTM (12 September 2024). "Sabah sambut baik geran khas interim RM600 juta". berita.rtm.gov.my. Radio Televisyen Malaysia (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. Sabah menyambut baik geran khas interim sebanyak RM600 juta sementara menunggu penyelesaian 40 peratus hasil bersih dikutip kerajaan Persekutuan di negeri itu.
     "Ini adalah pengiktirafan terhadap keperluan pembangunan Sabah dan komitmen kerajaan Persekutuan dalam menunaikan tanggungjawabnya kepada negeri ini".(dalam bahasa Bahasa Melayu)
262. Editorial Deasoka (12 September 2024). "Sabah accepts RM600 million interim special grant pending the 40 per cent revenue resolution: Hajiji". deasoka.com (dalam bahasa Inggeris). Deasoka (Malaysia). Dicapai pada 12 September 2024. "Sabah welcomes the RM600 million interim special grant pending the 40 per cent revenue resolution," he said.
     "This is an acknowledgement to Sabah’s development needs and the will power of the Federal Government in fulfilling its obligations to the state," he said.
263. Jude Toyat (13 September 2024). "Abg Jo: Distribution formula for Sabah, Sarawak's interim special grant not finalised". www.theborneopost.com (dalam bahasa Inggeris). The Borneo Post (Malaysia). Dicapai pada 13 September 2024. The formula for distributing the RM600 million interim special grant to Sarawak and Sabah is still under discussion, said Premier Datuk Patinggi Tan Sri Abang Johari Tun Openg.
     Although the Constitution states that reviews should occur every five years, the Prime Minister had announced the increase with the amount to be included in Budget 2025. I am thankful for this.
     “This increase reflects the government’s commitment under Datuk Seri Anwar’s leadership, although the formula for distribution has not yet been finalised,” he said.
264. Haizol Nizal (14 September 2024). "MA63; Tuntutan Sarawak berdasarkan apa yang termaktub dalam Perjanjian Malaysia 1963". sarawaknewsnetwork.com. Sarawak News Network (Malaysia). Dicapai pada 14 September 2024. MA63 tidak direka untuk melemahkan Persekutuan tetapi untuk mengukuhkannya dan langkah kami (kerajaan Sarawak) baru-baru ini dalam menguruskan sumber asli kami adalah selaras sepenuhnya dengan Perlembagaan Persekutuan.
     Sarawak jauh daripada melampaui batasnya dan kini sedang melaksanakan kuasa yang telah diberikan oleh perlembagaan.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
265. BERNAMA (13 September 2024). "Sarawak to continue upholding spirit of federalism in MA63 discussions — Abang Johari". selangorjournal.my (dalam bahasa Inggeris). Selangor Journal (Malaysia). Dicapai pada 14 September 2024. The Sarawak government will continue to uphold the spirit of federalism in its discussions with the Federal government, as it strives to regain its rights under the Malaysia Agreement (MA63).
     Sarawak Premier Tan Sri Abang Johari Openg said Sarawak had taken a diplomatic approach in its discussions with the Federal government over MA63 issues, a testament to the state’s intention to strengthen the federation.
     The pursuit of the rights of Sarawak under MA63 according to the premier, was never intended to challenge the country’s Federal system but more towards protecting what had been enshrined in the country’s Federal Constitution.
266. Elle AB (13 September 2024). "Tindakan proaktif merealisasikan MA63". www.sabahbarunews.com. Sabah Baru (Malaysia). Dicapai pada 14 September 2024. Mesyuarat Majlis Tindakan Pelaksana Perjanjian Malaysia 1963 (MTPMA63) Bilangan 1 2024, kelmarin mengulangi komitmen untuk menangani dan menyelesaikan tuntutan berkaitan MA63 bagi kepentingan Sabah dan Sarawak.
     Mesyuarat itu mengulangi komitmen Kerajaan Madani untuk memastikan tuntutan di bawah MA63 diselesaikan dengan segera demi kesejahteraan rakyat Malaysia keseluruhannya.
     Ia menyatakan bahawa tuntutan lain berkaitan MA63 yang masih belum selesai akan terus dibincang dan dipantau dalam platform rundingan lain.
     Ia termasuk menerusi Jawatankuasa Teknikal di bawah MTPMA63 yang dipengerusikan oleh Timbalan Perdana Menteri Datuk Seri Fadillah Yusof dan beberapa Jawatankuasa Kerja yang ditubuhkan di peringkat kementerian dan agensi berkaitan, bagi memastikan tuntutan berkenaan diambil tindakan sewajarnya.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
267. Siti Aminah Mohd Yusof (29 Mei 2024). "Pulau Pinang minta Kerajaan Persekutuan pulangkan 20 peratus hasil kutipan cukai". bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 29 Mei 2024. Kerajaan Persekutuan diminta mengkaji semula sistem pengagihan hasil cukai kepada negeri-negeri, termasuk mengembalikan 20 peratus wang terbabit yang dikutip daripada Pulau Pinang.
     Ketua Menteri, Chow Kon Yeow, menjelaskan ia akan memberi ruang amat besar kepada kerajaan negeri untuk melaksanakan program dan projek pembangunan secara lebih berkesan, khususnya bagi kepentingan rakyat Pulau Pinang.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
268. SAFINA RAMLI (29 Mei 2024). "Pulau Pinang mohon Kerajaan Pusat kembalikan 20 peratus hasil kutipan cukai". www.kosmo.com.my. Kosmo (Malaysia). Dicapai pada 29 Mei 2024. Ketua Menteri, Chow Kon Yeow berkata, sekiranya Kerajaan Pusat memulangkan semula hasil cukai dengan kadar yang dipohon itu, setiap tahun Pulau Pinang akan memperoleh sekurang-kurangnya RM1 billion hasil cukai dan ia boleh membantu merancakkan pembangunan negeri itu.
     "Kita perlu kaji semula sistem pengagihan (cukai) kepada negeri-negeri dalam Persekutuan, kalau boleh kita minta daripada Pusat hasil cukai yang dikutip sekiranya dapat dipulangkan kepada negeri, agihan menerusi projek-projek itu lain ceritanya."
     "Kita mohon 20 peratus hasil cukai dipulangkan balik kepada negeri, jadi setiap tahun kita akan ada RM1 bilion lebih (hasil agihan cukai),” katanya dalam sidang Dewan Undangan Negeri (DUN) Pulau Pinang, di sini hari ini."(dalam bahasa Bahasa Melayu)
269. BY (1 Jun 2024). "Penang wants 20% tax share to fuel economy". www.msn.com (dalam bahasa Inggeris). Microsoft Start News. Dicapai pada 1 Jun 2024. Chief Minister Chow Kon Yeow asked to review the Federal Government’s allocation system for the money to be used for various programmes and projects to further boost development in Penang.
     “If the state can receive 20% of the tax collected, this would mean an additional allocation of more than RM1bil annually,” he said at the Penang Legislative Assembly sitting in Lebuh Light.
270. Astro Awani (11 Jun 2024). "Selepas TMJ 'bersuara', Johor tuntut 30% hasil cukai dari Putrajaya". www.astroawani.com. Astro Awani (Malaysia). Dicapai pada 12 Jun 2024. Sekurang-kurangnya, 30 peratus dari hasil cukai negeri patut diberikan ke negeri Johor, kata Menteri Besar Datuk Onn Hafiz Ghazi.
     Menurut Onn, permohonan berkenaan adalah untuk memastikan Bangsa Johor dapat menikmati pembangunan negeri yang lebih baik.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
271. Mohamed Farid Noh (11 Jun 2024). "Johor mohon 30 peratus hasil cukai negeri". api.bharian.com.my. Berita Harian (Malaysia). Dicapai pada 12 Jun 2024. Menteri Besar, Datuk Onn Hafiz Ghazi, berkata perkara itu penting bagi memastikan Bangsa Johor terus mendapat limpahan hasil negeri untuk segala pembangunan negeri ke tahap yang lebih baik.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
272. JASSMINE SHADIQE (11 Jun 2024). "Johor submits official request for 30 per cent tax revenue from Putrajaya". www.nst.com.my (dalam bahasa Inggeris). New Straits Times (Malaysia). Dicapai pada 12 Jun 2024. On Sunday, (June 9) Tunku Ismail said some 20 to 30 per cent of the state tax revenue amounting to RM48 to RM49 billion annually should be returned to Johor.
273. Wartawan MalaysiaGazette (11 Jun 2024). "Johor mohon sekurang-kurangnya 30 peratus hasil cukai diberi kepada negeri". malaysiagazette.com. Malaysia Gazette (Malaysia). Dicapai pada 12 Jun 2024. Permohonan berkenaan telah dibuat semasa sesi terima mengadap Ketua Setiausaha Perbendaharaan, Kementerian Kewangan, Datuk Johan Mahmood Merican; Ketua Setiausaha Kementerian Ekonomi, Datuk Nor Azmie Diron dan Pengarah Pejabat Belanjawan Negara, Kementerian Kewangan, Datuk Shahrol Anuwar Sarman.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
274. YEE XIANG YUN (11 Jun 2024). "Johor asks Putrajaya for 30% of tax revenue". www.thestar.com.my (dalam bahasa Inggeris). The Star (Malaysia). Dicapai pada 12 Jun 2024. the request was made during an audience with the Regent, which was also attended by Treasury secretary-general Datuk Johan Mahmood Merican, Economy Ministry secretary-general Datuk Nor Azmie Diron and Finance Ministry National Budget Office director Datuk Shahrol Anuwar Sarman.
275. Admin (11 Jun 2024). "Johor mohon 30 peratus hasil cukai negeri di kembalikan". malaysiapost.com.my. Malaysia Post (Malaysia). Dicapai pada 12 Jun 2024. Menjunjung kasih DYAM Tunku Mahkota Ismail, Pemangku Sultan Johor. Selari dengan dengan titah DYAM Pemangku Sultan Johor baru-baru ini, kerajaan negeri telah memohon kepada kerajaan Persekutuan agar sekurang-kurangnya 30 peratus hasil cukai diberikan kepada negeri Johor.(dalam bahasa Bahasa Melayu)
276. Wu, Min Aun & Hickling, R. H. (2003). Hickling's Malaysian Public Law, pp. 64–65. Petaling Jaya: Pearson Malaysia. ISBN 983-74-2518-0.
277. Wu & Hickling, pp. 65–66.
278. "Federal Territories and State Governments". Malaysia.gov.my. Diarkibkan daripada yang asal pada 11 Mei 2011. Dicapai pada 21 September 2010.
279. name="public law"
280. Wu, Min Aun & Hickling, R. H. (2003). Hickling's Malaysian Public Law, pp. 64–66. Petaling Jaya: Pearson Malaysia. ISBN 983-74-2518-0.
281. name="state.gov"
282. "Malaysia". State.gov. 14 July 2010. Dicapai pada 14 September 2010.
283. "NRD: 'H' indicates holder is a Sabahan | Daily Express Newspaper Online, Sabah, Malaysia". Dailyexpress.com.my. 5 Jun 2010. Diarkibkan daripada yang asal pada 21 Jun 2011. Dicapai pada 14 September 2010.
284. name="public law"
285. "Malaysia Districts". Statoids.com. Dicapai pada 3 November 2010.
286. Shad Saleem Faruqi (8 September 2010). "From Malaya to Malaysia". The Star (Malaysia). Diarkibkan daripada yang asal pada 19 February 2013. Dicapai pada 25 April 2012.
287. name="thestar"
288. name="thestar"
289. "Government Gazette". State of Singapore. Extraordinary. (G.N. 55). (1962, August 17). Singapore: [s.n.], p. 1093. (Call No.: RCLOS 959.57 SGG). Retrieved August 27, 2016.
290. USAid Geocode
291. MaxMind GeoIP

Pautan luar

• Kerajaan tempatan di Malaysia
• Putrajaya making serious efforts to resolve long-overdue MA63 issues, Sarawak premier vows
• MA63 technical committee to finalise Sabah, Sarawak education, health issues in April
• Jawatankuasa teknikal MA63 bincang isu pendidikan
• www.theborneopost.com/2024/07/29/sabah-sarawak-must-regain-35-pct-parliamentary-seats-says-prof-chin/
• www.theborneopost.com/2024/09/15/anwar-will-ensure-ma63-demands-fulfilled-mustapha/
• www.theborneopost.com/2024/10/21/acccis-hails-commitment-of-madani-govt-in-fulfilling-ma63-promises/
• www.theborneopost.com/2024/10/28/premier-one-third-seat-call-for-sarawak-sabah-to-safeguard-parliamentary-representation-ma63/