From Wikipedia, the free encyclopedia
Devanāgarī (देवनागरी) ialah sejenis skrip abugida yang digunakan untuk menulis sebilangan bahasa-bahasa India, termasuk bahasa Sanskrit, Bangla, Hindi, Marathi, Sindhi, Bihari, Bhili, Marwari, Konkani, Bhojpuri, bahasa-bahasa Nepal seperti bahasa Nepal, Tharu Nepal Bhasa dan kadang-kala bahasa Kashmir. Devanāgarī ditulis dan dibaca dari kiri ke kanan.
| Aksara Dewanāgarī أکسارا ديوناݢري | |
|---|---|
 Manuskrip Rigveda dalam skrip Devanāgarī (awal abad ke-19) | |
| Jenis tulisan | |
Tempoh masa | ~1200 Masihi—kini |
| Arah tulisan | Left-to-right |
| Wilayah | India dan Nepal |
| Bahasa-bahasa | Sebilangan bahasa India Utara, termasuk Sanskrit, Bangla, Hindi, Marathi, Sindhi, Bihari, Bhili, Konkani, Bhojpuri, Nepal Bhasa dan Nepali dari Nepal dan kadang-kala bahasa Kashmir |
| Tulisan berkaitan | |
Sistem tulisan induk | |
| ISO 15924 | |
| ISO 15924 | Deva (), Templat:ISO 15924 name |
| Unikod | |
Alias Unikod | Devanagari |
Devanāgarī pertama kali digunakan sekitar tahun 1200 Masihi setelah berevolusi daripada skrip Siddham, secara perlahan-lahan menggantikan skrip Sharada (dan masih digunakan secara selari di Kashmir). Kedua-dua skrip tersebut merupakan keturunan langsung skrip Gupta yang turut berasal daripada skrip Brāhmī seperti yang dibuktikan sejak abad ke-3 SM; Nāgarī muncul lebih kurang pada abad ke-8 sebagai variasi timur skrip Gupta yang lebih lanjut berbanding Sharada, variasi baratnya. Keturunan-keturunan Brahmi membentuk famili Brahmik, termasuk huruf-huruf yang digunakan untuk kebanyakan bahasa Asia Selatan dan Tenggara yang lain.
| Sejarah Huruf |
|---|
|
Zaman Gangsa Pertengahan 19–15 SM |
| Maruwi 3 SM |
| Salasilah lengkap |
Nāgarī dari bahasa Sanskrit ialah bentuk feminin bagi nāgara "urban", iaitu satu derivatif vrddhi berbentuk adjektif dari nagara "kota"; bentuk feminin ini digunakan kerana aplikasi asalnya untuk membolehkan kata nama feminin lipi "skrip" ("skrip urban", iaitu tulisan orang bertamadun). Terdapat beberapa variasi nama yang digunakan, salah satunya dibezakan dengan membubuh awalan deva "dewa" untuk membentuk kata majmuk tatpurusha yang bermaksud "[skrip] kota dewa-dewi" ataupun "tulisan kota suci". namun begitu, penggunaan nama "Devanāgarī" secara meluas ialah fenomena yang agak baru; bermula menjelang abad ke-20, dan sehinggalah hari ini, sekadar nama Nāgarī diterima untuk menggelar skrip yang sama ini. Penggunaan nama Devanāgarī yang kian meluas juga kelihatan berkaitan dengan penggunaan eksklusif skrip ini sewaktu zaman penjajahan untuk menerbit karya-karya bahasa Sanskrit, meskipun secara tradisional hampir kesemua skrip-skrip tempatan telah betul-betul digunakan untuk bahasa ini. Ini mencetuskan kewujudan hubungan yang sebegitu rapat antara skrip ini dan bahasa Sanskrit sehingga hari ini skrip Devanāgarī sering tersilap tafsir sebagai "huruf Sanskrit".
| Aksara | Transliterasi | Sebutan (IPA) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tunggal | Bersandar | Bersandar kepada प | IAST | ITRANS | Sanskrit | Hindi Barat[1] |
Bhojpuri[2] | Marathi[3] | |
| अ | प | a | a | ə | a | ə | |||
| आ | ा | पा | ā | A | aː | a | |||
| इ | ि | पि | i | i | i | ɪ | i | ||
| ई | ी | पी | ī | I | iː | ||||
| उ | ु | पु | u | u | u | ʊ | u | ||
| ऊ | ू | पू | ū | U | uː | ||||
| ए | े | पे | e | e | eː | e, eː | e | ||
| ओ | ो | पो | o | o | οː | o, οː | o | ||
| ऐ | ै | पै | ai | ai | əi | æː | ɛː | əi | |
| औ | ौ | पौ | au | au | əu | ɔː | əu | ||
| ऋ | ृ | पृ | ṛ | R | ɻ | ɾɪ | ɾu | ||
| ॠ | ॄ | पॄ | ṝ | RR | ɻː | ||||
| ऌ | ॢ | पॢ | ḷ | LR | ɭ | ||||
| ॡ | ॣ | पॣ | ḹ | LRR | ɭː | ||||
| ऍ | ॅ | पॅ | æ | ||||||
| ऑ | ॉ | पॉ | ɔ | ||||||
Jadual berikut memaparkan matriks Sanskrit tradisional bagi aksara konsonan teras, beserta transkripsi IAST dan IPAnya. Sungguhpun set bunyi ini masih kekal bentuknya bagi kebanyakan aksaranya, perubahan atau sebutan alternatif disertakan dalam medan-medan berkenaan, dengan sebutan bahasa Sanskrit menjadi yang atas. Semua aksara konsonan menerapkan vokal neutral schwa.
| Plosif | Sengauan | Sonoran | Geseran | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tidak bersuara | Bersuara | |||||||||||||||||||||||
| Tidak beraspirasi | Beraspirasi | Tidak beraspirasi | Beraspirasi | Tidak berusara | Berusara | |||||||||||||||||||
| Velum | क | ka | kə | ख | kha | kʰə | ग | ga | ɡə | घ | gha | ɡʱə | ङ | ṅa | ŋə | ह | ha | ɦə hə | ||||||
| Lelangit | च | ca | tʃə tsə |
छ | cha | tʃʰə tsʰə |
ज | ja | dʒə dzə |
झ | jha | dʒʱə dzʱə |
ञ | ña | ɲə | य | ya | jə | श | śa | ɕə ʃə |
|||
| Gelungan | ट | ṭa | ʈə | ठ | ṭha | ʈʰə | ड | ḍa | ɖə | ढ | ḍha | ɖʱə | ण | ṇa | ɳə | र | ra | ɹə ɾə |
ष | ṣa | ʂə ʃə | |||
| Gigi | त | ta | t̪ə | थ | tha | t̪ʰə | द | da | d̪ə | ध | dha | d̪ʱə | न | na | nə | ल | la | lə | स | sa | sə | |||
| Bibir | प | pa | pə | फ | pha | pʰə | ब | ba | bə | भ | bha | bʱə | म | ma | mə | व | va | ʋə wə |
||||||
Pada penghujung jadual huruf tradisional, dua aksara gugusan juga ditambah, seperti dalam jadual berikut. turut dipaparkan di atas aksara-aksara tadi ialah satu lagi aksara yang digunakan dalam bahasa Sanskrit Veda, bahasa Marathi, dan Rajasthani.
| Transliterasi | Sebutan (IPA) | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| IAST | ITRANS | Sanskrit | Hindi | Marathi | |
| ळ | ḷa | La | /ɭə/ | ||
| क्ष | kṣa | kSha | /kʂə/ | /kʃə/ | |
| ज्ञ | jña | jña | /dʒɲə/ | /ɡjə/ | /dnjə/ |
Tiada bentuk baru yang dirumuskan di luar set Sanskrit. Perkembangan dalaman dan pinjaman dari bahasa luar (iaitu bahasa Farsi) diuruskan melalui penggunaan diakritik pada aksara-aksara sedia ada, iaitu nukta atau bindu ("titik") di bawah aksara. Penyesuaian ini merupakan titik di bawah aksara yang mewakili bunyi hampir serupa yang terdekat. Ini tidak disertakan dalam penyenaraian tradisional. Adalah diingatkan bahawa kedua-dua ऋ dan ड़ menggunakan ṛ dalam IAST.
| ITRANS | IPA | |
|---|---|---|
| क़ | qa | /qə/ |
| ख़ | Ka | /xə/ |
| ग़ | Ga | /ɢə/ |
| ज़ | za | /zə/ |
| फ़ | fa | /fə/ |
| य़ | Ya | /ʒə/ |
| ड़ | .Da | /ɽə/ |
| ढ़ | .Dha | /ɽʱə/ |
Konsonan implosif bahasa Sindhi disesuaikan dengan membubuh garis bawah.
Gugusan dua atau lebih konsonan direalsisasikan dengan mengabungkan aksara-aksara menjadi huruf kembar. Biasanya, aksara yang awal tergugur strok menegaknya lalu disentuhkan dengan aksara selepasnya. bagi aksara-aksara yang tiada strok menegak dalam bentuk tunggalnya, aksara berikutnya biasanya terletak di bawah aksara awalnya. Dalam sesentengah kes, huruf kembar ini mengambil bentuk yang tidak boleh dicam secara terus sepertimana bentuk aksara individu (e.g. <jñ>). Gugusan konsonan yang melibatkan <r> tergolong di bawah kes has: awalan <r-> ditulis sebagai cangkuk di atas aksara berikutnya yang matanya menghala ke kanan, manakala akhiran <-r> ditulis sebagai strok condong yang terlekat pada strok menegak aksara sebelumnya. Secara serupanya bagi gugusan /XYZa/, kedua-dua X dan Y perlu "dipotong menjadi separuh". Terdapat pelbagai variasi bagi gugusan konsonan sedemikian dalam skrip Devanāgarī. Sistem paling kerap digunakan dipaparkan di bawah bagi jadual tradisi. Di sini konsonan kedua merupakan n, disusuli dengan a /ə/.
| ka-group | क्न /knə/ | ख्न /kʰnə/ | ग्न /gnə/ | घ्न /gʱnə/ | ङ्न /ŋnə/ |
| cha-group | च्न /cnə/ | छ्न /cʰnə/ | ज्न /ɟnə/ | झ्न /ɟʱnə/ | ञ्न /ɲnə/ |
| Ta-group | ट्न /ʈnə/ | ठ्न /ʈʰnə/ | ड्न /ɖnə/ | ढ्न /ɖʱnə/ | ण्न /ɳnə/ |
| ta-group | त्न /t̪nə/ | थ्न /t̪ʰnə/ | द्न /d̪nə/ | ध्न /d̪ʱnə/ | न्न /nnə/ |
| pa-group | प्न /pnə/ | फ्न /pʰnə/ | ब्न /bnə/ | भ्न /bʱnə/ | म्न /mnə/ |
| ya-group | य्न /ynə/ | र्न /rnə/ | ल्न /lnə/ | व्न /ʋnə/ | |
| va-group | श्न /ɕnə/ | ष्न /ʂnə/ | स्न /snə/ | ह्न /ɦnə/ | |
Tanda pic dalam bahasa Sanskrit Veda ditulis dengan pelbagai simbol bergantung kepada shakha. Dalam Rigveda, anudatta ditulis dengan bar di bawah garis (॒), svarita dengan strok di atas garis (॑) manakala udatta tidak bertanda.
| ० | १ | २ | ३ | ४ | ५ | ६ | ७ | ८ | ९ |
| 0 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
