Хүчилтөрөгч

Хүчилтөрөгч нь химийн элемент, атомын дугаар нь 8, химийн тэмдэглэгээ нь O. Өнгө, үнэргүй хий. 1772 онд анх нээгдсэн.

Шинж чанар
[He] 2s2 2p4 8O Үелэх систем
Ерөнхий
Нэр, тэмдэг, атомын дугаар	Хүчилтөрөгч, O, 8
Цуваа	Металл биш
Бүлэг, үе, блок	16, 2, p
Гадаад байдал	өнгөгүй хий
CAS дугаар	7782-44-7
ATC код	V03AN01
Дэлхийн гадаргад эзлэх хэмжээ	49,4 %[1]
Атомын шинж чанар [2]
Атом масс	15,999 (15,99903 – 15,99977)[3][4] u
Атомын радиус (тооцоолсон)	60 (48) пм
Ковалент радиус	73 пм
Ван дер Ваальсын радиус	152 пм
Электрон бүтэц	[He] 2s2 2p4
1. Ионжилтын энерги	1313,9 кЖ/моль
2. Ионжилтын энерги	3388,3 кЖ/моль
3. Ионжилтын энерги	5300,5 кЖ/моль
4. Ионжилтын энерги	7469,2 кЖ/моль
Физикийн шинж чанар [5]
Бодисын төлөв	хийн төлөвт (O2)
Талст бүтэц	куб
Нягт	1,429 кг · м−3[6] 273,15 K-д
Соронзон чанар	парасоронзон (Χm = 1,9 · 10−6)[7]
Хайлах цэг	54,8 K (−218,3 °C)
Буцлах цэг	90,15 К[8] (−183 °C)
Ууршилтын дулаан	6,82 кЖ/моль[8]
Хайлах дулаан	0,222 кЖ/моль
Дууны хурд	317,5 м/сек 293 K-д
Хувийн дулаан шингээлт	920 Ж/(кг · К) 298 K-д
Дулаан дамжуулалт	0,02658 Вт/(м · К)
Химийн шинж чанар [9]
Исэлдэлтийн төлөв байдал	−2, −1, 0, +1, +2
Оксид (суурь)	байхгүй
Хэвийн потенциал	1,23
Цахилгаан сөрөг чанар	3,44 (Паулын скала)
Изотопууд
Изотоп ИХ t1/2 ЗТ ЗЭ (МэВ) ЗБ 15O {син.} 122,24 с β+ 2,754 15N 16O 99,762 % тогтвортой 17O 0,038 % тогтвортой 18O 0,2 % тогтвортой
Өөр бусад изотопуудыг үзэх: Изотопуудын жагсаалт
ЦСР-шинж чанар
I квантын тоо γ рад·Тл−1·сек−1 Er (1H) fL B = 4,7 Тл МГц-ээр 17O 5/2 −3,628 · 107 0,029 027,1
Аюулгүй байдлын заавар
GHS-Аюулын тэмдэг:  Химийн бодисыг зэрэглэx, ангилах, баглах европын холбооны журам,[10] өргөтгөсөн байх боломжтой[6] Аюултай АТ-фразын жагсаалт H: 270​‐​280 P: 244​‐​220​‐​370+376​‐​403 [6]
Боломжит ба хэрэглэх байдлыг харгалзан аль болох СИ-системийн нэгжүүдийг хэрэглэсэн болно. Хэрэв ямар нэгэн тайлбар байхгүй бол дээр өгөгдсөн утгууд хэвийн нөхцлийн утгууд болно.

Дэлхий дээр хүчилтөрөгч нь ихэвчлэн бусад химийн элементүүдтэй ионы, эсвэл ковалент холбоогоор холбогдон оршино. Жишээ нь, ус (H₂O), цахиурын давхар исэл (SiO₂, элсний үндсэн бүрэлдэхүүн), төмөрийн усан исэл (Fe₂O₃) гэх мэт.

Аллотропи

• Хүчилтөрөгчийн хоёрлосон атомын (O₂) нь ургамлын фотосинтезийн үр дүнгээр үүсдэг, агаарын үндсэн бүрэлдэхүүн бөгөөд бүх төрлийн аэробик амьтад O₂-оор амьсгална.
• Озон буюу хүчилтөрөгчийн гурвалсан атом (O₃) нь дэлхийн агаар мандлын дээд давхаргад байх ба нарны хэт ягаан туяаг шүүнэ.
• Хүчилтөрөгчийн дөрвөлсөн атом (O₄) буюу тетраоксижен-ийг, O₂ -ийг өндөр даралтаар (20 ГПа) шахах замаар гаргаж авна. Хүчилтөрөгчийн энэ аллотропи нь улаан өнгөтөй, хатуу төлөвт орших ба пуужингийн түлшинд хэрэглэгдэх боломжийг нь судлаж байна. Учир нь, O₄ нь O₂, O₃ -ээс илүү хүчтэй исэлдүүлэгч юм.

Изотопи

Хүчилтөрөгчийн 17 изотопи (атом масс нь 12-28 хүртэл) мэдэгдэж байгаагаас ¹⁶O, ¹⁷O, ба ¹⁸O гэсэн 3 тогтвортой изотопитой. ¹⁶O нь хамгийн өргөн тархалттай (>99.7%) изотопи юм. Бусад бүх изотопиуд нь тогтворгүй бөгөөд хагас задралын хугацаа нь 3 минутаас бага байна.

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Хүчилтөрөгч – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Хүчилтөрөгч – Викимедиа дуу дүрсний сан

Эшлэл

1. Harry H. Binder: Lexikon der chemischen Elemente. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.
2. Die Werte für die Eigenschaften (Infobox) sind, wenn nicht anders angegeben, aus www.webelements.com (Sauerstoff) entnommen.
3. Angegeben ist der von der IUPAC empfohlene Standardwert, da die Isotopenzusammensetzung dieses Elements örtlich schwanken kann, ergibt sich für die mittlere Atommasse der in Klammern angegebene Bereich. Siehe: Michael E. Wieser, Tyler B. Coplen: Atomic weights of the elements 2009 (IUPAC Technical Report). In: Pure and Applied Chemistry. 2010, S. 1, doi:10.1351/PAC-REP-10-09-14.
4. IUPAC, Standard Atomic Weights Revised 2013.
5. Die Werte für die Eigenschaften (Infobox) sind, wenn nicht anders angegeben, aus www.webelements.com (Sauerstoff) entnommen.
6. Eintrag zu Sauerstoff in der GESTIS-Stoffdatenbank des IFA, abgerufen am 9. August 2016 (JavaScript erforderlich).
7. Robert C. Weast (Hrsg.): CRC Handbook of Chemistry and Physics. CRC (Chemical Rubber Publishing Company), Boca Raton 1990, ISBN 0-8493-0470-9, S. E-129 bis E-145. Werte dort sind auf g/mol bezogen und in cgs-Einheiten angegeben. Der hier angegebene Wert ist der daraus berechnete maßeinheitslose SI-Wert.
8. Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks. In: Journal of Chemical & Engineering Data. 56, 2011, S. 328–337, doi:10.1021/je1011086.
9. Die Werte für die Eigenschaften (Infobox) sind, wenn nicht anders angegeben, aus www.webelements.com (Sauerstoff) entnommen.
10. Eintrag zu Oxygen im Classification and Labelling Inventory der Европын химийн агентлаг (ECHA), abgerufen am 1. August 2016. Hersteller bzw. Inverkehrbringer können die harmonisierte Einstufung und Kennzeichnung erweitern.