Селени

Error in template * unknown parameter name (Загвар:Инфобокс химийн элемент): "bild"

Шинж чанар
[Ar] 3d10 4s2 4p4 34Se Үелэх систем
'
Ерөнхий
Нэр, тэмдэг, атомын дугаар	Селени, Se, 34
Цуваа	Металлоид
Бүлэг, үе, блок	16, 4, p
Гадаад байдал	саарал, гялтганасан
CAS дугаар	7782-49-2
Дэлхийн гадаргад эзлэх хэмжээ	0,8 ppm[1]
Атомын шинж чанар [2]
Атом масс	78,971(8)[3] u
Атомын радиус (тооцоолсон)	115 (103) пм
Ковалент радиус	120 пм
Ван дер Ваальсын радиус	190 пм
Электрон бүтэц	[Ar] 3d10 4s2 4p4
Гаралтын ажил	5,9 эВ[4]
1. Ионжилтын энерги	941 кЖ/моль
2. Ионжилтын энерги	2045 кЖ/моль
3. Ионжилтын энерги	2973,7 кЖ/моль
4. Ионжилтын энерги	4144 кЖ/моль
Физикийн шинж чанар [5]
Бодисын төлөв	хатуу
Нягт	4,28 г/см3 (хар Se 60 °C-д) ; 4,819 г/см3 (саарал Se 25 °C-д) ; 4,48 г/см3 (улаан Se 25 °C-д)
Моосын хатуулаг	2
Соронзон чанар	Дисоронзон (Χm = −1,9 · 10−5)[6]
Хайлах цэг	494 K (221 °C)
Буцлах цэг	958,2 K[7] (685 °C)
Молийн эзлэхүүн	16,42 · 10−6 м3/моль
Ууршилтын дулаан	95,5 кЖ/моль[7]
Хайлах дулаан	5,4 кЖ/моль
Дууны хурд	3350 м/сек 293,15 K-д
Дулаан дамжуулалт	0,52 Вт/(м · К)
Химийн шинж чанар [8]
Исэлдэлтийн төлөв байдал	±2, 4, 6
Оксид (суурь)	SeO2 (хүчтэй хүчиллэг)
Хэвийн потенциал	−0,67 В (Se + 2 e− → Se2−)
Цахилгаан сөрөг чанар	2,55 (Паулын скала)
Изотопууд
Изотоп ИХ t1/2 ЗТ ЗЭ (МэВ) ЗБ 74Se 0,87 % тогтвортой 75Se {син.} 119,779 d ε 0,864 75As 76Se 9,36 % тогтвортой 77Se 7,63 % тогтвортой 78Se 23,78 % тогтвортой 79Se {син.} 3,27 · 105a β− 0,151 79Br 80Se 49,61 % тогтвортой 81Se {син.} 18,45 мин β− 1,585 81Br 82Se 8,73 % 1,08 · 1020 a β−β− 2,995 82Kr
Өөр бусад изотопуудыг үзэх: Изотопуудын жагсаалт
ЦСР-шинж чанар
I квантын тоо γ рад·Тл−1·сек−1 Er (1H) fL B = 4,7 Тл МГц-ээр 77Se 1/2 5,125 · 107 5,37 · 10−4 19,0672 (2,3488 T)
Аюулгүй байдлын заавар
GHS-Аюулын тэмдэг:  Химийн бодисыг зэрэглэx, ангилах, баглах европын холбооны журам,[9] өргөтгөсөн байх боломжтой[10] Аюултай АТ-фразын жагсаалт H: 331​‐​301​‐​373​‐​413 P: 260​‐​273​‐​301+310​‐​304+340 [10]
Боломжит ба хэрэглэх байдлыг харгалзан аль болох СИ-системийн нэгжүүдийг хэрэглэсэн болно. Хэрэв ямар нэгэн тайлбар байхгүй бол дээр өгөгдсөн утгууд хэвийн нөхцлийн утгууд болно.

Селенийг 1817 онд И.Я. Берцелиус хүхрийн хүчлийн үйлдвэрийн хаягдлаас нээн олборложээ. Түүний нэр грекээр “селене”-“сар” гэсэн үгнээс гаралтай. Селени нь хэд хэдэн аллотропи хэлбэрээр тохиолддог. Хамгийн тогтвортой нь саарал селени бөгөөд саарал гялгатай хагас дамжуулагч чанартай (217градуст хайлж-685 градуст буцалдаг) хатуу бодис юм.Агаарт шатахдаа ${\displaystyle \mathrm {SeO_{2}} }$ оксид үүсгэх ба уг бодис нь усанд хялбар уусдаг нунтаг цагаан бодис юм. Түүний усан уусмал нь сул селент хүчил ${\displaystyle \mathrm {H_{2}SeO_{3}} }$ юм. Мөн селений хүчил ${\displaystyle \mathrm {H_{2}SeO_{4}} }$ тохиолддог ба тэр нь хүхрийн хүчилтэй ихээхэн төсөөтэй. Гэвч ${\displaystyle \mathrm {H_{2}SeO_{3}} }$ бол алтыг ч уусгаж чадах хүчтэй исэлдүүлэгч юм. Селенийг лабораторын нөхцөлд селенийн хүчлийг иодот устөрөгчтэй нэгдүүлэх урвалд оруулан дан селенийг ангижруулан авдаг.

${\displaystyle \mathrm {H_{2}SeO_{3}+4\ HI\ \rightarrow \ Se+2\ I_{2}+3\ H_{2}O} }$

Селений хүчил нь олон органик бодисуудыг нүүрсжүүлээд зогсохгүй тэдгээрийг гал авалцуулдаг. Нүүрстөрөгчтэй дүрс хийн асдаг. Селени олшруулах аппарат болон мөн хагас дамжуулагч багаж болох диод, фоторезисторт хэрэглэдэг. Хүний бие ойролцоогоор 14мл селени агуулагддаг. Тэр олон чухал микроэлементүүдийн тоонд ордог бөгөөд хүхэр агуулдаг амин хүчлийн синтезийг тэтгэн, цусны гемоглобины пероксидоор исэлдэхээс хамгаалдаг глутатионпероксидаз ферментийн найрлагад ордог. Хүний биед селени дутагдвал дархлаа сулардаг байна. Гэхдээ уг элементийн илүүдэл маш хортой. Тэр нь хордлогод хүргэдэг бөгөөд эдгээрийн нэг шинж тэмдэг нь үс унах юм.

Цахим холбоос

Wiktionary

Wiktionary: Селени – Энэ үгийг тайлбар толиос харна уу

 Commons: Селени – Викимедиа дуу дүрсний сан

Эшлэл

1. Harry H. Binder: Lexikon der chemischen Elemente. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.
2. Die Werte für die Eigenschaften (Infobox) sind, wenn nicht anders angegeben, aus www.webelements.com (Selen) entnommen.
3. IUPAC, Standard Atomic Weights Revised 2013.
4. Ludwig Bergmann, Clemens Schaefer, Rainer Kassing: Lehrbuch der Experimentalphysik. Band 6: Festkörper. 2. Auflage. Walter de Gruyter, 2005, ISBN 3-11-017485-5, S. 361.
5. Die Werte für die Eigenschaften (Infobox) sind, wenn nicht anders angegeben, aus www.webelements.com (Selen) entnommen.
6. Robert C. Weast (Hrsg.): CRC Handbook of Chemistry and Physics. CRC (Chemical Rubber Publishing Company), Boca Raton 1990, ISBN 0-8493-0470-9, S. E-129 bis E-145. Werte dort sind auf g/mol bezogen und in cgs-Einheiten angegeben. Der hier angegebene Wert ist der daraus berechnete maßeinheitslose SI-Wert.
7. Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks. In: Journal of Chemical & Engineering Data. 56, 2011, S. 328–337, doi:10.1021/je1011086.
8. Die Werte für die Eigenschaften (Infobox) sind, wenn nicht anders angegeben, aus www.webelements.com (Selen) entnommen.
9. Eintrag zu Selenium im Classification and Labelling Inventory der Европын химийн агентлаг (ECHA), abgerufen am 1. August 2016. Hersteller bzw. Inverkehrbringer können die harmonisierte Einstufung und Kennzeichnung erweitern.
10. Eintrag zu Selen in der GESTIS-Stoffdatenbank des IFA, abgerufen am 30. April 2017 (JavaScript erforderlich).