From Wikipedia, the free encyclopedia
Непријателска архитектура[б 1] ― стратегија за урбан дизајн што користи елементи од изградената средина за намерно да го насочува однесувањето. Таа често ги цели луѓето кои користат или се потпираат на јавниот простор повеќе од другите, како што се младите, сиромашните луѓе и бездомниците, со ограничување на физичкото однесување во кое можат да се вклучат.[1]
Поимот „непријателска архитектура“ често е поврзува со предмети како „шилци против бездомници“ - столпчиња вградени во рамни површини за да го направат спиењето на нив непријатно и непрактично. Овој облик на архитектура најчесто е среќавана во густо населените и урбаните области.[2][3] Други мерки вклучуваат коси прозорски прагови за да биде запрено луѓето да седат; клупи со потпирачи за раце поставени за да ги запрат луѓето што лежат на нив; прскалки со вода кои наизменично прскаат; и јавни корпи за отпадоци со незгодно мали усти за да биде спречено ставање гломазен отпад.[4] Непријателската архитектура е користена и за одвраќање на скејтбординг, возење велосипеди, лизгање, фрлање ѓубре, бегање, јавно мокрење,[5] и прекршување, и како облик на контрола на штетници.[6]
Иако поимот „непријателска архитектура“ е неодамнешен, употребата на градежништвото за да биде постигнато општествено инженерство не е: претходниците вклучуваат одбивачи на урина од 19 век и урбанистичко планирање во Соединетите Држави дизајнирани за сегрегација.[7][8][9] Урбанистичкиот планирач од Соединетите Држави, Роберт Мозес дизајнирал дел од патот „Саутерн Стејт“ во Лонг Ајленд со ниски камени мостови за автобусите да не можат да минуваат под нив. Ова им отежнало на луѓето кои се потпирале на јавен превоз, главно црнците, да ја посетат плажата што можеа да ја посетат побогатите сопственици на автомобили.[10][11] Надвор од Соединетите Држави, промената на дизајнот на јавниот простор за целите на социјалната контрола, исто така, има историски преседан: тесните улички во Париз, Франција од 19 век биле проширени за да им помогнат на војската да ги прекинува протестите.[12]
Неговиот современ дизајн е изведен од дизајнерската филозофија спречување злосторство преку дизајн на животната средина (СЗПДЖС), која има за цел да ги спречи злосторствата или да ја заштити сопственоста преку три стратегии: природен надзор, природна контрола на пристап и територијално спроведување.[13] Според стручњаците, исклучувачкиот дизајн станува сè почест, не само во големите градови како Стокхолм.[14][15][16]
Во согласност со широката примена на насоките за одбранбен простор во 1970-тите, повеќето применувања на СЗПДЖС од 2004 година, биле засновани само на теоријата дека правилниот дизајн и ефективната употреба на изградената средина може да ги намали злосторствата, да го намали стравот од злосторства и да го подобри квалитетот на животот. Вградените примени на СЗПДЖС се обидуваат да ги одвратат престапниците од извршување на кривични дела преку манипулирање со изградената средина во која тие злосторства се одвиваат или се случуваат. Шесте главни концепти според Мофат се територијалност, надзор, контрола на пристап, отсликување/одржување, поддршка на активности и стврднување на целта. Примената на сите овие стратегии е клучна кога има обид за спречување на злосторството во кое било соседство, без разлика дали е опфатено со злосторство или не.[17]
Надвор од СЗПДЖС, истражувањата од изучувачите исто така откриле дека современите капиталистички градови имаат свој интерес да ги отстранат знаците на бездомништво од нивните заеднички простори, плашејќи се дека тоа може да ги обесхрабри влоговите од побогатите поединци.[18] Во Англија, голем дел од нивната непријателска архитектура е припишувана на желбата на владата да се бори против противопштествената улична сцена, во облик на просење и пиење на улица.[19]
Многу примени на непријателската архитектура се дизајнирани да изгледаат незабележливи за јавноста, а отсуството на седење, бањи или сенка може да биде искористи за да биде спречено собирање на целните групи на население во областа.[20][21]
Некои облици на непријателска архитектура лесно се идентификувани, додека други би можеле да се толкувани како исклучувачки или неисклучувачки, како што се распоредени еднини столчиња конструирани на едно игралиште во Шведска, кои може да изгледаат намерно дизајнирани да го одвратат спиењето на бездомниците, или како признание дека Швеѓаните сметаат дека е неучтиво да седат во близина на странци.[22] Некои истражувачи рекле дека непријателската архитектура треба да биде оценувана во поширокиот контекст на заедницата и треба да ги препознае општествените и политичките сили кои мотивираат одреден избор на дизајн, како што се законодавството против бездомништвото или чувствата.[20]
Во Сиетл, Вашингтон, Соединетите Држави, градската управа поставила паркинг за велосипеди за да ги спречи бездомниците да логоруваат.[23][24]
Од 2013 година, Одделот за сообраќај на Орегон во Орегон, Соединетите Држави распореди големи камења на осум места кои биле место на минливи логори во Портланд. Овие камења биле поставени за да се спречи незаконско логорување во близина на автопатите.[25]
Оградите или решетките се вообичаен облик на исклучен дизајн, често се користи за да се спречи пристапот до местата каде што има заштита од елементите, на пример под скали, мостови или во близина на системи за вентилатори кои испуштаат топол воздух.[27][28][29]
Во пролетта 2015 година, градот Стокхолм, Шведска, подигнал ограда за да ги спречи бездомниците да бараат засолниште под скалите во Кунгсхолмен.[27]
Во многу големи градови, на пример Токио и Лондон, се дизајнирани клупи за да ги спречат луѓето да спијат на нив. Овие клупи се конструирани така што седиштето се наклонува под агол, што бара од корисникот целосно да се потпира со своите стапала; таквите клупи се насекаде на автобуските постојки низ Обединетото Кралство.[30] Друг дизајн за одвраќање е да вклучи потпирачи за раце поставени во средината на клупата, спречувајќи го корисникот да легне преку седиштата.[31]
Советот на Општина Камден во Лондон пушти во употреба клупи од бетонски блокови (наречени „ Камденски клупи“) дизајнирани да ги обесхрабрат употребата како што се спиење, скејтборд и ставање налепници.[7][32] Постојат и други варијанти, во кои разликите во нивоата се отсутни, но тие имаат тежнење да бидат или прекратки за да лежат, или имаат железни цевки поставени на две третини од патот или повеќе потпирачи за раце по целата должина на клупата.[33] Ваквите клупи се вообичаени на аеродромите.[34]
Кога Градскиот тунел во Малме, Шведска, бил отворен во 2010 година, дизајнот на клупите на новите железнички перони бил пријавен до Народниот правобранител за еднаквост бидејќи клупите биле толку многу навалени што било тешко до невозможно да се бидат користени за седење.[35][36] Шведското државно претпријатие за недвижности Јернхусен исто така користела таканаречени клупи „против бездомници“ на железничката станица во Лулео, со седум железни шипки на 47 цм интервали по клупа.[37][38] Службеникот за печат на Јернхусен тврдел дека тие „ги ставаат потпирачите за раце првенствено за да им олеснат на постарите и инвалидите да седат и да станат“, но во едно интервју призна дека согледаните проблеми со уредноста во зградата на станицата влијаеле на тоа како биле дизајнирани клупите.[37] Друг пример на претпријатие што поставила такви клупи е „Берлинско сообраќајно претпријатие“ (германски: Berliner Verkehrsbetriebe, месното берлинско претпријатие за јавен превоз.[39][40]
Некои примери на средства за спречување на спиење имаат облик на привремени промени на зградите. Пример за ова било во зградата на Ливерпул, претходно седиште на Банката на Англија, во декември 2016 година. Над скалите ноќе била поставувана сина закосена челична конструкција прекриена со масло, за да не останат таму бездомниците кои порано спиеле и одморале на скалите.[41][42]
Непријателската архитектура може да биде како шила, испакнатини или други видови зашилени структури. Тие обично се поставувани на издаденостите надвор од зградите, под покриви или други места каде луѓето бараат одмор или засолниште, а исто така и околу продавници.[43][44][45][46] Претпријатието за управување со имот „Јернхусен“ користи варијанта со поставување на цевки наместо шила на неколку места на Централната станица во Стокхолм.[14][47] Во 2014 година, на интернет кружеле слики од место во Лондон каде што порано спиејажжле бездомници. Теренот бил опремен со остри шила насочени нагоре за да се ослободат од луѓето кои порано спиеле таму, но по големите протести, шилците против бездомниците биле отстранети.[48] Постојат, исто така, шила против бездомниците кои се наменети да обезбедат луѓето, на пример, да не седат до ѕидот на куќата или да стојат на одредено место.[1] Тешко е соодветно да биде проценето колку различни видови постојат, но сигурно е дека има многу видови на феноменот, вклучително и расцепени тули кои прават пукнатини, разни облици на свиткани метални цевки и плочи заварени нагоре за да прават шила.[49][50][51] Поранешниот премиер на Обединетото Кралство, Борис Џонсон ги нарекол шилците „глупави“.[52]
Една од најчестите облици на непријателска архитектура има облик на надзор. Навистина, иако безбедносните камери физички не ги спречуваат луѓето да бидат вклучени во одредени однесувања, тие можат да ги ограничат дејствијата на јавни места преку овозможување далечински надзор и зголемување на стравот од одмазда за општествени табу-дејства.[20] Во градовите како Синсинати, забележано е нагло зголемување на бројот на авни места од 1990-тите.[53]
Овој вид на одбивачки дизајн може да вклучува, на пример, прикажување на голема саксија каде што бездомниците претходно го користеле тротоарот за да спијат. Други примери што се случија вклучуваат камен обоен во бои на виножитото, ставање блокирачки грмушки на тротоар и седење во „забавен“ облик.[50][54][55]
Во Шведска, звучниците во Финспонг пуштаат музика за да ги натераат зависниците да напуштат одредени места. Во Обединетото Кралство и Германија се поставени таканаречени уреди против лутање (види комарец (аларм)) за да биде осигурано дека младите нема да останат на местата каде што се поставени апаратите.[56][57][58] Уредите работат така што емитуваат монотон звук со толку висока честота што повеќето луѓе по адолесценцијата ја губат способноста да го слушнат.[59] Критичарите изјавиле дека уредите претставуваат кршење на човековите права и исто така коментираат дека феноменот би создал „опасен јаз“ меѓу младите кои се изложени на него и постарите луѓе кои можат да го избегнат.[60][61] Во Германија, класичната музика е користена во обид да бидат оддалечени корисниците на дрога.[62] Во Берлин, планот за користење атонална музика на станиците на уличниот јавен превоз, бил повлечен по критиките.[63]
Понекогаш исклучувачкиот дизајн не е за додавање функции, туку за нивно одземање. Фредрик Един, кој има напишано книга за исклучен дизајн, вели дека отстранувањето е најчестиот вид на исклучен дизајн, каде што, на пример, клупите што ги користи јавноста се отстранувани токму затоа што ги користи јавноста.[65][66][67] Еден пример е кога претставниците на њујоршкото метро објавиле преку друштвените мрежи во 2021 година дека „клупите се отстранети од станиците за да бидат спречени бездомниците да спијат на нив“. Агенцијата подоцна соопштила дека твитот бил грешка.[68][69][70] Клупите на одредени места на централната станица во Стокхолм биле отстранети во 2015 година во корист на столовите, а клупите биле отстранети и на железничката станица во Лулео. Нивниот службеник за печат изјавил дека имале проблеми со станицата да биде користена како засолниште за затоплување.[38] Многу јавни тоалети почнале да бидат отстрануваат во Обединетото Кралство на места кои се сметани за неуредни.[41]
Прскалки може да бидат најдени во области каде што шилците се сметани за премногу трајно решение; ова решение вклучува прскање со вода на оние кои престојуваат на одредено место во одредено време.[27][38][71][72][73][74] Во Нов Зеланд, градскиот советник на Окленд, Кети Кејси, ги опишала прскалките што ги користат бизнисите во градот како „нечовечки“.[75]
Книжарницата Strand Bookstore во Њујорк користела таков систем во 2013 година за да ги одврати бездомниците кои спијат надвор од продавницата навечер.[76] Аукциската куќа Бонхамс во Сан Франциско била критикувана за надворешен систем за прскалки за кој тврделе дека бил користен за чистење на „згради и периметарски тротоари за време на неработни часови наизменично во период од 48 часа“, и кој исто така беше точка каде што се собирале бездомниците.[77]
Спротивставувањето на непријателската архитектура во урбаниот дизајн наведува дека таквата архитектура ги прави јавните простори непријателски кон сите луѓе и особено цели кон минливите и бездомните групи на население.[78] Поддржувачите велат дека јасното воспоставување чувство на сопственост над просторот помага да биде одржан редот и безбедноста и да биде спречен злосторништвото и несаканите однесувања.[79]
Во 2018 година, британскиот уметник Стјуарт Семпл создал кампања за подигање на јавната свест на друштвените мрежи, охрабрувајќи ја јавноста да става налепници за идентификување на случаи на непријателски дизајн во нивната околина.[80][81][82]
Примерите на непријателска архитектура што циркулираат во медиумите во Обединетото Кралсто, довеле до негативен прием. Сепак, видовите на непријателска архитектура се зголемиле. На пример, Стоковната куќа „Selfridges“ во Манчестер поставила метални шила надвор од нивната продавница со цел да го намали „ѓубрето и пушењето“, што наведува дека непријателската архитектура може да биде вмешана од една причина, но објаснета со друга.[45]
Честопати како дел од поголема шема на тактички урбанизам, некои противници на непријателската архитектура реагирале директно на тоа за да ги поткопаат нејзините наменети ефекти. Онаму каде што јавните места се отсутни или несоодветни, некои самите изградиле и поставиле седишта во чин наречен „столско бомбардирање“.[94] Други ги отстраниле или вандализирале шилците и потпирачите за раце против бездомниците во знак на протест против законодавството против бездомниците.[95][96]
Согласно март 2020 година, немало емпириска студија од широк размер што го мери влијанието на непријателската архитектура врз благосостојбата на бездомниците или другите целени групи на население.[20] Некои членови на заедницата на бездомници во Англија, интервјуирани од истражувачите, забележале дека непријателскиот дизајн придонесува за нивното раселување и чувството на безначајност, бидејќи се чини дека месните деловни интереси се приоритетни пред нивниот опстанок.[19]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.