Ханза

Ханза (долногермански: Hanse, Dudesche Hanse, латински: Hansa, Hansa Teutonica или Liga Hanseatica) — стопански и одбранбен сојуз на трговски еснафи и градови, кои ја предводеле трговијата долж брегот на Северна Европа. Се протегал од Балтичкото до Северното Море, како и во внатрешноста кон крајот на средниот век и почетокот на новиот век (од XIII до XVII век).

Ханза Hanse/Hansa
Северна Европа во 1400, покажувајќи го ширењето на Ханзата Северна Европа во 1400, покажувајќи го ширењето на Ханзата
Главен град		Либек
лингва франка		среднодолногермански
членство		видете го списокот подолу
Основана		1358

Ханзата бил силен економски и одбранбен сојуз, кој оставил големо културно и архитектонско наследство. Особено е познат по неговите тулно готски споменици, како што се црквата Св. Никола и градското собрание на Штралзунд (на сликата). Заедно со Висмар, обата стари градови, се прогласени за светско културно наследство од УНЕСКО.

Сојузот бил создаден за да ги штити економските интереси и да обезбедува трговски привилегии за градовите и земјите долж трговските патишта. Градовите на Ханзата имале сопствен правен систем и поседувале војска за заедничка заштита и помош. И покрај овие одлики, организацијата не била држава, ниту може да се нарече конфедерација на градови-држави; само мал број на градовите во сојузот поседувале автономија и слобода споредена со слободните царски градови.^[1]

Наследството на Ханзата може да се види и денес во неколку имиња, на пример германскиот авиопревозник Lufthansa (буквално: „Воздушна Ханза“), ФК Ханза Росток, Универзитет на применети науки Ханза во Гронинген, Холандија, пиварница Ханза во Берген, Ханзабанк во балтичките држави и Регата Ханза во Росток. ДДГ Ханза било големо германско бродско претпријатие од 1881 до неговиот банкрот во 1980.

Историја

Историчарите вообичаено го поврзуваат потеклото на сојузот со повторно издигнување на германскиот град Либек во 1159 од силниот Хајнрих Лавот, војводат на Саксонија и Баварија, откако Хајнрих ја освоил областа од Адолф II, гроф на Шауенбург и Холштајн.

Првични трговски авантури, ненадејни напади и пиратство се случувале низ Балтикот (видете Викинзи) — морнарите од Готланд пловеле по реките до Новгород, на пример — но размерот на меѓународната трговија во Балтикот останала незначително пред појавата на Ханзата.

Германските градови постигнале превласт на трговијата во Балтикот со извонредна брзина во текот на XIII, а Либек станал средиштен јазол во поморската трговија, која ги поврзувала областите околу Северното и Балтичкото Море. Во XV век Либек го достигнал својот врв.

Основање и развивање

Создавањето на сојузот помеѓу Либек и Хамбург

Либек станал средиште за трговците од Саксонија и Вестфалија, тргувајќи источно и северно. Многу пред да се појави кованицата „Ханза“ во документ од 1267,^[2] трговците во различни градови започнале да создаваат еснафи или Ханза со намера да тргуваат со прекуморските градови, особено во економски помалку развиениот источен Балтик. Оваа областа била извор на дрво, восок, килибар, смола и крзно, како и на ’рж и пченица носени со баржи од внатрешноста до пристаништата. Градовите поседувале нивни сопствени војски, а секој еснаф морал да обезбеди регрути кога било потребно. Ханзините градови си помагале меѓусебно, а трговските бродови често се користели за пренос на војници и нивните оружја.

Висби претставувал водечко средиште во Балтикот пред Ханза. Едрејќи на исток, трговците од Висби основале трговска испостава во Новгород наречена Гутагард (позната и како Готенхоф) во 1080.^[3] Трговците од северна Германија отпрвин исто така престојувале во готландска населба. Подоцна тие основале своја трговска испостава во Новгород, познат како Петерхоф, кој бил сместен до реката. Ова се случувало во првата половина на XIII век.^[4] Во 1229, германските трговци во Новгород добиле одредени поволности кои ја обезбедиле нивната положба.^[5]

Пред основањето на сојузот во 1356, зборот Ханза (Hanse) не се користел во балтичкиот јазик. Готланѓаните го користеле зборот „варјаг“ (varjag).

Ханза работела да ги отстрани трговските ограничувања за нивните членки. На пример, во 1157 трговците на Келн го убедила Хенри II, крал на Англија, да ги ослободи од сите такси во Лондон и да им дозволи да тргуваат на саемите низ Англија. „Кралицата на Ханза“, Либек, каде трговците биле обврзани да ги разменуваат добрата помеѓу Северното Море и Балтикот, ја добила царската доверба, станувајќи слободен царски град во 1227, како нејзиниот подоцнежен сојузник Хамбург, кој го добил тој статус во 1189.

Во 1241, Либек кој имал пристап до рибарските реони во Балтичкото и во Северното Море, создал сојуз — претходник на сојузот — со Хамбург, уште еден трговски град, кој го контролирал пристапот на трговијата со сол од Линебург. Здружените градови стекнале контрола над голем дел од трговијата на посолена риба; Келн им се приклучил во 1260. Во 1266, Хенри III им дозволил на Либек и Хамбург поволности при нивните операции во Англија, а Келн им се приклучил во тоа во 1282, создавајќи ја најсилната Ханзина колонија во Лондон. Овој модел на заедничко делување успеал затоа што постоечкото управување било поделено и не успевало да обезбеди сигурност на трговијата. Во следните 50 години, самата Ханза влегла со формални договори за конфедерација и заедничко управување покривајќи ги западните и источните трговски патишта. Главен град во сојузот останал Либек; каде се одржало и првото генерално собрание на Ханзата во 1356, со што Ханзата се здобила со службена структура.^[6]

Според холандските историски документи од „Кратката историја на Гронинген“, собрани и преведени од Ерик Спрингелкамп,^[7] во 1258 трговците од Гронинген добиле право да тргуваат во Англија и добиле поволности при трговијата за Холандија. Гронинген бил член на тогаш неслужбено организираната Ханза. Во 1227, двајца жители на Гронинген биле сведоци во Готланд, Шведска, на договор помеѓу Ханза и принцот на Смоленск. Постоеле врски со Хамбург и Бремен. Во 1273, опатот на Адуард добил право од архиепископот на Хамбург да тргува во Штаде на Елба.

Во периодот од 1300 до 1500 година, активната трговија на Гронинген се намалила, како и самата положба на градот во Ханзата. Во 1358, Либек испратил порака до сите членки на Ханзата за трговски бојкот на Фландрија, но Гронинген не ја добил пораката. Градоначалникот и Градскиот совет се жалеле, но се покориле на бојкотот на нивните јужни соседи. Десет години подоцна, Гронинген не бил дел од флотата на Ханзата против кралот Валдемар на Данска за да ја заштитат слободната пловидба низ Сонт. Сепак, градот останал член, и во почетокот на XV век во Гронинген се одржало собрание на Ханза.

Ширење

Главните трговски патишта на Ханзата

Местоположбата на Либек на Балтикот обезбедувала пристап за трговија со Скандинавија и Киевски Рус, ставајќи се во директна конкуренција со Скандинавците, кои претходно ги контролирале најголемиот дел од балтичките трговски патишта. Договорот со Висби ставил крај на конкуренцијата: преку овој договор, трговците на Либек исто така добиле пристап до речното руско пристаниште во Новгород, каде изградиле трговска испостава или контор (буквално: „канцеларија“). Други такви сојузи се создале во текот на Светото Римско Царство. Сепак сојузот никогаш не станал формална организација. Собранијата на Ханзините градови се одржувале нередовно во Либек во вид на Ханзетаг (Hansetag; Ханзино собрание), од 1356 година па натаму, но многу градови избрале да не испраќаат свои претставници и одлуките не биле задолжителни за поединечните градови. Низ времето, мрежата на сојузи растела и се движела од 70 до 170 градови.^[8]

Сојузот успеал во основање на дополнителни контори во Брухе (Фландрија), Берген (Норвешка) и Лондон (Англија). Овие трговски испостави станале значајни енклави. Лондонскиот контор, основан во 1320, се наоѓал западно од Лондонскиот мост, близу денешната станица за подземната железница Кенон Стрит. Значајно се проширил низ времето со свои складишта, мерни станици, црква, продавници и куќи, покажувајќи ја важноста и размерот на активност што се одвивала таму. Првото негово именување како Челичен двор (der Stahlhof) се случило во 1422.

Почнувајќи со трговија на сурови памучни добра, Ханзата придонела да ја донесе трговијата и индустријата во северна Германија.^[9] Како растела трговијата со понов и помек памук и ленени платна, па дури и свила, така се зголемувало производството во северна Германија.^[9] Истото дејство се случило и на други полиња, на пр. гравирање, резбарство, производство на оружје, обработка на метали. На кратко, монополизацијата на поморската пловидба и трговијата од Ханзата обезбедило дека ренесансата ќе пристигне во Северна Германија долго пред остатокот од Европа.^[9]

Покрај големите контори, поединечни Ханзини пристаништа имале свои трговски патници и складишта. Во Англија вакви складишта имало во Бостон, Бристол, Бишопс Лин (сега Кингс Лин, каде се наоѓа единственото зачувано Ханзино складиште во Англија), Хал, Ипсвич, Норвич, Јармут (сега Грејт Јармут) и Јорк.

Градското собрание на Ревал (сега Талин, Естонија).

Сојузот првично тргувал со дрво, крзно, смола, катран, лен, мед, пченица и ’рж од Истокот до Фландрија и Англија со ткаенини (произведени добра) во другата насока. Металните руди (главно бакар и железо) и харингите доаѓале јужно од Шведска.

Германските доселеници во XII и XIII век се населиле во бројни градови на и близу источниот балтички брег, како што се Елбинг (Елблонг), Торн (Торуњ), Ревал (Талин), Рига и Дорпат (Тарту), кои станале членки на Ханзата, а некои од нив сè уште поседуваат многу градби на Ханзата и го чуваат стилот од нивните Ханзини денови. Повеќето добиле градски права од Либек (Lübisches Recht), што им обезбедувало да се жалат за сите правни работи до Градскиот совет на Либек. Ливонија, составена од денешна Естонија и делови од Латвија, имала свој Ханзин парламент; сите нејзини поголеми градови станале членки на Ханзата. Главен јазик во трговијата бил среднодолногерманскиот јазик, дијалект со значајно влијание за земјите вклучени во трговијата, особено од поголемите скандинавски јазици, естонски и латвиски.

Зенит

Сојузот имал лабава структура, но неговите членки споделувале некои особини. Најпрвин, голем дел од Ханзините градови започнале како слободни градови или стекнале независност преку збирната сила на преговарање на сојузот, иако таквата независност останала ограничена. Ханзините слободни градови биле верни непосредно на светиот римски цар, без никакво посредство преку локалните благородници.

Георг Гизе од Данциг, 34-годишен германски Ханзин трговец во Челичниот двор, насликан во Лондон од Ханс Холбајн

Друга сличност ја вклучувала нивната стратешка местоположба долж трговските патишта. На врвот на нивната сила кон крајот на XIV век, трговците на Ханзата успеале преку користење на нивната стопанска сила и понекогаш нивната војска да обезбедат заштита на важните трговски патишта, па бродовите на сојузот пловеле со добро наоружани војници, со што имале влијание и на царската политика.

Сојузот, исто така, поседувал сила и во странство. Помеѓу 1361 и 1370, сојузот започнал војна против Данска. Првично неуспешно, Ханзините градови во 1368 година се здружиле во Келнската конфедерација, го ограбиле Копенхаген и Хелсингборг и го приморале Валдемар IV, крал на Данска, и неговиот зет Хокон VI, крал на Норвешка, да му додели на сојузот 15% од добивките на данската трговија со подоцнежниот Штралзундски мировен договор во 1370 година, со што се здобиле со делотворна трговија и политички монопол во Скандинавија. Овој договор бил врвот на силата на Ханзата. Трговските поволности биле обновени со договорот од Вордингборг, во 1435 година.^[10][11][12]

Ханзата, исто така, водела жестока борба против пиратите. Помеѓу 1392 и 1440, поморската трговија на сојузот се соочила со опасност од напади на Виталијските браќа и нивните претходници, гусарите најмени во 1392 година од Алберт Мекленбуршки, крал на Шведска против Маргарет I, кралица на Данска. Во војната помеѓу Холандија и Ханзата (1438–41), трговците од Амстердам барале и на крајот добиле слободен пристап до Балтикот и го пробиле монополот на Ханзата. Како важен дел од заштитата на нивните инвестиции во трговијата и бродовите, сојузот обучувал кормилари и градел светилници.

Повеќе странски градови ги ограничувале трговците на Ханзата на одредени трговски области и на нивните сопствени трговски испостави. Ретко стапувале во контакт со месните жители, освен при склопување на договори. Многу месни жители, трговци и благородници, му завидувале на силата на сојузот и се обидувале да ја намалат. На пример, во Лондон локалните трговци вршеле постојан притисок за повлекување на поволностите на сојузот. Одбивањето на Ханзата да понуди реципрочни мерки на нивните соперници ја влошиле тензијата. Кралот Едвард IV ги потврдил поволностите на сојузот со Утрехтскиот договор од 1474 година и покрај непријателството, делумно благодарејќи на значајното финансиско учество на сојузот кон јоркската страна во текот на Војната на розите. Во 1597 година, кралицата Елизабет I го исфрлила сојузот од Лондон, а Челичниот двор бил затворен следната година. Иван III го затворил Ханзиниот контор во Новгород во 1494 година. Постоењето на сојузот и неговите поволности и монополи создале економски и социјални тензии кои често избивале помеѓу самите членки на Ханзата.^[13]

Подем на други сили

Економските кризи кон крајот на XV век не ја поштедиле ни Ханзата. Сепак, нивните крајни соперници испливале во вид на национални држави, било нови или обновени и не само на Западот: Полска триумфирала над Тевтонските витези во 1466 година; Иван III ја укинал независноста на конторот на Ханзата во Новгород во 1478 година. Новите средства за плаќање од Италија ја одминале економијата на Ханзата, во која преовладувале монетите отколку мениците.

Во XV век, тензиите помеѓу Прусија и вендските градови (Либек и неговите источни соседи) се зголемила. Либек бил потчинет на неговата улога како средиште на Ханзата, бидејќи се наоѓал на море без поголема река. Оттука водел пат до Хамбург, но оваа земја можела да се замени со поморско патување околу Данска. Главниот интерес на Прусија, од друга страна, бил првично извоз на сурови производи како жито и дрво, кои биле многу важни за Англија, Бенелукс и подоцна исто така за Шпанија и Италија.

Во 1454, година на венчавката на Елизабета Хабсбуршка за јагелонскиот крал, градовите на Прускиот сојуз се спротивставиле на владеењето на Тевтонскиот ред и му побарале помош на Казимир IV, крал на Полска. Данциг, Торн и Елбинг станале дел од Кралството Полска, (1466–1569 нарекувано и како Кралска Прусија) со Вториот Торуњски мир во 1466 година. Полска за возврат била силно поддржана од Светото Римско Царство преку семејни врски и со воена помош од Хабсбурзите. Краков, тогаш главен град на Полска, имал лабави врски со Ханзата.^[14] Недостигот на царински граници на реката Висла по 1466 година постепено помогнала да се зголеми извозот на жито од Полска, пренесувани до морето преку Висла, од 10.000 тони на година кон крајот на XV век до над 200.000 тони во XVII век.^[15] Поморската трговија на жито држена од страна на Ханзата ја направила Полска нивна главна област на делување, помагајќи му на Данциг да стане најголем град на Ханзата.

Стариот и богатиот пристаништен град Данциг (Гдањск). Поглед на портата Крантор (Krantor)

Членовите преземале одговорност за нивна сопствена заштита. Во 1567 година се потпишал нов договор помеѓу градовите членки на Ханзата со кој се потврдиле нивните претходни обврски и права, како заедничка заштита и одбрана против непријателите.^[16] Пруските градови Торн, Елбинг, Кенигсберг и Рига и Дорпат исто така го потпишале договорот. Кога бил притиснат од кралот на Полска-Литванија, Данциг останал неутрален и не им дозволил на полските бродови да влезат на негова територија. Тие морале да се всидрат на друго место, како Пауцке (Pautzke) (сега Пуцк).

Главна корист за Ханзата била нивната контрола на бродоградбата, главно во Либек и во Данциг. Ханзата продавала бродови насекаде во Европа, вклучувајќи ја и Италија. Тие ги претекнале Холанѓаните, бидејќи Холандија сакале Брухе да стане огромен пазар на крајот на трговскиот пат. Кога Холанѓаните започнале да стануваат конкуренти на Ханзата во бродоградбата, Ханзата се обидела да го запре текот на бродоградбената технологија од Ханзините градови кон Холандија. Данциг, трговски партнер на Амстердам, се обидел да ја спречи одлуката. Холандските бродови пловеле до Данциг по жито директно од градот, на вчудовидување на Либек. Исто така, Холанѓаните ги заобиколувале Ханзини градови со директно тргување со северногерманските кнезови во неханзини градови. Холандските товарни трошоци биле многу пониски од оние на Ханзата, а Ханзата била исклучена како посредник.

Кога Брухе, Антверпен и Холандија станале дел од Војводството Бургундија, тогаш активно се обиделе да го преземат монополот во трговијата од Ханзата, а пазарот од Брухе бил префрлен во Амстердам. Холандските трговци агресивно ја предизвикале Ханзата и постигнале голем успех. Ханзините градови во Прусија и Ливонија ги поддржале Холанѓаните против главните градови на Ханзата во северна Германија. По неколку поморски војни помеѓу Бургундија и Ханзините флоти, Амстердам стекнал положба на водечко пристаниште за полското и балтичкото жито од крајот на XV век па натаму. Холанѓаните ја сметале трговијата на жито на Амстердам како мајка на сите трговии (Moedernegotie).

Музеј на Ханзата во Берген, Норвешка

Нирнберг во Франконија развил земјена рута за продавање на некогашните монополизирани производи на Ханзата од Франкфурт преку Нирнберг и Лајпциг до Полска и Русија, тргувајќи фламанска облека и француско вино за жито и крзна од Истокот. Ханзата профитирала од трговијата на Нирнберг дозволувајќи им на трговците од Нирнберг да се населат во Ханзините градови, кои Франконците ги користеле за трговија со Шведска. Нирнбершкиот трговец Албрехт Молденхауер бил влијателен во развивањето на трговијата со Шведска и Норвешка, а неговите синови Волф и Бургхард заминале во Берген и Стокхолм, станувајќи предводници на Ханзините активности.

Крај на Ханзата

На почетокот на XVI век, сојузот се нашол во послаба положба отколку што бил во изминатите години. Растечкото Шведско царство ја презела контролата на поголемиот дел од Балтикот. Данска ја повратила контролата над својата сопствена трговија, конторот во Новгород бил затворен, а конторот во Брухе бил пред затворање. Поединечните градови кои го создале сојузот исто така започнале да ги ставаат своите лични интереси пред заедничките на Ханзата. На крајот, политичката власт на германските кнезови започнала да расте и со тоа се спречувала слободата во делувањето, кои претходно трговците од Ханзините градови ја поседувале.

Хајнрих Зудерман

Сојузот се обидел да отстрани дел од овие проблеми. Создал испостава во Синдик во 1556 година и го избрале Хајнрих Зудерман како постојан претставник со правна обука, кој работел да ги заштити и да ги прошири дипломатските договори на членовите. Во 1557 и 1579 година, изменетите договори ги назначиле должностите на градовите и бил направен некој напредок. Конторот во Брухе бил преместен во Антверпен и Ханзата се обидела да воведе нови рути. Меѓутоа, сојузот не успеал да го запре прогресот околу него и започнало негово опаѓање. Конторот во Антверпен бил затворен во 1593 година, а следен бил конторот во Лондон во 1598 година. Конторот во Берген продолжил да функционира до 1754 година; зачувани се сите негови градби за разлика од другите контори.

Огромниот воен брод „Орелот од Либек“ (Adler von Lübeck), кој бил изграден за воена употреба против Шведска во текот на Северната седумгодишна војна (1563–70), но никогаш не бил употребен во воена цел, претставувал пример за празните обиди на Либек да ја задржи неговата долгогодишна повластена трговска положба во изменетата економска и политичка клима.

До крајот на XVI век, сојузот внатрешно се разединил и повеќе не можел да се бори со неговите внатрешни борби, социјалните и политичките промени кои дошле со реформацијата, подемот на холандските и англиските трговци и налетот на Отоманското Царство по неговите трговски патишта и по самото Свето Римско Царство. Само девет членови биле присутни на последниот формален состанок во 1669 година и само три (Либек, Хамбург и Бремен) останале како членови до неговото конечно распуштање во 1862 година.^[17][18]

Современа слика на „Орелот од Либек“ (Adler von Lübeck) — најголемиот брод во светот во неговото време

И покрај неговиот пад, неколку градови сè уште одржувале врска со Ханзата. Холандските градови Гронинген, Девентер, Кампен и Зутфен и голем број на германски градови Бремен, Демин, Грајфсвалд, Хамбург, Либек, Линебург, Росток, Штаде, Штралзунд и Висмар сè уште се нарекуваат Ханзини градови. Либек, Хамбург и Бремен продолжиле официјално да се нарекуваат како „Слободни Ханзини градови“. За Либек особено била важна оваа ознака во текот на XX век, како врска со неговото славно минато. Во 1937 година, нацистичката партија ја отстранила оваа ознака преку Законот за голем Хамбург откако сенатот на Либек не му дозволил на Адолф Хитлер да зборува во Либек во текот на неговата изборна кампања.^[19] Одржал говор во Бад Швартау, мал град во близина на Либек. На говорот се осврнал на Либек како „мал град близу Бад Швартау“.

Организација

Членови на Ханзата биле долногермански трговци како и градовите каде, со исклучок на Динан, овие трговци биле жители. Не сите градови со долногермански трговски заедници биле членови на сојузот (на пр. Емдел, Мемел (Клајпеда), Виборг и Нарва никогаш не се приклучиле). Од друга страна, Ханзини трговци исто така можеле да доаѓаат од места без германско право — спогодбата за членство во сојузот била роден од германски родители, потчинетост на германското право и трговско образование. Сојузот ги бранел заедничките интереси на неговите хетерогени членови: трговски амбиции како што се засилување на трговијата и политичките амбиции како обезбедување максимална независност од благородните владетели.^[20]:10–11

Одлуките и дејствувањата на Ханзата биле предмет на строга процедура и се носеле со консензус. Ако се појавел проблем, членовите на сојузот биле повикувани да учествуваат во средиштен состанок, Tagfahrt (буквален превод: „јавачки состанок“, понекогаш исто така нарекуван како Ханзетаг (Hansetag), почнувајќи од 1358 година). Потоа, членовите бирале свои претставници (Ratssendeboten) да го претставуваат мислењето на таа заедница за проблемот на состанокот. Не секоја заедница испраќала свој претставник, делегатите често биле назначувани да претставуваат повеќе заедници. Носењето на одлуката врз основа на консензус биле носени во согласност со долносаксонската традиција на Einung, каде консензусот бил означен како отсуство на протест: по дискусијата, предлозите кои собрале доволно поддршка биле читани гласно за писарот и поминувале доколку присутните немале ништо против; оние алтернативни предлози кои не добиле доволна поддршка требало да не се истакнуваат во текот на процедурата. Доколку консензусот не можел да биде постигнат на одреден проблем, консензусот бил донесуван со назначување на одреден број на членови на сојузот да одберат решение.^[20]:70–72

Секој Ханзин контор имал своја ризница, суд и печат. Како еснафите, конторите биле предводени од „Стари луѓе“ (Ältermänner). Конторот Челичен двор, како специјален случај, имал Ханзин и англиски предводник. Во 1347 година, конторот во Брисел го изменил својот статус за да обезбеди подеднакво претставување на членовите на сојузот. На крајот, членовите од различни региони биле поделени во три круга (Drittel, буквално „третини“): Вендски и Саксонски реон, Вестфалски и Пруски реон како и Готландски, Ливонски и Шведски реон. Потоа, трговците од соодветниот реон можеле да изберат двајца Ältermänner и шест членови од Советот (вкупно имал 18 члена; Achtzehnmännerrat) да го надгледува конторот на одреден период на време. Во 1356 година, во текот на состанок на Ханзата како подготовка на првиот Tagfahrt, сојузот го потврдил овој статут. Поделбата во реони била постепени прифатена и институционализирана од сојузот.^{[20]:62–63;[21][22][23]}

Реон (1356–1554)	Региони	Главен град (Vorort)
Вендско-саксонски	Холштајн, Саксонија, Мекленбург, Померанија, Бранденбург	Либек
Вестфалско-пруски	Вестфалија, Рајнска област, Прусија	Дортмунд, подоцна Келн
Готландско-ливонско-шведски	Готланд, Ливонија, Шведска	Висби, подоцна Рига

Tagfahrt или Hansetag била единствената средишна институција на Ханзата. Меѓутоа, со поделбата на реони (т.е. „третини“), членовите на соодветниот реон често одржувале Dritteltage (буквално: „состанок на третината“) во насока на заедничките положби кои потоа ги претставувале на главниот состанок. На полокално ниво, членовите на сојузот исто така се сретнувале и додека таквите регионални состаноци никогаш не се формализирани во Ханзината институција, тие постепени стекнувале важност во процесот на подготвување и донесување одлуки на Ханзата.^[24]

Реони

Од 1554 година, поделбата во третини била изменета со цел да се намали хетерогеноста на круговите, да се засили соработката на членовите на локално ниво и со тоа да се направи поефикасно носењето на одлуки.^[25] Бројот на кругот се искачил на четири, па тие биле наречени „четвртини“ (Quartiere):^[21]

Реон (од 1554 година)	Главен град (Vorort)
Вендски и Померански[26]	Либек[26]
Саксонски, Тириншки и Бранденбуршки[26]	Брауншвајг,[26] Магдебург
Пруски, Ливонски и Шведски[26]—или Источен Балтик[27]:120	Данциг (сега Гдањск)[26]
Рајнски, Вестфалски и Холандски[26]	Келн[26]

Меѓутоа, оваа поделба не била прифатена од испоставите (Kontore), кои низ нивни цели (како изборите на Ältermänner) ги групирале членовите на сојузот на различни начини (на пр. поделбата прифатена од Челичниот двор во Лондон во 1554 година ги групирала членовите на сојузот во третини, каде трговците од Либек ги претставувале вендските, померанските и неколку вестфалски градови, трговците на Келн ги претставувале Клеве, Марк, Берг и холандските градови, додека трговците од Данциг ги претставувале пруските и ливонските градови).^[28]

Список на поранешни градови на Ханзата

Имињата на реоните се скратени во табелата што следува:

• Вендски: Вендски и Померански^[26] (или само Вендски)^[27]:120 реон
• Саксонски: Саксонски, Тириншки и Бранденбуршки^[26] (или само Саксонски)^[27]:120 реон
• Балтички: Пруски, Ливонски и Шведски^[26] (или Источен Балтик)^[27]:120 реон
• Вестфалски: Рајнско-Вестфалски и Холандски^[26] (или Рајнска Област)^[27]:120 реон
• Контор: Конторите биле странски трговски пристаништа на сојузот, а градовите не биле членки на Ханзата.

Колоната „територија“ го означува субјектот кон кој припаѓал градот во тоа време; колоната „сега“ ја означува современата држава во која се наоѓа градот, а колоните „од“ и „до“ ги означуваат датумите на кои градот се приклучил и/или го напуштил сојузот.

Реон	Град	Територија	Сега	Од	До	Забелешки	Наводи
Вендски	Либек  Либек	Слободен царски град  Слободен Град Либек	Германија			Главен град на Ханзата, главен град на Вендскиот и Померанскиот реон	[23][26][27]:47, 120;[29][30]:74, 82;[31]
Вендски	Хамбург  Хамбург	Слободен царски град  Слободен Град Хамбург	Германија				[23][27]:47;[29][30]:82;[32]
Вендски	Линебург  Линебург	Брауншвајг-Линебург  Војводство Брауншвајг-Линебург	Германија				[23][29][31][32][33]
Вендски	Висмар  Висмар	Мекленбург  Војводство Мекленбург	Германија			Го потпишал 10-годишниот Росточки мировен договор (Rostocker Landfrieden) во 1283, кој бил претходник на федерацијата на вендски градови (1293 натаму).	[23][29][30]:82;[31][32][34]
Вендски	Росток  Росток	Мекленбург  Војводство Мекленбург	Германија			Го потпишал 10-годишниот Росточки мировен договор (Rostocker Landfrieden) во 1283, кој бил претходник на федерацијата на вендски градови (1293 натаму).	[23][29][30]:82;[31][32][34][35]
Вендски	Штралзунд  Штралзунд	Риген  Кнежевство Риген	Германија	&100000000000012930000001293		Риген бил феуд на данската круна во 1325. Штралзунд го потпишал 10-годишниот Росточки мировен договор во 1283, кој бил претходник на федерацијата на вендски градови (1293 натаму). Од 1339 до XVII век, Штралзунд бил член на „Сојузот на четири градови“ (Vierstädtebund) со Грајфвалд, Демин и Анклам.	[23][29][31][32][34][36]
Вендски	Демин  Демин	Померанија  Војводство Померанија	Германија			Го потпишал 10-годишниот Росточки мировен договор во 1283, кој бил претходник на федерацијата на вендски градови (1293 натаму). Од 1339 до XVII век, Демин бил член на „Сојузот на четири градови“ (Vierstädtebund) со Грајфвалд, Штралзунд и Анклам.	[23][31][34][37]
Вендски	Грајфсвалд  Грајфсвалд	Померанија  Војводство Померанија	Германија			Го потпишал 10-годишниот Росточки мировен договор во 1283, кој бил претходник на федерацијата на вендски градови (1293 натаму). Од 1339 до XVII век, Грајфсвлад бил член на „Сојузот на четири градови“ (Vierstädtebund) со Демин, Штралзунд и Анклам.	[23][31][32][34][37]
Вендски	Анклам  Анклам	Померанија  Војводство Померанија	Германија			Го потпишал 10-годишниот Росточки мировен договор во 1283, кој бил претходник на федерацијата на вендски градови (1293 натаму). Од 1339 до XVII век, Анклам бил член на „Сојузот на четири градови“ (Vierstädtebund) со Грајфвалд, Штралзунд и Демин.	[23][31][34][37]
Вендски	Штетин  Штетин (Шчеќин)	Померанија  Војводство Померанија	Полска	&100000000000012780000001278		Го потпишал 10-годишниот Росточки мировен договор во 1283, кој бил претходник на федерацијата на вендски градови (1293 натаму); од XIV век постепено ја стекнувал улогата на управен град за померанските градови на Ханзата на исток.	[23][27]:120;[29][31][33][34]
Вендски	Пазевалк  Пазевалк	Померанија  Војводство Померанија	Германија
Вендски	Колберг  Колберг (Колобжег)	Померанија  Војводство Померанија	Полска				[23][31][33][37]
Вендски	Ригенвалде  Ригенвалде (Дарлово)	Померанија  Војводство Померанија	Полска				[23][31][32][33][37]
Вендски	Штолп  Штолп (Слупск)	Померанија  Војводство Померанија	Полска				[31][33][37]
Вендски	Висби  Висби	Шведска  Кралство Шведска	Шведска		&100000000000014700000001470	Во 1285 во Калмар, сојузот се согласил со Магнус III, крал на Шведска, дека Готланд може да се приклучи со Шведска. Во 1470, статусот на Висби бил укинат од сојузот, а Либек ги разурнал црквите во градот во мај 1525.	[23][29][31][38]
Вендски	Стокхолм  Стокхолм	Шведска  Кралство Шведска	Шведска				[29][31]
Саксонски	Брауншвајг  Брауншвајг	Саксонија  Војводство Саксонија	Германија	7003120000000000000♠ XIII век	7003160000000000000♠ XVII век	Главен град на Саксонскиот, Тириншкиот и Бранденбуршкиот реон	[23][26][29][31][32][33]
Саксонски	Бремен  Бремен	Слободен царски град  Слободен Град Бремен	Германија	&100000000000012600000001260			[23][29][31][32][35]
Саксонски	Магдебург  Магдебург	Магдебург  Архиепископија Магдебург	Германија	7003120000000000000♠ XIII век		Главен град на Саксонскиот, Тириншкиот и Бранденбуршкиот реон	[23][29][31][32][33]
Саксонски	Гослар  Гослар	Гослар  Царски Град Гослар	Германија	&100000000000012670000001267	&100000000000015660000001566	Гослар бил феуд на Саксонија до 1280.	[23][29][31][32][33]
Саксонски	Ерфурт  Ерфурт	Мајнц  Архиепископија Мајнц	Германија				[23][29][31]
Саксонски	Штаде  Штаде	Бремен  Архиепископија Бремен	Германија				[23][32]
Саксонски	Берлин  Берлин	Brandenburg  Маркгрофовија Бранденбург	Германија		&100000000000014420000001442	Бранденбург бил издигнат во Изборно кнежевство во 1356. Изборниот кнез Фридрих II повикал сите бранденбуршки градови да го напуштат сојузот во 1442.	[27]:120;[29][30]:32;[31][33]
Саксонски	Франкфурт на Одра  Франкфурт на Одра	Бранденбург  Маркгрофовија Бранденбург	Германија	&100000000000014300000001430	&100000000000014420000001442	Изборниот кнез Фридрих II повикал сите бранденбуршки градови да го напуштат сојузот во 1442.	[29][30]:32[31][33]
Балтички	Данциг  Данциг (Гдањск)	Тевтонски ред  Тевтонски ред	Полска	&100000000000013580000001358		Главен град на Прускиот, Ливонскиот и Шведски (или Источен Балтик) реон. Данциг најпрвин бил дел од Војводството Померелија, феуд на полската круна, со полско-кашупско население, а потоа дел од Државата на Тевтонскиот ред од 1308 до 1457. По Вториот Торуњски мир, Кралска Прусија вклучувајќи го Гдањск бил дел од Кралството Полска.	[23][26][27]:120;[29][30]:81; [31][32][33][39]:403
Балтички	Елбинг  Елбинг (Елблонг)	Тевтонски ред  Тевтонски ред	Полска	&100000000000013580000001358		Елбинг првично бил дел од територијата на Старите Пруси, до 1230-тите кога станал дел од Државата на Тевтонскиот ред. По Вториот Торуњски мир, Кралска Прусија вклучувајќи го Елблонг бил дел од Кралството Полска.	[23][29][31][32][33][39]:452
Балтички	Торн  Торн (Торуњ)	Тевтонски ред  Тевтонски ред	Полска	&100000000000012800000001280		Торуњ бил дел од Државата на Тевтонскиот ред од 1233 до 1466. По Вториот Торуњски мир, Кралска Прусија вклучувајќи го Торуњ бил дел од Кралството Полска.	[23][29][31][33][39]:436
Балтички	Краков  Краков	Полска  Кралство Полска	Полска	&10000000000001370000000c. 1370	&10000000000001500000000c. 1500	Краков бил главен град на Кралството Полска, 1038–1596/1611. Ги добил градските права и во градот живееле 5.000 Полјаци и 3.500 Германци во XV век. Бил многу лабаво поврзан со Ханза и не плаќал членарини, ниту праќал претставници на состаноците на сојузот.	[14][29][31][33][40][41][42]
Балтички	Бреслау  Бреслау (Вроцлав)	Шлеска  Кралство Бохемија	Полска	&100000000000013870000001387	&100000000000014740000001474	Бреслау, дел од Војводството Бреслау и Кралството Бохемија, бил лабаво поврзан со сојузот, не плаќал членарини и не праќал свои претставници на состаноците на сојузот.	[29][31][33][43][44]
Балтички	Кенигсберг  Кенигсберг (Калининград)	Тевтонски ред  Тевтонски ред	Русија	&100000000000013400000001340		Кенигсберг бил главен град на Тевтонскиот ред, станувајќи главен град на Пруското војводство при секуларизацијата на Редот во 1466. Пруското војводство било германско кнежевство, кое било феуд на полската круна до неговата независност во 1660. Градот бил преименуван во Калининград во 1946 откако Источна Прусија била поделена помеѓу Народна Република Полска и Советскиот Сојуз на Потсдамската конференција.	[23][29][31][33]
Балтички	Рига  Рига	Ливонија  Ливонија	Латвија	&100000000000012820000001282		Во текот на Ливонската војна (1558–83), Рига станал слободен царски град и бил до 1581, кога Ливонија припаднала на Полско-литванската Државна Заедница додека градот бил освоен од Шведска во полско-шведска војна.	[23][29][30]:82;[31][32][33][45]:20
Балтички	Ревал  Ревал (Талин)	Ливонија  Ливонија	Естонија	&100000000000012850000001285		Кога се приклучил на Ханзата, Ревал бил дански феуд, но бил продаден, како и остатокот на северна Естонија, на Тевтонскиот ред во 1346. По Ливонската војна (1558–83), северна Естонија станал дел од Шведското царство.	[22][23][27]:47;[29][30]:81;[31][33]
Балтички	Дорпат  Дорпат (Тарту)	Ливонија  Ливонија	Естонија	7003128000000000000♠ 1280-ти		Епископијата Дорпат постигнала зголемена автономија во рамките на Ливонија. Во текот на Ливонската војна (1558–83), Дорпат потпаднал под власт на Големото Војводство Литванија, а во 1581 година дефинитивно се отцепил од Ливонија и припаднал на Полско-литванската Државна Заедница додека градот не бил освоен од Шведска во полско-шведската војна.	[22][23][29][31][33]
Вестфалски	Келн  Келн	Келн  Царски Град Келн	Германија		&100000000000016690000001669	Главен град на Рајнско-Вестфалскиот и Холандскиот реон до војната помеѓу Англија и Ханзата (1470–74), кога градот бил казнет со привремени трговски санкции (германски: Verhanst) неколку години поради поддршката за Англија, а Дортмунд станал главен град на реонот. Келн, исто така бил наречен „Изборно кнежевство Келн“. Во јуни 1669 година, последниот Ден на Ханзата бил одржан во Либек со последните останати членки на Ханзата, помеѓу другите и Келн.	[23][26][27]:120;[29][31][32]
Вестфалски	Дортмунд  Дортмунд	Дортмунд  Царски Град Дортмунд	Германија			Откако Келн бил исклучен по војната помеѓу Англија и Ханзата (1470–74), Дортмунд станал главен град на Рајнско-Вестфалскиот и Холандскиот реон.	[23][29][30]:82;[31][32][33]
Вестфалски	Девентер  Девентер	Утрехт  Епископија Утрехт	Холандија	&100000000000010000000001000	&100000000000015000000001500		[23][29][31][32][35][46][47][48]:438
Вестфалски	Кампен  Кампен	Утрехт  Епископија Утрехт	Холандија	&100000000000014410000001441			[23][29][31][32][47][48]:433
Вестфалски	Гронинген  Гронинген	Фризија  Фризија	Холандија			Фризија била де факто независна во текот на средниот век.	[23][29][31][35]
Вестфалски	Минстер  Минстер	Минстер  Кнежевство-епископија Минстер	Германија				[23][30]:82;[31][32][33]
Вестфалски	Оснабрик  Оснабрик	Оснабрик  Кнежевство-епископија Оснабрик	Германија	7003110000000000000♠ XII век			[23][29][31][32][33]
Вестфалски	Зост  Зост	Зост  Царски Град Зост	Германија		&100000000000016090000001609	Градот бил дел од Изборното кнежевство Келн додека не ја добил својата слобда во 1444–49, по што бил приклучен на Војводството Клеве.	[23][29][30]:82;[31][32][33]
Контор	Новгород  Новгород: Петерхоф	Новгород  Новгородска Република	Русија		7003150000000000000♠ 1500-те	Новгород бил еден од главните контори на сојузот и најисточен од сите. Во 1499, Иван III, голем кнез на Москва, го затворил Петерхоф; бил повторно отворен неколку години подоцна, но трговијата со сојузот никогаш не се обновила.	[26][27]:47;[29][30]:26, 82;[35][46]
Контор	Берген  Берген: Брухе	Норвешка  Кралство Норвешка	Норвешка	&100000000000013600000001360	&100000000000017750000001775	Брухе било едно од главните контори на сојузот. Било случајно запалено во 1476. Во 1560, администрацијата на Брухе потпаднала под Норвешка.	[26][29][30]:82;[35][46][49][50]
Контор	Брухе  Брухе: Ханзекантор	Фландрија  Грофовија Фландрија	Белгија			Брухе било едно од главните контори на сојузот до XV век, кога бил затворен морскиот пат до градот; трговијата од Антверпен се издигнала над таа од Брухе.	[27]:47;[29][30]:80;[35][46][48]:134, 176
Контор	Лондон  Лондон: Челичен двор	Англија  Кралство Англија	Обединето Кралство	&100000000000013030000001303	&100000000000018530000001853	Челичниот двор бил едно од главните контори на сојузот. Едвард I ја донел Carta Mercatoria во 1303. Челичниот двор бил уништен во 1469 и Едвард IV ги ослободил од плаќање на данок трговците од Келн, што довело до војната помеѓу Англија и Ханзата (1470–74). Утрехтскиот договор, го запечатил мирот, доведувајќи сојузот целосно да го откупи Челичниот двор во 1475, а Едвард ги обновил користите на сојузот без да инсистира на реципрочни права за англиските трговци на Балтикот. Трговците од Лондон продолжиле да бараат да им се укинат поволностите на сојузот од Елизабета I и тоа се случило на 13 јануари 1598; иако Челичниот двор бил повторно обновен од Јаков I, но поволностите не биле вратени.	[13][27]:47;[29][30]:26, 80–82; [35][46][49][51]:95
Контор	Антверпен  Антверпен	Брабант  Војводство Брабант	Белгија			Антверпен станал главен контор на сојузот, делумно поради затрупаниот морски пат до Брухе, што се случило во XV век, свртувајќи ја среќата кон Антверпен, и покрај одбивањето на Антверпен да им додели специјални поволности на трговците на сојузот. Помеѓу 1312 и 1406, Антверпен бил маркгрофовија, независен од Брабант.	[29][30]:80;[46]
Контор	Лин  Податотека:King's Lynn & West Norfolk.jpg Кингс Лин)	Англија  Кралство Англија	Обединето Кралство		&100000000000017510000001751	Ханзиното складиште било изградено во 1475 како дел од Утрехтскиот договор, дозволувајќи му на сојузот да основа трговско депо во Лин за првпат. Тоа е единствена зачувана градба на сојузот во Англија.	[29][46][51]:95
Контор	Ипсвич  Ипсвич	Англија  Кралство Англија	Обединето Кралство				[29][46]
Контор	Малме  Малме	Данска  Кралство Данска	Шведска	7003140000000000000♠ XV век		Сканија била данска додека не била доделена на Шведска со Роскилдскиот договор во 1658, во текот на Втората северна војна.	[29][46]
Контор	Фалстербо  Фалстербо	Данска  Кралство Данска	Шведска	7003140000000000000♠ XV век		Сканија била данска додека не била доделена на Шведска со Роскилдскиот договор во 1658, во текот на Втората северна војна.	[29][46]
Контор	Каунас  Каунас	Литванија  Големо Војводство Литванија	Литванија	&100000000000014410000001441		Во 1398 во Каунас се појавил трговскиот еснаф со блиски врски со Ханзата. Договорот со Ханзата бил потпишан во 1441. Главното биро се наоѓало во Перуновиот дом од 1441 до 1532.	[22][29][46]
Контор	Плескау  Плескау (Псков)	Псков  Псковска Република	Русија			Во XII и XIII век, Псков се приклучил на Новгородската Република. Бил освоен од Тевтонскиот ред во 1241 и ослободен од литванскиот принц, станувајќи де факто суверена република во XIV век.	[29][46]
Контор	Полоцк  Полоцк	Полоцк  Кнежевство Полоцк	Белорусија			Полоцк бил автономно кнежевство на Киевски Рус до добивањето на независност во 1021. Од 1240 година станал вазал на Големото Војводство Литванија, а целосно вклопено во него во 1307.	[29][46]

Пристаништа со трговски испостави на Ханзата

Ханзиното складиште во Кингс Лин е единствената зачувана градба на сојузот во Англија

Зградата на сојузот во Антверпен

• Берик на Твид
• Бристол^[29]
• Бостон^{[29][35][46][51]:95}
• Даме^[29]
• Лит^[29][46]
• Хал^[29][46]
• Њукасл^[29][46]
• Грејт Јармут^[29][46]
• Јорк^[29][46]

Други градови со заедница на Ханза

• Абердин^[52]
• Турку^[46]
• Арнем^{[48]:432;[53]}
• Авалдснес^[35][50]
• Болсвард^[32][54]
• Бордо^[46]
• Бреј^[46]
• Дусбург^[47][48]:433
• Фелин (Вилјанди)^[22][33]
• Голдинген (Кулдига)^[22]
• Гетинген^{[23][32][33][55]}
• Кринтавик^[46]
• Кринтарфјердир^[46]
• Гунистер^[46][50][56]
• Хапсалу^[22]
• Хафнарфјердир^[35][46][57]
• Хамелн^[33]
• Хановер^[23][32][33]
• Харлинген
• Харолдсвик^[46]
• Хаселт^[23][31][47]
• Хатем^[31][47]
• Херфорд^{[30]:82;[31][32][33][51]:391}
• Хилдесхајм^[23][32][33]
• Хинделопен (Хилпен)^{[48]:397;[58]}
• Калмар^[31][59]
• Кокенхузен (Кокнесе)^{[22][31][33][60][61][62]}
• Крамбатанги^[35][50]
• Кумбаравогур^[63]
• Кулм (Хелмно)^[23][31][33]
• Лемго^{[23][31][32][33]}
• Лемзал (Лимбажи)^[22][31][33]
• Липе^[23][32]
• Луна Вик^[46]
• Минден^{[23][31][32][33]}
• Неапол^[59]
• Нант^[46]
• Нарва^[22][46]
• Најмеген^[31][32][35]
• Нордхаузен^[23][31]
• Ниборг^[46]
• Никепинг^[31]
• Олдензал^[31]
• Омен
• Падерборн^[23][31][33]
• Пернау (Перну)^{[22][23][31][33]}
• Рурмонд
• Роп (Страупе)^[22]
• Скаловеј
• Смоленск
• Штаргард (Старгард Шчеќињски)^{[23][29][31][33][39]:476}
• Ставорен (Старум)^[48]:398
• Торсхавн^[35][46]
• Трондхејм^[50]
• Твер
• Фенло
• Вилниус^[22][46]
• Валк (Валка)^[22]
• Вајсенштајн (Пајде)^[22]
• Венден (Цесис)^{[22][31][33][45]:60}
• Везел^[31][32]
• Везенберг (Раквере)^[22]
• Виндау (Вентспилс)^[22][31]
• Волмар (Валмиера)^[22][31][33]
• Зутфен^{[23][31][32][47][48]:433}
• Зволе^{[23][31][32][47][48]:433, 439}

Современ „Градски сојуз Ханза“

Логото на германски јазик

Во 1980 година, поранешните членови на Ханзата ја основале „новата Ханза“ во Зволе, „Градскиот сојуз Ханза“. Сојузот е отворен за сите поранешните членови на Ханзата и градови кои поседувале Ханзин контор. Контори имало во дванаесет руски градови, најпознат бил оној во Новгород, кој бил главен руски трговски партнер на Ханзата во средниот век. „Новата Ханза“ сака да развива стопански врски, туризам и културна размена.^[64]

Седиштето на Новата Ханза е во Либек, Германија. Моментален претседател на Ханзата на новото време е Бернд Саксе, градоначалник на Либек.^[64]

Секоја година еден од членовите на Новата Ханза е домаќин на меѓународниот фестивал Ханзини денови на новото време.

Во 2006 година, Кингс Лин станал првиот англиски член на новосоздадената современа Ханза.^[65] Хал исто така се приклучил, додека Бостон се размислува за членство.

Историски карти

• 
  Европа во 1097 година
• 
  Европа во 1430 година
• 
  Европа во 1470 година
• 
  Carta marina на Балтикот (1539)

Поврзано

• Тулна готика
• Луфтханза

Наводи

1. Hansen, Mogens Herman (2000). A comparative study of thirty city-state cultures: an investigation. Royal Danish Academy of Sciences & Letters: Copenhagen Polis Centre (Historisk-filosofiske Skrifter 21). стр. 305.
2. Popescu, Mircea (2011). Dezagregarea Increderii. Polimedia SRL: Trilema. стр. 1.
3. „Хроника на Ханзата“. Архивирано од изворникот на 2012-03-07. Посетено на 2014-06-30.
4. Justyna Wubs-Mrozewicz, Traders, ties and tensions: the interactions of Lübeckers, Overijsslers and Hollanders in Late Medieval Bergen, Uitgeverij Verloren, 2008 p. 111
5. Превод на предлогот за поволности на трговците во 1229: „Medieval Sourcebook: Privileges Granted to German Merchants at Novgorod, 1229“. Fordham.edu. Архивирано од изворникот на 2014-08-14. Посетено на 20 јули 2009.
6. Atatüre, Süha (2008). „The Historical Roots of European Union: Integration, Characteristics, and Responsibilities for the 21st Century“ (PDF). European Journal of Social Sciences. Eurojournal. 7 (2). Архивирано (PDF) од изворникот 2011-07-10. Посетено на 26 јули 2009.
7. „Medieval Sourcebook: Translated from 'History van Groningen'“. Wolters Noordhoff en Bouma's Boekhuis, Groningen 1981. Архивирано од изворникот на 2014-07-03. Посетено на 26 август 2013.
8. Braudel, Fernand (17 јануари 2002). The Perspective of the World. Volume 3: Civilization and Capitalism, 15th–18th century. Phoenix Press. ISBN 1-84212-289-4.
9. Frederick Engels "The Peasant War in Germany" contained in the Collected Works of Karl Marx and Frederick Engels: Volume 10 (International Publishers: New York, 1978) p. 400.
10. Pulsiano, Phillip; Kirsten Wolf (1993). Medieval Scandinavia: An Encyclopedia. Taylor & Francis. стр. 265. ISBN 0-8240-4787-7.
11. Stearns, Peter N; William Leonard Langer (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged. Houghton Mifflin Harcourt. стр. 265. ISBN 0-395-65237-5.
12. MacKay, Angus; David Ditchburn (1997). Atlas of Medieval Europe. Routledge. стр. 171. ISBN 0-415-01923-0.
13. Dollinger, Philippe (2000). The German Hansa. Routledge. стр. 341–3. ISBN 978-0-415-19073-2. Посетено на 30 април 2011.
14. Blumówna, Helena. Krakow's history and art: Collective work. Katowice: 1966. стр. 93.
15. Davies, Norman (1982). God's playground. A history of Poland, Volume 1: The Origins to 1795. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-925339-5.
16. „Agreement of the Hanseatic League at Lübeck, 1557“. Baltic Connections. Архивирано од изворникот на 2009-01-04. Посетено на 5 мај 2009.
17. hansa.html
18. „GermanFoods.org – Bremen, Hamburg and Luebeck: Culinary Treasures From The Hanseatic Cities“. Архивирано од изворникот на 2014-03-31. Посетено на 2014-07-17.
19. „Водиш до Либек“. Europe à la Carte. Архивирано од изворникот на 2007-12-17. Посетено на 20 јули 2009.
20. Hammel-Kiesow, Rolf (2008). Die Hanse (германски). Beck. ISBN 3-406-58352-0.
21. Pfeiffer, Hermannus (2009). Seemacht Deutschland. Die Hanse, Kaiser Wilhelm II. und der neue Maritime Komplex (германски). Ch. Links Verlag. стр. 55. ISBN 3-86153-513-0.
22. Mills, Jennifer (May 1998). „The Hanseatic League in the Eastern Baltic“. Encyclopedia of Baltic History (group research project). University of Washington. Архивирано од изворникот на 2011-06-29. Посетено на 2014-07-21. Не се допушта закосување или задебелување во: |work= (help)
23. Falke, Dr Johannes (1863). The Hansa as a German maritime and trading power. Berlin: F Henschel. стр. 62–64.
24. Distler, Eva-Marie (2006). Städtebünde im deutschen Spätmittelalter. Eine rechtshistorische Untersuchung zu Begriff, Verfassung und Funktion (германски). Vittorio Klostermann. стр. 55–57. ISBN 3-465-04001-5.
25. Fritze, Konrad; и др. (1985). Die Geschichte der Hanse (германски). стр. 217.
26. Natkiel, Richard (1989). Atlas of Maritime History. Smithmark Publishing. стр. 33. ISBN 0-8317-0485-3.
27. Michael Keating,Regions and regionalism in Europe, 2004, Edward Elgar Publishing, pages 47 and 120
28. Reibstein, Ernst. „Das Völkerrecht der deutschen Hanse“ (PDF) (германски). Max-Planck-Institut für ausländisches öffentliches Recht und Völkerrecht. стр. 56–57 (print), pp. 19–20 in pdf numbering. Посетено на 30 април 2010.
29. Jotischky, Andrew; Caroline Hull (2005). The Penguin Historical Atlas of the Medieval World. Penguin Books. стр. 122–23. ISBN 978-0-14-101449-4. |access-date= бара |url= (help)
30. Holborn, Hajo (1982). A History of Modern Germany: The Reformation. Princeton University Press. стр. 32, 74, 80–82. ISBN 0-691-00795-0. |access-date= бара |url= (help)
31. Dollinger, Philippe (2000). The German Hansa. Stanford University Press. стр. ix–x. ISBN 0-8047-0742-1. Посетено на 15 мај 2011.
32. Barthold, Dr Friedrich Wilhelm (1862). History of the German Hansa. Leizig: TD Weigel. стр. 35 and 496–7. |access-date= бара |url= (help)
33. Schäfer, D. (2010). The German Hanseatic League. Reprint-Verlag-Leipzig. стр. page 37. ISBN 978-3-8262-1933-7.
34. Wernicke, Horst (2007). „Die Hansestädte an der Oder“. Во Schlögel, Karl; Halicka, Beata (уред.). Oder-Odra. Blicke auf einen europäischen Strom (германски). Lang. стр. 137–48, here p. 142. ISBN 3-631-56149-0.
35. Mehler, Natascha (2009). „The Perception and Interpretation of Hanseatic Material Culture in the North Atlantic: Problems and Suggestions“ (PDF). Journal of the North Atlantic (Special Volume 1: Archaeologies of the Early Modern North Atlantic): 89–108. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-24. Посетено на 2014-06-26.
36. „Stralsund“. Енциклопедија Британика. 2011. Посетено на 28 декември 2011.
37. Buchholz, Werner; и др. (1999). Pommern (германски). Siedler. стр. 120. ISBN 3-88680-272-8.
38. (шведски) „Why is Visby ruined“. Goteinfo.com. Посетено на 30 април 2011.
39. Bedford, Neil (2008). Poland. Lonely Planet. стр. 403, 436, 452 and 476. ISBN 978-1-74104-479-9.
40. „Alma Mater“ (109). Kraków: Jagiellonian University. 2008: 6. Наводот journal бара |journal= (help)
41. Carter, Francis W. (1994). Trade and urban development in Poland. An economic geography of Cracow, from its origins to 1795, Volume 20. Cambridge studies in historical geography. Cambridge University Press. стр. 70–71, 100–02. ISBN 0-521-41239-0.
42. Jelicz, Antonina (1966). Everyday life in medieval Krakow: 13th–15th century. Państwowy Instytut Wydawniczy.
43. Gilewska-Dubis, Janina (2000). Everyday life of citizens of Wrocław during medieval times. Wydawnictwo Dolnośląskie. стр. 160.
44. Buśko, Cezary; Włodzimierz Suleja; Teresa Kulak (2001). Wrocław History: From Prehistory to the end of the Habsburg era. Wydawnictwo Dolnośląskie. стр. 152.
45. Turnbull, Stephen R. (2004). Crusader castles of the Teutonic Knights: The stone castles of Latvia and Estonia 1185–1560. Osprey Publishing. стр. 20 and 60. ISBN 978-1-84176-712-3. |access-date= бара |url= (help)
46. Mehler, Natascha (2011). „Hansefahrer im hohen Norden“ (PDF). epoc (2): 16–25, particularly 20 and 21. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-24. Посетено на 2014-06-26.
47. ver Berkmoes, Ryan; Karla Zimmerman (2010). The Netherlands. Lonely Planet. стр. 255. ISBN 978-1-74104-925-1.
48. McDonald, George (2009). Frommer's Belgium, Holland & Luxembourg, 11th Edition. Frommers. стр. ages 134, 176, 397, 432–38. ISBN 978-0-470-38227-1.
49.  Оваа статија вклучуват текст од дело кое сега е во јавна сопственост: Chisholm, Hugh, уред. (1911). „Hanseatic League“ . Encyclopædia Britannica (11. изд.). Cambridge University Press.CS1-одржување: ref=harv (link)
50. Mehler, Natascha (април 2009). „HANSA: The Hanseatic Expansion in the North Atlantic“. University of Vienna. Архивирано од изворникот на 2011-07-24. Посетено на 15 мај 2011.
51. Ward, Adolphus William. Collected Papers Historical, Literary, Travel and Miscellaneous. стр. ages 95 and 391. |access-date= бара |url= (help)
52. Mitchell, Alex. „The Old Burghs Of Aberdeen“. Aberdeen Civic Society. Архивирано од изворникот на 2011-08-12. Посетено на 1 мај 2011.
53. Merriam-Webster, Inc (1997). Merriam-Webster's geographical dictionary. Merriam-Webster, Inc. стр. 74–75. ISBN 978-0-87779-546-9. |access-date= бара |url= (help)
54. Miruß, Alexander (1838). Das See-Recht und die Fluß-Schifffahrt nach den Preußischen Gesetzen. Leipzig: JC Hinrichsschen Buchhandlung. стр. 17. Посетено на 2 мај 2011.
55. „Göttingen“. Encyclopædia Brittanica. Посетено на 2 мај 2011.
56. Gardiner, Mark; Natascha Mehler (2010). „The Hanseatic trading site at Gunnister Voe, Shetland“ (PDF). Post-Medieval Archaeology. 44 (2): 347–49. Архивирано од изворникот (PDF) на 2011-07-24. Посетено на 2014-06-26.
57. Bjarnadóttir, Kristín (2006). „Mathematical Education in Iceland in Historical Context“. Roskilde University. стр. 52. ISSN 0106-6242. Архивирано од изворникот (PDF) на 2016-05-24. Посетено на 2 мај 2011.
58. Wild, Albert (1862). The Netherlands: its past and present, Volume 2. Wigand. стр. page 250. |access-date= бара |url= (help)
59. Dollinger, Philippe (2000). The German Hansa. Routledge. стр. ages 128 and 352. ISBN 978-0-415-19073-2. |access-date= бара |url= (help)
60. „History of Koknese“. Koknese official website. 10 јануари 2011. Посетено на 15 мај 2011.
61. „Collector Coin Koknese“. National Bank of Latvia. Архивирано од изворникот на 2011-09-26. Посетено на 15 мај 2011.
62. Könnecke, Jochen; Vladislav Rubzov (2005). Lithuania. DuMont Reiseverlag. стр. ages 23, 26–7 and 161. ISBN 978-3-7701-6386-1.
63. Mehler, Natascha (октомври 2010). „The Operation of International Trade in Iceland and Shetland (c. 1400–1700)“. University of Vienna. Архивирано од изворникот на 2011-07-24. Посетено на 15 мај 2011.
64. „Градски сојуз Ханза“. Архивирано од изворникот на 2010-08-17. Посетено на 2014-07-25.
65. „Ханзин фестивал во Кингс Лин во 2009“. Окружен совет за Кингс Лин и Западен Норфолк. Архивирано од изворникот на 2010-05-13. Посетено на 23 август 2010.

Библиографија

• Dollinger, P (2000). The German Hansa. Routledge. стр. 341–3. ISBN 978-0-415-19073-2. Посетено на 30 April 2011.
• Nash, Elizabeth Gee (1929). The Hansa. ISBN 1-56619-867-4.
• Schulte Beerbühl, Margrit (2012). Networks of the Hanseatic League. Mainz: Institute of European History. Посетено на 24 January 2012.
• Thompson, James Westfall (1931). Economic and Social History of Europe in the Later Middle Ages (1300–1530). стр. 146–79. ASIN B000NX1CE2.

Надворешни врски

„Ханза“ на Ризницата ?

• 29. Меѓународни Денови на Ханза во Новгород
• 30. Меѓународни Денови на Ханза во Перну Архивирано на 18 јули 2010 г.
• Хронологија на Ханзата
• Градови на Ханзата во Холандија
• Мрежа на градови на Ханзата

Статијата „Ханза“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).