From Wikipedia, the free encyclopedia
Голема Мечка (латински: Ursa Major) — соѕвездие кое се наоѓа на северната полутопка,[1].чија поврзана митологија најверојатно датира од праисторијата. Неговото латинско име значи „Поголема Мечка“, разграничувајќи ја со блиската Мала Мечка (латински: Ursa Minor). [2] Во антиката, тоа било едно од оригиналните 48 соѕвездија наведени од Птоломеј во 2 век од нашата ера, потпирајќи се на претходните дела на грчките, египетските, вавилонските и асирските астрономи. [3] Денес е трето по големина од 88-те современи соѕвездија.
| лат. Ursa Major | |
 | |
| Кратенка | UMa |
|---|---|
| Генитивно | Ursae Majoris |
| Ректасцензија | 10.67 ч. |
| Деклинација | +55.38° |
| Површина | 1280 (°)² (3-то) |
| Главни ѕвезди | 7, 20 |
| Бајерови/Флемстидови ѕвезди | 93 |
| Ѕвезди со планети | 8 |
| Ѕвезди посјајни од 3,00m | 6 |
| Ѕвезди во полупречник од 10,00 пс (32,62 сг) | 12 |
| Најсјајна ѕвезда | ε UMa (Alioth) (1.7124m) |
| Најблиска ѕвезда | Lalande 21185 ( сг, пс) |
| Месјеови објекти | 7 |
| Метеорски дождови | Alpha Ursa Majorids Leonids-Ursids |
| Соседни соѕвездија | Змеј Жирафа Линкс Мал Лав Лав Береникина Коса Ловачки Кучиња Воловар |
| Видливо на ширина од +90° до −30°. Најдобро се гледа во 21:00 ч. во текот на месец април.  | |
Голема Мечка е првенствено позната по астеризмот на нејзините главни седум ѕвезди, кои меѓу другите имиња се нарекувале и „Голема Мечка“, „Запрежна Кола“ или „Плуг“. [4].Особено, ѕвездената конфигурација на Голема Мечка го имитира обликот на „Мала Мечка“. Две од нејзините ѕвезди, именувани Дубхе и Мерак (α Голема Мечка и β Голема Мечка), може да се користат како навигациски покажувач кон местото на сегашната северна полска ѕвезда, Северница во Мала Мечка.
Голема Мечка, заедно со астеризмите што ги содржи или се преклопува, е значајна за бројни светски култури, често како симбол на северот. Неговиот приказ на знамето на Алјаска е современ пример за таква симболика.
Голема Мечка е видлива во текот на годината од поголемиот дел од северната полутопка и се појавува околуполарно над средните северни широчини. Од јужните умерени географски широчини, главниот астеризам е невидлив, но сè уште може да се гледаат јужните делови на соѕвездието.
Голема Мечка зафаќа 1279,66 квадратни степени или 3,10% од вкупното небо, што го прави трето по големина соѕвездие. [5] Во 1930 година, Ежен Делпорт ги поставил своите официјални граници на соѕвездието на Меѓународиот астрономски сојуз (МАС), дефинирајќи го како 28-стран неправилен многуаголник. Во екваторијалниот координатен систем, соѕвездието се протега помеѓу координатите на ректасцензија од 08ч 08.3м и 14ч 29.0м и координатите на деклинација од +28,30° и +73,14°. [6] Голема Мечка се граничи со осум други соѕвездија: Змеј на север и североисток, Воловар на исток, Ловечки Кучиња на исток и југоисток, Береникина Коса на југоисток, Лав и Мал Лав на југ, Рис на југозапад и Жирафа на северозапад.ref>„Ursa Major“. The Editors of Encyclopaedia Britannica. Last Updated: May 26, 2023. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)</ref>. Кратенката од три букви соѕвездија „UMa“ била усвоена од Меѓународиот астрономски сојуз (МАС), во 1922 година. [7]
Линиите на седумте сјајни ѕвезди на Голема Мечка го формираат астеризмот познат како „ Голема Мечка“ во САД и Канада, додека во Обединетото Кралство се нарекува Плуг. [8] или (историски) Чарлсова запрежна кола. [9] Шест од седумте ѕвезди се со втора светлинска величина или повисока, и таа е една од најпознатите модели на небото. [10] [11] Како што кажуваат многу од неговите вообичаени имиња, се вели дека неговата форма наликува на црпалка, земјоделски плуг или запрежна кола. Во контекст на Голема Мечка, тие вообичаено се нацртани да ги претставуваат задните делови и опашката на Голема Мечка. Започнувајќи со делот „црпалка“ и проширувајќи се во насока на стрелките на часовникот (на исток на небото) низ рачката, овие ѕвезди се следните[12]:
Освен Дубхе и Алкаид, сите ѕвезди на Голема Мечка имаат сопствени движења кои се движат кон заедничка точка во Стрелец. Идентификувани се неколку други такви ѕвезди и заедно се нарекуваат Движечка група Голема Мечка.
Ѕвездите Мерак (β Голема Мечка) и Духбе (α Голема Мечка) се познати како „ѕвезди-покажувачи“ затоа што се корисни за пронаоѓање на Северница, позната и како Поларна Ѕвезда. Со привидно следење на линијата од Мерак преку Дубхе (1 единица) и продолжување за 5 единици, погледот ќе се спушти на Северница, што точно го означува вистинскиот север.
Друг астеризам што претставува три пара отпечатоци од газела што скока [17] е препознаен во арапската култура. Тоа е серија од три пара ѕвезди пронајдени по должина на јужната граница на соѕвездието. Од југоисток кон југозапад, „првиот скок“, кој се состои од ν и ξ Голема Мечка (Северна Алула и Јужна Алула, соодветно); „вториот скок“, кој ги содржи λ и μ Голема Мечка (Северна Танија и Јужна Танија); и „третиот скок“, кој ги содржи ι и κ Голема Мечка, (Северна Талита и Јужна Талита, соодветно).
W Голема Мечка е прототип на класа на контактни двојни променливи ѕвезди и се движи помеѓу 7,75 m и 8,48 m.
47 Голема Мечка е ѕвезда слична на Сонцето со систем од три планети. [18] 47 Голема Мечка b, откриена во 1996 година, орбитира на секои 1078 дена и е 2,53 пати поголема од јупитеровата маса. [19] 47 Голема Мечка c, откриена во 2001 година, орбитира на секои 2391 ден и е 0,54 пати поголема од јупитеровата маса. [20] 47 Голема Мечка, откриена во 2010 година, има неизвесен период, кој се наоѓа помеѓу 8907 и 19097 дена; таа е 1,64 пати поголема од јупитеровата маса. [21] Ѕвездата е со светлинска величина 5,0 и е оддалечена приближно 46 светлосни години од Земјата. [18]
Ѕвездата TYC 3429-697-1 (9ч 40м 44с 48° 14′ 2″ ), која се наоѓа на исток од θ Голема Мечка и југозападно од „Големата Кола“) е призната како државна ѕвезда на Делавер и неформално е позната како Делаверски дијамант. [22]
Неколку светли галаксии биле пронајдени во Голема Мечка, вклучувајќи го и парот Месје 81 (една од најсветлите галаксии на небото) и Месје 82 над главата на мечката и галаксијата Вртимушка (M101), спирала североисточно од Алкаид. Во ова соѕвездие се наоѓаат и спиралните галаксии Месје 108 и Месје 109. Светлата планетарна маглина Був (M97) може да се најде по дното на садот на Големата Мечка.
М81 е речиси спирална галаксија која се наоѓа на 11.8 милиони светлосни години од Земјата. Како и повеќето спирални галаксии, има јадро составено од стари ѕвезди, со краци исполнети со млади ѕвезди и маглини. Заедно со М82, тоа е дел од галактичкото јато најблиску до месната група.
М82 е речиси рабна галаксија која гравитационо комуницира со М81. Таа е најсветлата инфрацрвена галаксија на небото. [23] SN 2014J, привидна супернова од типот Ia, била забележана во M82 на 21 јануари 2014 година. [24]
М97, наречена и Був, е планетарна маглина која е оддалечена на 1.630 светлосни години од Земјата; има величина од приближно 10. Била откриена во 1781 година од страна на Пјер Мешен. [18]
М101, исто така наречена Вртимушка, е спирална галаксија која се наоѓа на 25 милиони светлосни години од Земјата. Била откриена од Пјер Мешен во 1781 година. Нејзините спирални краци имаат подрачја со екстензивна ѕвездообразба и имаат силни ултравиолетови зрачења. Има површински сјај од 7,5, што ја прави видлива и со двоглед и со телескоп, но не и со голо око. [25]
NGC 2787 е леќеста галаксија на растојание од 24 милиони светлосни години. За разлика од повеќето леќести галаксии, NGC 2787 има пречки во нејзиното средиште. Исто така, има ореол од збиени јата, што укажува на нејзината старост и релативна стабилност.
NGC 2950 е леќеста галаксија која се наоѓа на 60 милиони светлосни години од Земјата.
NGC 3000 е двојна ѕвезда и каталогизирана како тело од типот на маглина.
NGC 3079 е ѕвездена спирална галаксија која се наоѓа на 52 милиони светлосни години од Земјата. Во средината има структура во форма на потковица што укажува на присуство на супермасивна црна дупка. Самата структура е формирана од суперветрови од црна дупка.
NGC 3310 е уште една ѕвездена спирална галаксија која се наоѓа на 50 милиони светлосни години од Земјата. Нејзината светла бела боја е предизвикана од нејзината повисока од вообичаената стапка на ѕвездообразба, која започнала пред 100 милиони години по спојувањето. Иследувањата на оваа и други галаксии покажале дека нивната фаза на избувнување може да трае стотици милиони години, многу подолго отколку што претходно се претпоставувало.
NGC 4013 е спирална галаксија која се наоѓа на 55 милиони светлосни години од Земјата. Има истакнат прашлив појас и има неколку видливи области за ѕвездообразба.
I Цвики 18 е млада џуџеста галаксија на растојание од 45 милиони светлосни години. Како најмлада позната галаксија во видливиот универзум, I Цвики 18 е стара околу 4 милиони години, околу една илјада од староста на Сончевиот Систем. Таа е исполнета со области за ѕвездообразба кои создаваат многу топли, млади, сини ѕвезди со многу висока стапка.
Длабокото поле „Хабл“ се наоѓа североисточно од δ Голема Мечка.
HD 80606, ѕвезда слична на сонцето во двоен систем, орбитира околу заедничко средиште на гравитација со својот партнер, HD 80607; двете се разделени со 1.200 АУ во просек. Истражувањето спроведено во 2003 година покажало дека нејзината единствена планета, HD 80606 b е иден топол Јупитер, моделиран да се развие во нормална орбита околу 5 АЕ од своето сонце. Се предвидува дека планетата со 4 јупитерови маси на крајот ќе се пресели во кружна, подредена орбита преку механизмот Козај. Сепак, моментално се наоѓа на неверојатно ексцентрична орбита која се движи од приближно една астрономска единица на нејзината апсида и шест ѕвездени полупречници во периапсида. [31]
Голема Мечка е реконструирана како индоевропско соѕвездие. [32] Тоа било едно од 48-те соѕвездија наведени од астрономот Птоломеј од 2 век од нашата ера во неговиот Алмагест, кој го нарекол Arktos Megale. [б 1] Спомнато е од поети како Хомер, Спенсер, Шекспир, Тенисон, а исто така и од Федерико Гарсија Лорка, во „Песна за месечината“. [34] Древната финска поезија, исто така, се однесува на соѕвездието, и се појавува во сликата Ѕвездена ноќ над Рона од Винсент ван Гог . [35] [36] Може да се спомене во библиската книга на Јов, датирана помеѓу 7 и 4 век п.н.е., иако тоа често се оспорува. [37]
Соѕвездието Голема Мечка е идентификувано како мечка, обично женска, [38] од многу различни цивилизации. [39] Ова може да произлезе од заедничката усна традиција на митовите во „Вселенски Лов“ пред повеќе од 13.000 години. Користејќи статистички и филогенетски алатки, Џулиен де Хју ја реконструирал следната палеолитска состојба на приказната: „Постои животно кое е тревојад со рогови, вапит. Еден човек го гони овој копитар. Ловецот го пронаоѓа и животното, сеуште живо, се претвара во соѕвездие, формирајќи Голема Мечка“.
Во грчката митологија, Зевс (кралот на боговите, познат како Јупитер во римската митологија) копнее по една млада жена по име Калиста, нимфа на Артемида (кај Римјаните позната како Дијана). Љубоморната сопруга на Зевс, Хера (Јунона кај Римјаните) открива дека Калиста има син по име Аркас како резултат на нејзиното силување од Зевс и како казна ја претвора Калиста во мечка. [40] Калиста, додека е во форма на мечка, подоцна се среќава со нејзиниот син Аркас. Аркас за малку не ја убива мечката, но за да ја избегне трагедијата, Зевс ги турка и двајцата кон небото, Калиста како Голема Мечка и Арка како соѕвездието Воловар . Овидиј ја нарекол Големата Парасиска Мечка, бидејќи Калиста потекнува од Парасија во Аркадија, каде што се одвива приказната. [41]
Грчкиот поет Аратус го нарекол соѕвездието Хелик, („вртење“ или „извртување“), бидејќи се врти околу небесниот пол. Одисеја забележува дека тоа е единственото соѕвездие кое никогаш не тоне под хоризонтот и „се капе во брановите на океанот“, па затоа се користи како небесна наводна точка за навигација. [42] Се нарекува и „Wain“ или „Plaustrum“, латински збор што се однесува на запрежна кола. [43]
Во хиндуизмот, Голема Мечка е позната како Саптарши, секоја од ѕвездите претставува еден од Саптаришите или Седумте мудреци (Риши), т.е. Бхригу, Атри, Ангирас, Васишта, Пуластја, Пулаха и Крату. Фактот дека двете предни ѕвезди на соѕвездијата укажуваат на поларната ѕвезда се објаснува како благодет што му го дал Вишну на момчето мудрец Друва. [44]
Голема Мечка е една од ретките ѕвездени групи спомнати во Библијата (Јов 9:9 ; 38:32; - Орион и Плејадите се другите). Голема Мечка исто така била прикажана како мечка од Евреите. „Мечка“ била преведена како „Арктур“ во Вулгата и опстојувала во верзијата на Библијата на кралот Јаков.
Во Кина и Јапонија, Голема Мечка се нарекува „Северна Мечка“北斗 (кинески: běidǒu, јапонски: hokuto ), а во античко време, секоја од седумте ѕвезди имала специфично име, честопати самите доаѓаат од античка Кина:
Во шинтоизмот, седумте најголеми ѕвезди на Голема Мечка му припаѓаат на Аме-но-Минакануши, најстариот и најмоќниот од сите ками.
Во Јужна Кореја, соѕвездието се нарекува „седумте ѕвезди на северот“. Во поврзаниот мит, една вдовица со седум синови нашла утеха кај вдовец, но за да стигне до неговата куќа требало да помине преку поток. Седумте синови, сочувствителни на својата мајка, поставиле отскочни камења во реката. Нивната мајка, не знаејќи кој ги ставил камењата, ги благословила и кога умреле станале соѕвездие.
Ирокезите ги толкувале Алиот, Мизар и Алкаид како тројца ловци кои ја гонат Големата Мечка. Според една верзија на нивниот мит, првиот ловец (Алиот) носи лак и стрела за да ја удри мечката. Вториот ловец (Мизар) носи големо тенџере - ѕвездата Алкор - на рамо во кое ја готви мечката додека третиот ловец (Алкаид) влече куп огревно дрво за да запали оган под тенџерето.
Народот Лакота го нарекува соѕвездието Wičhákhiyuhapi, или „Голема Мечка“.
Народот Вампаноаг ја нарекувал Голема Мечка како „маска“, што значи „мечка“ според Томас Мортон во Нова Англија. [47]
Домородните Американци Васко-Вишрам го протолкувале соѕвездието како пет волци и две мечки кои Којотот ги оставил на небото. [48]
За нордиските пагани, Голема Мечка била позната како Óðins vagn, „Запрежна кола на Один“. Исто така Один е поетски наведен од Кенингите како vagna verr „чувар на запрежната кола“ или vagna rúni „доверлива запрежната кола“ [49]
На фински јазик, астеризмот понекогаш се нарекува со неговото старо финско име, Отава. Значењето на името е речиси заборавено на современиот фински; тоа значи лососов рибник . Древните Финци верувале дека мечката ( Ursus arctos) била спуштена на земјата во златна корпа кај Голема Мечка, и кога била убиена мечка, нејзината глава била поставена на дрво за да се дозволи духот на мечката да се врати во Големата Мечка.
На самиските јазици во Северна Европа, дел од соѕвездието (т.е. Голема Мечка без Дубхе и Мерак, е идентификуван како лак на големиот ловец Фавдна (ѕвездата Арктур). На главниот самиски јазик, севернолапонски, се нарекува Fávdnadávgi („Лакот на Фавдна“) или едноставно dávggát („Лакот“). Соѕвездието е истакнато во химната на Самите, која започнува со зборовите Guhkkin davvin dávggaid vuolde sabmá suolggai Sámieanan, што во превод значи „Далеку на север, под Лакот, земјата на Самите полека започнува да се гледа“. Лакот е важен дел од традиционалната нарација на Самите за ноќното небо, во која разни ловци се обидуваат да го бркаат Сарва, Големиот ирвас, големо соѕвездие кое зафаќа речиси половина од небото. Според легендата, Фавдна е подготвен да пука со лакот секоја вечер, но се двоуми затоа што може да ја удри Северница, што би предизвикало небото да се сруши и да стави крај на светот. [50]
На бурмански, Pucwan Tārā (ပုဇွန် တာရာ ) е име на соѕвездие кое содржи ѕвезди од главата и предните нозе на Голема Мечка; пуцван (ပုဇွန်) е општ термин за ракови, како што се ракчиња, краби, јастози итн.
На јавански, тоа е познато како „линтанг јонг“, што значи „соѕвездието Јонг “. Исто така, на малајски се нарекува "bintang jong". [51]
Во Теозофијата, се верува дека Седумте ѕвезди на Плејадите ја фокусираат духовната енергија на седумте зраци од Галактичкиот Логос до седумте ѕвезди на Голема Мечка, потоа до Сириус, потоа кон Сонцето, потоа кон богот на Земјата (Санат Кумара), и конечно преку седумте мајстори на седумте зраци до човечкиот род. [52]
Во европските ѕвездени карти, соѕвездието било прикажено со „квадратот“ на Голема Мечка што го формира телото на мечката и лнецот ѕвезди што ја формира „рачката“ на Мечка како долга опашка. Меѓутоа, мечките немаат долги опашки, а еврејските астрономи наместо тоа, ги сметале Алиот, Мизар и Алкаид за три младенчиња кои ја следат нивната мајка, додека домородните Американци ги гледале како тројца ловци.
Забележаниот автор на книги за деца Х.А. Реј, во неговата книга од 1952 година Ѕвездите: Нов начин да се видат, (ISBN 0-395-24830-2 ) имал поинаков астеризам на ум за Голема Мечка, кој наместо тоа ја имал сликата „мечка“ на соѕвездието ориентирана со Алкаид како врв на носот на мечката и „рачката“ на делот Голема Мечка на соѕвездието што го формира линиите на врвот на главата и вратот на мечката, наназад до рамото, што потенцијално ѝ дава подолга глава и врат на поларната мечка. [53]
Голема Мечка е исто така сликана како Ѕвезден плуг, ирското знаме на трудот, усвоено од Ирската граѓанска армија на Џејмс Коноли во 1916 година, што го прикажува соѕвездието на сина позадина; на државното знаме на Алјаскаи на варијанта на грбот на Шведска на Династијата Бернадот. Седумте ѕвезди на црвената позадина на знамето на автономсната заедница Мадрид, Шпанија, можеби се ѕвездите на астеризмот на Плуг (или на Мала Мечка). Истото може да се каже и за седумте ѕвезди на сликата во бордурната азура на грбот на Мадрид, главниот град на таа земја.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
