From Wikipedia, the free encyclopedia
Ny Fampiakarana an' i Maria any an-danitra, dia finoana katôlika izay milaza fa tsy maty sahala amin' ny be sy ny maro i Maria renin' i Jesoa fa niditra avy hatrany any amin' ny voninahitr' Andriamanitra, ka lazaina koa ho "fiakarana any an-danitra" izany
Tsy misy fototra avy amin' ny Baiboly ny finoana ny amin' ny fampiakarana an' i Maria any an-danitra nefa efa nisy ela tao amin' ny Lovam-pampianaran' ny Fiangonana tany Atsinanana sy tany Andrefana izay nankalaza azy nanomboka tamin' ny taonjato faha-8. Ny ahitana ny tantara momba ny fampiakaran' Maria dia ao amin' ireo soratra apôkrifa na pseodepigrafa: ny Fampiakarana an' i Maria dia miorina amin' ny fitantarana avy amina filazantsara apôkrifa, izay milaza fa, taorian' ny nahafatesany, ny vatan' i Maria dia nentin' ny anjely niakatra ho any an-danitra ary tafakambana tamin' ny fanahiny[1].
Ny Fiangonana tandrefana dia nandraikitra azy ho tenim-pinoana (na dôgma) tamin' ny taona 1950 (tamin' ny alalan' ny kônstitosiôna apôstôlika Munificentissimus Deus nataon' papa Pio XII). Io no fampiharana voalohany sady tokana ny tsy fetezan-dison' ny papa izay notapahina nandritra ny Kônsily Vatikàna I. Ny Fiangonana tatsinanana kosa dia tsy namaritra an' izany ho tenim-pinoana. "Torimason' ny Renin' Andriamanitra" no ilazan' ny Ôrtôdôksa an' izany fa tsy "Fampiakarana".
Ao amin' ny Eglizy Katôlika, ny Fampiakarana an' i Maria dia ankalazaina amin' ny fomba litorjika isaky ny 15 Aogositra ary matetika miaraka amin' ny filaharam-be.
Ny lovam-pampianarana prôtestanta dia tsy manaiky io famelabelarana ara-teôlôjia io izay mirona ho amin' ny fiheverana ho andriamanitra ny renin' i Jesoa (mariôlatria), araka ny filazan' izy ireo. Ho an' ny Loterana sy ny Anglikanina, ny 15 Aogositra dia mijanona ho fetin' i Maria, saingy tsy misy firesahana momba ny Fampiakarana an' i Maria. Ny datin' ny 15 Aogositra dia misy milaza fa fanokanana ny fiangonana voalohany natokana ho an' i Maria tao Jerosalema.
Tamin' ny 1 Novambra 1950 dia nofaritana ho tenim-pinoana tamin' ny alalan' ny kônstitosiôna apôstôlikan' i papa Pio XII atao hoe Munificentissimus Deus ny Fampiakarana an' i Maria, araka izao:
"Amin' ny alalan' ny fahefan' ny Tompontsika Jesoa-Kristy, sy ny olon-tsambatra apôstôly Piera sy Paoly, ary amin' ny alalan' ny Fahefanay manokana, dia tononinay sy ambaranay ary faritanay ho tenim-pinoana nambaran' Andriamanitra fa ny Renin' Andriamanitra tsy azon-keloka, i Maria Virjiny, rehefa nahatapitra ny zotram-piainany an-tany, dia nampakarina vatana sy fanahy any amin' ny voninahitry ny lanitra."
— Kônstitosiôna dôgmatika Munificentissimus Deus, § 44. Taorian' izany, ny kônstitosiôna dôgmatika Lumen Gentium tamin' ny Kônsily Vatikàna II tamin' ny taona 1964 dia nanao izao fanambaràna izao:
"Ary farany, ny Virjiny tsy azon-keloka, izay narovana amin' ny loton' ny fahotana tamin' ny fototra, hatramin' ny fiafaran' ny fiainany an-tany, dia nampakarina any amin' ny voninahitry ny lanitra fanahy sy vatana ary nasandratry ny Tompo ho Mpanjakavavin' izao rehetra izao izy mba hanahaka tanteraka ny Zanany, izay Tompo sy mpandresy ny fahotana sy ny fahafatesana."
— Kônstitosiôna dôgmatika Lumen Gentium momba ny Eglizy, § 59.
Ao amin' ny Fiangonana katôlika dia ankalazaina amin' ny fomba manetriketrika ny Fampiakarana an' i Maria Virjina isaky ny 15 Aogositra ka matetika dia marihina amin' ny fanaovana filaharam-be izany. Valo andro aorian' ny fankalazana ny Fampiakarana an' i Maria no ankalazana an' i Maria Mpanjaka, izany hoe amin' ny 22 Aogositra.
Mankalaza ny Torimason' ny Renin' Andriamanitra amin' ny 15 Aogositra, araka ny tetiandro joliana ny Fiangonana ôrtôdôksa ao amin' ny firenena sasany na araka ny tetiandro gregôriana ao amin' ny hafa. Izany Torimason' ny Renin' Andriamanitra izany dia ny fahafatesan' i Maria hodidinin' ny Apôstôly, sy ny fitsanganany ho velona, ary ny fanomezana voninahitra azy. Iray amin' ny fety lehibe roa ambin' ny folo izany ao amin' ny Fiangonana ôrtôdôksa sady laharana farany ao amin' ny tetiandro litorjika, ka ny fety voalohany amin' izany dia ny Fahaterahan' ny Virjiny. Ambara fa i Maria dia "nampakarin' Andriamanitra any amin' ny Fanjakan' ny Lanitr' i Kristy amin' ny fahafenoan' ny fisiany, ara-panahy sy ara-batana."
I Maria, araka ny lovantsofin' ny Fiangonana ôrtôdôksa, dia nampakarina any an-danitra tao amin' ny vatany, izany no atao hoe "Torimason' ny Renin' Andriamanitra", fa tsy "Fampiakarana" izay teny ampiasain' ny Fiangonana katôlika. Izany zava-nitranga izany dia heverina ho tandindon' ny fitsanganan' ny tena amin' ny maty, izay hitranga amin' ny fiavian' i Kristy fanindroany ety ambonin' ny tany, araka ny finoan' ny Ôrtôdôksa, araka izao fanazavan' ilay teôlôjiana atao hoe Vladimir Lossky izao: "Raha mbola nitoetra teto amin' izao tondolo izao izy [i Maria], raha nanaiky ny fepetran' ny fiainan' olombelona izy hatramin' ny fanekena ny fahafatesana, izany dia noho ny sitrapony tanteraka, izay nampisehoany ny kenosis (fanetren-tena) an-tsitrapon' ny Zanany. Nefa ny fahafatesana dia tsy nanana fahefana taminy: sahala amin' ny Zanany, nitsangana tamin' ny maty izy ary niakatra any an-danitra, izay hipôstazin' olombelona nanatanteraka ao aminy ny fara-fiafarana izay antony namoronana izao tontolo izao."
Manakaiky dia manakaiky ny fetin' ny Fampiakarana an' i Maria ao amin' ny Katôlika ny Torimason' ny Renin' Andriamanitra ao amin' ny Ôrtôdôksa nefa misy zavatra sasany mampiavaka azy. Izany fahasamihafana izany dia hita indrindra amin' ny fanakambanan' ny Fiangonana katôlika, ao amin' ny famaritany ny Fampiakarana ny Virjiny (araka ny hita eo ambony) ny tenim-pinoan' ny Fahatorontoronina tsy azon-keloka izay tsipahin' ny Fiangonana ôrtodôksa.
Araka ny lovam-pampianarana ôrtôdôksa, i Maria dia maty tokoa, noho ny maha olombelona mety maty azy, mifamatotra amin' ny fahasimban' ity izao tontolo izao ity, taorian' ny Fahalavoan' ny Olombelona (izay iraisany amin' ny olombelona rehetra), sady natsangan' ny Zanany tamin' ny maty amin' ny maha Renin' ny Fiainana azy: noho izany dia heverina ho mandray anjara amin' ny fiainana mandrakizay ao amin' ny Paradisa izy. Noho izany dia mitovy ny tsikera asetrin' ny Fiangonana ôrtôdôksa ny Fahatorontoronina tsy azon-keloka sy ny tenim-pinoan' ny Fampiakarana araka ny Fiangonana katôlika.
Etsy an-daniny, mifanohitra amin' ny finoan' ny Rain' ny Fiangonana (na Aban' ny Eglizy) ny fanambaràna ilay Renin' Andriamanitra Tena Masina ho "voaron' Andriamanitra tsy ho azon' ny fahotana tamin' ny fototra": izany dia fanaovana azy ho olombelona hafa noho ny zanak' olombelona, ka manafoana ny fahafahan' ny Maria Virjiny hiteny hoe "tsia", ka noho izany mahavery ny lanja ara-pamonjena anan' ny teny manaiky navaliny ny fanambaràn' ny anjely Gabriela ("Inty ny ankizivavin' ny Tompo ka aoka hotanteraka amiko izany araka ny Teninao"), (izay valian' ny Katôlika fa i Adama sy i Eva, na dia noforonina tsy nisy fahotana aza, dia nanam-pahafahana tsy hanaraka ny lalana natoron' Andriamanitra azy). Ny hoe afaka amin' ny fahotana tamin' ny fototra dia tsy manaisotra ny fananana safidy malalaka. Ary indrindra ny filazana an' i Maria Virjiny ho voaro amin' ny fahotana tamin' ny fototra, izany hoe efa voavonjy mialoha, dia toy ny filazana azy ho tsy takatry ny fahafatesana.
Mitsipaka ny fankalazana io Fampiakarana an' i Maria io ny fiangonana kristiana hafa. Mitsipaka azy io ny Prôtestanta noho izy tsy voalaza ao amin' ny boky heveriny ho hany avy amin' ny tsindrimandrin' Andriamanitra tokony hiresaka momba izany, dia ireo bokin' ny Testamenta Vaovao. Aminy dia fivavahana amin' i Maria (mariôlatria) izany ka sahala amin' ny fanompoan-tsampy.
Tsy mankalaza intsony ny Fampiakarana an' i Maria ny Fiangonana anglikana nanomboka tamin' ny taona 1549, nefa ny 15 Aogositra dia natokany hankalazana an' i Maria Virjina, tsy misy ifandraisany amin' ny nampiakarana azy any an-danitra.
Manao fankalazana ihany ny Anglikana sy ny Loterana nefa tsy milaza izany ho "Fampiakarana an' i Maria" fa "Fetin' i Maria" na "Andron' i Maria" fotsiny.
Talohan' ny hahatonga azy ho tenim-pinoana (na dôgma), ny Fampiakarana an' i Maria dia finoana niorina tamin' ny lovantsofin' ny Rain' ny Fiangonana (na Aban' ny Eglizy) fa tsy manam-pototra ao amin' ny Soratra Masina fantatra tamin' ny vanim-potoana voalohany nisian' ny Fiangonana kristiana. Tsy misy na dia kely aza ao amin' ny Testamenta Vaovao soratra milaza ny fiafaran' i Maria, ka lahatsoratra apôkrifa sy angano no nameno izany fahabangana izany.
Tamin' ny taonjato faha-4, i Efrema Siriana dia nilaza fa ny vatan-tenan' i Maria dia nitoetra tsy nisy fahasimbana taorian' ny fahafatesany, izany hoe tsy tratran' ny fahalovana vokatry ny fahafatesana. I Epifaniôsy avy any Salamisy dia nanolota petra-kevitra ny amin' izay mety niafaran' i Maria taorian' ny fahafatesany. Nanatsoa-kevitra izy fa tsy misy azo ambara ny amin' izany nefa nieritreritra izy fa mety misy olona hafa mahalala bebe kokoa ny amin' izany. Satria efa nisy ny lovantsofina voasoratra nanomboka tamin' ny taonjato faha-5, dia tokony efa nisy tamin' ny taonjato faha-4 izany.
Tany Andrefana, i Gregôrio avy any Tours no voalohany niresaka ny amin' izany, tamin' ny fiafaran' ny taonjato faha-6. Niankina tamin' ny amboaran-dahatsoratra apôkrifa atao hoe Transitus Mariæ, izay amin' ny ankapobeny momba ny taonjato faha-5. Izany vondron-dahatsoratra izany dia nantsoin' i Gelasio I tamin' ny taona 495-496 ho "tsy tokony hotazomina" satria apôkrifa, nefa ilay angon-dahatsoratra no noteneniny amin' izany fa tsy ilay finoana. Araka ity lovantsofina ity, i Maria dia nihaona tamin' ny anjely iray teo amin' ny Tendrombohitra Ôliva izay nanome azy ny sampana misy ravina avy amin' ny hazon' aina sady nanambara taminy ny hahafatesany tsy ho ela. Nody tany an-tranony i Maria ka nanambara ilay vaovao tamin' ny manodidina. Niverina amin' ny fomba mahagaga avy any amin' ny toerana nitoriany teny avy ny Apôstôly ka tonga nanodidina azy. Niseho voahodidin' anjely i Jesoa mba handray ny fanahin-dreniny, izay nampiandraiketiny ny arkanjely Mikaela (na Misely). Nalevin' ny Apôstôly teo am-pototry ny Tendrombohitra Ôliva ny vatan' i Maria. Andro vitsy taorian' izany dia niseho indray i Jesoa ka naka ny vatan' i Maria ho any am-paradisa ka tany no nikambana indray ny vatana sy ny fanahin' i Maria.
Tany Atsinanana, i Jôanesy avy any Damaskôsy (na Joany Damasena) dia nitatitra ny lovantsofin' ny Fiangonan' i Jerosalema ny amin' izany zavatra izany: araka ny filazany, i Jovenaly, eveka tany Jerosalema, dia nangatahan' ny emperora mivady, Markianôsy sy i Polkeria, ny vatan' i Maria nandritra ny Kônsilin' i Kalkedôna. Namaly i Jovenaly fa maty nohodidinin' ny Apôstôly, afa-tsy i Tômasy izay tratra aoriana, i Maria. Tamin' ny fahatongavany, andro vitsy taty aoriana, dia nangataka hijery ny fasana i Tômasy nefa foana ilay fasana rehefa nojerena: nilaza noho izany ny Apôstôly fa nakarina any an-danitra i Maria.
Misy lovantsofina hafa izay mitantara fa ny Fampiakarana an' i Maria dia niseho tao Efeso (na Efesôsy na Efezy), tao amin' ny trano izay fantatra ankehitriny amin' ny anarana hoe "tranon' i Maria Virjiny", niaraka tamin' ny Apôstôly Joany, izay nanankinan' i Kristy, teo amin' ny hazo fijaliana, ny fikarakarana an' i Maria. Ny firesahana ankolaka an' izany dia vao tamin' ny faramparan' ny taonjato faha-9, tao amin' ny soratanam-piraketana siriaka iray. Ny hany loharano hafa dia asan' ny mpanoratra siriaka telo tamin' ny taonjato faha-12 sy faha-13.
Ny fetin' ny Fampikarana an' i Maria dia nampidirin' ny eveka Kirilôsy avy any Aleksandria tamin' ny taonjato faha-5. Tamin' ny nampielezana ny fivavahana kristiana tany Eorôpa dia nisolo tsikelikely ilay fety rômana atao hoe Feriæ Augusti izay nankalazana ny fandresena maro azon' i Aogosto teo antenatenan' ny volana Aogositra ny Fampiakarana an' i Maria. Andro tsy fiasana ny andro maro nankalazana Feriæ Augusti ny tao amin' ny Empira Rômana iray manontolo.
Tamin' ny taonjato faha-6 dia nanorina ny fetin' ny Torimason' i Maria Virjiny isan-taona amin' ny 15 Aogositra i Maorikiôsy, emperora bizantina, izay toa nataony mba hahatsiarovana ny fitokanana ny fiangonana iray natokana ho an' i Maria Virjiny niakatra tany an-danitra.
Tamin' ny taona 1638, taorian' ny fakalazana fanambadiana tsy namokatra izay nisehoan' ny fahafahan-jaza, ny mpanjaka Louis XIII izay naniry hahazo mpandova dia natokana amin' ny fomba manetriketrika an' i Frantsa ho an' i Maria Virjiny, izay nomeny ny anarana hoe Fampiakarana (frantsay: Assomption) tamin' ny alalan' ny didy tao amin' ny Antenimieran' i Paris izay nomanina iray taona mialoha izay nampanaoviny ny vahoakany isaky ny 15 Aogositra, andro izay efa nankalazana ny fetin'ny Fampiakarana, nahitana filaharambe isaky ny paroasy. Teraka iray taona taorian' io i Louis XIV, ary lasa fety lehibe tany Frantsa ny Fampiakarana, araka ny fanirian' i Louis XIII.
Tamin' ny taona 1854, ny fanambaràna ny tenim-pinoan' ny Fahatorontoronina tsy azon-keloka dia niteraka fangatahana maro nataon' ny vahoaka tany Rôma mba hamaritana amin' ny fomba ôfisialy ny tenim-pinoan' ny Fampiakarana. Hatramin' ny taona 1854 ka hatramin' ny 1945 dia mpino miisa 8 tapitrisa no nanoratra mba hahatanteraka izany. Eveka niisa 1.332 sy pretra 83.000 ary relijiozy maro koa no nanao taratasy fangatahana. Noho ireo fangatahana miverimberina ireo dia nasain' ny papa Pio XII haneho ny heviny ny eveka katôlika maneran-tany. Ny 90 %n' ny eveka dia nanaiky ny hanaovana ny Fampiakarana ho tenim-pinoana fa ny 10 % ihany no nanontany tena ny amin' ny ilana ny fanaovana fanambaràna toy izany.
Tamin' ny 1 Nôvambra 1950, ny kônstitosiôna apôstôlika Munificentissimus Deus nosoratan' i Pio XII dia nandraikitra ity fety marialy ity, izay nankalazaina efa taonjato efatra ambin' ny folo, tamin' ny fanambaràna fa ny Fampiakarana dia tokony ho heverina ho tenim-pinoana avy amin' ny fanambaràn' Andriamanitra. I Maria, izay voaro tamin' ny fahotana tamin' ny fototra sady tsy nanao fahotana manokana, dia nakarina vatana sy fanahy amin' ny voninahitry ny lanitra, taorian' ny fahataperan' ny fiainany an-tany: araka ity tenim-pinoana ity dia tsy niandry ny fitsanganana amin' ny maty amin' ny andro farany ny vatan' i Maria.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
