I Simôna Petera na Simôna Piera dia iray amin' ny mpianatr' i Jesoa roa ambin' ny folo lahy. Hafohezina amin' ny hoe Petera na Piera fotsiny io anarana io matetika. Jiosy na Jody avy any Betsaida any Galilea i Petera. Teraka tokony tamin' ny manodidnna ny fiandohan' ny taonjato voalohany izy ary maty teo anelanelan' ny taona 64 sy 68 taor. J.K., angamba tao Rôma. Μpanjono no asany. Araka ny lovantsofina dia izy no nanoratra ny Epistily voalohany sy faharoan' i Petera. Ny lovantsofina katôlika koa dia manao azy ho ilay nanorina ny Eglizy katôlika voalohany sy papa voalohany.
Ny anarany
Ny hoe Petera dia fanagasiana ao amin' ny Baiboly prôtestanta malagasy ny hoe Peter amin' ny Baiboly anglisy. Ny hoe Piera dia fanagasiana ao amin' ny Baiboly katôlika malagasy ny hoe Pierre amin' ny Baiboly frantsay. Samy avy amin' ny teny latina hoe Petrus izay avy amin' ny teny grika hoe Petros na Petra izay samy midika hoe "vato" ireo anarana ireo. Io teny grika io dia fandikana ny teny arameana (na aramaika) hoe Kêphâ izay midika hoe "vato" sady iantsoana an' i Petera indraindray. Simôna na Simôna Barjôna na Bar-Jôna no tena anaran' i Petera, izay avy amin' ny hoe anarana hebreo hoe שמעון בר יונה / Simeon Bar-Yonah.
I Petera araka ny Baiboly
Araka ny Evanjely efatra
Araka ny voasoratra ao amin' ny Evanjelin' i Joany ao amin' ny Testamenta Vaovao, i Simôna Barjôna sy ireo rahalahiny, dia i Andrea sy i Filipo, dia avy any Betsaida[1]. Ireo Evanjely telo hafa dia tsy milaza ny tanàna niaviany nefa milaza ny nanao ny asa fivelomany tao Betsaida ao Kapernaomy (na Kafarnaomy): mpanjono teny amin' ny farihin' i Tiberiada (na Tiberiasy) tahaka ny rahalahiny izy. Tokony ho niteny arameana, izay teny nitaizana azy, sy hebreo, izay fiteny ao am-pivavahana, ary grika, izay fiteny fenti-mifanerasera amin' ny hafa firenena amin' ny varotra sy ny raharaha hafa, i Simôna Petera tao amin' ny faritra nisy azy izay nanjakan' i Filipo mpanapaka nandala ny kolontsaina grika sy rômana[2]. Tamin' ny nanambadiany, dia nonina tao amin' ny fianakaviam-badiny i Simôna tao amin' io tanàna io izay mety niaviany koa[3].
Ny tranon' ny fianakaviany dia mety natao fototra niaingan' ny asa nataon' i Jesoa (Mar. 1.29-39). Nanapa-kevitra nandao ny fianakaviany sy ny ankohonany i Petera sy i Andrea rahalahiny mba hanaraka an' i Jesoa rehefa niatso azy ireo hanaraka azy i Jesoa (Mat. 4.18) sady nanome an' i Simôna ny anarana hoe Kephas (Joa. 1.42; Mar. 3.16; Lio. 6.14; Mat. 16.18). Tsy mifanaraka ny Evanjely ny amin' ny zava-niseho niteraka io fanomezana anarana io[4]. Amin' ny mpianatra roa ambin' ny folo dia i Petera no voaresaka voalohany (Mar. 3.16; Asa 1.13). Matetika i Joany sy i Paoly dia miaiky ny lanjan' i Petera, nefa ny Evanjelin' i Joany dia miresaka voalohany an' i Andrea rahalahiny. I Simôna Petera dia nanambara ny finoany tamin' ny anaran' ireo apôstôly ny amin' ny maha Kristy an' i Jesoa (Mar. 8.29). Teo no nanomezan' i Jesoa azy ny anarana hoe Petera (Mat. 16.18-19).
I Petera dia nanatrika sady nandray anjara tamin' ny fanatanterahana fahagagana sy tamin' ny zava-niseho manan-danja indrindra teo amin' ny fiainan' i Jesoa, ohatra ny fandehanan' i Jesoa teny ambony rano (Mat. 14.28-31), ny fiovan-tarehy teo an-tendrombohitra, ny fisamborana an' i Jesoa, ny fitsarana azy ary ny fampijaliana azy. Araka ireo Evanjely dia lehilahy mafana fo sy entim-po i Petera, nefa indraindray koa dia be fisalasalana sy manao diso koa izy, nandao an' i Jesoa izy tamin' ny fotoana niatrehan' i Jesoa fijaliana na dia teo aza ny fahatokisana izay nasehon' i Petera talohan' io (Mar. 14.29). Nanenina mafy izy tamin' ny nandavany an' i Jesoa (Mar. 14.72).
Araka ny voalazan' ilay mpahay tantara atao hoe Simon Mimouni, "nisy fifanoherana niseho teo amin' i Jesoa sy i Petera", ohatra amin' izany ny fandavan' i Petera an' i Jesoa izay teterin' ny Evanjely efatra sy ny amin' ny nanaovan' i Jesoa azy hoe "Any ivohiko, ry Satana" (Mar. 8.33; Mat. 15.23) izay teny mafy tokoa[5].
Araka ilay mpahay tantara Géza Vermes, i Petera izay "nanolotra ny tenany manontolo ho an' i Jesoa, araka ny Evanjely fahefatra, dia vonona ny hampiasa sabatra mba hiarovany azy (Joa. 18.10). Nefa izany fanoloran-tenany izany dia tsy nisakana azy ho nanao ny fanaon' ny kanosa rehefa ningadona taminy ny fotoan' ny loza. Raha nanontanian' ny mpisorom-be teo an-davarangan' ny Tempoly izy dia nilaza fa tsy isan' ny mpianatr' i Jesoa, sady nianiana fa "tsy mahalala izany lehilahy izany", alohan' ny handosirany"[6].
Ao amin' ny Evanjelin' i Joany, i Petera, sahala amin' ny Andrea rahalahiny, dia mety samy mpianatr' i Joany mpanao batisa, talohan' ny hahalasa mpianatr' i Jesoa azy (Joa. 1.35-42). Ao amin' io Evanjely io koa dia miseho ho mifanohitra amin' ilay "mpianatra tian' i Jesoa indrindra", izay heverina fa i Joany zanak' i Zebedio, i Petera[5].
Tamin' ny fanambaràn' i Maria Magdalena fa foana ny fasan' i Jesoa, dia i Petera no niditra tao am-pasana ka dia namela azy hanao an' izany voalohany ilay "mpianatra tian' i Jesoa indridra"[7] (Joa. 20.1 sy ny manaraka; 21.7). Taorian' io dia nahazo tombony talohan' ny mpianatra hafa rehetra izy tamin' ny fisehoan' i Jesoa Kristy avy nitsangan-ko velona (1Kôr. 15.5).
Tamin' ny nisehoan' i Kristy farany tamin' ny mpianany, navelan' i Jesoa heloka tamin' ny nandavany azy ary naveriny ho mendrika ny hanatanteraka ny asa fanirahana ho mpiandry ny Fiangonana i Petera (Joa. 21.15-17).
Araka ny Asan' ny Apôstôly sy ny Epistilin' i Paoly
Ny Asan' ny Apôstôly dia maneho an' i Petera ho iray amin' ireo mpitarika malaza ny fiangonana kristiana voalohany. Taorian' ny Pentekôsta, izy no niteny sy nitory ny hafatra kristiana. Tamin' ny Kônsily natao tao Jerosalema (tokony ho tamin' ny taona 50), dia nomba ny hadraisana ny Jentilisa ho isan' ny Fiangonana izy na dia tsy hitandrina ny lalàn' i Mosesy toy ny famorana; nefa nonome tsiny azy i Paoly tamin' ny nandeferany ny fomba fijerin' ireo kristiana mpandala ny fomba jiosy tao amin' ny fiangonana notarihin' i Jakôba Ilay Marina, "rahalahin'ny Tompo", mpitarika ny fiangonana tao Jerosalema, izay mpitandrina voalohan' ny fiangonana kristiana (Asa 21.18) (jereo koa: Gal. 2.11-12).
Tamin' ny Kônsily natao tao Jerosalema dia mety ho nanova ny fomba fijeriny i Petera. Nanokatra ny ady hevitra tamin' ny fanohanana ny hevitr' i Paoly izay tsy nanery ny Kristiana jentilisa hitandrina lalàn' i Mosesy. I Jakôba Ilay Marina, lohan' ny fiangonana tao Jerosalema, dia namarana ny Kônsily tamin' ny fanekenana ny hevitr' i Petera sy i Paoly. Afaka tamin' ny tsy maintsy hitandremana ny fomba jiosy ny Kristiana jentilisa. Araka an' i Géza Vermes anefa, "mety ho andrana nataon' ny mpanoratra ny Asan' ny Apôstôly mba hanotofany ny hantsana misy teo amin' ireo olona nanana ny maha izy azy teo amin' ny Fiangonana (i Petera sy i Paoly), tamin' ny fanehoany an' i Petera ho ilay mpiaro ny tsy Jiosy". Ny tolo-kevitr' i Petera izay mety amin' ny Kristiana jentilisa, dia "mampiahiahy ara-tantara", "noho ny hevitr' i Petera nanomboka tao Antiôkia, sy noho izy manohy ny asa fanirahana azy eo anivon' ny Jiosy irery ihany, tsy izay va, araka ny fomba fitenin' i Paoly "apôstôlin' ny tsy voafora", no ilay "apôstôlin' ny voafora", no ilay apôstôlin' ny tsy voafora" (Gal. 2.7) ?[8].
Taorian' ny firesahana momba ny Kônsilin' i Jerosalema dia tsy niresaka momba an' i Petera intsony ny Asan' ny Apôstôly.
Ny soratra lazaina fa an' i Petera
Ny soratra kanônika
Ao amin' ny Testamenta Vaovao dia roa ny soratra lazaina fa nataon' i Petera, dia
Mitonon-tena ho "i Petera, ilay apôstôlin' i Jesoa Kristy" ny mpanoratra ao amin' ny anadalan-tsoratra voalohany ao amin' ny taratasy voalohahy, izay hamafisina ao amin' ny andian-teny hoe "vavolombelon' ny fijalian' i Kristy" (1Pet. 5.1), ary milaza tena ho "i Simôna Petera, mpanompo sy apôstôlin' i Jesoa Kristy" ny mpanoratra ilay taratasy faharoa (2Pet. 1.1). Araka an' i Géza Vermes dia "saika ny manam-pahaizana rehetra no mihevitra an' ireo epistily roa mitondra ny anarany ireo ho apôkrifa (na pseodepigrafa raha ny tena marina): voasoratra tamin' ny taona 100 taor. J.K. eo ho eo ny Epistily voalohany nosoratan' i Petera ary ny Epistily faharoa nosoratan' i Petera fara-fahahaingany dia tamin' ny taona 125 taor. J.K., na taorian' izany akory aza, izany hoe ireo lahatsoratra ireo dia nosoratana taorian' ny nahafatesan' ny apôstôly Simôna Petera. Izany dia tsy nanohintohina ny maha isan' ny kanôna ireo epistily roa ireo.
Ny soratra apôkrifa
Maro dia maro ireo soratra apôkrifa lazaina fa nosoratan' i Petera na miresaka ny aminy, nefa tsy noraisin' ny Fiangonana kristiana ho isan' ny kanônan' ny Baiboly, dia ireto:
- ny Asan' i Petera izay miafara, ao amin' ny dikan-teny nasiam-panamboarana, amin' ny hoe ny Fijalian' i Petera (atao hoe Pseodo-Lino);
Jereo koa:
- Apôstôly: Andrea - Bartôlômeo - Filipo - Jakôba zanak' i Alfeo - Jakôba zanak' i Zebedeo - Joany - Joda - Jodasy - Matio - Petera - Simôna Zelôta - Tômasy
Loharano
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
