Filius notarii qui anno 1529 mortuus erit, Ulysses in familia nobili sed pauperi educatus est. Bononiae mathematicam didicit: ibidem, deinde Brixiae, anno 1536 rationarius apud mercatores laboravit. Romae ad munus sibi idoneum quaerendum, sed vano. Inde cum peregrino aliquo per FranciamHispaniamque ad fanum S. Iacobi Compostellae pede profectus est. Ibi primam communionem perfecit ultraque ad S. Mariam Finis Terrae(gl) usque progressus est: unde tornò poi indietro, de se ait, per non poter andar più innanzi ("revenit quia pergere nequivit").[3]
Domi reditus litteris iuribusque in universitate Bononiensi, mox anno 1548 arti medicae apud Patavinos studuit: ubi anabaptistamCamillum Renatum audivit. Hac ratione haeresi inculpatus Romam iussu papae Pauli III anno insequenti commissus est. Ibi, libertate exeundi post pontificis mortem concessa, artes metropolitanas architecturamque et sculpturam assidue explorabat. Ex his peripetiis evenit opus primum, titulo "Delle statue antiche, che per tutta Roma in diversi luoghi e case si veggono"; Romae cognovit historicum Ioannem Tarchaniotam(it) qui, pseudonymo "Lucio Mauro", topographiam Romae exscribebat editoremque Iordanum Ziletti qui anno 1556Venetiis ambo opera in uno volumine divulgaverit. Orta sunt insuper studia botanica et zoologica: Bononiae enim anno 1549 Ulysses primum Lucam Ghinium cognovit;[4] Romae anno 1550 Hippolytum Salvianum incurrisse censetur, etiam fortasse Petrum BelloniumGulielmumque Rondeletium qui ibi medicus privatus cardinali Francisco Turnonio degebat.[5]
Ulysses iussu Iulii III novi papae (cui haud incognitus erat) cito absolutus est.[6] Bononiam reversus, studia botanica persecutus est. Philosophiam logicamque ab anno 1554, simplicia medicamenta (una cum Caesare Odoni) ab 1556 docuit; sed ab 1561, primus omnium lector philosophiae naturalis ordinarius, de fossilibus, plantis et animalibus professus est. Hortus simplicium Bononiensis eo suadente anno 1568 institutum est, praepositis Aldrovando et Odoni. Expeditiones praesertim botanicas per Italiam septentrionalem faciebat, inter quas illa ad montem Baldum anno 1554 a Francisco CalceolarioVeronensi ducta, comitantibus Aloysio Anguillara(it)Patavino et Andrea AlpagoBellunensi.[7]
Amicus Francisci Medicaei, plantarum in horto botanico Medicaeorum Pratolini elaborato catalogum confecit. Iacobus Ligotius pictor tam pro Aldrovando quam pro eodem Francisco naturalium rerum imagines designavit. Ulysses ab anno fere 1600, aliis negotiis relictis, ad divulgationem operum suorum encyclopaedicorum laboravit. Ita Ornithologia tribus voluminibus an anno 1599 usque in 1603, De animalibus insectis anno 1602 prodierunt; nihilominus maxima pars operum post mortem divulgata est. Herbarium sub forma horti sicci congessit, voluminibus quattuordecim ordinatum, quod hodie apud hortum botanicum Bononiensem servatur et imaginibus interretialibus perlegi potest.
1556: "Delle statue antiche, che per tutta Roma in diversi luoghi e case si veggono" in Lucio Mauro(it), Antichità de la città di Roma (Venetiis: Giordano Ziletti, 1556/1558) pp. 115-315 (editio aucta 1562 apud Google Books)
1574: Antidotarii Bononiensis, sive de usitata ratione componendorum miscendorumque medicamentorum epitometextus
1599-1603: Ornithologiae libri XII (Bononiae 1599-1603, 3 tomi; ultima editio Bononiae 1861) textus vol. 1vol. 2vol. 3
1602: De animalibus insectis libri VIItextus (ultima editio 1638)
1606: De reliquis animalibus exsanguinibus libri IV, post mortem eius editi; nempe de mollibus, crustaceis, testaceis, et zoophytistextus (ultima editio 1654)
1613 (Ioannes Cornelius Uterverius, Hieronymus Tamburinus, edd.): De piscibus libri V, et De cetis lib. unustextus
1621 (Ioannes Cornelius Uterverius, Thomas Dempsterus baro a Muresk, Hieronymus Tamburinus, edd.): Quadrupedum omnium bisulcorum historiatextus
1637 (Bartholomaeus Ambrosinus, ed.): De quadrupedibus digitatis viviparis libri tres, et De quadrupedibus digitatis oviparis libri duoTextus
1640 (Bartholomaeus Ambrosinus, ed.): Serpentum et draconum historiae libri duotextus
1642 (Bartholomaeus Ambrosinus, Marcus Antonius Bernia, edd.): Monstrorum historia cum paralipomenis historiae omnium animaliumtextus
1648 (Bartholomaeus Ambrosinus, ed.): Musaeum metallicum in libros IV distributumtextus
1648 (Ioannes Cornelius Uterverius, Marcus Antonius Bernia, edd.): De quadrupedibus solidipedibus volumen integrumtextus
1667 (Ovidius Montalbanus, ed.): Dendrologiae naturalis scilicet arborum historiae libri duo: sylva glandaria acinosumque pomariumtextus
Cardinali Rudolpho Pio(en), statuarum collectori, in libro suo placere studuerat, qui et ille fortasse absolutionem auctoris suaserit: vide Bentz (2012) pp. 981-982
Vitap. 7; de vero anno vide Giuliano Gliozzi, "Calzolari, Francesco" in Dizionario biografico degli Italiani (Romae: Treccani, 1974)
De piscibus, 1661
Editiones operum et documentorum
"Praefatio ad lectorem in librum de statuis" in Eliana Carrara, "La nascita della descrizione antiquaria" in Annali della Scuola Normale Superiore di Pisa ser. 4 no. 2 (1998)
Margaret Daly Davis, ed., Ulisse Aldrovandi: Tutte le statue antiche, che in Roma in diversi luoghi, e case particolari si veggono, raccolte e descritte per Ulisse Aldroandi, in Lucio Mauro, Le antichità della città di Roma (Venezia, 1562). Vol. 1: Enleitung und Volltext (Fontes: Quellen und Dokumente zur Kunst 1350–1750 = Sources and Documents for the History of Art 1350–1760 vol. 29. 2009) Textus
Giovanni Fantuzzi, Memorie della vita di Ulisse Aldrovandi ... Lettere scelte d'alcuni uomini illustri ad Ulisse Aldrovandi. Bononiae: Lelio dalla Volpe, 1774 Textus apud Internet Archive
Lodovico Frati, ed., "La vita di Ulisse Aldrovandi, scritta da lui medesimo" in A. Baldacci et al., Intorno alla vita e alle opere di Ulisse Aldrovandi. Studi (Bononiae, 1907) pp. 3-27 Textus; editio interretialis
Oreste Mattirolo, "Le lettere di Ulisse Aldrovandi a Francesco I e Ferdinando I Granduchi di Toscana e a Francesco Maria II Duca di Urbino tratte dall’Archivio di Stato di Firenze" in Memorie della Reale Accademia delle Scienze di Torino ser. 2 vol. 54 (1904) pp. 354-401
Eruditio recentior
A. Baldacci et al., Intorno alla vita e alle opere di Ulisse Aldrovandi. Studi. Bononiae, 1907 Textus
Mario Cermenati, "Ulisse Aldrovandi e l’America" in Annali di Botanica vol. 4 (1906) pp. 313-366
"Aldrovandi Ulisse" in Giovanni Fantuzzi, Notizie degli scrittori bolognesi vol. 1 (Bononiae, 1781) (pp. 165-190 apud Google Books)
E. W. Gudger, "The Five Great Naturalists of the Sixteenth Century: Belon, Rondelet, Salviani, Gesner and Aldrovandi: A Chapter in the History of Ichthyology" in Isis vol. 22 (1934) pp. 21-40 JSTOR
Giuseppe Olmi, L’inventario del mondo: catalogazione della natura e luoghi del sapere nella prima età moderna (Bononiae: Il Mulino, 1992) pp. 21-117 Textus
Ulysses Aldrovandus
Si plus cognoscere vis, vide etiam Herbarium Ulyssis Aldrovandi.
