រាជវង្សង្វៀន
From Wikipedia, the free encyclopedia
រាជវង្សង្វៀន ( Chữ Nôm : 茹阮Vietnamese: Nhà Nguyễn ; Chữ Hán : 阮朝Vietnamese: Nguyễn triều ) គឺជារាជវង្សវៀតណាមចុងក្រោយដែលគ្រប់គ្រងរដ្ឋវៀតណាមបង្រួបបង្រួមដោយឯករាជ្យពីឆ្នាំ១៨០២ ដល់ឆ្នាំ១៨៨៤ ។ ក្នុងអំឡុងពេលនៃអត្ថិភាពរបស់ខ្លួនចក្រភពនេះបានពង្រីកវាតទីទៅភាគខាងត្បូងសម័យទំនើបនៃប្រទេសវៀតណាម កម្ពុជានិងឡាវ តាមរយៈការបន្តនៃសង្គ្រាមណាំទៀងនិងសៀម-វៀតណាម អស់ជាច្រើនសតវត្ស។ បន្ទាប់ពីឆ្នាំ១៨៨៤ អធិរាជង្វៀនបានគ្រប់គ្រងដោយតែងតាំងជាប្រមុខរដ្ឋនៃ អាណាព្យាបាលបារាំង អាណ្ណាម និង តុងកឹង រហូតដល់ខែចុងក្រោយនៃសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ ក្រោយមកពួកគេបានគ្រប់គ្រងអាណាចក្រវៀតណាមរហូតដល់បដិវត្តន៍ខែសីហា ។
រដ្ឋដាយវៀត大越國 (១៨០២–១៨០៤) រដ្ឋវៀតណាម越南國 (១៨០៤–១៨៣៩; ១៩៤៥)រដ្ឋដាយណាម大南國 (១៨៣៩–១៩៤៥) | |||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
១៨០២–១៩៤៥ | |||||||||||||||||
ព្រះរាជភ្លេង: Đăng đàn cung ("The Emperor Mounts His Throne") | |||||||||||||||||
ការបែងចែកផ្នែករដ្ឋបាលនៃប្រទេសវៀតណាមក្នុងរជ្ជកាលស្តេចមិញម៉ាងឆ្នាំ(1838) ។ | |||||||||||||||||
ស្ថានភាព | {{#if: ប្រព័ន្ធអធិរាជខាងក្នុង នៅក្នុងចិន ដៃទន្លេ(១៨០២–១៨៨៤)[1][2]French protectorate (1884–1945)[3][4]Puppet state of the Empire of Japan (1945)[5][6] | ប្រព័ន្ធអធិរាជខាងក្នុង នៅក្នុងចិន ដៃទន្លេ(១៨០២–១៨៨៤)[1][7]French protectorate (1884–1945)[8][9]Puppet state of the Empire of Japan (1945)[5][6] |រាជាធិបតេយ្យ, អាណាព្យាបាល | ||||||||||||||||
ធានី | Phú Xuân (now Huế) 16°28′N 107°36′E | ||||||||||||||||
ភាសាផ្លូវការ | វៀតណាមVăn ngônFrench (from 1884) | ||||||||||||||||
សាសនា | State ideologies: Ruism, ព្រះពុទ្ធសាសនា Minority: Christianity, Folk religion, Hinduism, Islam, and Taoism | ||||||||||||||||
រដ្ឋាភិបាល | Absolute monarchy
| ||||||||||||||||
នីតិបញ្ញត្តិ | None (rule by decree) | ||||||||||||||||
20 July 1802 | |||||||||||||||||
- French invasion | 1 September 1858 | ||||||||||||||||
- End of independence | 25 August 1883 | ||||||||||||||||
- Protectorate Treaty | 6 June 1884 | ||||||||||||||||
- Claim independence from France | 11 March 1945 | ||||||||||||||||
ក្រឡាផ្ទៃ | |||||||||||||||||
1830 | 557000 គ.ម២ | ||||||||||||||||
ប្រជាជន | |||||||||||||||||
▪ 1830 | 10,500,000 | ||||||||||||||||
▪ 1858 | 12,031,000 | ||||||||||||||||
▪ 1890 | 14,752,000 | ||||||||||||||||
▪ 1942 | 25,552,000 | ||||||||||||||||
រូបិយវត្ថុ | Zinc and copper-alloy cash coins (denominated in phần, văn, mạch, and quán) Silver and gold cash coins and ingots (denominated in phân, nghi, tiền, and lạng / lượng) French Indochinese piastre (from 1885) | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
សព្វថ្ងៃជាផ្នែកនៃ | វៀតណាម ឡាវ ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចិន |
រាជវង្សង្វៀនភុកបានបង្កើតការគ្រប់គ្រងដោយសក្តិភូមិលើទឹកដីដ៏ច្រើនជា ម្ចាស់ង្វៀននៅសតវត្សទី១៦ មុនពេលកម្ចាត់រាជវង្សតៃសឺន និងបង្កើតការគ្រប់គ្រងរបស់ចក្រពត្តិនិយមរបស់ពួកគេនៅសតវត្សទី១៩ ។ ការគ្រប់គ្រងរាជវង្សបានចាប់ផ្តើមជាមួយនឹងស្តេចយ៉ាឡុងឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ១៨០២ បន្ទាប់ពីបញ្ចប់រាជវង្សតៃសឺន មុននេះ។ រាជវង្សង្វៀន ត្រូវបានបារាំងស្រូបយកជាបណ្តើរៗក្នុងរយៈពេលជាច្រើនទសវត្សរ៍ក្នុងពាក់កណ្តាលចុងនៃសតវត្សទី១៩ ដោយចាប់ផ្តើមដោយយុទ្ធនាការកូសាំងស៊ីន(កម្ពុជាក្រោម)ក្នុងឆ្នាំ១៨៥៨ ដែលនាំឱ្យមានការកាន់កាប់តំបន់ភាគខាងត្បូងនៃប្រទេសវៀតណាម។ ស៊េរីនៃសន្ធិសញ្ញាមិនស្មើគ្នាបានធ្វើតាម ទឹកដីដែលកាន់កាប់បានក្លាយទៅជាអាណានិគមរបស់បារាំង កូសាំងស៊ីននៅក្នុងសន្ធិសញ្ញាសៃហ្គនឆ្នាំ១៨៦២ ហើយសន្ធិសញ្ញាហឺ ឆ្នាំ ១៨៦៣ បានផ្តល់ឱ្យបារាំងនូវលទ្ធភាពចូលទៅកាន់កំពង់ផែវៀតណាម និងបង្កើនការគ្រប់គ្រងលើកិច្ចការបរទេសរបស់ខ្លួន។ ទីបំផុតសន្ធិសញ្ញា១៨៨៣ និង១៨៨៤ របស់ហឺ បានបែងចែកទឹកដីវៀតណាមដែលនៅសេសសល់ទៅជាអាណាព្យាបាលរបស់អណ្ណាម និងតុងកឹង ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ រាជវង្សង្វៀនភុក។ នៅឆ្នាំ១៨៨៧ កូសាំងស៊ីន(កម្ពុជាក្រោម) អាណ្ណាម តុងកឹង និងអាណាព្យាបាលបារាំងនៃកម្ពុជាត្រូវបានប្រមូលផ្តុំគ្នាបង្កើតជាឥណ្ឌូចិនបារាំង។
រាជវង្សង្វៀននៅតែជាអធិរាជផ្លូវការរបស់អាណ្ណាម និងតុងកឹងក្នុងឥណ្ឌូចិនរហូតដល់សង្គ្រាមលោកលើកទីពីរ។ ជប៉ុនបានកាន់កាប់ឥណ្ឌូចិនជាមួយនឹងការសហការរបស់បារាំងក្នុងឆ្នាំ១៩៤០ ប៉ុន្តែដោយសារសង្រ្គាមហាក់ដូចជាកាន់តែបាត់បង់នោះបានផ្តួលរំលំរដ្ឋបាលបារាំងនៅខែមីនា ឆ្នាំ១៩៤៥ ហើយបានប្រកាសឯករាជ្យសម្រាប់ប្រទេសដែលមានសមាសភាព។ ចក្រភពវៀតណាមក្រោមអធិរាជ បាវដាយ ជារដ្ឋអាយ៉ងជប៉ុនឯករាជ្យមួយក្នុងអំឡុងខែចុងក្រោយនៃសង្រ្គាម។ វាបានបញ្ចប់ជាមួយនឹងការដាក់រាជ្យរបស់ស្តេចបាវដាយ បន្ទាប់ពីការចុះចាញ់របស់ប្រទេសជប៉ុន និងបដិវត្តខែសីហា ដោយការប្រឆាំងអាណានិគមវៀតមិញក្នុងខែសីហា ឆ្នាំ១៩៤៥។ នេះបានបញ្ចប់ការគ្រប់គ្រងរយៈពេល ១៤៣ ឆ្នាំនៃរាជវង្សង្វៀន។