From Wikipedia, the free encyclopedia
Бәйдібек ауданы — Түркістан облысының орталық бөлігіндегі әкімшілік-аумақтық бөлік. Жерінің аумағы 7,2 мың км2 (облыс аумағының 6,1%-ын қамтиды). Орталығы - Шаян ауылы.[3]
| Қазақстан ауданы | |||
| Бәйдібек ауданы | |||
| |||
| Әкімшілігі | |||
|---|---|---|---|
| Облысы | |||
| Аудан орталығы | |||
| Ауылдық округтер саны |
11 | ||
| Ауыл саны |
50 | ||
| Әкімі |
Ерлан Зайыпұлы Нұрмаханов | ||
| Аудан әкімдігінің мекенжайы |
Шаян ауылы, Қарашаұлы көшесі, №51 | ||
| Тарихы мен географиясы | |||
| Координаттары |
43°02′06″ с. е. 69°22′33″ ш. б.43.03500° с. е. 69.37583° ш. б. (G) (O) (Я) | ||
| Құрылған уақыты |
1928 | ||
| Жер аумағы |
7,2 мың км² | ||
| Уақыт белдеуі | |||
| Тұрғындары | |||
| Тұрғыны |
48 893[1] адам (2023) | ||
| Ұлттық құрамы |
96,66% қазақтар | ||
| Сандық идентификаторлары | |||
| Автомобиль коды |
13 | ||
|
| |||
Қола дәуірі кезінде Қаратау жоталарының беткейлеріндегі тас бетіне салып қалдырған таңбалары мен археологиялық қазбалардың кезінде табылған заттар.
Басы Қаратау сілемдерінен басталатын, жағалауы кезінде қалың нумен көмкерілген Арыстанды, Бестоғай, Шаян, Сасық, Үлкен Бөген, Бала Бөген, Қошқарата, Боралдай өзендерінің бойлары ерте заманнан мәдениеті өркендеген, шаруашылығы өскен, елді мекендер, шағын қорғандар құрылысы дамыған алқап.
ХІІІ ғасырдың екінші онжылдығының соңында моңғол әскерлері Арыс өзенінің басына келіп тоқтап, одан кейін бір бөлігі Отырар қаласына қарай бет алғанда, 1219 жылдың қыркүйегінде Қостұра арасындағы асудан өтіп, Боралдай өзенінің жағасындағы шағын қаланы қоршаған екен. Сол кездің ескерткіші, «Үлкен Тұра» етегінен басталатын бір бастаудың суы жер асты арқылы қалаға келтірілген. Судың шығып жатқан жері қазір «Теректі әулие» деп аталады.
Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитетінің 1928 жылғы 3 қыркүйектегі қаулысымен Қазақстанда 13 округ пен 193 аудан құрылды. Сырдария округінде 21 аудан құрылса, соның ішінде Шаян болысы негізінде құрылған Шаян ауданы да бар еді.
1930 жылғы 23 шілдеде Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитетінің Округтерді жою туралы қаулысына сәйкес округтер жойылып, Қазақстанда іріленген 121 аудан құрылды. Осыған байланысты Шаян ауданы да таратылып, оның жері Арыс, Созақ, Түркістан және Талас аудандарына бөлініп берілді.
1933 жылғы 16 қазанда Қазақ АКСР Орталық Атқару Комитетінің шешіміне сәйкес Арыс, Талас, Түркістан, Жуалы аудандарынан 13 ауылдық кеңес біріктіріліп, Шаян ауданы қайта құрылды.
Шаян ауданы 1962 жылы таратылып, 1964 жылы қайтадан құрылып, аудан атауы Алғабас болып өзгертілді.
1996 жылғы 23 қазанда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен Алғабас ауданының аты Бәйдібек ауданы болып өзгертілді.
Солтүстігінде Созақ, батысында Сауран аудандарымен, оңтүстігінде Ордабасы, Сайрам, Түлкібас аудандарымен және Арыс қаласымен, шығысы мен солтүстік-шығысында Жамбыл облысының Сарысу, Талас, Жуалы аудандарымен шектеседі.
Бәйдібек ауданы жері Қаратау жотасының оңтүстік-батыс беткейінде, қырқалы жазықта жатыр. Оңтүстік-шығысын Боралдай жотасы, Үлкентұра тауы (1425 м) алып жатыр. Жер қойнауынан полиметалл кені (Байжансай), әктас, құрылыс материалдары барланған.
Климаты континенттік, қаңтар айының орташа температурасы -5-7°С, шілде айында 27-29°С. Жылдық жауын-шашын мөлшері ауданның батысында 170 мм, шығысында (Қаратау баурайында) 340 мм.
Бәйдібек ауданының жерінде Арыстанды-Қарабас желі қатты байқалады. Жел (жылдамдығына 30-35 м/с) қыста ауа температурасын -22°С-қа дейін суытады.
Аудан аумағынан Қаратау және Боралдай тауларынан басталатын Арыстанды, Сасық, Бөген, Шаян және Боралдай өзендері өтеді.
Ауданның оңтүстік-батыс бөлігі сұр топырақты, жусанды дала. Солтүстік-шығысындағы саздауытты, сұр топырақты өңірде бидайық, боз жусан, баялыш, күйреуік, шығысындағы таудың сұр-қоңыр топырағында Қаратау жусаны, нарқия, тағы басқа да шөптесіндер мен бұта аралас долана, тобылғы, жабайы алма, өрік, өзен бойларында тал, терек, жиде, қамыс өседі.
Жануарлар дүниесінен тауда арқар, елік, қасқыр, жазығында қоян, қарсақ, сарышұнақ, құстардан кекілік, бөдене, көкек, тағы басқа да құстар мекендейді.
Тұрғындары 54 030 адам (2019). Ұлттық құрамы: қазақтар (96,48%), күрдтер (2,70%), парсылар (0,29%), орыстар (0,18%), басқа ұлт өкілдері (0,36%).
50 елді мекен 11 ауылдық округке біріктірілген:
| Ауылдық округтері | 2009 | 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Ерлер 2009 | Ерлер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен | Әйелдер 2009 | Әйелдер 2021 | 2021 2009-ға пайызбен |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ағыбет ауылдық округі | 2855 | ▼2239 | 78,4 | 1438 | ▼1180 | 82,1 | 1417 | ▼1059 | 74,7 |
| Ақбастау ауылдық округі | 5045 | ▼4196 | 83,2 | 2573 | ▼2210 | 85,9 | 2472 | ▼1986 | 80,3 |
| Алғабас ауылдық округі | 4695 | ▼4140 | 88,2 | 2438 | ▼2203 | 90,4 | 2257 | ▼1937 | 85,8 |
| Алмалы ауылдық округі | 3145 | ▼2384 | 75,8 | 1589 | ▼1259 | 79,2 | 1556 | ▼1125 | 72,3 |
| Боралдай ауылдық округі | 10412 | ▼9335 | 89,7 | 5175 | ▼4747 | 91,7 | 5237 | ▼4588 | 87,6 |
| Борлысай ауылдық округі | 2815 | ▼2330 | 82,8 | 1478 | ▼1214 | 82,1 | 1337 | ▼1116 | 83,5 |
| Бөген ауылдық округі | 5221 | ▼4531 | 86,8 | 2688 | ▼2355 | 87,6 | 2533 | ▼2176 | 85,9 |
| Жамбыл ауылдық округі | 3056 | ▼3038 | 99,4 | 1535 | ▲1584 | 103,2 | 1521 | ▼1454 | 95,6 |
| Көктерек ауылдық округі | 2781 | ▼2357 | 84,8 | 1421 | ▼1240 | 87,3 | 1360 | ▼1117 | 82,1 |
| Мыңбұлақ ауылдық округі | 4469 | ▼3932 | 88 | 2269 | ▼2043 | 90 | 2200 | ▼1889 | 85,9 |
| Шаян ауылдық округі | 8510 | ▲9814 | 115,3 | 4204 | ▲4892 | 116,4 | 4306 | ▲4922 | 114,3 |
| ЖАЛПЫ САНЫ | 53004 | ▼48296 | 91,1 | 26808 | ▼24927 | 93 | 26196 | ▼23369 | 89,2 |
Қызыл көпір - 1886 жылы ескі ағаш көпірдің орнына салынған. Білікті инженерлік есеп бен құрылыс-монтаж жұмыстарының жоғарғы сапада атқарылуынан ғимараттың ұзақ уақыт сенімді жұмыс істеуіне мүмкіндік берді. Көпір 1970 жылдарға дейін қала аралық, жалпы одақтың маңызы бар автокөлік қатынасын қамтамасыз етті.[7]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
