ტამბორა
From Wikipedia, the free encyclopedia
ტამბორა ან ტომბორო (ინდონ. Tambora, Tomboro) — მოქმედი სტრატოვულკანი ინდონეზიაში, კუნძულ სუმბავაზე, რომელიც შედის მალაის არქიპელაგის მცირე ზონდის კუნძულების ჯგუფში. ტამბორა აგრეთვე ცნობილია როგორც შრეებრივი ვულკანი. კუნძული სუმბავა განლაგებულია იმ ადგილში, სადაც ოკეანური ქერქი მანტიაში იძირება, შესაბამისად, ვულკან ტამბორის ქვეშ იმყოფება სუბდუქციის აქტიური ზონა. ამან ვულკანის ზრდა განაპირობა, ასე რომ წარსულში მისი სიმაღლე 4300 მ აღწევდა,[3] რაც მას ერთ-ერთ ყველაზე მაღალ პიკად აქცევდა მალაის არქიპელაგში. ვულკანის შიგნით არსებული დიდი მაგმატური კამერა ივსებოდა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში მანამ, სანამ ვულკანურმა აქტივობამ თავისი სიძლიერით პიკს არ მიაღწია 1815 წლის აპრილში დაგვირგვინებული კოლოსალური ამოფრქვევით.[4]
ვიკიპედიის რედაქტორების გადაწყვეტილებით, სტატიას „ტამბორა“ მინიჭებული აქვს რჩეული სტატიის სტატუსი. ტამბორა ვიკიპედიის საუკეთესო სტატიების სიაშია. |
ტამბორა ინდონ. Tambora, Tomboro | |
---|---|
ტამბორის კალდერის საჰაერო ხედი, რომელიც ჩამოყალიბდა 1815 წლის უძლიერესი ამოფრქვევის შედეგად | |
კოორდინატები: 8°14′48″ ს. გ. 117°57′30″ ა. გ. | |
ქვეყანა | ინდონეზია |
ტერიტორიული ერთეული | სუმბავა მცირე ზონდის კუნძულები |
სიმაღლე | 2850 მ |
ტიპი | სტრატოვულკანი |
ასაკი | 57,000 წ. |
პირველი ასვლა | 1847 წელი (ჰენრიხ ცოლინგერი, 1815 წლის ცნობილი ამოფრქვევის შემდეგ) |
უმარტივესი მარშრუტი | სოფელი დორო-მბოჰა[1] |
ბოლო ამოფრქვევა | 1967 ± 20 წელი[2] |
სურათები ვიკისაწყობში |
სხვადასხვა წყაროების შესაბამისად, ამჟამინდელი ტამბორის სიმაღლე განსაზღვრულია 2850 და 2722 მ სიმაღლეებით.[5][6] 1947 წლისთვის ტამბორა იმყოფებოდა სოლფატარულ სტადიაში.[7] დღეისათვის აქტიურ მდგომარეობაშია.[8]
1815 წლის ამოფრქვევამ VEI-ის შკალით 7 ბალს მიაღწია, რაც უდრის ვულკან ტაუპოს გიგანტურ ამოფრქვევას, რომელიც მოხდა დაახლოებით ჩვენი წელთაღრიცხვის 180 წელს.[9] ამოფრქვეული მასალის მოცულობა 150-180 კუბურ კილომეტრს უდრიდა, ვულკან ტამბორის 1815 წლის ამოფრქვევა იქცა კაცობრიობის ისტორიაში უდიდეს ვულკანურ ამოფრქვევად.[10]
ვულკანის აფეთქების ხმა ისმოდა კუნძულ სუმატრაზე, რომელიც ტამბორიდან ჩრდილო-დასავლეთით 2000 კილომეტრში მდებარეობს. ვულკანურმა ფერფლმა მიაღწია ისეთ მოშორებულ კუნძულებსაც კი, როგორებიცაა კალიმანტანი, სულავესი, იავა, მოლუკი. დაღუპულთა რაოდენობამ 71 000 ადამიანი შეადგინა (კაცობრიობის ისტორიაში ვულკანის ამოფრქვევის შედეგად დაღუპულთა ყველაზე დიდი რაოდენობა), რომელთაგან 11 000-12 000 ადამიანი დაიღუპა უშუალოდ ამოფრქვევის პირდაპირი ზემოქმედებით,[9] ხოლო დანარჩენი — შიმშილისა და ავადმყოფობის შედეგად, რადგან ერუპტიულმა ამოვარდნებმა ადგილობრივ რეგიონში გაანადგურა სოფლის მეურნეობა.
დაღუპულთა ხშირად ციტირებადი რიცხვი 92 000 ადამიანი, როგორც ფიქრობენ, გადაჭარბებულია.[11] გარდა ამისა, ამოფრქვევის შედეგად, განადგურდა კუნძულ სუმბავის მოსახლეთა კულტურა და გადაგვარდა ტამბორული ენა — შესაძლოა, პაპუასური ენების ყველაზე უფრო ცნობილი დასავლური ენა.[12]
ამოფრქვევამ გამოიწვია გლობალური კლიმატური ანომალიები, მათ შორის ისეთი ფენომენი, როგორიცაა „ვულკანური ზამთარი“: არნახული დაბალი ტემპერატურების გამო 1816 წელი ცნობილი გახდა როგორც „წელიწადი ზაფხულის გარეშე“. უჩვეულო სიცივემ გამოიწვია კატასტროფული მოუსავლიანობა. 1817 წლის გაზაფხულზე ფასი მარცვლეულზე ათჯერ გაიზარდა, ხოლო მოსახლეობა შიმშილმა შეიპყრო. ათი ათასობით ევროპელი, რომელიც ჯერ კიდევ განიცდიდა ნაპოლეონური ომების შედეგს, ამერიკაში გადაიხვეწა.[9]
2004 წელს სუმბავაზე გათხრების შედეგად, არქეოლოგების ჯგუფმა აღმოაჩინა განვითარებული კულტურის ნარჩენები, რომელიც განადგურდა 1815 წლის ამოფრქვევის შედეგად. იგი დაძირულია პიროკლასტური დანალექების სამმეტრიანი ფენის ქვეშ.[13] გათხრების ადგილმა მიიღო სახელწოდება „აღმოსავლეთი პომპეი“, რამეთუ გათხრილი არტეფაქტები შემორჩა იმავე მდგომარეობაში, რომლებსაც ისინი 1815 წლისათვის იკავებდნენ.
2011 წლის აგვისტოში ვულკანის საშიშროების დონემ იმატა I დონიდან (საშიშროების ნორმალური დონე) მე-II დონემდე (ვულკანური აქტივობის გაძლიერებასთან დაკავშირებით). კალდერაში რეგისტრირებული იყო მიწისძვრები და კვამლის ამოტყორცნა.[14] 2011 წლის სექტემბერში საშიშროების დონემ კვლავ იმატა და მე-III დონეს მიაღწია, რაც უშუალოდ მიუთითებს ამოფრქვევის საშიშროებაზე.[15]