Samtök hernaðarandstæðinga

Samtök hernaðarandstæðinga (áður Samtök herstöðvaandstæðinga) eru íslensk félagasamtök sem eru þekkt fyrir áralanga baráttu fyrir brotthvarfi bandaríska hersins frá Íslandi. Samtökin berjast gegn hervaldi og ofbeldi sem leið til að leysa deilumál þjóða. Þau krefjast þess einnig að Ísland segi sig úr NATO. Hernaðarandstæðingar eru friðarsinnar og hafa barist gegn stuðningi íslenskra stjórnvalda við stríðsrekstur út um heim svo sem við stríðin í Írak, Afganistan og Líbíu. Einnig berjast þau fyrir banni við framleiðslu kjarnorkuvopna og gegn stuðningi Íslands við kjarnorkuvopnasefnu Bandaríkjanna og NATO.

Herstöðvaandstæðingar fagna brottför bandaríska setuluðsins frá Íslandi með heimsókn í herstöðina á Miðnesheiði 1. október 2006.

Sagan

Forverar Samtaka herstöðvaandstæðinga voru Þjóðvarnarflokkurinn og Andspyrnuhreyfing gegn her í landi, bæði stofnuð 1953 og Friðlýst land samtök rithöfunda og menntamanna formlega stofnuð í marz 1958, stóðu að fyrstu keflavíkurgöngunni 19/6/1960, sem er upphaf Samtaka hernámsandstæðinga, stofnuð 10. september 1960. Lengra aftur má rekja mótstöðu við inngöngu Íslands í NATO 1949 og varnarsamninginn sem gerður var við Bandaríkjamenn 1951. Samtök herstöðvaandstæðinga voru formlega stofnuð 1975 en höfðu í raun starfað síðan 1972. Þann 16. maí það ár var kosin „miðnefnd herstöðvaandstæðinga“ á fundi í Glæsibæ til minningar um Jóhannes úr Kötlum sem lést í apríl.^[1] Ástæða stofnunarinnar var meðal annars óánægja með vanefndir Vinstristjórnarinnar á því atriði stjórnarsáttmálans að endurskoða skyldi veru hersins á Íslandi. Mótmælagöngur sem farnar voru á árunum 1960-91 og nefndust Keflavíkurgöngur voru frægar um land allt. Meðal þjóðþekktra herstöðvaandstæðinga má nefna Einar Braga skáld, Jónas og Jón Múla Árnasyni, Ragnar Arnalds, fyrrverandi ráðherra, Böðvar Guðmundsson rithöfund, Jakobínu Sigurðardóttur, Vilborgu Dagbjartsdóttur skáld, Kjartan Ólafsson ritstjóra og Vigdísi Finnbogadóttur frv. forseta.

Mótmæli, slagorð og söngvar

Samtökin hafa staðið fyrir fjöldamótmælum gegn styrjöldum og hernaðarhyggju, m.a. gegn Íraksstríðinu og stríðsrekstri NATO í Afganistan og á Balkanskaga. Samtökin taka einnig þátt í hinni árlegu kertafleytingu á Reykjavíkurtjörn og víðar og Þorláksmessugöngu. Frægasta slagorð herstöðvaandstæðinga er "Ísland úr NATO, herinn burt" en ótal önnur slagorð og mótmælaköll hafa hljómað í aðgerðum. Mörg sönglög eru einnig helguð baráttunni s.s. Þú veist í hjarta þér (Þorsteinn Valdimarsson), Lofsöngur (Böðvar Guðmundsson), Segulstöðvarblús (Þórarinn Eldjárn/Bubbi), Sóleyjarkvæði (Jóhannes úr Kötlum/Pétur Pálsson). Samtökin hafa gefið út hljómplötur og diska með baráttusöngvum herstöðvaandstæðinga.

Baráttusöngvar herstöðvaandstæðinga. Forsíða bæklings með geisladiski sem SHA gáfu út 1999

• Þjóðhátíðarljóð 1974 (1974)
• Eitt verð ég að segja þér (1979)
• Hvað tefur þig bróðir? (1982)
• Baráttusöngvar fyrir friði og þjóðfrelsi (1999)
• Sóleyjarkvæði (2001)

Baráttusöngur SHA (viðlagið)

Ísland úr NATÓ, Ísland úr NATÓ,

Ísland úr NATÓ og herinn á brott

Látum kröfuna enduróma um landið allt

Ísland úr NATÓ og herinn á brott.

(Kristján Guðlaugsson/A.B. Patersen)

Dagfari

Dagfari Geymt 12 febrúar 2007 í Wayback Machine er tímarit og fréttabréf samtakanna. Útgáfa tímaritsins hefur verið óregluleg, en miðað er við að það komi út árlega. Þar birtast vandaðar greinar og umfjöllun um friðarmál og baráttu gegn hernaðaröflum, íslenskum sem erlendum. Fréttabréfið kemur að jafnaði út þrisvar til fjórum sinnum á ári í litlu broti, þar sem birtar eru fréttir og tilkynningar úr félagsstarfinu. Sögu Dagfara má rekja allt til ársins 1961, en þá hófu Samtök hernámsandstæðinga útgáfu blaðs með þessu heiti.

Nútíðin

Núverandi formaður samtakanna er Guttormur Þorsteinsson. Samtök hernaðarandstæðinga hafa aðsetur í Friðarhúsinu, Njálsgötu 87, 101 Reykjavík. Eftir brottför bandaríska herliðsins frá Íslandi þann 1. nóvember 2006 breyttu samtökin nafni sínu úr Samtök herstöðvaandstæðinga í Samtök hernaðarandstæðinga (26. nóvember 2006).

Keflavíkurgöngur o.fl. stóraðgerðir hernáms- og herstöðvaandstæðinga 1960-1991

Stefán Pálsson, fyrrum formaður Samtaka hernaðarandstæðinga, flytur ávarp fyrir utan sendiráð Bandaríkjanna í Reykjavík 18. ágúst 2007

• 1. Keflavíkurgangan, 19. júní 1960
• Þingvallafundurinn 10. sept. 1960, Samtök hernámsandstæðinga stofnuð
• 2. Keflavíkurgangan, 7. maí 1961
• Hvalfjarðargangan á Jónsmessu 1962
• 3. Keflavíkurgangan, 20. júní 1964
• 4. Keflavíkurgangan, 9. maí 1965
• Reykjavíkurganga 4. júní 1967
• 5. Keflavíkurgangan, 23. júní 1968
• Þjórsárdalsför, Samtök hernámsandstæðinga hætta 1969
• Herstöðvagangan 10. maí 1970
• Samtök herstöðvaandstæðinga (SHA) stofnuð 16. maí 1972
• Hafnarfjarðarganga 11. júní 1972
• Nixon-Pompidou mótmælin 31. maí 1973
• Aðgerðir á barmi Almannagjár 17. júní 1974
• Hliðum Keflavíkurflugvallar lokað 13. mars 1976
• 6. Keflavíkurgangan, “Keflavíkurgangan mikla”, 15. maí 1976
• Straumsvíkurganga 21. maí 1977
• 7. Keflavíkurgangan, 10. júní 1978
• Hvaleyrargangan 1979
• Rokk gegn her í Laugardalshöll 13. sept. 1980
• Þorláksmessuganga 23. des. 1980
• 8. Keflavíkurgangan, Friðargangan, 20. júní 1981
• Stokksnesganga 8.-9. ágúst 1981
• 9. Keflavíkurgangan, Friðargangan, 6. ágúst 1983
• Friðarpáskar 14.-23. apríl 1984
• Friðarganga á Langanesi og útifundur á Þórshöfn 7. júlí 1984
• Fjölþjóðleg ráðstefna Friðarsambands norðurhafa 24.-26. ágúst 1984
• Friðarbúðir í Keflavík og Hafnarfjarðarganga 5.-10. ágúst 1985
• Sendiráðsganga og kertafleyting á Reykjavíkurtjörn 5. ágúst 1986
• 10. Keflavíkurgangan, 6. júní 1987
• 11. Keflavíkurgangan, 10. ágúst 1991

Formenn miðnefndar SHA

Sex formenn SHA. Erling Ólafsson, Ingibjörg Haraldsdóttir,Sveinn Rúnar Hauksson, Árni Hjartarson, Auður Lilja Erlingsdóttir og Stefán Pálsson. Myndin var tekin á aðalfundi samtakanna í Friðarhúsi 2016

• Andri Ísaksson prófessor 1975-1976
• Vésteinn Ólason, prófessor 1976-1977
• Ásmundur Ásmundsson, verkfræðingur 1977-1979
• Sveinn Rúnar Hauksson, læknir 1979-1980
• Guðmundur Georgsson, læknir 1980
• Erling Ólafsson, kennari 1980-1981
• Pétur Reimarsson, efnaverkfræðingur 1981-1982
• Árni Hjartarson, jarðfræðingur 1982-1985
• Ingibjörg Haraldsdóttir, kennari 1985-1992
• Sigþrúður Gunnarsdóttir, bókmenntafræðingur 1992-1994
• Soffía Sigurðardóttir 1994-1995
• Enginn formaður 1995-1996
• Birna Þórðardóttir, blaðamaður 1996-1998
• Enginn formaður 1998-1999
• Stefán Pálsson, sagnfræðingur 1999-2000
• Sverrir Jakobsson, sagnfræðingur 2000-2001
• Stefán Pálsson, sagnfræðingur 2001-2015
• Auður Lilja Erlingsdóttir, stjórnmálafræðingur 2015-2018
• Guttormur Þorsteinsson, sagnfræðingur 2018-

Tilvísanir

1. „Fjöldaaðgerðir gegn hernum“, Þjóðviljinn, 3. júní 1972 (timarit.is)

Tenglar

• Vefur félagsins
• Herstöðvaandstæðingar - kúgaður meirihlutahópur?, grein eftir Árna Hjartarson á vefritinu Múrnum.