Sítrus

Sítrus (fræðiheiti: citrus) er ættkvísl blómstrandi trjáa og runna af glóaldinætt. Af plöntum í ættkvíslinni koma sítrusávextir, þar á meðal sítrónur, appelsínur, mandarínur, klementínur, skrápsítrónur, greip og límónur.

Sítrus
appelsínu (Citrus × sinensis ræktunarafbrigði)
Vísindaleg flokkun
Ríki: Jurtaríki (Plantae) Fylking: Dulfrævingar (Magnoliophyta) Flokkur: Tvíkímblöðungar (Magnoliopsida) Undirflokkur: Rosidae Ættbálkur: Sápuberjaættbálkur (Sapindales) Ætt: Glóaldinætt (Rutaceae) Undirætt: Aurantioideae Ættflokkur: Citreae Ættkvísl: Sítrus L.
Tegundir og blendingar
Mikilvægar tegundir: Citrus maxima – Pomelo Citrus medica – Skrápsítróna Citrus micrantha – Papeda Citrus reticulata – Mandarína Mikilvægir blendingar: Citrus × aurantiifolia – Límóna Citrus × aurantium – Citrus × latifolia – Citrus × limon – Sítróna Citrus × limonia – Rangpur (ávöxtur) Citrus × paradisi – Grapealdin Citrus × sinensis – Appelsína Citrus × tangerina – Tangerina
Samheiti
Eremocitrus Microcitrus

Saga

Á mismunandi tímum hafa sítrusplöntur verið taldar upprunnar frá Asíu, þar sem þær voru fyrst ræktaðar, Evrópu eða Flórída. En evrópskir sítrusar (svo sem Citrus × aurantium) komu upphaflega frá Indlandi á tímum Alexanders mikla, og "innfæddar" appelsínur Flórída komu með spænsku landvinningamönnunum,^[1][2] Sítrónur komu til Evrópu á tímum Rómaveldis.

Nafn

Ættkvíslarheitið kemur úr latínu þar sem það vísar til skrápsítrónunnar (C. medica) sem nefnist citron á ensku og latínu en nafnið náði svo yfir sítrónur og límónur síðar í norður-Evrópu, eða til lífviðar (Thuja). Það tengist fornu Grísku orði yfir Líbanon Sedrus, κέδρος (kédros). Það mun vera vegna líkinda á ilmi sítruslaufa og sedruslaufa.^[3]

List yfir sítrusávexti

Skrápsítrónur (Citrus medica) til sölu í Þýskalandi

Rautt Finger Lime (Citrus australasica), sjaldgæft góðgæti frá Ástralíu

Ættkvíslin Citrus er talin vera upprunnin í Suðaustur Asía. Fyrir áhrif manna voru fáar tegundir:

• Citrus crenatifolia – tegundarheiti óstaðfest, frá Sri Lanka.
• Citrus mangshanensis – tegundarheiti óstaðfest, frá Hunan-héraði, Kína.
• Citrus maxima – Pomelo (pummelo, shaddock), frá Malay-skaga.
• Citrus medica – Skrápsítróna frá Indlandi.
• Citrus reticulata – Mandarína, frá Kína.
• Citrus trifoliata – Trifoliate orange, frá Kóreu og nærliggjandi Kína (oft aðskilið sem Poncirus)
• Ástralskar sítrónur:
  • Citrus australasica – Australian Finger Lime
  • Citrus australis – Australian Round lime
  • Citrus glauca – Australian Desert Lime
  • Citrus garrawayae – Mount White Lime
  • Citrus gracilis – Kakadu Lime or Humpty Doo Lime
  • Citrus inodora – Russel River Lime
  • Citrus warburgiana – New Guinea Wild Lime
  • Citrus wintersii – Brown River Finger Lime
• Citrus japonica – Kumquats, frá Austur-Asíu yfir í Suðaustur-Asíu (stundum skipt upp í 4–5 Fortunella tegundir)
• Papeda, þar meðtalin:
  • Citrus halimii – limau kadangsa, limau kedut kera, frá Taílandi og Malaí-skaga
  • Citrus indica – Indian wild orange, frá Indlandi^[4]
  • Citrus macroptera frá Indókína og Melanesíu ^[4]
  • Citrus micrantha frá suður-Filippseyjum^[5]
  • "Khasi Papeda" – Citrus latipes frá Assam, Meghalaya, Burma^[4]

Blendingar og afbrigði

Sweetie eða Oroblanco er pomelo-grapealdins blendingur.

Etrog, eða skrápsítróna, en úr berki hennar er súkkat unnið en það er miðpunktur gyðingahátíðarinnar Sukkot.

Klementínur (Citrus ×clementina) hafa þynnra hýði en appelsínur.

Mikan (Citrus ×unshiu), einnig þekkt sem satsuma

Appelsínur (Citrus ×sinensis) eru notaðar í marga rétti. .

Þverskorin Odichukuthi lime.

Odichukuthi ávöxtur

Flokkað eftir foreldri. Þar sem hver blendingur er af að minnsta kosti tveimur foreldrategundum, þá eru þeir skráðir nokkrum sinnum.

Citrus maxima-afkomendur

• Amanatsu, natsumikan – Citrus ×natsudaidai (C. maxima × óþekkt)
• Cam sành – (C. reticulata × C. ×sinensis)
• Grapealdin – Citrus ×paradisi (C. maxima × C. ×sinensis)
• Imperial lemon – (C. ×limon × C. ×paradisi)
• Kinnow – (C. ×nobilis × C. ×deliciosa)
• Kiyomi – (C. ×sinensis × C. ×unshiu)
• Sítróna – Citrus ×limon (probably C. maxima × C. medica)
• Minneola tangelo – (C. reticulata × C. ×paradisi)
• Orangelo, Chironja – (C. ×paradisi × C. ×sinensis)
• Oroblanco, Sweetie – (C. maxima × C. ×paradisi)
• Appelsínur – Citrus ×sinensis (probably C. maxima × C. reticulata)
• Tangelo – Citrus ×tangelo (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
• Tangor – Citrus ×nobilis (C. reticulata × C. ×sinensis)
• Ugli – (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)

Citrus medica-'afkomendur'

• Buddha's hand – Citrus medica var. sarcodactylus, fingruð sítróna.
• Skrápsítrónu afbrigði með súru holdi – Diamante citron, Florentine citron, Greek citron og Balady citron
• Skrápsítrónu afbrigði með sætu holdi – Corsican citron og Moroccan citron.
• Etrog, hópur skrápsítrónuafbrigða.
• Fernandina – Citrus ×limonimedica (líklega (C. medica × C. maxima) × C. medica)
• Ponderosa lemon – (líklega (C. medica × C. maxima) × C. medica)
• Lemon – Citrus ×limon (líklega C. medica × C. maxima)
• Key lime, Mexican lime, Omani lime - Citrus ×aurantiifolia (C. medica × C. micrantha)
• Lumia - perulagaður sítrónu blendingur, (líklega C. medica x C. limon)
• Rhobs el Arsa - "brauð garðsins", Marokkóskur skrápsítrónu x sítrónublendingur.
• Yemenite citron – holdlaus skrápsítróna.

Citrus reticulata-'afkomendur'

• Bergamot orange – Citrus ×bergamia (C. limetta × C. ×aurantium)
• Bitter orange, Seville Orange – Citrus ×aurantium (C. maxima × C. reticulata)
• Blóðappelsína – Citrus ×sinensis afbrigði
• Calamondin, Calamansi – (Citrus reticulata × Citrus japonica)
• Cam sành – (C. reticulata × C. ×sinensis)
• Chinotto – Citrus ×aurantium var. myrtifolia or Citrus ×myrtifolia
• ChungGyun – Citrus reticulata
• Klementína – Citrus ×clementina
• Kleópötru Mandarína – Citrus ×reshni
• Siranui – Citrus reticulata cv. 'Dekopon' (ChungGyun × Ponkan)
• Daidai – Citrus ×aurantium var. daidai or Citrus ×daidai
• Grapealdin – Citrus ×paradisi (C. maxima × C. ×sinensis)
• Hermandina – Citrus reticulata cv. 'Hermandina'
• Imperial sítróna – ((C. maxima × C. medica) × C. ×paradisi)
• Kinnow, Wilking – (C. ×nobilis × C. ×deliciosa)
• Kiyomi – (C. sinensis × C. ×unshiu)
• Laraha – ''C. ×aurantium ssp. currassuviencis
• Miðjarðarhafs mandarína, – Citrus ×deliciosa
• Meyer sítróna, Valley Lemon – Citrus ×meyeri ((C. maxima × C. medica) × C. ×paradisi eða C. ×sinensis)
• Michal mandarína – Citrus reticulata cv. 'Michal'
• Mikan, Satsuma – Citrus ×unshiu
• Naartjie – (C. reticulata × C. nobilis)
• Nova mandarin, Clemenvilla
• Orangelo, Chironja – (C. ×paradisi × C. ×sinensis)
• Oroblanco, Sweetie – (C. maxima × C. ×paradisi)
• Ponkan – Citrus reticulata cv. 'Ponkan'
• Rangpur, Lemanderin, Mandarin Lime – Citrus ×limonia ((C. reticulata × C. maxima) × C. medica)
• Sweet orange – Citrus ×sinensis (probably C. maxima × C. reticulata)
• Tangelo – Citrus ×tangelo (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
• Tangerine – Citrus ×tangerina
• Tangor – Citrus ×nobilis (C. reticulata × C. ×sinensis)
• Ugli – (C. reticulata × C. maxima or C. ×paradisi)
• Yuzu – Citrus ×junos (C. reticulata × C. ×ichangensis)

Aðrar/Óstaðfest

• Alemow, Colo – Citrus ×macrophylla
• Djeruk limau – Citrus ×amblycarpa
• Gajanimma, Carabao Lime – Citrus ×pennivesiculata
• Hyuganatsu, Hyuganatsu pumelo – Citrus tamurana
• Ichang lemon, Ichang Papeda – Citrus ×ichangensis
• Imperial sítróna – (C. ×limon × C. ×paradisi)
• Iyokan, anadomikan – Citrus ×iyo
• Kabosu – Citrus ×sphaerocarpa
• Kaffir lime, makrut – Citrus ×hystrix
• Limetta, Sweet Lemon, Sweet Lime, mosambi – Citrus ×limetta
• [[{{{is}}}]] ^(fr) – Citrus ×limettioides Tanaka
• Odichukuthi – Citrus Odichukuthi
• Ougonkan – Citrus flaviculpus hort ex.Tanaka
• Persian lime, Tahiti Lime – Citrus ×latifolia
• Pompia – Citrus monstruosa, a nomen nudum
• Rough lemon – Citrus ×jambhiri Lush.
• Sakurajima komikan orange
• Shekwasha, Hirami Lemon, Taiwan Tangerine – Citrus ×depressa
• Shonan gold – (Ougonkan) Citrus flaviculpus hort ex. Tanaka × (Imamura unshiu), Citrus unshiu Marc
• Sudachi – Citrus ×sudachi
• Sunki, Suenkat – Citrus ×sunki
• Tachibana orange – Citrus ×tachibana (Mak.) Tanaka
• Volkamer lemon – Citrus ×volkameriana

Tilvísanir

1. University of South Florida: Fruit
   frá Valencíu.
2. History of the Citrus and Citrus Tree Growing in America
   M
3. Spiegel-Roy, Pinchas; Eliezer E. Goldschmidt (1996). Biology of Citrus. Cambridge University Press.^{[óvirkur tengill]}
4. GRIN. „Species list in GRIN for genus Citrus“. Taxonomy for Plants. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland: USDA, ARS, National Genetic Resources Program. Afrit af upprunalegu geymt þann janúar 20, 2009. Sótt Jan 6, 2011.
5. P. J. Wester (1915), „Citrus Fruits In The Philippines“, Philippine Agricultural Review, 8

Heimildir

• Effects of pollination on Citrus plants Geymt 25 febrúar 2017 í Wayback Machine Pollination of Citrus by Honey Bees
• Citrus Research and Education Center of IFAS (largest citrus research center in world)
• Citrus Variety Collection by the University of California Geymt 25 mars 2003 í Wayback Machine
• Citrus Geymt 28 maí 2010 í Wayback Machine (Mark Rieger, Professor of Horticulture, University of Georgia)
• Fundecitrus – Fund for Citrus Plant Protection Geymt 15 júní 2006 í Wayback Machine is an organization of citrus Brazilian producers and processors.
• Citrus – taxonomy Geymt 27 júní 2009 í Wayback Machine fruit anatomy at GeoChemBio
• Home Citrus Growers
• Citrus Variety Information Geymt 6 febrúar 2017 í Wayback Machine Season of Maturity • Seeds / Fruit Information • Fruit Size • Fruit and Tree Insight
• "The Citrus Route. China-Middle East-Spain-The Americas" Geymt 20 desember 2016 í Wayback Machine The history of citrus by Enrique García Ballesteros
• Porcher Michel H.; og fleiri (1995). „Multilingual Multiscript Plant Name Database (M.M.P.N.D)  – A Work in Progress“. School of Agriculture and Food Systems, Faculty of Land & Food Resources, The University of Melbourne. Australia.