From Wikipedia, the free encyclopedia
Germönsk mál er stærsti undirflokkur indóevrópskra mála. Meðal annarra tilheyra enska, þýska, hollenska og norrænu málin þessum flokki.
Germönsk tungumál | ||
---|---|---|
Ætt | Indóevrópskt | |
Frummál | Frumgermanska | |
Undirflokkar | Norðurgermönsk tungumál Vesturgermönsk tungumál Austurgermönsk tungumál (útdauð) | |
Tungumálakóðar | ||
ISO 639-2 | gem | |
ISO 639-5 | gem | |
Lönd þar sem germanskt mál er opinbert en ekki aðalmál |
Engar skriflegar heimildir um frumgermönsku eru til og þess vegna er málið óþekkt í dag. En með samanburði á ýmsum germönskum málum hefur málvísindamönnum tekist að endurskapa frumgermönsku að miklu leyti. Úr þessu frummáli tóku þau mál sem urðu að germönskum málum nútímans að þróast um sama leyti og germanskar þjóðir fóru að dreifast um Evrópu í kringum upphaf kristilegs tímatals.
Germönskum málum er oft skipt í norðurgermönsk eða norræn mál, austurgermönsk og vesturgermönsk. Öll austurgermönsk mál eru nú útdauð. Heimildir um þau er aðallega að finna í gotneskum biblíum; þekktust er svokölluð Silfurbiblía sem var skrifuð um árið 500 auk fjölda rúnasteina.
Elstu textar á germönsku máli (takmarkaðir þó) eru rúnaristur frá 3. öld e.Kr. sem sýna einungis mállýskumun. Elsta verulega heimildin er gotneska biblían.
Germönsku tungumálin eru venjulega rakin til hirðingja sem höfðust við milli Svartahafs og Kaspíahafs, en réðust inn til Evrópu og tóku yfir landsvæði sem var seinna kallað „Þýskaland“ af keltneskumælandi fólki.
Germönsk tungumál hafa nokkra eiginleika sem greina þau frá öðrum indóevrópskum tungumálum. Helstu einkenni þeirra eru:
Aðrir athyglisverðir eiginleikar eru:
Nokkrir fyrrnefndu eiginleikanna voru ekki til í frumgermönsku, en þróuðust seinna og breiddust út. Sem dæmi má nefna germanskt hljóðvarp og sagnorð í öðru sæti.
Germönsk tungumál eru misflókin hvað varðar beygingarendingar. Í íslensku og að hluta til í þýsku hafa margir beygingareiginleikar úr frumindóevrópsku varðveist. Önnur tungumál, eins og enska, sænska og afríkanska, eru orðin greinandi tungumál og því eru beygingarendingarnar færri.
Þessi grein þarfnast hreingerningar svo hún hæfi betur sem grein hér á Wikipediu. |
Heitin Germanía og Germanar eru talið hafa borist inn í latínu með skrifum Júlíusar Caesars. Talið er að hann hafi tekið þau úr gallísku þar sem þau merktu nágrannar. Það er líka hugsanlegt að orðið sé einfaldlega afbökun úr „hermann“, enda ljóst að stofnhljóðið hefur önghljóðast og helst hafi það verið hermenn fremur en verslunarmenn sem verið hafi á faraldsfæti í fornöld.
Með líkum hætti og Latverjar lögðu ekki undir sig alla Ítalíu í einum bita, heldur lögðu í fyrstu undir sig nokkurs konar stofnsvæði þaðan sem þeir dreifðust síðan, er stofnsvæði germönsku málanna í Evrópu áætlað vera Danmörk, Suður-Noregur & Svíþjóð og Norður-Þýskaland. Þaðan hafi málin dreifst í norður, suður, vestur og að minna leyti í austur. Vissar heimildir skilgreina stofnsvæðið enn þrengra, aðeins Danmörk (+ Slésvík & Holtsetaland); samkvæmt þeim var germanst tal einungis í Danmörku á öðru árþúsundi fyrir krist, en á fyrsta árþúsundi hafi þau breiðst út til suður Noregs & Svíþjóðar og Þýskalands & Hollands.
Fallbeygingar hafa einfaldast úr 8 föllum í 4. Þó má enn greina tækisfall (instrumentalis) í sumum elstu vestur-germönsku textunum. Ávarpsfall og nefnifall hafa fallið saman og staðarfall, tækisfall og sviptifall hafa fallið inn í þágufall. Sértæki orðarforðinn (orð sem ekki er að finna í öðrum indóevrópskum málum) er stór eða um þriðjungur, sem gæti bent til samlögunar við (eða tökuáhrifa frá) frumbyggjamál eða lengri aðskilnað frá öðrum indóevrópskum málum. Í þessum hópi eru orð eins og sjór, skip, bátur, sverð, skjöldur og hjálmur.[1]
Talið er að öll germönsk tungumál eigi rætur að rekja til frumgermönsku. Frummál þetta varð til undir áhrifum reglu Grimms og reglu Verners, líklegast á járnöld í Norður-Evrópu, eða um árið 500 f.Kr. Frumnorræna varð til á 2. öld e.Kr. og var hún þá mjög svipuð frumgermönsku.
Enska | Afríkanska | Danska | Hollenska | Færeyska | Þýska | Gotneska | Íslenska | Skoska | Sænska | Jiddíska | Ástralska |
Apple | Appel | Æble | Appel | Súrepli | Apfel | Aplus | Epli | Aiple | Äpple | עפּל (Epl) | Appyl |
Board | Bord | Bræt | Bord | Borð | Brett | Baúrd | Borð | Buird | Bord | ברעט (Bret) | Borð |
Book | Boek | Bog | Boek | Bók | Buch | Bóka | Bók | Beuk | Bok | בוך (Buḫ) | Bóka |
Breast | Bors | Bryst | Borst | Bróst | Brust | Brusts | Brjóst | Breest | Bröst | ברוסט (Brust) | Brésta |
Brown | Bruin | Brun | Bruin | Brúnt | Braun | Bruns | Brúnn | Broun | Brun | ברוין (broyn) | Brún |
Day | Dag | Dag | Dag | Dagur | Tag | Dags | Dagur | Day | Dag | טאָג (Tog) | Dah |
Die | Sterf | Dø | Sterven | Doyggja | Sterben | Diwan | Deyja | Dee | Dö | שטערבן (shterbn) | Déjy |
Enough | Genoeg | Nok | Genoeg | Nóg | Genug | Ga-nóhs | Nóg | Eneuch | Nog | גענוג (Genug) | Ynóh |
Give | Gee | Give | Geven | Geva | Geben | Giban | Gefa | Gie | Giva/Ge | געבן (Gebn) | Givy |
Glass | Glas | Glas | Glas | Glas | Glas | Glas | Gless | Glas | גלאָז (Gloz) | Glase | |
Gold | Goud | Guld | Goud | Gull | Gold | Gulþ | Gull | Gowd | Guld | גאָלד (Gold) | Guld |
Hand | Hand | Hånd | Hand | Hond | Hand | Handus | Hönd | Haund | Hand | האַנט (Hant) | Hand |
Head | Kop | Hoved | Hoofd/Kop | Høvd/Høvur | Haupt/Kopf | Háubiþ | Höfuð | Heid | Huvud | קאָפּ (Kop) | Huvðe |
High | Hoog | Høj | Hoog | Høg/ur | Hoch | Háuh | Hátt | Heich | Hög | הױך (Hoyḫ) | Háh |
Home | Heim | Hjem | Thuis | Heim | Heim | Háimóþ | Heim | Hame | Hem | הײם (Heym) | Hém |
Hook | Haak | Krog | Haak | Haken | Haken | Krókur | Heuk | Hake/Krok | האָקן (hokn) | Hóki | |
House | Huis | Hus | Huis | Hús | Haus | Hús | Hús | Hoose | Hus | הױז (Hoyz) | Húsa |
Many | Veel | Mange | Veel | Nógv | Mehrere | Manags | Margir | Mony | Många | Manih | |
Moon | Maan | Måne | Maan | Máni | Mond | Ména | Máni | Muin | Måne | Mána | |
Night | Nag | Nat | Nacht | Nátt | Nacht | Nahts | Nótt | Nicht | Natt | נאַכט (Naḫt) | Náht |
No | Nee | Nej | Nee | Nei | Nein (Nö) | Né | Nei | Nae | Nej | נײן (Neyn) | Nó |
Old | Oud | Gammel | Oud | Gamal/Gomul | Alt | Sineigs | Gamall/Gömul | Auld | Gammal | אַלט (Alt) | Ald |
One | Een | En | Een | Ein | Eins | Áins | Einn | Ane | En/ett | אײן (Eyn) | Án |
Ounce | Ons | Unse | Ons | Unze | Únsa | Unce | Uns | Uns | |||
Snow | Sneeu | Sne | Sneeuw | Kavi | Schnee | Snáiws | Snjór | Snaw | Snö | שנײ (Šney) | Snów |
Stone | Steen | Sten | Steen | Steinur | Stein | Stáins | Steinn | Stane | Sten | שטײן (Šteyn) | Stén |
That | Dat | Det | Dat | Hatta | Das | Þata | Það | That | Det | דאָס (Dos) | Þat |
Two | Twee | To | Twee | Tveir | Zwei | Twái | Tveir | Twa | Två | צװײ (Ẓvey) | Twó |
Who | Wie | Hvem | Wie | Hvør | Wer | Has | Hver | Wha | Vem | װער (Ver) | Hwú |
Worm; Maggot | Wurm | Orm | Worm | Ormur | Wurm; Made | Maþa | Ormur, Maðkur | Wirm | Orm, Mask | װאָרעם (Vorem) | Wormi |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.