Francia di Vichy

Francia di Vichy, Vichy-rejimo, guvernerio di Vichy o simple Vichy esis la nomo kreita por identifikar la guvernerio establisita en l'urbo di Vichy dal marshalo Philippe Pétain, qua kunlaboris kun nacional-socialista Germania pos l'invado di Paris e la signato di un armistico kun Germani ye la 22ma di junio 1940.

{{{Nomo}}}
État français
1940 til 1945
[[{{{Preexisto}}}]] {{{Nomo}}} [[{{{Posexisto}}}]]
[[Arkivo:{{{Flagooblazono}}}|140px]]
{{{Informo}}}
Nacionala devizo:
{{{Devizo}}}
Nacionala himno:
{{{Himno}}}
[[File:{{{Audio_ligilo}}}]]
{{{Imajo_informo}}}
Urbi
Chefurbo:	Vichy
· {{{TituloChefurbo2}}}:	{{{Chefurbo2}}}
Linguo
Oficala linguo:	[[{{{Oficala_linguo}}}]]
Lingui
Oficala lingui:	Franca
Regionala linguo:	{{{Regionala_linguo}}}
Regionala lingui:	{{{Regionala_lingui}}}
Guvernerio
Tipi:	autoritatema stato
· chefo di stato:	Philippe Pétain (en povo til fino dil rejimo)
· [[{{{Nomo_listo_chefo_guverno}}}|{{{Titulo_chefo_guverno}}}]]:	{{{Unesma_chefo_guverno}}}
Guberniestro:	{{{Guberniestro}}}
Legifantaro:	[[{{{Legifantaro}}}]]
Historio
· {{{Historio}}}:	{{{Historio_dato}}}
· {{{Historio2}}}:	{{{Historio2_dato}}}
· {{{Historio3}}}:	{{{Historio3_dato}}}
· {{{Historio4}}}:	{{{Historio4_dato}}}
· {{{Historio5}}}:	{{{Historio5_dato}}}
Surfaco
· Entote:	(sen informo) km² (1941)
Habitanti
· Entote:	(sen informo) (1941)
Denseso di habitantaro:	{{{Denseso di habitantaro2}}} hab./km²
Valuto:	Franko
· Abreviuro:	{{{Abreviuro}}}
· Simbolo:	{{{Simbolo}}}
Religio:	{{{Religio}}}
Religii:	katolikismo
Nune parto di:	{{{Nunepartodi}}}
Kauzo di la fino:	liberigo di Francia

Pétain establisis lua guvernerio en Vichy, urbo en la centro di Francia. Paris duris esar l'oficala chef-urbo di la lando, e Pétain intencis riestablisar l'administrerio en ta urbo kande esus posibla. Malgre ke il nomizis "libera zono" (zone libre) la regiono administrita da ilu (centro e sudo di Francia, ecepte la westala litoro til la frontiero kun Hispania) il adopis autoritatema rejimo e kunlaboris kun rasala politiki de nacional-socialisti.

Pos finar la duesma mondomilito granda parto di la chefi di la Francia di Vichy enkarcerigesis, judiciesis pro trahizo e mortigesis. Pétain anke recevis verdikto pri mortopuniso, pose modifikita por dumviva enkarcerigo.

Origino dil rejimo

Ye la 10ma di mayo 1940 Nacional-socialista Germania komencis frontal atako kontre Francia. Sen preparo por rezistar kontre la intens atako per tanki ed avioni en un regiono ube ne existis la Maginot-lineo, en poka dii divenis klara ke militarala fiasko di Francia esis proxima^[1]. Membri di Franca guvernerio e de l'armeo debatis pri quale facar: chefministro Paul Reynaud e kelka militestri defensis l'ideo pri transferar la chef-urbo di Francia provizore por la nordo di Afrika e durar la milito kun Franca mar-armeo e kun la moyeni de Franca kolonii, dum ke marshalo Philippe Pétain, anciena heroo di Francia dum l'unesma mondomilito e lore vicechefministro defensis urjanta fino dil militado^[2]. En un monato, Germana trupi sucesoze atingis Paris, okupita ye la 14ma di junio^[3]

Ye la 16ma di junio Paul Reynaud renuncis, e lore prezidanto Albert Lebrun indikis Pétain kom chefministro. Pétain blamis la guverni di la Triesma Republiko por la vinkeso di Francia. Ye la 22ma di junio Pétain signatis armistico kun la Germani en la sama charioto di treno en ke l'armistico inter vinkinta Francia e vinkita Germana imperio signatabis en 1918, pos l'unesma mondomilito. Ante, ye la 10ma di junio altra armistico signatesis kun Italia.

L'armistico dividis Francia en du zoni: l'okupita Francia an la nordo e l'estala litoro til la frontiero kun Hispania, e la ne-okupita Francia centre e sude de la lando. Francia anke pagis la spensi por mantenar 300.000 Germana soldati en lua teritorio, e aceptis divenar responsebla por preventar l'eskapo di Franca civitani vers l'exilo.

La Triesma Republiko finis oficale ye la 10ma di julio 1940, kande Pétain establisis guvernerio kun sideyo en Vichy, urbo an la centro-sudo di Francia. Diferanta de altra kunlaboranta rejimi, Pétain asumis povo kun parlamentala suporto: de la deputati, 569 votis favorebla pri remplasar Lebrun e dissolvar la triesma republiko, 80 votis kontre e 20 abstenis. La parlamento anke donis povo a Pétain por skribar nova konstituco^[4]. Ye la 10ma di julio Pétain divenis chefo di Franca Stato (État français) kun sideyo en Vichy. Pierre Laval divenis la chefministro dil rejimo.

La vivo dum la rejimo e la kunlaboro kun Germania

Pétain manupresas Hitler.

Pétain kunlaboris kun nacional-socialisti por mantenar la paco e preventar l'invado dil sudo di Francia. Quankam ilu nomizis "libera zono" (zone libre) la regiono qua il administris (centro e sudo di Francia, ecepte la westala litoro til la frontiero kun Hispania) il adoptis autoritatema rejimo e kunlaboris kun rasala politiki del nacional-socialisti. Exemple 76.000 judi deportesis e mortigesis en koncentreyi^[5]. De julio til agosto 1940 cirkume 15.000 personi, la di qui maxim multa judi, perdis Franca civitaneso^[6].

Ye la 30ma di oktobro 1940 Pétain deklaris per radiotransmiso: "Me eniras hodie en la voyo di la kunlaboreso..."^[7], ed ye la 22ma di junio 1942 Pierre Laval deklaris ke ilu deziris "la triumfo di Germania". La kompozuro di la guvernerio di Vichy esis mixita: Pétain ed altri esis reaktemi qui blamis la Triesma Republiko, note la socialisti quale Léon Blum, por la fiasko en la milito. Altri, exemple Joseph Darnand, esis antisemidi. Kelka Franci anke aceptis la kunlaboreso, ed exemple divenis membri di SS o kombatis kontre Sovietiani en la Légion des Volontaires.

La rejimo emfazis la patriarkala familio e rezervis sekundara rolo por mulieri. La rejimo opozis l'aborto e la kontrolo di naski.

Diplomacala relati kun altra nacioni

• Usa probis preventar l'eniro di la Francia di Vichy en la milito alonge Germania, e pro to mantenis kompleta diplomacala relati kun la rejimo di Pétain. Ol sendis admiralo William D. Leahy kom ambasadisto en Francia.
• Sovietia anke mantenis diplomacala relati kun la rejimo di Pétain til la 30ma di junio 1941. Ta relati suspensesis kande la Francia di Vichy deklaris suporto a l'Operaco Barbarossa.
• Kanada mantenis diplomacala relati kun Francia pro Britaniana postulo e por ne afektar la sentivesi di Franca parolanti en Kanada, til novembro 1942.
• Australia anke mantenis diplomacala relati kun la Francia di Vichy til la fino dil rejimo, e pos mantenis diplomacala relati kun Libera Francia.
• Unionita Rejio atakis Franca mar-armeo en Mers-el-Kebir nemediate pos la kapitulaco ye la 22ma di junio 1940, e kom rezulto 1.297 navani mortis. La Francia di Vichy ruptis diplomacala relati kun Unionita Rejio.

La rezisto e la Forci di Libera Francia

Standardo di Libera Francia.

Multa Franci ne aceptis German invado e la kunlaboreso da Pétain. Generalo Charles de Gaulle, exiliita en London, kunvokis Franci rezistar kontre Germani. La rezisto-grupi (la Résistance) agis en Franca teritorio okupita da Germani ed ank en la Francia di Vichy. En rurala zoni, li divenis konocita kom maquis. La rezisteri uzis gerilera* ataki kontre Germana trupi, e sabotis sistemi di telekomuniko, energio e transporto por desfaciligar la movado e riorganizo di Germani e dil administro di la Francia di Vichy. Li anke informis Westala Federiti (note Unionita Rejio ed Usa) pri la defenso-sistemi kreita dal Germani en Franca litoro. Pos la desembarki en Dunkerque ed en Provenco la forci di Libera Francia riorganizesis plu formale. On kalkulas ke cirkume 100.000 personi partoprenis en ol.

En l'Unionita Rejio mili di Franca soldati qui eskapis tra Dunkerque formacis la Forci di Libera Francia. Li facis mult ataki kontre la forci de la Francia di Vichy en la kolonii di nordal Afrika ed en Siria. Pos la desembarki en Dunkerque e Provenco, li atakis la trupi de nacional-socialista Germania en Franca teritorio ed en altra landi.

Invado da nacional-socialisti

Pos desembarki di trupi de Westala Federiti en la nordo di Afrika ye la 8ma di novembro 1942 kun l'enkarcerigo dil generalo Alphonse Juin e dil admiralo François Darlan, Hitler desquietesis pri un atako kontre la sudo di Francia. Pos konversi kun Pierre Laval, Hitler imperis l'okupeso di Korsika til la 11ma di novembro e di Francia til la sequanta dio. Dum la nokto di la 10ma di novembro Italiana trupi okupis Azur-rivo, ed ye la 11ma di novembro Germana trupi atingis Mediteraneo. L'armeo di Vichy probis defensar la portuo di Toulon, ma kande recevis ordeni por dispersar, li kapitulacis. Tamen, oficiri de Franca mar-armeo havis suficanta tempo por destruktar 38 surfaca navi e 20 submara navi ante ke la nacional-socialisti povis uzar ol. Quankam Germana oficiri esis deceptita kun la perdajo di navi, Hitler konsideris l'elimino di Franca mar-armeo "suceso"^[8].

Samatempe kam eventis German invado di Francia da nacional-socialisti, Usana generalo Dwight D. Eisenhower imperis la libereso dil generalo François Darlan, qua signatabis paco-pakto kun Westala Federiti. Generalo Henri Giraud, qua eskapabis de Germana karcero proxim Dresden, arivis che la nordo di Afrika ed aceptis subordino a François Darlan - lor la komandinto di Franca trupi en Afrika - qua unionabis a la Westala Federiti kontre la trupi dil Axo. Pos la morto di Darlan, Henri Giraud divenis lua sucedinto en Afrika.

Nacional-socialist okupeso en tota Francia afektis precipue la judi: de cirkume 350.000 judi en 1940, 76.000 deportesis e mortigesis en koncentreyi, segun la historiisto Robert Paxton^[9]. Pierre Laval imperis la deporto di pueri, kontre explicita Germana ordeni. De la 22 til la 24ma di januaro 1943 proxim Marseille la polico di Vichy, komandita da René Bousquet organizis inkurso por identifikar ed arestar judi e "teroristi". Cirkume 2.000 personi arestesis e fine sendesis a koncentreyi. La regiono vicina a l'anciena portuo di Marseille, konsiderita "ideala por velizar teroristi" esis komplete destruktita.

Fino dil rejimo

Ye la 6ma di junio 1944 Westala Federiti komencis desembarkar en Normandia, Francia, kun skopo liberigar Paris. Ye la 15ma di agosto sam yaro li komencis ataki en la sudo di Francia, en Provenco ("Operaco Dragono"). Ye la 25ma di agosto Paris liberigesis, ed ye la 7ma di septembro sam yaro Germani transportis Pétain e la membri di lua rejimo vers Sigmaringen, urbo an la sudo di Germania ube establisesis un "guvernerio-en-exilo", qua duris til aprilo 1945.

La provizora administrado di Libera Francia, establisita pos l'ekpulsado di Germani, quick riestablisis legala sistemi en omna parto di la lando. La maxim multa agadi e legi establisita dal rejimo di Vichy konsideresis nelegala, e ne-konstitucala, note la legi kontre judi, kontre "sekreta organizuri" quale la framasonaro, e tota l'agadi qui kreis "specala tribunali".^[10] Organizuri kreita por kunlaborar kun nacional-socialisti anke extingesis.

Paris, 1944: mulieri akuzita pri kunlaboro kun nacional-socialisti recevis publika humiligo en la stradi.

Pos la libereso, Francia vivis periodo di populala venjo kontre kunlaborinti dil nacional-socialisti e dil rejimo di Vichy. Multa ex-kunlaborinti mortigesis e mulieri suspektita pri havar aferi kun nacional-socialisti havis lia hari komplete razita e pose obligesis a pedirar en stradi, ube esis reprochita. Kande tribunali riestablisesis e la guvernerio komencis judiciar kunlaboranti por trahizo, populala revolto kontre kunlaborinti kontrolesis. De Gaulle kalkulis ke cirkume 10.000 kunlaboranti mortigesis dal populo.

Marshalo Pétain retroiris a Francia ye la 24ma di aprilo 1945, dio di lua aniversario. Ilu judiciesis e kondamnesis a mortopuniso, ma Charles de Gaulle diminutis lua verdikto ad enkarcerigo dumvive. Joseph Darnand, ex-chefo di la milico favorebla a la rejimo di Vichy e l'ex-chefministro Pierre Laval judiciesis e recevis mortopuniso ye la 10ma e la 15ma di oktobro 1945, rispektive. Entote, de 1944 til 1951 Franca tribunali kondamnis 6.735 kunlaboranti a mortopuniso, di qui 791 mortigesis, inkluzite Laval e la jurnalisto Robert Brasillach, mortigita ye la 6ma di februaro 1945. Royalisto Charles Maurras, chefo di Action Française ed intelektualo dil rejimo di Vichy punisesis per enkarcerigo dumvive. Multa altra kunlaborinti recevis amnestio.

Referi

1. Robert A. Doughty, The Breaking Point: Sedan and the Fall of France, 1940 (1990)
2. Julian Jackson (2004). The Fall of France: The Nazi Invasion of 1940. Oxford U.P.. pp. 101-42
3. Swastika flag rises over Versailles and Paris - Publikigita da Holocaust Encyclopedia. URL vidita ye 8ma di agosto 2017. Idiomo: Angla.
4. Jean-Pierre Maury. "Loi constitutionnelle du 10 juillet 1940". Mjp.univ-perp.fr.
5. Robert O. Paxton, Vichy France, Old Guard and New Order, New York, 1972
6. François Masure, "État et identité nationale. Un rapport ambigu à propos des naturalisés", en Journal des anthropologues, hors-série 2007, pp. 39-49 (videz p. 48)
7. En Franciana Pétain: "J'entre aujourd'hui dans la voie de la collaboration...."
8. Deist, Wilhelm; Klaus A. Maier et al. (1990). Germany and the Second World War. Oxford University Press. p. 827
9. Le rôle du gouvernement de Vichy dans la déportation des juifs, noti skribita dum konfero da Robert Paxton en Lyon, la 4ma di novembro 2000
10. Jean-Pierre Maury "Ordonnance du 9 août 1944 relative au rétablissement de la légalité républicaine sur le territoire continental". Mjp.univ-perp.fr