Etiopia

Ti Etiopia (Ge'ez: ኢትዮጵያ ʾĪtyōṗṗyā), opisial nga ammo a kas ti Pederal Demokratiko a Republika ti Etiopia, ket maysa a pagilian a mabirukan idiay Sara iti Aprika. Isu daytoy ti maikadua a kaaduan ti populasion a pagilian idiay Áprika, nga adda ti sumurok a 82 a riwriw nga agtaeng,^[3] ken ti maikasangapulo a kadakkelan babaen ti kalawa ti lugar, a sumakop ti 1,100,000 km². Ti Etiopia ket nabeddengan babaen ti Eritrea iti amianan, ti Djibouti ken Somalia iti daya, ti Sudan ken Abagatan a Sudan iti laud, ken Kenya iti abagatan. Ken ti kapitoliona ket adda iti Addis Ababa, isu pay daytoy ti kaaduan ti populasion a napalikmutan ti daga iti lubong.

Pederal Demokratiko a Republika ti Etiopia የኢትዮጵያ ፌዴራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ ye-Ītyōṗṗyā Fēdēralāwī Dīmōkrāsīyāwī Rīpeblīk
Wagayway Eskudo
Nailian a kanta: Wodefit Gesgeshi, Widd Innat Ityopp'ya ("Agmartsaka nga Agpakauna, Nadungngo nga Ina Etiopia")
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Addis Ababa 9°1′N 38°45′E
Opisial a sasao	Amariko[1]
Mabigbig a rehional a sasao	Dagiti dadduma a pagsasao opisial kadagiti nudumaduma nga etnisidad ken dagiti bukodda a rehion.
Grupgrupo ti etniko	Oromo 34.5% Amhara 26.9% Somali 6.2% Tigray 6.1% Sidama 4.% Gurage 2.5% Welayta 2.3% Hadiya 1.7% Afar 1.7% Gamo 1.5% Gedeo 1.3% Dadduma pay 11.3%[2]
Nagan dagiti umili	Etiope, Taga-Etiopia
Gobierno	Pederal a parlamentario a republika1
• Presidente	Sahle-Work Zewde
• Kangrunaan a Ministro	Abiy Ahmed
Lehislatura	Pederal a Parlamentario a Gimong
• Akinngato a kamara	Kamara ti Pederasion
• Akinbaba a kamara	Kamara dagiti Pannakabagi dagiti Tattao
Panakapatakder
• Pagarian ti Axum	980 SK
• Imperio ti Etiopia	1137
• Agdama a batay-linteg	1991
Kalawa
• Dagup	1,104,300 km2 (426,400 sq mi) (Maika-27)
• Danum (%)	0.7
Populasion
• Karkulo idi 2011	82,101,998[3] (Maika-14)
• Senso idi 2007	73,918,505
• Densidad	74/km2 (191.7/sq mi) (Maika-123)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$94.878-bilion[4]
• Tunggal maysa a tao	$1,092[4]
GDP (nominal)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$31.256-bilion[4]
• Tunggal maysa a tao	$360[4]
Gini (2011)	33.6[5] kalalainganna
HDI (2013)	0.435[6] ababa · Maika-173
Kuarta	Birr (ETB)
Sona ti oras	UTC+3 (EAT)
• Kalgaw (DST)	UTC+3 (saan a mapalpaliiw)
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	251
TLD ti internet	.et
Babaen ti Ti Ekonomista manipud iti Demokrasia a Pagsurotan, ti Etiopia ket maysa a "hibrido a turay", nga addaan iti mangituray a partido a sistema nga indauloan babaen ti Etiope a Sanguanan ti Rebolusionario a Demokrata dagiti Tattao. Ranggo a naibatay ti karkulo a populasion iti 2005 babaen ti Nagkaykaysa a Pagpagilian.

Ti Etiopia ket maysa idi a monarkia para kadagiti kaaduan a pakasaritaanna, ken ti Etiope a dinastia ket masurotanna ti ramutna manipud iti maikadua a siglo BC.^[7] Ti Etiopia ket maysa pay kadagiti kadaanan a sitio iti rimsuaan ti nagtagitaoan a naam-ammuan dagiti sientista iti tatta nga aldawi, a nakaparnuay kadagiti kadaanan a pagsurotan iti nagtagitaoan.^[8] Mabalin nga isu daytoy ti rehion nga immuna a naggapuan dagiti Homo sapiens para iti ipapanda idiay Tengnga a Daya ken dagiti puntos iti labes.^[9][10][11] Kaduaanna ti Roma, Tsina ken Persia, ti Etiope nga Aksum nga Imperio ket naipanunutan idi a kas maysa kadagiti uppat a nalatak a kabilegan iti maika-3 a siglo.^[12][13][14] Idi agdama a panawen ti Karapkap para iti Áprika, ti Etiopia ket isu laeng ti Aprikano a pagilian malaksid ti Liberia a nakataginayon ti katurayanna a kas maysa a mabigbigan a nawaya a pagilian, ken maysa idi kadagiti uppat nga Aprikano a kameng iti Liga dagiti Pagilian. Kalpasan ti bassit a panawen iti Italiano a panagsakop, ti Etiopia ket nagbalin a dokumento ti linteg a kameng ti Nagkaykaysa a Pagpagilian. Idi dagiti dadduma a pagilian ti Aprika ket nakagun-od ti panakawayaway kalpasan ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat, adu kadagitoy ti immampon kadagiti maris iti wagaywaway iti Etiopia, ken ti Addis Ababa ket nagbalin a lokasion kadagiti nadumaduma nga internasional nga organisasion a naipakatengngaan ti isip para iti Áprika. Ti Etiopia ket maysa kadagiti nangibangon a kaemeng ti Di-Nailinia a Tignay, G-77 ken ti Organisasion ti Aprikano a Panagkaykaysa. Ti Addis Ababa ket isuti agdama a kuartel ti Kappon ti Aprika, ti Pan Aprikano a Kamara ti Komersio, UNECA ken ti Aprikano nga Agsagsagana a Puersa. Ti Etiopia nakakitan dagiti nadumaduma a sistema ti gobierno kalpasan ti dinastia nga indauloan babaen ni Haile Selassie ket naabak idi 1974.

Ti taga-ugma a Ge'ez a sinuratan ket nawatiwat a maus-usar idiay Etiopia. Ti Etiopiano a kalendario ket pito aginggana ti walo a tawen a likudan ti Gregorian a kalendario . Ti pagilian ket maysa nga adu ti pagsasaona ken adu ti etnikona a kagimongan kadagiti agarup a 80 a grupo, a dagiti dua a kadakkelan ket ti Oromo ken ti Amhara, a dagitoy a dua ket agsasaoda kadagiti Apro-Asiatiko. Ti kaaduan a populasionna ket Kristiano bayat a ti maysa apagkatlo ket Muslim, a dagitoy a dua a relihion ket adda ti napigsa aramutda iti pagilian. Ti adu a populasion dagiti Etiopiano a Hudio ket nagtataengda idiay Etiopia aginggana ti panawen ti 1980. Ti pagilian ket ibalayanna pay ti naikararuaan a Rastafari a tignay. Adda dagiti 9 UNESCO a Tinawtawid a Lugar ti Lubong idiay Etiopia.

Urayno isu ti kangrunaan a taudan iti kayaran Nilo, ti Etiopia ket nakapan kadagiti seriye ti panagbisin idi panawen ti 1980, a naipakaro babaen dagiti nakariro a heopolitiko ken sibil a gubgubat. Ti pagilian ket narugianen a makaungar, ken adda tattan ti kadakkelan nga ekonomia babaen ti GDP idiay Daya nga Aprika ken Tengnga nga Aprika.^[15][16][17] Ti Etiopia ket sursurotenna ti maysa a pederal a republika a sistema ti politika ken ti EPRDF ket isu ti agturturay a partido manipud idi 1991.

Dagiti paammo