Liberia

Ti Liberia /laɪˈbɪəriə/ (dengngen), opisial a ti Republika ti Liberia, ket maysa pagilian idiay Laud nga Aprika. Nabeddengan daytoy babaen ti Sierra Leone iti laud, ti Guinea iti amianan ken ti Côte d'Ivoire iti daya. Ti aplaya ti Liberia ket kaaduan a buklen dagiti kabakiran ti mangle bayat dagiti bassit ti populasionna iti uneg ket buklen dagiti kabakiran a mapan kadagiti banak iti namaga a karuotan. Daytoy a pagilian ket agtagikua ti 40% iti nabati a Ngato a Guinea a kabakiran. Ti Liberia ket adda iti napudot nga ekuatorial a klima, nga adda ti katudtuduan iti bulan ti Mayo aginggana ti Oktubre a panawen ti tudo ken narusanger nga angin ti harmattan kadagiti nabati a paset iti tawen. Ti Liberia ket sakupenna ti kalawa a 111,369 km² (43,000 sq mi) ken pagtaengan dagiti 3.7 a riwriw a tattao. Ti Ingles ket isu ti opisial a pagsasao, bayat dagiti sumurok a 30 a patneng a pagsasao ket maisasao iti uneg ti pagilian.

Republika ti Liberia
Wagayway Eskudo
Napili a pagsasao: Ti panagayatmi iti waya ket isu ti nagisangpet kaniami ditoy
Nailian a kanta:  "Kumablaaw amin, Liberia, Kablaaw!"
Lokasion ti Liberia iti uneg ti Kappon ti Aprika
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Monrovia 6°19′N 10°48′W
Opisial a sasao	Ingles
Grupgrupo ti etniko (2008)	Kpelle 20.3% Bassa 13.4% Grebo 10% Gio 8% Mano 7.9% Kru 6% Lorma 5.1% Kissi 4.8% Gola 4.4% dadduma pay 20.1%
Nagan dagiti umili	Liberiano, Taga-Liberia
Gobierno	Unitario a presidensial a batay-linteg a republika
• Presidente	George Weah
• Bise Presidente	Jewel Taylor
• Tagabitla ti Kamara	Bhofal Chambers
• Pangulo ti Hustisia	Francis Korkpor
Lehislatura	Lehislatura ti Liberia
• Akinngato a kamara	Senado
• Akinbaba a kamara	Kamara dagiti Pannakabagi
Pannakabangon
• Binagon babaen ti Gimong ti Amerikano a Kolonisasion	1822
• Panagwayawayas	26 Hulio 1847
• Agdama a batay-linteg	6 Enero 1986
Kalawa
• Dagup	111,369 km2 (43,000 sq mi) (Maika-103)
• Danum (%)	13.514
Populasion
• Karkulo idi 2011	3,786,764[1]
• Senso idi 2008	3,476,608 (Maika-130)
• Densidad	35.5/km2 (91.9/sq mi) (Maika-180)
GDP (PPP)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$1.769 bilion[2]
• Tunggal maysa a tao	$456[2]
GDP (nominal)	Karkulo idi 2011
• Dagup	$1.154 bilion[2]
• Tunggal maysa a tao	$297[2]
HDI (2013)	0.412[3] ababa · Maika-175
Kuarta	Doliar ti Liberia1 (LRD)
Sona ti oras	GMT
• Kalgaw (DST)	saan a mapalpaliiw
Pagmanehuan	kanawan
Kodigo ti panagtawag	231
Kodigo ti ISO 3166	LR
TLD ti internet	.lr
1 Mabalin pay nga usaren ti Doliar ti Estado sUnidos.

A mairaman ti Etiopia,ti Liberia ket maysa kadagiti dua a moderno a pagilian iti Sub-Sahara nga Aprika nga awan ti ramut iti Europeano a kolonisasion iti Aprika. Mangrugi idi 1820, daytoy a rehion ket tinaengan babaen dagiti nawayaan nga Amerikano a tagabu a tinulungan iti Gimong ti Amerikano a Kolonisasion, ti maysa a pribado nga organisasion a namatmati a dagiti tagabu idi ket adda iti kasayaatan a panawayawayas ken ekualidad idiay Aprika. Dagiti nawayaan a tagabu manipud kadagiti barko ket naipatulodda pay idiay ken saanda a naipasubli idiay nagappuanda a pagilian. Idi 1847, dagiti a nagkolonia ket nagbangon iti Republika iti Liberia, a nagbangon ti maysa a gobierno a naibatay iti Estados Unidos ken ninaganan ti kapitolio a siudad iti Monrovia para kenni James Monroe, ti maikalima a presidente iti Estado Unidos ken maysa a kangrunaan a nagsuporta ti kolonisasion. Dagitoy a nagkolonia, naamamoan a dagiti Ameriko-Liberiano, ket nangidaulo dagiti politiko ken ekonomia a paset iti daytoy a pagilian.

Daytoy a pagilian ket nangirugi ti panagmoderno idi panawen ti 1940 iti sumaganad a panagpuonan iti Estados Unidos idi agdama ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ken ti ekonomia a panagwaywayas babaen ni Presidente William Tubman. Ti Liberia ket nagipatakder a kameng iti Nagkaykaysa a Pagpagilian ken ti Organisasion iti Aprikano a Panagkaykaysa. Ti maysa a milisia a kudeta ket nagibatuag ti Amerko-Liberiano a nangipangulo idi 1980, nga isu daytoy ti panagrugi ti politiko ken ekonomiko a panagalla-alla ken dagiti simmaruno a dua a sibil a gubat a nagibati kadagiti agarup a 250,000 a natnatay a tattao ken nagdadael ti ekonomia iti daytoy a pagilian. Ti kappia a tulag idi 2003 ket nagiturong daytoy ti demokratiko a panagbutos idi 2005. Tatta nga aldaw, ti Liberia ket agungungar manipud kadagiti agtaltalinaed a nagbanagan iti sibil a gubat ken dagiti minaig a panag-ablo ti ekonomia, nga adda ti agarup a 85% iti populasion ket agbibiag iti baba ti internasional a linia ti kapanglaw.

Dagiti nagibasaran

1. "Liberia". The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2011. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2020-08-31. Naala idi Hulio 20, 2011.
2. "Liberia". Internasional a Pundo ti Panguartaan. Naala idi 2012-04-19.
3. "2014 Human Development Report Summary" (PDF). United Nations Development Programme. 2014. pp. 21–25. Naala idi 27 Hulio 2014.