Maikadua a Sangalubongan a Gubat
gubat a napasamak idi baetan ti 1939 ken 1945 / From Wikipedia, the free encyclopedia
Ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat (Ingles: World War II), ket maysa a sangalubonagan a suppiatan a nagpaut manipud idi 1939 ken nalpas idi 1945. Kaaduan a nairaman dagiti adu a pagilian ti lubong, a nairaman dagiti Nalatak a Kabilegan, ken nakaaramid ti dua a nagsuppiat nga agkakadua a milisia: ti Agkakadua ken ti Pagtayyekan. Daytoy ti kaaduan a naisapasap a gubat ti pakasaritaan, nga adda dagiti agarup a 100 a riwriw a tattao a nagserbi kadagiti unidad ti milisia. Iti kasasaad a "dagup a gubat", dagiti kangrunaan a nakibinglay ket nagikabilda kadagiti amin nga ekonomia, industria, ken sientipiko nga abilidad para iti panagserbi gubat a ganetget, a nagborra ti panakailasin a nagbaetan dagiti paisano ken milisia a rekursos. Namarkaan baaben kadagiti naimudinganMarked a paspasamak a pannakairaman kadagiti bunton pannakapatay kadagiti paisano, a mairaman ti Holokausto ken ti is-isu a panagusar ti nuklear nga armas iti pannakigubat, a nagbanagan ti 50 riwriw aginggana ti sumurok a 70 riwriw a natnatay. Dagitoy a natnatay ket makaaramid iti daytoy a gubat ti kaaduan ti natay iti pakasaritaan ti nagtagitaoan.[1]
Maikadua a Sangalubongan a Gubat | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Agpakanawan manipud ti ngato a kanigid: Puersa dagiti Insik iti Gubat iti Wanjialing, Australia a 25-libra a palpaltog idi agdama ti Umuna a Gubat iti El Alamein, ti Alemania a Stuka maysa a bumatbatok a panagbomba iti Akindaya a Sanguanan panawen ti lamiis idi 1943–1944, Puersa marina iti Estados Unidos idiay Golpo a Lingayen, ni Wilhelm Keitel nga agpirpirma ti Panagsulo ti Alemania, Dagiti tropa ti Sobiet idiay Gubat iti Stalingrad | |||||||
| |||||||
Dagiti makigubgubat | |||||||
Dagiti Agkakadua |
Pagtayyekan Dagiti pay makigubgubat Dagiti tirtiris nga estado | ||||||
Dagiti agbilbilin ken daulo | |||||||
Dagiti Agkakadua a Daulo |
Dagiti daulo ti pagtayyekan | ||||||
Dagiti nadangran ken natnatay | |||||||
Natay a milisia: Sumurok a 16,000,000 Paisano a natay: Sumurok a 45,000,000 Dagup a natay: Sumurok a 61,000,000 (1937–45) ...adu pay a maisalaysay |
Natay a milisia: Sumurok a 8,000,000 Paisano a natay: Sumurok a 4,000,000 Dagup a natay: Sumurok a 12,000,000 (1937–45) ...adu pay a maisalaysay |
Urayno ti Hapon ket nakigubgubat idin iti Tsina idi 1937,[2] ti gubat ket sapasap a naibagbaga a daytoy ket nagrugi idi 1 Septiembre 1939, iti panagraut iti Polonia babaen ti Alemania, ken dagiti simmaruno a panangideklara iti gubat iti Alemania babaen ti Pranses ken kaaduan kadagiti pagilian iti Imperio a Britaniko ken Mankomunidad. Ti Alemania ket kinayatna ti agipatakder ti maysa a dakkel nga imperio idiay Europa. Manipud ti naladaw a 1939 aginggan ti nasapa a 1941, kadagiti serie iti kampania ken dagiti tulag, ti Alemania ket nagparakma wenno pinarmekna iti kaaduana a kontinente ti Europa; iti tengnga ti Nasi-Sobiet a tulagan, ti agmangngamangnga bassit a Sobiet ket napno wenno bassit a naiparukma, nasakopan ken nangsilpo ti teritorio dagiti innem a Europeano a kaarubana, ti mairaman ti Polonia. Ti Britani aken ti mankomunidad ket nabatbati nga is-isu laeng ti kangrunaan a puersa a nagtultuloy a nakilablaban a sumipiat ti Aksis, a dagiti gubat ket nararamid idiay Amianan nga Aprika ken ti pay nabayagen a Gubat ti Atlantiko. Idi Hunio 1941, ti Aksis a Europa ket nagirugi ti panagraut iti Kappon ti Sobiet, a nakaited daytoy ti panagrugi ti kadakkelan a teatro ti daga iti pakasaritaan ti gubat, a nakabedbed daytoy kadagiti kangrunaan a paset dagiti Aksis a puersa ti milisia. Idi Disiembre 1941, ti Hapon, a maipanggepanna ti mangituray iti Asia, ket timmipon iti Aksis, ti panagdaruros iti Estados Unidos ken dagiti tagikua ti Europa idiay Taaw Pasipiko, ken napardas a nangparukma ti kaaduan iti Akinlaud a Pasipiko.
Ti panagabanse ti Aksis ket naipasardeng idi 1942, kalpasan a ti Hapon ket napaay kadagiti serie iti gubgubat ken dagiti Europeano a tropa ti Aksis ket naabakda idiay Amianan nga Aprika ken, mangikeddeng, iti Stalingrad. Idi 1943, nga adda dagiti serie iti panakaabak ti Alemania idiay Dumaya a Europa, ti Aliado a panagraut iti Pasista nga Italia, ken dagiti panagballigi ti Amerikano idiay a Pasipiko, ti Aksis ket napukawna ti kaessemanna ken nangaramid kadagiti estratihiko a panagsanod kadagiti amin a sanguanan. Idi1944, dagiti lUmaud a Kumaduaan ket rinautda ti Pransia, bayat a ti Kappon ti Sobiet nakagun-od met laeng kadagiti amin a napukawna a teritorio ken rinautna ti Alemania ken dagiti kumaduaanna. Ti gubat idiay Europa ket simmardent iti panakatiliw iti Berlin babaen dagiti tropa ti Sobiet ken Polako ken ti simmaruno a awan kondisionna a panagsuko ti Alemania idi 8 Mayo 1945. Idi panawen ti 1944 ken 1945 ti Estado sUnidos ket inabakna ti marina ti Hapon ken natiliwna dagiti nangruna nga is-isla iti Laud a Pasipiko, a nangtinnag kadagiti bomba nga atomiko iti dayta a pagilian idi ti panagraut iti Hapon a Purpuro ("Balay nga Is-isla") ket nagbalin a nagarasugas. Ti gubat idiay Asia ket nagsardeng idi 15 Agosto 1945 idi ti Hapon ket immannurot a sumuko.
Ti dagup a panagballigi dagiti Kumaduaan kadagiti Aksis idi 1945 ket nagpasardeng iti daytoy a suppiat.Ti Maikadua a Sangalubongan a Gubat ket nangibalbaliw ti politiko a panagitaratar ken sosial a patakder iti lubong. Ti Nagkaykaysa a Pagpagilian (Ingles: UN) ket naipatakder tapno makaayaywan para iti internasional a panagtitinnulongan ken mangipawil kadagiti sumakbay a suppiatan. Dagiti nalatak a kabilegan ket isuda ti nagballigi iti gubat-ti Estados Unidos, Kappon ti Sobiet, Tsina, Britania, ken Pransia ken nagbalin dagitoy a permanente a kameng iti Salaknib a Konsilol ti Nagkaykaysa a Pagpagilian.[3] Ti Kappon ti Sobiet ken ti Estados Unidos ket rimsuada a kas kadagiti agsinuppiat a nalatak a kabilegan, a nakaaramid daytoy ti entablada ti Nalamiis a Gubat, a nagbayag para kadagiti sumaruno a 46 a tawtawen. Iti kabayatan, ti impluensi dagiti nalatak a bileg ti Europa ket nagrugrugi ti panakaapdayda, bayat a ti dekolonisasion iti Asia ken Aprika ket nagrugi. Kaaduan kadagiti pagilian a nadadaelan kadgiti industriada ket immakarda iti ekonomia a panagungar. Ti politiko a panagtitipon, a naipangpangruna ti idiay Europa, ket rimsua gapo kadagiti ganetget a panagtalinaed kadagiti pannakibiang kalpasan ti gubat.