Nazi nga Alemania

Ti Nazi nga Alemania, ammo pay a kas ti Maikatlo a Reich, ket isu ti sapasap a nagan ti Alemania idi daytoy ket maysa a totalitariano nga estado a tinurayan babaen ni Adolf Hitler ken ti bukodna a Nailian a Sosialista a Partido ti Agobobra nga Aleman (NSDAP). Idi 30 Enero 1933 ni Hitler ket nagbalin a ti Kanselor iti Alemania, a napardas a nagikkat kadagiti amin a kasuppiatna tapno agturay a kas ti agmaymaysa a daulo. Ti estado ket tinagilangitna ni Hitler a kas ti bukodna a Führer ("daulo"), a ngaisentro amin a bileg kaniana. Dagiti historiador ket nagiyunayunayda ti hipnotiko a pagangayan kadagiti retorikana kadagiti adu nga agbuybuya, ken ti panagkitana kadagit bassit a grupo. Nga insurat ni Kessel, "Ti panakalapunos...dagiti Aleman ket mangisasaoda ti panakaitalimeng ti 'hipnotiko' nga araraw ni Hiltler..."^[2] Babaen ti "pamunganayan ti daulo", ti maibaga ti Führer ket isu ti isu ti maipategan kadagiti amin a linteg. Dagiti nangato nga opisial ket agreportada kenni Hitler ken surotenda dagiti annurotenna, ngen addaanda ti naisangsangayan nga autonomia. Ti gobierno ket saan idi a naur-urnos, nga agtitinnulong a bagi, ngem ti maysa nga urnong dagiti sangkatiponan a nagsalsalisal ti panagala ti bileg ken agpaspasayaat ti parabor para iti Führer.^[3] Iti katengngaan ti Nalatak a Panagsagsagaba, ti Nazi a gobierno ket nakaipasubli ti rang-ay ken nannipatingga kadagiti kadagiti adu a saan a panangtrabtrabaho a nagus-usar ti napigsa a panaggastos ti milisia ken ti maysa nga aglalaok nga ekonomia ti nawaya nga komersio ken dagiti panakasanay ti sentro a panagplano.^[4] Adu dagiti publiko a panagobobra a naararamid, a mairaman ti panagipatakder dagiti Autobahn. Ti panakaisubli ti rang-ay ket nakaited ti turayan ti panakdayeg; ti panagpasardeng kadagiti amin a kasuppiat ket nakaramid kenni Hitler a nagturay nga awan ti simupsuppiat.

Reich ti Kalatakan nga Aleman Großdeutsches Reich
1933–1945
Wagayway Kayarigan
Napili a pagsasao: Ein Volk, ein Reich, ein Führer "Maysa a Tattao, maysa a Reich, maysa a Daulo"
Nailian a kanta:  Das Lied der Deutschen (opisial) Umuna nga estropa iti Das Lied der Deutschen a sinaruno babaen ti Horst-Wessel-Lied
Ti Europe iti katurayan ti Alemana a panagpadakkel, 1941–1942   Kalatakan nga Alemania[lower-roman 1]   Luglugar a sinakupan ti Alemaniaken/wenno Aksis a panagsakup   Aleman a kumaduaan,[lower-roman 1] kimmadduan a mannakiringgor, ken dagiti tirtiris nga estado[lower-roman 1]   Kappon ti Sobiet (Tinengngel ti Aliado)   Aliado-tinengngel a luglugar a saan a ti Kappon ti Sobiet   Nagmangngamangnga a pagpagilian
Kapitolio ken kadakkelan a siudad	Berlin
Sapasap a sasao	Aleman
Gobierno	Nazi nga agmaymaysa a partido nga estado Totalitariano diktadura
Presidente / Führer
• 1933–1934	Paul von Hindenburg
• 1934–1945	Adolf Hitler[lower-roman 2]
• 1945	Karl Dönitz
Kanselor
• 1933–1945	Adolf Hitler
• 1945	Joseph Goebbels
Lehislatura	Reichstag[lower-roman 3]
• Estado a konsilo	Reichsrat[lower-roman 3]
Historikal a panawen	Pannakigubatan a paset ti panawen / WWII
• Machtergreifung	30 Enero 1933
• Gleichschaltung	27 Pebrero 1933
• Anschluss	12 Marso 1938
• Sangalubongan a Gubat II	1 Septiembre 1939
• Ipupusay ni Adolf Hitler	30 Abril 1945
• Panagsuko iti Alemania	8 Mayo 1945
Kalawa
1941 (Großdeutschland)[lower-alpha 1]	696,265 km2 (268,829 sq mi)
Populasion
• 1941 (Großdeutschland)	90030775
Kuarta	Reichsmark (ℛℳ)
Sinaruno Simmaruno Weimar a Republika Saar (Liga dagiti Pagilian) Pederal nga Estado iti Austria Czechoslovak a Republika Rehion ti Klaipėda Nawaya a Siudad i=ti Danzig Maikadua a Polako Republika Ukraniano a Nailian a Gobierno Pagarian ti Italia Eupen-Malmedy Luxembourg Alsace-Lorraine Drava Banovina Gobierno ti Flensburg Sinakupan ti Kumaduaan nga Alemania Sinakupan ti Kumaduaan nga Austria Maikatlo a Republika ti Czechoslovakia Republika ti Polonia Alsace-Lorraine Eupen-Malmedy Luxembourg Pagarian ti Italia Kaliningrad Oblast Saar a protektorado Demokratiko Pederal a Yugoslavia Elten ken Selfkant
Parte ita nga aldaw ti	Alemania  Austria  Bélga  Czech Republic  Pransia  Belarus  Italia  Lithuania  Luxembourg  Olánda  Polonia  Rusia  Eslobenia  Ukrania  Slovakia
Mairaman ti de facto a naikapet/dagiti nainkorporado a teritotio. Tiopisina ket poemal a bakante . Dagiti titulo ni Adolf Hitler ket Führer und Reichskanzler manipud idi Agosto 1934.[1] Babaen ti Panagpabael a Tignay iti 1933, ti Aleman a gobierno ket naikkan kadagiti lehislatibo a bileg, urayno ti Reichstag formally ket nagtultuloy a rimsua nga agar-aramid ti linteg a bagi.

Ti panag-gura a maipapan ti puli, a naipangpangruna ti kontra semitismo, ket isu idi ti kangrunaan a gandat ti kagimongan iti Nazi nga Alemania. Ti Gestapo (nalimed a polis ti estado) ken ti SS a babaen ni Heinrich Himmler ket dinadaelda ti liberal, sosialista, ken ti komunista a kasuppiat, ken pinarukma ket pinatayda dagiti Hudio. Naipamatmati a dagiti Tattao a Hermaniko—a tinawtawagan pay a kas dagiti Nordiko a puli—ket isu dagitoy ti kapuroan a representasion ti Ario a puli, ken isu ngarud a dagitoy ket ti agturay a puli. Ti edukasion a pakaipatengngaan ti isip iti maipapan ti puli a biolohia, annuroten ti populasion, ken ti maipapan ti bagi a kasalun-at. Ti panakaikameng iti Hitler a Kinaagtutubo nga organisasion ket nagbalin a nasken a kapilitan. Ti bilang dagiti babbai a nakastrek iti kalpasan ti sekondario a panagadal ket bimmaba, ken dagiti opurtunidad ti karrerr ket napabassit. A natawtawagan dagti karnengan ti babbai a kas ti "produkto ti Husio a kinasirib," dagiti Nazi ket nagsanayda ti tinawtawaganda a "emansipasion manipud iti emansipasion."^[5] Ti panagliwliwa ken turismo ket naurnos babaen ti programa a Pigsa Babaen ti Ragsak. Ti gobierno ket nagtengtengngel kadagiti artistiko a panagiyebkas, a nagiragragpat kadagiti naisangsangayn a porma ti arte ken nagpatammay ken nagiparit kadagti dadduma. Dagiti Nazi ket nagirugida ti di nadayeg a Entartete Kunst (Dehenerado nga arte) a panagibabuya idi 1937.^[6] Ti ministro ti propaganda a ni Joseph Goebbels ket nagisumamay a nagusar kadagiti pelikuka, dagiti dakel a gimongan, ken ti makahipnotismo a panagbitla ni Hitler tapno matengngel ti pamanunotan ti publiko.^[7] Ti Kalgaw nga Olimpiada ti 1936 ket nanagipabuya ti Maikatlo a Reich iti sangalubongan nga entablado.

Paammo

1. Idi 1939, sakbay a ti Alemania ket nakagun-od ti panagtengngel kadagiti dua a naudi a rehion a tinengtengngelna idi sakbayan ti Tulag ti Versailles—Alsace-Lorraine, Danzig, ken ti paset ti Laud a Prusia a lokal a naamammoan a kas ti "Polako a Koridor"—ti kalawana ket 633,786 kuadrado kilometro (244,706 sq mi). Kitaen ti Statistisches Jahrbuch 2006 harvnb error: awan mapuntaan: CITEREFStatistisches_Jahrbuch2006 (tulong).

Dagiti nagibasaran

1. Gesetz über das Staatsoberhaupt des Deutschen Reichs, 1 Agosto 1934:
   "§ 1 Ti opisina ti Reichspräsident ket naitipon iti Reichskanzler. Isunga dagiti dati a karbengan ti Reichspräsident ket naipan iti Führer ken Reichskanzler ni Adolf Hitler. Isu ket aginagan kadagiti deputadona."
2. Neil J. Kressel (2002). Masa a Gura: Ti Sangalubongan nga Itatakder ti Panagpatay ti Puli Ken Aligaget. Basic Books. p. 121.^{[permanente a natay a silpo]}
3. Anthony McElligott; Tim Kirk; Ian Kershaw (2003). Ti Panagobobra para iti Führer: Dagiti salaysay a pammadayaw kenni Apo Ian Kershaw. Manchester U.P. p. 6.
4. Robert O. Paxton; Julie Hessler (2011). Ti Europa iti Maika Duapulo a Siglo. Cengage. p. 286.
5. Guntram H. Herb (2008). Pagpagilian ken Nationalismo: Ti Sangalubongan a Panagrepaso ti Pakasaritaan. ABC-CLIO. p. 454.
6. Stephen J. Lee (1996). Weimar ken Nazi nga Alemania. Heinemann. p. 56.
7. Peter Watson (2002). Moderno nga Isip: Ti maysa a Nasiriba Pakasaritaan ti Maika-20 a Siglo. HarperCollins. p. 328.