From Wikipedia, the free encyclopedia
Միջազգային դատական մարմիններ կամ միջազգային դատարաններ, միջազգային համաձայնագրի պայմանների վրա ստեղծված դատական մարմին պետությունների միջև կամ պետությունների և անհատ անձանց միջև ծագած վեճերը քննելու համար։ Օրենսդիր մարմին չէ։ Պարտականությունն է կիրառել միջազգային իրավունքն այն վիճակում, ինչպես այն գտնում է դատարանը, այլ ոչ թե ստեղծել միջազգային իրավունք[1]։ Սակայն որոշակի ներգործություն ունի միջազգային իրավունքի զարգացման կամ առնվազն հաջորդող նախադեպային պրակտիկայի ձևավորման վրա։
Ենթակատեգորիա | դատարան, Միջազգային կազմակերպություն | |
---|---|---|
Կազմված է | ad-hoc tribunal |
Միջազգային դատարանները ձևավորվում են միջազգային պայմանագրերով, կամ միջազգային կազմակերպության հեղինակության ներքո, ինչպիսին է Միավորված Ազգերի Կազմակերպությունը։ Դրանք իրենցից ներկայացնում են իրավիճակային՝ ad-hoc[2] դատարաններ և հաստատուն ինստիտուտներ, որոնք բացառում են զուտ ներպետական հեղինակության տակ գտնվող դատարանները։
Դատավորները ընտրվում են բարձր բարոյական արժեքով և մասնագիտական հեղինակություն վայելող անձինք, անկախ իրենց ազգային պատկանելության։
Ըստ տեղի և նշանակության միջազգային դատարանների օրինակ են Նյուրնբերգյան և Տոկիոյի դատարանները, որոնք ստեղծվեցին Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո։
Այդ դատարաններից երեքը գտնվում են Հաագայում (Նիդերլանդներ)։
Հետագայում Միջազգային դատական մարմիններ ստեղծվել են տարբեր վայրերում, որպես կանոն տվյալ երկրի իրավասության սահմաններում որևէ խնդրի լուծման անհրաժեշտությունից ելնելով, ինչպես Ռուանդայի ցեղասպանության հարցով զբաղվող Ռուանդայի միջազգային քրեական տրիբունալը։ Ռուանդայի և Հարավսլավիայի տրիբունալները ի տարբերություն մյուսների ստեղծվել են ոչ թե պայմանագրով, այլ՝ ՄԱԿ–ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի համաձայն։
Հարավսլավիայի և Ռուանդայի տրիբունալներն այսօր վերածվել են Խոշոր կազմակերպությունների, որոնք ունեն 2000–ից ավելի պաշտոններ, իսկ միացյալ տարեկան բյուջեն ԱՄՆ բյուջեին գերազանցում է քառորդ միլիարդ դոլլարով, որը կազմում է ՄԱԿ–ի ընդհանուր կանոնավոր բյուջեյի 15 % –ը[3]։
Ցեղասպանությունների և քաղաքացիական պատերազմների ընթացքում կատարված հանցագործությունների հետաքննության համար, ի լրումն միջազգային տրիբունալների, ստեղծվում են նաև իրավիճակային դատարաններ՝ ad hoc, հաշվի առնելով միջազգային և ներպետական ռազմավարությունները։ Իրավական ուժ ունի միայն պայմանավորվող կողմերի միջև։ Ad hoc քրեական դատարանների օրինակներ են․
Երրորդ սերնդի միջազգային քրեական դատական մարմինները այսպես կոչված խառը միջազգային, կիսա-միջազգային կամ հիբրիդային տրիբունալներն են։ Նրանք ունեն ազգային և միջազգային իրավունքի իրավական հիմք և բաղկացած են ազգային և միջազգային դատավորներից։ Վերջիններս հիմնականում (բայց ոչ միշտ) նշանակվում են ՄԱԿ–ի կողմից։ Այդ հիբրիդային դատարանները հիմնականում ազգային դատական համակարգի մասն են կազմում։ Կրողը միայն տվյալ պետությունն է։ Գրեթե բոլոր խառը տրիբունալների ֆինանսավորումը իրականացվում է անդամ–պետությունների կամավոր ներդրումների հաշվին (բացառությամբ նախկինում գործող Թիմոր–Լեշտիի ծանր հանցագործությունների հատուկ պալատների)։
Այդպիսի «հիբրիդային դատարանների» օրինակներ են Դիլիի (Արևելյան Թիմոր) (2000), Կոսովոյի (2000), Սիերա Լեոնեի (2002), Սարաևոյի (Բոսնիա և Հերցեգովինա) դատական պալատը ռազմական հանցագործությունների հետաքննության համար (2005), Լիբանանի (2007), Արևելյան Թիմորի և Կամբոջայի (2006) դեպքերի կապակցությամբ ստեղծված միջազգային դատարանները, Իրաքի (Բաղդադ) Գերագույն քրեական տրիբունալը և այլն։
Այդպիսի միջազգային դատարանների դատավորները և բարձրակարգ անձնակազմը դիվանագիտական անձեռնմխելիությամբ են օժտվում, եթե նրանց կառավարման մարմինը դա թույլ է տալիս։ Այս դատական մարմիններից յուրաքանչյուրի գործունեությունը տարբերվում է իր բնույթով, բայց բոլորը իրագործվում են ՄԱԿ–ի նախաձեռնությամբ և ՄԱԿ–ի Անվտանգության խորհրդի բանաձևերի համաձայն։
Միջազգային դատարանները տարբերվում են միջազգային արբիտրաժային ֆորումներից։ Միջազգային արբիտրաժային դատարանները միջպետական կառույցներ չեն։ Դրանք մասնավոր կառույցներ են, սակայն կայացված որոշումը պարտադիր ուժ ունի վիճող կողմերի համար։ Օրինակ․
Դատարանի անունը | Տարածաշրջանը | Ժամանակաշրջանը | Գործունեությունը |
---|---|---|---|
Լիբանանի հատուկ տրիբունալ– STL[5] | Լիբանան | 2009−այժմ | Քրեական հետապնդումներ |
Սիերա Լեոնեյի հատուկ դատարան– SCSL[6] | Սիերա Լեոնե | 2002–այժմ | Քրեական հետապնդումներ |
Հարավաֆրիկյան զարգացման միության տրիբունալ– SADC Tribunal | Աֆրիկա | 2005–2012 | Հարավաֆրիկյան զարգացման միության– SADC[7][8] պայմանագրերի մեկնաբանություն |
Միջազգային արդարադատության մշտական պալատ– PCIJ[9][10][11] | Գլոբալ | 1922–1946 | Ընդհանուր վեճեր |
ՄԱԿ–ի Միջազգային մնացորդային մեխանիզմ քրեական տրիբունալների համար– MICT[12] | Գլոբալ | 2012–այժմ | Ռուանդայի ցեղասպանության և նախկին Հարավսլավիայի գործով քրեական հետապնդումներ |
ՄԱԿ–ի Ծովային իրավունքի միջազգային տրիբունալ– ITLOS[13] | Գլոբալ | 1994–այժմ | Ծովային վեճեր |
Հեռավոր Արևելքի միջազգային ռազմական դատարան– IMTFE[14][15] կամ Տոկիոյի դատավարություն | Խաղաղ Օվկիանոս | 1946−1948 | Քրեական հետապնդումներ |
Միջազգային ռազմական տրիբունալ[16] կամ Նյուրնբերգյան դատավարություն[17][18] | Եվրոպա | 1945–1946 | Քրեական հետապնդումներ |
Նախկին Հարավսլավիայի միջազգային քրեական տրիբունալ– ICTY[19] | Նախկին Հարավսլավիա | 1993–այժմ | Քրեական հետապնդումներ |
Ռուանդայի միջազգային քրեական տրիբունալ– ICTR[20] | Ռուանդա | 1994−այժմ | Քրեական հետապնդումներ |
Միջազգային քրեական դատարան– ICC[21][22] | Գլոբալ | 2002–այժմ | Քրեական հետապնդումներ |
Արդարադատության միջազգային դատարան– ICJ[23] | Գլոբալ | 1945–այժմ | Ընդհանուր վեճեր |
Մարդու իրավունքների միջամերիկյան դատարան[24] | Ամերիկա | 1979–այժմ | Ամերիկյան պետությունների կազմակերպության– OAS[25] մարդու իրավունքներ |
Եվրոպական Միության Քաղաքացիական ծառայության տրիբունալ[26] | Եվրոպա | 2005-այժմ | Եվրոպական Միության քաղաքացիական հայցեր |
Միջուկային էներգիայի եվրոպական տրիբունալ– ENET[27][28] | Եվրոպա | 1960-այժմ | Միջուկային էներգիայի վեճեր |
Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիայի դատարան EFTA Court[29] | Եվրոպա | 1994–այժմ | Ազատ առևտրի եվրոպական ասոցիացիա– EFTA[7][30] օրենքի մեկնաբանություններ |
Արդարադատության եվրոպական դատարան ECJ[31] | Եվրոպա | 1952–այժմ | Եվրոպական Միության օրենքի մեկնաբանություններ |
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան– ECtHR[32] | Եվրոպա | 1959–այժմ | Մարդու իրավունքներ |
Արևմտաաֆրիկյան պետություների տնտեսական համայնքի արդարադատության դատարան– ECOWAS CCJ[33] | Աֆրիկա | 1996–այժմ | Արևմտաաֆրիկյան պետությունների տնտեսական համայնք– ECOWAS[7][34]–ի պայմանագրերի մեկնաբանություն |
ԱՊՀ պետությունների տնտեսական դատարան[35] | Նախկին ԽՍՀՄ երկրներ | 1994–այժմ | ԱՊՀ ներքին առևտրային վեճեր |
Արևելյան Կարիբյան Գերագույն դատարան– ECSC[36] | Կարիբյան ավազանի երկրներ | 1967–այժմ | Արևելյան Կարիբյան պետությունների կազմակերպության– OECS[37][38] ընդհանուր վեճեր |
Արևելաաֆրիկյան արդարադատության դատարան– EACJ[39] | Աֆրիկա | 2001–այժմ | EAC պայմանագրերի մեկնաբանություններ |
Անդյան համայնքի արդարադատության դատարան[40] | Հարավային Ամերիկա | 1983-այժմ | Պետությունների անդյան համայնքի[7]– CAN[41] ներքին առևտրային վեճեր |
Արևելյան և Հարավային Աֆրիկայի միասնական շուկայի արդարադատության դատարան– COMESA Court of Justice[42] | Աֆրիկա | 1998–այժմ | COMESA–յի ներքին առևտրային վեճեր |
Կարիբյան արդարադատության դատարան– CCJ[43] | Կարիբյան ավազանի երկրներ | 2005–այժմ | Ընդհանուր վեճեր |
Բենիլյուքսի արդարադատության դատարան[44] | Բենիլյուքս | 1975–այժմ | Բենիլյուքսի ներքին առևտրային վեճեր |
Վերաքննիչ մարմին[45] ԱՀԿ | Գլոբալ | 1995–այժմ | ԱՀԿ– WTO[46] ներքին առևտրային վեճեր |
Մարդու և Ժողովուրդների իրավունքների մասին աֆրիկյան դատարան– AfCHPR[47] | Աֆրիկա | 2006–այժմ | Մարդու իրավունքներ |
Աֆրիկյան արդարադատության դատարան[48] | Աֆրիկա | 2009–այժմ | Աֆրիկայի միության– AU պայմանագրերի մեկնաբանություններ |
Սենեգալի աֆրիկյան արտակարգ պալատ[49] | Չադ | 2013–այժմ | Քրեական հետապնդում |
Կամբոջայի դատարանների արտառոց պալատներ– (ECCC)[50] | Կամբոջա | 2006–այժմ | Քրեական հետապնդում |
Արևելյան Թիմորի ծանր հանցագործությունների հատուկ կոլեգիա[51] | Արևելյան Թիմոր | 2000-2006 | Քրեական հետապնդում |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.