Արսեն Լյուպեն (ֆր.՝Arsène Lupin), ֆրանսիացի գրող Մորիս Լեբլանի (1864-1941) վեպերի ու նովելների գլխավոր հերոսը, «ջենթլմեն-կողոպտիչ»։ Առաջին անգամ հայտնվել է «Արսեն Լյուպենի ձերբակալությունը» նորավեպում, որը տպագրվել է ֆրանսիական Je sais tout ամսագրում 1905 թվականի հուլիսին։ Լեբլանը գրել է 24 գիրք Լյուպենի մասին։ Դրանից բացի, գոյություն ունեն մի շարք շարունակություններ, այդ թվում նաև գրված հայտնի համահեղինակներ Պիեռ Բուալոյի և Տոմա Նարսեժակի կողմից, ինչպես նաև բազմաթիվ բեմադրությունները, էկրանավորումներ և կոմիքսներ։
Լյուպենի կերպարը մեծապես ոգեշնչվել է «ազնիվ ավազակի» և առաջին հերթին Ռոկամբոլի կերպարից, որը Պոնսոն դյու Տերրայի (1829-1871) հերոսն է։
Բազմիցս փորձ է արվել ներկայացնել Արսեն Լյուպենի ամբողջական կենսագրությունն այն տեղեկությունների հիման վրա, որոնք առկա են Մորիս Լեբլանի ստեղծագործություններում։ Առավել հաջողված են համարվում Ֆ. Լակասենի և Անդրե-Ֆրանսուա Ռուդի աշխատանքները։ Համապատասխանաբար, այդ կենսագրությունները տարբերվում են մի շարք կետերով։
Առավել հավանական է, որ Արսեն Լյուպեն Ռաուլը՝ Հենրիետա դ’Անդրեզիի և Թեոֆրաստ Լյուպենի որդին, կարող է ծնված լինել 1874 թվականին («Կոմսուհի Կալիոստրո» ստեղծագործության մեջ, որի գործողությունները ծավալվում են 1894 թվականին, Արսեն Լյուպենը քսան տարեկան է)։ Նրա ենթադրյալ ծննդավայրը կարող է լինել Բլուա քաղաքը (կախված այն հանգամանքից, թե արդյոք դա ընդունվում է որպես ճշմարտություն, թե այն Լյուպենի հերթական սուտն է)։
Արսենի ծնունդից մի քանի տարի անց նրա մայրը հեռացել է Թեոֆաստ Լյուպենից և որդու հետ բնակություն հաստատել Դրյո-Սուբիզ ընտանիքի տանը։ Այդտեղ Հենրիետան մշտապես ստորացվել է տանտերերի կողմից։ Այդ պատճառով Արսեն Լյուպենը վեց տարեկանում գողանում է Մարի Անտուանետ թագուհու մանյակը, որը Դրյո-Սուբիզ ընտանիքի պարծանքն էր («Թագուհու նոր մանյակը», «Կոմսուհի Կալիոստրո»)։ Չնայած հետաքննությանն այդպես էլ չի հաջողվում պարզել, թե ով և ինչպես է կատարել գողությունը, կասկածն ընկնում է Հենրիետա դ’Անդրեզիի վրա, որն ստիպված է լինում հեռանալ գյուղ, որտեղ էլ մահանում է մի քանի տարի անց։
Արսեն Լյուպենը սովորել է իրավաբանություն, բժշկություն և դարձել մաշկաբանության մասնագետ։ Նա գիտի դասական լատիներեն և հունարեն։ Նրա հայրը եղել է բռնցքամարտի, սուսերամարտի և մարմնամարզության ուսուցիչ և որդուն սովորեցրել է մարտարվեստներ։ Արսենը սովորել է նաև ջուջուցու։
«Ոսկե եռանկյուն» վեպի երկրորդ մասի շապիկը (1921 թվականի հրատարակություն)
Արսեն Լյուպենը վերափոխումների վարպետ է և հաճախ է փոխում իր դիմագծերը, մազերի գույնը, հագուստի ոճն ու նույնիսկ բնավորությունը։ Այդ պատճառով դժվար է հստակ նկարագրել նրան։ Միայն հայտնի է, որ հերոսը բավական բարեկազմ է, գեղեցիկ և արտասովոր ուժեղ, ինչն օգնում է նրա գողի մասնագիտությանը։
Արսեն Լյուպենը ցույց է տվել իր տաղանդն ու խելքը բազմաթիվ արկածներում՝ հանդես գալով ոչ միայն որպես կողոպտիչ, այլ նաև որպես դետեկտիվ և լուծելով մինչ այդ անլուծելի հանելուկներ, ինչը հաճախ զգալի շահույթ է բերել նրան։ Սակայն բացառված չեն նաև կերպարի ձախողումները, որոնցից նա դուրս է գալիս իր ունակությունների ու հաջողության շնորհիվ, ինչը ջենթլմեն-կողոպտիչին մոտեցնում է սվորական մարդու։ Դրանից բացի, հերոսն արժանանում է ընթերցողի համակրանքին իր բարոյական սկզբունքների շնորհիվ, որոնցից են սպանության բացառումն ու նուրբ քաղաքավարությունը կանանց հանդեպ։ Լյուպենը հաճախ կանանց օգնում է հաղթահարել դժվարին իրավիճակը, ավելին, նա հանուն կնոջ պատրաստ է հրաժարվել իր հանցագործ մտադրություններից։ Հերոսին խորթ չէ հայրենասիրությունը, ինչն առավել վառ արտահայտվում է այն դրվագներում, որոնցում ներկայացված գործողությունները տեղի են ունենում Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին։ Նա տանձնում է Ֆրանսիայի օգտին մի շարք դիվանագիտական գործընթացների պատախանատվությունը։ Դրանից բացի, Արսեն Լյուպենն ընդգրկվել է Արտասահմանյան Լեգեոնի կազմում և կռվել Ֆրանսիայի օգտին Հյուսիսային Աֆրիկայում («Վագրի ատամները»)։
1932 – Երկու ժպիտներով կինը / ֆր.՝La Femme aux deux sourires
1934 – Վիկտորը բարձրաշխարհիկ բրիգադից / ֆր.՝Victor, de la Brigade mondaine
1935 – Կոմսուհի Կալիոստրոյի վրեժը / ֆր.՝La Cagliostro se venge
1941 – Արսեն Լյուպենի միլիարդները / ֆր.՝Les Milliards d'Arsène Lupin, Արսեն Լյուպենի մասին պատմող շարքի պաշտոնական վերջին գիրքը, հրատարակվել է 1939 թվականին, հետմահու առանձին գրքով լույս է տեսել 1941 թվականին, սակայն առանց «Չհրկիզվող պահարանը» մասի (IX. Les coffres-forts)։ Ավելի ուշ այդ հրատարակությունը հետ է կանչվել Լեբլանի որդու խնդրանքով։ 2002 թվականին որոշ Արսեն Լյուպենի երկրպագուների և կորեացի թարգմանիչ Սոն Գվի Սուի ջանքերով վերականգնվել է բացակայող գլուխը, և Լյուպենի մասին պատմող ամբողջական վերջին վեպը հրապարակվել է Կորեայում՝ Կաչի հրատարակչությունում[2]։ Ներկայում հասանելի են ֆրանսերեն ամբողջական էլեկտրոնային գիրքը[3], ինչպես նաև տպագիր տարբերակը, որ լույս է ընծայվել Editions Manucius հրատարակչության կողմից (2015)[4]։
2012 – Արսեն Լյուպենի վերջին սերը / ֆր.՝Le Dernier Amour d'Arsène Lupin (անավարտ վեպ, գրվել է շուրջ 1936 թվականին, տպագրվել է 2012 թվականին՝ այն բանից հետո, երբ 2011 թվականին այն գտել է գրողի թոռնուհին՝ Ֆլորենս Բոեսպֆլյուգ-Լեբլանը)։
«Արսեն Լյուպեն՝ ազնիվ կողոպտիչը» ֆրանսիական հրատարակության շապիկը (1907 թվական)
Սերգեյ Կոլբասև
Արսեն Լյուպեն (ռուս.՝ Арсен Люпен, 1930, Լենինգրադ, «Поворот всё вокруг» եռագրության կազմում)
Ֆրանսիայի թագավորի գաղտնիքը, կամ Արսեն Լյուպենի իրական դեմքը / ֆր.՝Le Secret des rois de France ou la véritable identité d’Arsène Lupin (1955, Paris, Édition de Minuit, ռոմանտիկ էսսե[5])
Աշտարակի կալանավորուհին, կամ Երեք իմաստունների կարճ, բայց հիանալի ուղին / ռուս.՝ Узница башни, или Краткий, но прекрасный путь трёх мудрых (2007, վիպակ)
Արսեն Լյուպենը՝ մեծագույն հանելուկը։ Մորիս Լեբլանի տեքստերի կոդի բանալին / ֆր.՝Arsène Lupin Supérieur Inconnu - La clé de l'œuvre codée de Maurice Leblanc (հոդված Մորիս Լեբլանի ստեղծագործությունների էզոթերիկ կողմերի վերաբերյալ)
Կաձուհիկո Կատո
Lupin III (մանգա, որի գլխավոր հերոսը Արսեն Լյուպենի թոռն է)
Անդրե Բրյուլեն «Ատենեյ» թատրոնի «Արսեն Լյուպեն» ներկայացման մեջ (1909)
1910 – Արսեն Լյուպենն ընդդեմ Շերլոկ Հոլմսի (Arsène Lupin contra Sherlock Holmes), Գերմանիա
Պատմվածքն առաջին անգամ հրատարակվել է «Je sais tout» № 17-ում (15 հունիսի, 1906 թվական) «Sherlock Holmes arrive trop tard» վերնագրով, իսկական վերնագրով՝ նշված ժողովածուում, Շերլոկ Հոլմսի անունը փոխվել է Արթուր Կոնան Դոյլի բողոքների պատճառով։ («Французский детектив начала XX века (Арсен Люпен и Фантомас): Сборник / Сост. А. Ф. Строев. — Коммент. А. Ф. Строев. — М.: Радуга, 1989. — На франц. яз. — 397 с».)
.svg){kind=small}
Ֆրանսիա
Arsène Lupin Վիքիպահեստում.jpg)
