Ախուրյան (գետ)

Ախուրյան (թուրքերեն՝ Arpaçay), Ախորան, Ախորեն, Ախուրա, Ախուրան, Ախուրաց գետ, Ախուրեն, Ահուր, Ահուրա, Ահուրան, Ահո ջուր, Ահու ջուր, Առփաչայ, Արևմտյան Արփաչայ, Ներքին Արևմտյան Արփաչայ, Գարեգետ, Գարու գետ, Մեծամոր^[1], գետ Հայաստանի Շիրակի մարզում և Թուրքիայում, սկիզբ է առնում Աշոցքի սարահարթի Արփի լճից։ Ջրառատությամբ այն հանրապետության երրորդ գետն է, միջին ծախսը 26,9 խմ/վ (տարեկան 900 միլիոն մ³)։ Վերին հոսանքում այն անցնում է ճահճապատ ափերով, այնուհետ ընդունում է մի քանի մանր վտակներ, ապա որպես ջրառատ գետ մտնում է Շիրակի դաշտ։ Այստեղ Ախուրյանին միանում են Արագածի լանջերից սկիզբ առնող մի քանի գետակներ, որոնցից ամենամեծը Մանթաշն է։ Աղին կայարանից մի փոքր հյուսիս` Կարսագետն ընդունելուց հետո, Ախուրյանը կտրում է Արագածի արևմտյան փեշերը և խորացնելով իր հունը` քարքարոտ ափերի մեջ շարունակում է հոսել մինչև Արաքսի հետ միանալը։ Ախուրյանն ունի 186 կիլոմետր երկարություն։ Գետի ձախ ափին է Գյումրին, իսկ աջ ափին՝ Հայաստանի վաղեմի մայրաքաղաք Անին (ամբողջովին ավերված)։ Ախուրյանի ջրերն օգտագործելու համար դեռ 1922 թվականից սկսվել է Շիրակի ջրանցքի շինարարությունը, որը ղեկավարում էր անվանի ինժեներ Հ. Ա. Տեր-Աստվածատյանը։ Ջրանցքը շահագործման է հանձնվել 1925 թվականին։ Նրա գործարկումը զգալիորեն հեշտացրել է հողամասերի ոռոգումը։ Ջրանցքի բացմանը ներկա է եղել նաև նորվեգացի ականավոր գիտնական և աշխարհահռչակ բևեռախույզ Ֆրիտյոֆ Նանսենը։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ախուրյան (այլ կիրառումներ)

Ախուրյան
Բնութագիր
Երկարություն	186 կմ
Ավազանի մակերես	9670 կմ²
Ջրի ծախս	269 մ³/վ
Ջրահոսք
Ակունքի տեղակայում	Արփի
Գետաբերանի տեղակայում	Արաքս
Կոորդինատներ	41°04′04″ հս․. լ. 43°39′12″ ավ. ե.HGЯOL
Տեղակայում
Հոսող հոսքեր	Կարս, Կարկաչան, Ախուրիկ, Աշոցք, Ծաղկաշեն, Կարախան, Կումայրի, Հողմաջուր, Հորթաջուր, Ջաղացջուր, Սևգետ, Ցողամարգ, Գյումրի, Դաիրմանչայ, Ելլի, Աղչայ, Ամասիա, Ալազա, Ախուրյանի աջափնյա ջրանցք և Ծաղկոցաձոր
Երկիր	Հայաստան և  Թուրքիա

Այլ անվանումներ

• Մ. Ուռհայեցին գետը հիշատակում է նաև Ահուր ձևով^[2]
• Վարդան Արևելցին Անի քաղաքի անունով կոչում է Անո ջուր^[3]
• Միջին հոսանքո պատմական անվանումը՝ Ռահ (մինջև Կարս գետի հետ միախառնվելը)^[4]

Պատկերասրահ

• 
  Ախուրյան գետը
• 
  Ախուրյանը Մարմաշենի վանքի մոտ
• 
  Ախուրյան գետը միջին հոսանքում
• 
  Ախուրյանի կիրճը
• 
  Ախուրյան գետը Վահրամաբերդի տարածքում
• Ախուրյան գետը՝ Մարմաշենի վանական համալիրի մոտ և Մարմաշենի ՀԷԿ-ը

Ծանոթագրություններ

1. Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 126 — 992 էջ։
2. Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 151 — 992 էջ։
3. Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 1 [Ա-Գ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի համալսարանի հրատարակչություն», 1986, էջ 282 — 992 էջ։
4. Հայաստանի Հանրապետության Ֆիզիկաաշխարհագրական օբյեկտների համառոտ տեղեկատու-բառարան, Երևան, «Գեոդեզիայի և քարտեզագրության կենտրոն ՊՈԱԿ», 2007, էջ 103 — 150 էջ։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ախուրյան (գետ)» հոդվածին։