Ալտաիր

Ալտաիր (անգլ․՝ Altair), Արծիվ համաստեղության ամենապայծառ աստղն է և գիշերային երկնքի ամենապայծառ տասներկուերորդ աստղը։ Այն ունի Բայերյան անվանակարգությունը՝ Alpha Aquilae, որը լատինականացված է α Aquilae անվանումից, հապավումը` Alpha Aql կամ α Aql: Ալտաիրը A տիպի հիմնական հաջորդականության աստղ է՝ 0,77 տեսանելի աստղային մեծությամբ, և ամառային եռանկյունու աստղագուշակության գագաթներից մեկն է, իսկ մյուս երկու գագաթները նշվում են Դենեբով և Վեգայով^[7][8][9]։ Այն գտնվում է Արեգակից 16,7 լուսատարի (5,1 պարսեկ) հեռավորության վրա^[10]։ Ալտաիրը ներկայումս գտնվում է G-ամպի մեջ՝ մոտակա միջաստղային ամպի, գազի և փոշու կուտակման մեջ^[11][12]։

Ալտաիր

Հետազոտման տվյալներ
Տեսակ	աստղ, կրկնակի աստղ, near-IR source? և UV-emission source?
Մասն է	G ամպ և Summer Triangle?
Հեռավորություն	17 լուսային տարի
Տեսանելի աստղային մեծություն	0,76[1] (V)
Համաստեղություն	Արծիվ
Աստղաչափություն
Ճառագայթային արագություն (Rv)	−26,6 ± 0,4 km/s[2]
Պարալաքս	194,95 ± 0,57 մավ[3]
Բացարձակ աստղային մեծություն	2,22
Բնութագիր
Սպեկտրալ դասակարգում	A7Vn[4]
Գույնի ցուցանիշ	0,22 և 0,08
Փոփոխականություն	Delta Scuti variable?
Ֆիզիկական տվյալներ
Զանգված	3,38028E+30 կիլոգրամ
Շառավիղ	1,7 արևային շառավիղ
Տրամագիծ	2 530 000 ± 13 900 կմ[5]
Լուսավորություն	10,7 արեգակնային լուսատվություն
Պտույտ	90,8 km/s[6]
Ուղեծրի էլեմենտներ
Այլ անվանումներ SAO 125122, 2MASS J19504698+0852060, GSC 01058-03399, HD 187642, HIP 97649, HR 7557, IRAS 19483+0844, GJ 768, α Aql, ADS 13009 A, 1ES 1948+08.7, 1RXS J195047.0+085159, ASCC 1075038, BD+08 4236, CCDM J19508+0852A, FK5 745, GC 27470, GCRV 12193, HIC 97649, IDS 19459+0836 A, IRC +10441, JP11 3142, LFT 1499, LHS 3490, LSPM J1950+0852, LTT 15795, N30 4388, NLTT 48314, NSV 24910, PLX 4665, PLX 4665.00, PMC 90-93 530, PPM 168779, RAFGL 2463, ROT 2857, TD1 25537, TYC 1058-3399-1, UBV 16885, uvby98 100187642, alf Aql, WDS J19508+0852A, Zkh 297, Ci 20 1169, PM 19484+0844, WEB 17173, 53 Aql, TIC 70257116, AG+08 2636 և UBV M 24205

Ալտաիրը պտտվում է արագ՝ հասարակածում մոտավորապես 286 կմ/վ արագությամբ^[13]։ Սա աստղի տրոհման 400 կմ/վ արագության զգալի մասն է^[14]։ Palomar Testbed Interferometer-ի հետ ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ Ալտաիրը գնդաձև չէ, այլ բևեռներում հարթեցված է իր պտտման բարձր արագության պատճառով^[15]։ Այլ ինտերֆերոմետրիկ հետազոտություններ բազմաթիվ աստղադիտակներով, որոնք գործում են ինֆրակարմիր ճառագայթներով, պատկերել և հաստատել են այս երևույթը^[13]։

Անվանում

Ալտաիրը Ակվիլա համաստեղության ամենապայծառ աստղն է։

α Ալվիլիա (լատիներե)՝ Alpha Aquilae) աստղի Բայերյան անվանումն է։ Ավանդական Ալտաիր անունը օգտագործվել է միջնադարից։ Այն արաբերեն «النسر الطائر Al-Nisr Al-Ṭa'ir» արտահայտության հապավումն է՝ «թռչող արծիվ»^[16]։

2016 թվականին Միջազգային աստղագիտական միությունը)^[17] կազմակերպել է աշխատանքային խումբ աստղերի անունների վերաբերյալ (WGSN)՝ աստղերի ճիշտ անունները ցուցակավորելու և ստանդարտացնելու համար։ WGSN-ի 2016 թվականի հուլիսի^[18] առաջին տեղեկագիրը ներառել է WGSN-ի կողմից հաստատված աստղերի անունների առաջին երկու խմբաքանակների աղյուսակը, որի մեջ ներառվել է Ալտաիր աստղը։ Այն այժմ մուտքագրված է ՄԱՄ աստղերի անունների ցուցակում^[19]։

Ֆիզիկական բնութագիր

Ալտաիրը Արեգակի համեմատությամբ

b Ակվիլիայի և g Ակվիլիայի հետ միասին Ալտաիրը կազմում է աստղերի հայտնի շարքը, որը երբեմն կոչվում է Ակվիլայի ընտանիք կամ Ակվիլայի առանցք^[10]։

Ալտաիրը A տիպի հիմնական հաջորդականության աստղ է, որի զանգվածը Արեգակի զանգվածի մոտ 1,8 անգամն է, իսկ պայծառությունը՝ Արեգակի պայծառության 11 անգամը^[13][20] : Ենթադրվում է, որ այն երիտասարդ աստղ է, որը մոտ է զրոյական տարիքի հիմնական հաջորդականությանը` մոտ 100 միլիոն տարեկան, թեև նախկին գնահատականները ապացուցում էին, որ մոտ մեկ միլիարդ տարեկան է^[21]։ Ալտաիրը պտտվում է արագ, պտտման ժամանակահատվածը ութ ժամից պակաս է^[21]։ Համեմատության համար նշենք, որ Արեգակի հասարակածը ամբողջական պտույտ է կատարում 25 օրից մի փոքր ավելի, սակայն Ալտաիրի պտույտը նման է Յուպիտերի և Սատուրնի պտույտին և մի փոքր ավելի արագ է։ Ինչպես և այդ երկու մոլորակները, նրա արագ պտույտը աստղի փռվածության պատճառ է դառնում. նրա հասարակածային տրամագիծը ավելի քան 20 տոկոսով մեծ է բևեռային տրամագծից^[13]։

1999-ին արբանյակային չափումները, որոնք կատարվել են Wide Field Infrared Explorer-ի միջոցով, ցույց են տվել, որ Ալտաիրի պայծառությունը փոքր-ինչ տատանվում է՝ տատանվելով ընդամենը մի քանի հազարերորդական մեծության մի քանի տարբեր ժամանակահատվածներով՝ 2 ժամից պակաս^[22]։ Արդյունքում 2005 թվականին այն ճանաչվեց որպես Դելտա Սկուտի փոփոխական աստղ։ Նրա լույսի կորը կարող է մոտավոր հաշվարկվել՝ գումարելով մի շարք սինուսային ալիքներ՝ 0,8-ից 1,5 ժամ տատանվող ժամանակահատվածներով^[22]։ Այն աստղային պսակների ռենտգենյան ճառագայթման թույլ աղբյուր է, որի արտանետման ամենաակտիվ աղբյուրները գտնվում են աստղի հասարակածի մոտ։ Այս ակտիվությունը կարող է պայմանավորված լինել ավելի սառը հասարակածում ձևավորվող կոնվեկցիոն բջիջներով^[14]։

Լույսի կորը Ալտաիրի համար, հարմարեցված Buzasi et al-ի հետ. (2005)

Պտույտ

Ալտաիրի ուղիղ պատկերը՝ արված CHARA-ի տարածքով

Ալտաիրի անկյունային տրամագիծը չափվել է ինտերֆերոմետրիկ եղանակով Ռ. Հենբերի Բրաունի և նրա գործընկերների կողմից Նարաբրի աստղադիտարանում 1960-ականներին։ Նրանք գտել են 3 միլիարկվայրկյան տրամագիծ^[23] : Չնայած Հանբուրի Բրաունը հասկացավ, որ Ալտաիրը ռոտացիոն եղանակով հարթեցվելու է, նրանք անբավարար տվյալներ ունեին՝ փորձնականորեն դիտարկելու նրա փռվածությունը։ Ավելի ուշ՝ 1999 և 2000 թվականներին, օգտագործելով Palomar Testbed Interferometer-ի ինֆրակարմիր ինտերֆերոմետրիկ չափումները, պարզվեց, որ Ալտաիրը հարթեցվել է։ Այս աշխատանքը հրատարակվել է Գ․ Տ․ վան Բելլի, Դավիդ Քիարդիի և նրանց համահեղինակների կողմից 2001 թվականին^[15]։

Տեսությունը կանխատեսում է, որ Ալտաիրի արագ պտույտի շնորհիվ նրա մակերեսի ձգողականությունը և արդյունավետ ջերմաստիճանը պետք է ավելի ցածր լինեն հասարակածում՝ դարձնելով հասարակածը բևեռներից ավելի քիչ լուսավոր։ Այս երևույթը, որը հայտնի է որպես ձգողականության մթագնում կամ վոն Զեյփելի էֆեկտ, հաստատվել է Ալտաիրի համար 2001 թվականին Navy Precision Optical Interferometer-ի կողմից կատարված չափումների միջոցով և վերլուծվել Օհիշիի կողմից 2004 թվականին և Պետերսոնի կողմից 2006 թվականին^[20][24]։ Նաև Ա. Դոմիչանո դե Սոուզան 2005 թվականին ստուգեց ձգողականության մթագնումը՝ օգտագործելով Palomar-ի և Navy-ի ինտերֆերոմետրերի չափումները, ինչպես նաև շատ մեծ աստղադիտակում VINCI գործիքի կողմից կատարված նոր չափումները^[25]։

Ալտաիրը այն քիչ աստղերից է, որոնք ունեն ուղիղ պատկեր^[26]։ 2006 և 2007 թվականներին J. D. Monnier-ը և նրա գործընկերները ստեղծեցին Ալտաիրի մակերեսի պատկերը 2006 թվականի ինֆրակարմիր դիտարկումներից, որոնք արվել են MIRC գործիքով CHARA զանգվածային ինտերֆերոմետրի վրա։ Սա առաջին դեպքն էր, երբ պատկերված էր հիմնական հաջորդականության որևէ աստղի մակերես, բացի Արեգակից^[26]։ Կեղծ գույնի պատկերը հրապարակվել է 2007 թվականին։ Աստղի հասարակածային շառավիղը գնահատվել է 2,03 արեգակնային շառավիղ, իսկ բևեռային շառավիղը՝ 1,63 արեգակնային շառավիղ, ինչը բևեռից հասարակած աստղային շառավիղից 25%-ով ավել է^[13]։ Բևեռային առանցքը մոտ 60°-ով թեքված է դեպի Երկրի տեսադաշտը^[14]։

Ստուգաբանություն, դիցաբանություն և մշակույթ

Ալտաիր

«Al Nesr Al Tair» տերմինը հայտնվել է «Al Achsasi al Mouakket»-ի ցուցակում, որը լատիներեն թարգմանվել է որպես «Vultur Volans»^[27]: Այս անունը արաբները կիրառել են Ալտաիրի, β Ակվիլայի և γ Ակվիլայի աստղանիշի վրա և հավանաբար վերաբերում է հին բաբելոնացիներին և շումերներին, ովքեր Ալտաիրին անվանում էին «արծվի աստղ»։ Օգտագործվել է նաև Աթաիր ուղղագրությունը^[28]։ Անգլիայի և Արևմտյան Եվրոպայի միջնադարյան աստղալաբները Ալթերին և Վեգային պատկերել են որպես թռչուններ^[29]։

Վիկտորիայի Կուրի ժողովուրդը նաև ճանաչում էր Ալտաիրին որպես բունջիլ՝ սեպապոչ արծիվ, իսկ β և γ Ակվիլաները նրա երկու կանայք են՝ սև կարապները։ Մյուրեյ գետի շրջակայքի բնակիչները աստղին ճանաչում էին որպես Տոտեյգիլ^[30]։ Մյուրեյ գետը ձևավորվեց այն ժամանակ, երբ որսորդ Տոտյերգիլը նիզակահարեց Օտջութին՝ հսկա Մյուրեյ ձողաձուկին, որը վիրավորվելուց հետո մի ուղի բացեց հարավային Ավստրալիայում, նախքան երկինք մտնելը՝ որպես Դելֆինի համաստեղություն^[30]։

Չինական դիցաբանության մեջ Ալտաիրից, β Ակվիլիայից և γ Ակվիլիայից կազմված աստերիզմը հայտնի է որպես Հե Գու(河鼓; հայերեն՝ «գետի թմբուկ»)^[28]։ Ալտաիրի չինարեն անվանումն այսպիսով Հե Գու Էր է (河鼓二; հայերեն՝ «գետի թմբուկ երկու», որը նշանակում է «գետի մոտ թմբուկի երկրորդ աստղ»)^[31]։ Այնուամենայնիվ, Ալտաիրն ավելի հայտնի է իր այլ անուններով. Qiān Niú Xīng (牵牛星 / 牽牛星) կամ Niú Láng Xīng (牛郎星), թարգմանված որպես կովերի աստղ^[32][33]։ Այս անունները ակնարկ են սիրո պատմության՝ «Կովը և ջուլհակ աղջիկը», որտեղ Նիուլանգը (ներկայացնում է Ալտաիրը) և նրա երկու երեխաները (ի դեմս β Ակվիլիայի և γ Ակվիլիայի) բաժանված են համապատասխանաբար իրենց կնոջից և մորից՝ Ժինուից, Ծիր Կաթինով։ Նրանց թույլատրվում է հանդիպել միայն տարին մեկ անգամ, երբ կաչաղակները կամուրջ են կազմում՝ թույլ տալու նրանց անցնել Ծիր Կաթինով^[33][34]։

Արևմտյան աստղագուշակության մեջ աստղը չարագուշակ էր՝ վտանգ նախանշելով սողուններից^[28]։

Այս աստղը «Bugis» նավի նավաստիների կողմից նավարկության համար օգտագործվող աստերիզմներից մեկն է, որը կոչվում է «bintoéng timoro», որը նշանակում է «արևելյան աստղ»^[35]։

Ճապոնացի գիտնականների խումբը 1983 թվականին ռադիոազդանշան է ուղարկել Ալտաիր՝ այլմոլորակային կյանքի հետ կապ հաստատելու հույսով^[36]։

NASA-ն 2007 թվականի դեկտեմբերի 13-ին հայտարարեց Ալտաիրը որպես Լուսնի մակերեսային մուտքի մոդուլի (ԼՄՄՄ) անվանում^[37]։ Ռուսական արտադրության «Beriev Be-200 Altair» հիդրոինքնաթիռը նույնպես անվանվել է աստղի պատվին^[38]։

Տեսանելի ուղեկից աստղեր

Այս պայծառ աստղը, որն առաջիններից մեկն է, ունի WDS 19508+0852A բազմակի աստղանիշ և ունի մի քանի թույլ տեսանելի ուղեկից աստղեր՝ WDS 19508+0852B, C, D, E, F և G: Սրանցից բոլորը շատ ավելի հեռու են, քան Ալտաիրը, և ֆիզիկապես կապված չեն^[39]։

Ծանոթագրություններ

1. Ducati J. R. Catalogue of Stellar Photometry in Johnson's 11-color system — 2002. — Vol. 2237.
2. Gontcharov G. A. Pulkovo Compilation of Radial Velocities for 35 495 Hipparcos stars in a common system // Ast. Lett. / R. Sunyaev — Nauka, Springer Science+Business Media, 2006. — Vol. 32, Iss. 11. — P. 759–771. — ISSN 1063-7737; 1562-6873; 0320-0108; 0360-0327 — doi:10.1134/S1063773706110065 — arXiv:1606.08053
3. Leeuwen F. v. Validation of the new Hipparcos reduction // Astron. Astrophys. / T. Forveille — EDP Sciences, 2007. — Vol. 474, Iss. 2. — P. 653–664. — ISSN 0004-6361; 0365-0138; 1432-0746; 1286-4846 — doi:10.1051/0004-6361:20078357 — arXiv:0708.1752
4. Corbally C. J. Contributions to the Nearby Stars (NStars) Project: Spectroscopy of Stars Earlier than M0 within 40 Parsecs: The Northern Sample. I // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac — NYC: IOP Publishing, AAS, University of Chicago Press, AIP, 2003. — Vol. 126, Iss. 4. — P. 2048–2059. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.1086/378365 — arXiv:astro-ph/0308182
5. van Belle, Gerard T. Fundamental Parameters of 87 Stars from the Navy Precision Optical Interferometer // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac — NYC: IOP Publishing, AAS, University of Chicago Press, AIP, 2017. — Vol. 155, Iss. 1. — 16 p. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.3847/1538-3881/AA9D8B — arXiv:1712.08109
6. Luck R. E. Abundances in the Local Region II: F, G, and K Dwarfs and Subgiants // Astron. J. / J. G. III, E. Vishniac — NYC: IOP Publishing, AAS, University of Chicago Press, AIP, 2016. — Vol. 153, Iss. 1. — 19 p. — ISSN 0004-6256; 1538-3881 — doi:10.3847/1538-3881/153/1/21 — arXiv:1611.02897
7. Կաղապար:SIMBAD link, database entry, SIMBAD. Accessed on line November 25, 2008.
8. David Darling. «Altair». The Internet Encyclopedia of Science. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 3-ին.
9. Darling, David. «Summer Triangle». www.daviddarling.info. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
10. Hoboken, Fred Schaaf (2008). The brightest stars : discovering the universe through the sky's most brilliant stars. New Jersey: John Wiley & Sons, Inc. ISBN 978-0-471-70410-2. OCLC 440257051.
11. «Our Local Galactic Neighborhood». NASA. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
12. Gilster, Paul (2010 թ․ սեպտեմբերի 1). «Into the Interstellar Void». Centauri Dreams (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ մարտի 26-ին.
13. Monnier, J. D.; Zhao, M; Pedretti, E; Thureau, N; Ireland, M; Muirhead, P; Berger, J. P.; Millan-Gabet, R; Van Belle, G; Ten Brummelaar, T; McAlister, H; Ridgway, S; Turner, N; Sturmann, L; Sturmann, J; Berger, D (2007). «Imaging the surface of Altair». Science. 317 (5836): 342–345. arXiv:0706.0867. Bibcode:2007Sci...317..342M. doi:10.1126/science.1143205. PMID 17540860. S2CID 4615273. See second column of Table 1 for stellar parameters.
14. Robrade, J.; Schmitt, J. H. M. M. (2009 թ․ ապրիլ), «Altair - the "hottest" magnetically active star in X-rays», Astronomy and Astrophysics, 497 (2): 511–520, arXiv:0903.0966, Bibcode:2009A&A...497..511R, doi:10.1051/0004-6361/200811348, S2CID 14320453.
15. Belle, Gerard T. van; Ciardi, David R.; Thompson, Robert R.; Akeson, Rachel L.; Lada, Elizabeth A. (2001). «Altair's Oblateness and Rotation Velocity from Long-Baseline Interferometry». The Astrophysical Journal (անգլերեն). 559 (2): 1155–1164. Bibcode:2001ApJ...559.1155V. doi:10.1086/322340. ISSN 0004-637X. S2CID 13969695.
16. «the definition of altair». www.dictionary.com (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 30-ին.
17. «IAU Working Group on Star Names (WGSN)». Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 22-ին.
18. «Bulletin of the IAU Working Group on Star Names, No. 1» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 28-ին.
19. «IAU Catalog of Star Names». Վերցված է 2016 թ․ հուլիսի 28-ին.
20. Peterson, D. M.; Hummel, C. A.; Pauls, T. A.; և այլք: (2006). «Resolving the Effects of Rotation in Altair with Long‐Baseline Interferometry». The Astrophysical Journal. 636 (2): 1087–1097. arXiv:astro-ph/0509236. Bibcode:2006ApJ...636.1087P. doi:10.1086/497981. S2CID 18683397. See Table 2 for stellar parameters.
21. Bouchaud, K.; Domiciano De Souza, A.; Rieutord, M.; Reese, D. R.; Kervella, P. (2020). «A realistic two-dimensional model of Altair». Astronomy and Astrophysics. 633: A78. arXiv:1912.03138. Bibcode:2020A&A...633A..78B. doi:10.1051/0004-6361/201936830. S2CID 208857428.
22. Buzasi, D. L.; Bruntt, H.; Bedding, T. R.; Retter, A.; Kjeldsen, H.; Preston, H. L.; Mandeville, W. J.; Suarez, J. C.; Catanzarite, J. (2005 թ․ փետրվար). «Altair: The Brightest δ Scuti Star». The Astrophysical Journal (անգլերեն). 619 (2): 1072–1076. arXiv:astro-ph/0405127. Bibcode:2005ApJ...619.1072B. doi:10.1086/426704. ISSN 0004-637X. S2CID 16524681.
23. Hanbury Brown, R.; Davis, J.; Allen, L. R.; Rome, J. M. (1967). «The stellar interferometer at Narrabri Observatory-II. The angular diameters of 15 stars». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 137 (4): 393. Bibcode:1967MNRAS.137..393H. doi:10.1093/mnras/137.4.393.
24. Ohishi, Naoko; Nordgren, Tyler E.; Hutter, Donald J. (2004). «Asymmetric Surface Brightness Distribution of Altair Observed with the Navy Prototype Optical Interferometer». The Astrophysical Journal. 612 (1): 463–471. arXiv:astro-ph/0405301. Bibcode:2004ApJ...612..463O. doi:10.1086/422422. S2CID 15857535.
25. Domiciano de Souza, A.; Kervella, P.; Jankov, S.; Vakili, F.; Ohishi, N.; Nordgren, T. E.; Abe, L. (2005). «Gravitational-darkening of Altair from interferometry». Astronomy & Astrophysics. 442 (2): 567–578. Bibcode:2005A&A...442..567D. doi:10.1051/0004-6361:20042476.
26. «Gazing up at the Man in the Star?» (Press release). National Science Foundation. 2007 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 3-ին.
27. Knobel, E. B. (1895 թ․ հունիս). «Al Achsasi Al Mouakket, on a catalogue of stars in the Calendarium of Mohammad Al Achsasi Al Mouakket». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 55 (8): 429–438. Bibcode:1895MNRAS..55..429K. doi:10.1093/mnras/55.8.429.
28. Allen, Richard Hinckley (1899). Star-names and their meanings. unknown library. New York, Leipzig [etc.] G.E. Stechert. էջեր 59–60.
29. Gingerich, O. (1987). «Zoomorphic Astrolabes and the Introduction of Arabic Star Names into Europe». Annals of the New York Academy of Sciences. 500 (1): 89–104. Bibcode:1987NYASA.500...89G. doi:10.1111/j.1749-6632.1987.tb37197.x. S2CID 84102853.
30. Aboriginal mythology: an A-Z spanning the history of aboriginal mythology from the earliest legends to the present day, Mudrooroo, London: HarperCollins, 1994, 1-85538-306-3.
31. (zh) 香港太空館 - 研究資源 - 亮星中英對照表 Արխիվացված 2008-10-25 Wayback Machine, Hong Kong Space Museum. Accessed on line November 26, 2008.
32. Mayers, William Frederick (1874). The Chinese reader's manual: A handbook of biographical, historical ... Harvard University. American Presbyterian Mission Press. էջեր 97–98, 161.
33. p. 72, China, Japan, Korea Culture and Customs: Culture and Customs, Ju Brown and John Brown, 2006, 978-1-4196-4893-9.
34. pp. 105–107, Magic Lotus Lantern and Other Tales from the Han Chinese, Haiwang Yuan and Michael Ann Williams, Libraries Unlimited, 2006, 978-1-59158-294-6.
35. Kelley, David H.; Milone, Eugene F.; Aveni, A.F. (2011). Exploring Ancient Skies: A Survey of Ancient and Cultural Astronomy. New York, New York: Springer. էջ 344. ISBN 978-1-4419-7623-9.
36. «'Anybody there?' Astronomers waiting for a reply from Altair». 2023 թ․ օգոստոսի 20. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 25-ին.
37. «NASA names next-gen lunar lander Altair». .collectSPACE. 2007 թ․ դեկտեմբերի 13. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 3-ին.
38. «Results of the competition for the best personal names for the Be-103 and the Be-200 amphibious aircraft» (Press release). Beriev Aircraft Company. 2003 թ․ փետրվարի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ նոյեմբերի 5-ին. Վերցված է 2022 թ․ օգոստոսի 3-ին.
39. Cite DR2

Արտաքին հղումներ

• Star with Midriff Bulge Eyed by Astronomers, JPL press release, July 25, 2001.
• Spectrum of Altair
• Imaging the Surface of Altair, University of Michigan news release detailing the CHARA array direct imaging of the stellar surface in 2007.
• PIA04204: Altair, NASA. Image of Altair from the Palomar Testbed Interferometer.
• Altair, SolStation.
• Secrets of Sun-like star probed, BBC News, June 1, 2007.
• Astronomers Capture First Images of the Surface Features of Altair Արխիվացված 2009-06-29 Wayback Machine, Astromart.com
• Image of Altair from Aladin.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալտաիր» հոդվածին։