Հին փոստ

Հին փոստ (սերբ.՝ Стара пошта), Բելգրադում՝ ժամանակակից Սերբիա, հին շենք, որ չի պահպանել նախկին տեսքը։ Գտնվելով Բելգրադի գլխավոր երկաթուղային կայարանի հարևանությամբ այն համարվել է քաղաքի ամենագեղեցիկ շենքերից ու խորհրդանիշներից մեկը^[1][2]։ Մոմիր Կորունովիչի (սերբ.՝ Момир Коруновић) նախագծով սերբ-բյուզանդական վերածննդի ոճով կառուցված փոստային բաժանմունքը հիմնականում ավերվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Հարավսլավիայի ռմբակոծությունների հետևանքով, իսկ ավելի ուշ՝ 1947 թվականին^[3][4], վերակառուցվել է ֆունկցիոնալիզմի ոճով։

Հին փոստ
Տեսակ	post office building?
Երկիր	Հարավսլավիայի Թագավորություն

Տեղադրություն

Շենքը գտնվում է Բելգրադի գլխավոր երկաթուղային կայարանից հարավ՝ Սավսկա հրապարակի հարավային անկյունում, Սավսկա փողոց 2 հասցեում։ Այն գտնվում է Բարա Վենետիկ (սերբական կիրիլիցա՝ Бара Венеција) թաղամասում կամ Սավամալայի (սերբական կիրիլիցա՝ Савамала) ամենահարավային մասում։ Գտնվելով Սավսկա փողոցի սկզբում, այն գտնվում է Սուրբ Սավա հիվանդանոցի դիմաց, մինչդեռ Ստեֆան Նեմանիեի հուշարձանը և Սավա հրապարակի հետիոտնային հատվածը գտնվում են հյուսիս-արևելքում^[5][6]։

Պատմություն

Ծագում

Կառուցվել է 1920-ականներին՝ որպես թիվ 2 փոստային բաժանմունք։ Այն կառուցվել է ճարտարապետ Մոմիր Կորունովիչի կողմից՝ սերբ Գաուդի մականունով։ Շռայլորեն զարդարված ճակատի շնորհիվ այն նկարագրվել է որպես «ճարտարապետական գեղեցկություն» և համարվել է Բելգրադի ամենագեղեցիկ շենքերից մեկը, ինչպես նաև Կորունովիչի լավագույն աշխատանքներից մեկը^[5][6]։ Փոստային բաժանմունքի ճարտարապետությունը համատեղում է էքսպրեսիոնիստական և մոդեռնիստական մոտիվները։ Աշխատելով այս շենքի վրա՝ Կորունովիչը հրաժարվել է ակադեմիական խստությունից։ 1930-ականների վերջին փոստային բաժանմունքն ունեցել է ավելի քան 700 աշխատակից՝ համարվելով Բալկանների ամենամեծ փոստային բաժանմունքը^[7][8]։ Այն վնասվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ և վերանորոգվել է^[1]։

1947 թվականի վերակառուցում

Նոր, կոմունիստական իշխանությունները նրա ճակատը համարել են «չափազանց բուրժուական»^[9], ուստի նրանք հանել են ճակատի մնացորդները և վերակառուցել են միայն դրա տակ գտնվող հիմնակմախքային ճարտարապետությունը՝ սոցիալիստական ռեալիզմի ոճին համահունչ, որը կառավարությունը պարտադրել էր հետպատերազմյան առաջին շրջանում^[1]։ Որպես այդպիսին, ճակատը նկարագրվել է որպես «կմախքաձև և անհրապույր»^[9]։ Ուկրաինացի գաղթական ճարտարապետ և ՄՊՔԿ (Միացյալ պետական քաղաքական կառավարում, ռուս.՝ Объединённое государственное политическое управление) (հետագայում ՆԳԺԿ (ռուս.՝ Наро́дный комиссариа́т вну́тренних дел)) տեղեկատու Պավել Կրատին հանձնարարվել է ճակատը համապատասխանեցնել սոցիալական ռեալիզմի հիմնական ոճին։ Նա Կորունովիչի ձևավորումն անվանել է «ժողովրդական ճարտարապետական ժառանգության անհաջող օգտագործման տիպիկ օրինակ՝ ծանրաբեռնված ոճային տարրերով»^[10]։ Անվանումը նույնպես փոխվել է։ Անվանվել է թիվ 6 փոստային բաժանմունք։

21-րդ դար

2010-ականների կեսերից Բելգրադի ամբարտակի կառուցմամբ և Սավա հրապարակի ամբողջական կապիտալ վերանորոգմամբ, քաղաքից ու ներդրողներից ազդանշաններ են ստացվել ինչպես բնօրինակ, հարուստ ճակատի վերականգնման, այնպես էլ շենքի ներկայիս արտաքին տեսքի պահպանման վերաբերյալ։ Ազգային փոստային ծառայությունը՝ Սերբիայի փոստը (սերբական կիրիլիցա՝ Пошта Србије), հայտարարել է, որ այլևս շենքի կարիք չունի, ուստի պետությունը, որ գույքի պաշտոնական սեփականատերն է, որոշել է վաճառել այն՝ ենթադրելով, որ այն կարող է հարմարեցվել հյուրանոցի համար։ Աճուրդի պայմաններից մեկը կլինի հին ճակատի վերականգնումը^[9]։ 2020 թվականի փետրվարին՝ Սավա հրապարակի վերակառուցման ավարտից հետո, փոխքաղաքապետ Գորան Վեսիչը հայտարարել է սկզբնական ճակատի վերականգնման մասին^[11]։

Չնայած նախորդ հայտարարություններին՝ 2020 թվականի մայիսին հայտարարվել է, որ շենքը չի վերականգնվի իր տեսքով, որը գոյություն է ունեցել մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Քաղաքը հայտարարել է, որ ամբողջական վերակառուցումը ֆինանսապես անխոհեմ կլինի, քանի որ շենքը կորցրել է իր սկզբնական կառուցվածքը։ Փոխարենը, 2021 թվականին կկազմակերպվի ճարտարապետական դիզայնի մրցույթ, որի խնդիրն է լինելու ներառել բնօրինակ ճակատի «բնօրինակ տարրերը»։ Շենքը վերջինն էր մի շարք նախագծերում, որտեղ քաղաքային վարչակազմը խոստացել է վերականգնել քաղաքի տեսարժան վայրերը իրենց նախկին տեսքով, բայց փոխարենը հիմնականում պարզապես վերանորոգել է դրանք (Բելգրադի գլխավոր երկաթուղային կայարան, Բելգրադի կոոպերատիվ (սերբ.՝ Београдска задруга), Սերբիայի ազգային թանգարան)։ Հասարակական բացասական արձագանքից հետո (մատնանշելով այլ քաղաքներ, որոնք վերականգնում են իրենց տեսարժան վայրերը, ինչպիսիք են Բեռլինը, Բուդապեշտը կամ Վարշավան, և պատշաճ բացատրությունների բացակայությունը, թե ինչու վերակառուցումը տարբերակ չէ), քաղաքի գլխավոր քաղաքապետ Մարկո Ստոյչիչը մեկ ամիս անց հայտարարել է, որ սկզբնական ճակատը կվերականգնվի^[12][13]։

2021 թվականի մայիսին քաղաքը հայտարարել է, որ ԲՀԻ շենքի (Beogradski izdavačko-grafički zavod, սերբ.՝ Зграда БИГЗ-а) նկարիչները և այլ վարձակալները կարող են տեղափոխվել շենք վերակառուցումից հետո, եթե քաղաքը որոշի այն հարմարեցնել մշակութային կենտրոնի համար։ Երբ 2015 թվականին ստորագրվել է Բելգրադի առափնյա գծի (սերբ.՝ Београд на води) կառուցման պայմանագիրը, փոստային բաժանմունքի շենքը հանձնվել է Արաբական Միացյալ Էմիրությունների ներդրողներին՝ առևտրային շենքի հարմարեցնելու համար, բայց առանց սկզբնական ճակատը վերականգնելու ներդրողի պարտավորությունների։ Քաղաքը հայտարարել է ներդրողների հետ հնարավոր համաձայնության մասին՝ շարունակելու ֆինանսավորել շենքի վերակառուցումը մշակութային կենտրոնի՝ առաջարկելով նրանց հարկային զեղչեր։ Այդ ժամանակ փոստային բաժանմունքի աշխատակիցները հիմնականում տարհանվել են շենքից^[14]։

Իրավիճակը կրկին փոխվել է 2022 թվականի հունիսին, երբ քաղաքը հայտարարել է, որ հին շենքն ամբողջությամբ կքանդվի, իսկ նորը՝ Կորունովիչի նախագծով հնի ճշգրիտ կրկնօրինակը, կկառուցվի զրոյից։ Նոր շենքում կտեղակայվեն քաղաքային գրադարանը և «Բոշկո Բուխա» թատրոնի (սերբ.՝ Pozorište Boško Buha) երեկոյան բեմը։ Շինարարությունը ֆինանսավորվելու է Բելգրադի առափնյա գիծ ընկերության կողմից, որն այնուհետև այն կփոխանցի Բելգրադին։ Շենքի հետևում կառուցվելու է մեծ ավտոկայանատեղի^[15]։

2023 թվականի հունվարին հայտարարվել է, որ վերանորոգված շենքը կբացվի 2025 թվականի սկզբին։ Դեռ որոշված չէ՝ կպահպանվեն Սավսկա փողոցին նայող երկու արտաքին պատերը, թե ամեն ինչ կքանդվի և ամբողջովին կվերակառուցվի։ Շենքը կկառուցվի Բելգրադի առափնյա գիծ նախագծի շրջանակներում նախկին երկաթուղային կայարանի հետ, որը հարմարեցվելու է Սերբիայի Պատմական թանգարանին, և նոր դպրոցի ու մանկապարտեզի շենքերը, որոնք նախատեսվել են փոստային բաժանմունքի հետևում^[16][17]։

Պատկերասրահ

Հին բացիկ Բելգրադից Հին փոստային բաժանմունք Հին փոստային բաժանմունքը ձմռանը Շենքի ներկա վիճակը

Ծանոթագրություններ

1. Dejan Aleksić (2018 թ․ ապրիլի 22). «Zaboravljeni srpski Gaudi» [Forgotten Serbian Gaudi]. Politika (սերբերեն).
2. «Zgrada pošte kod železničke stanice u Beogradu, pre i posle II svetskog rata». Prvi Prvi na Skali. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
3. «Zgrada pošte broj 2: Tužna sudbina gradske lepotice koju su naružile bombe i ideološka arhitektura | Upoznaj Beograd». 011info - najbolji vodič kroz Beograd (սերբերեն). Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
4. «Stare zgrade Beograda - skriveno blago u patiniranim zidinama». Avant Art Magazin. 2016 թ․ դեկտեմբերի 18. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
5. Tamara Marinković-Radošević (2007). Beograd - plan i vodič. Belgrade: Geokarta. ISBN 978-86-459-0297-2.
6. Beograd - plan grada. Smedrevska Palanka: M@gic M@p. 2006. ISBN 86-83501-53-1.
7. "Време", 17. дец. 1939
8. "Политика", 29. јул 1936
9. Dejan Aleksić, Daliborka Mučibabić (2019 թ․ սեպտեմբերի 12). Град тражи да се врати раскошна фасада [City asks for the rich façade to be restored]. Politika (սերբերեն). էջ 15.
10. Goran Vesić (2021 թ․ հունվարի 15). Бела тачка на црвеном платну [White spot on red canvas]. Politika (սերբերեն). էջ 18.
11. Goran Vesić (2020 թ․ փետրվարի 21). Дворски комплекс [Royal compound]. Politika (սերբերեն).
12. Dejan Aleksić, Daliborka Mučibabić (2020 թ․ հունիսի 6). «Pošta u Savskoj biće obnovljena, ali ne izvorno» [Post office in Savska [Street] will be renovated, but not to [its] original]. Politika (սերբերեն). էջ 14.
13. Dejan Aleksić (2020 թ․ հունիսի 15). «Pošta u Savskoj ipak dobija izvornu fasadu» [Post office in Savska gets original façade after all]. Politika (սերբերեն). էջ 14.
14. Daliborka Mučibabić, Dejan Aleksić (2021 թ․ մայիսի 23). «"Bigzovci" potencijalni stanari zgrade Pošte u Savskoj» [BIGZ's tenants possibly will move in the Post Office in Savska Street]. Politika (սերբերեն).
15. Daliborka Mučibabić, Dejan Andrić (2022 թ․ հունիսի 7). «Ruše Poštu u Savskoj, podižu repliku Korunovićevog zdanja» [Demolishing Post Office in the Savska, building a replica of Korunović's mansion]. Politika (սերբերեն). էջ 15.
16. Daliborka Mučibabić, Dejan Aleksić (2023 թ․ հունվարի 10). Згради Поште 2025. године биће враћена аутентична спољашност [Authentic exterior will be returned to the Post Office building in 2025]. Politika (սերբերեն). էջ 14.
17. «Ovako će izgledati zgrada Pošte na Savskom trgu nakon rekonstrukcije». gradnja.rs (Serbian). 2023 թ․ հունվարի 24. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 24-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)