Հրաչյա Քոչար

Հրաչյա Քոչար (Հրաչյա Քոչարի Գաբրիելյան, հունվարի 19 (փետրվարի 1), 1910 կամ փետրվարի 1, 1910(1910-02-01)^[1], Գումլուպուճախ, Դաշլիչայ Ստորին, Աղրըի մարզ, Թուրքիա - մայիսի 2, 1965(1965-05-02)^[1], Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), հայ արձակագիր, հրապարակախոս, ՀԽՍՀ պետական մրցանակի առաջին դափնեկիր (1967, «Նահապետը» վիպակի համար), ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1934 թվականից։ ԽՄԿԿ անդամ 1939 թվականից։ Գրական անուն է դարձրել հոր անունը։ Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից։

Վիքիպեդիայում կան հոդվածներ Գաբրիելյան ազգանունով այլ մարդկանց մասին։

Հրաչյա Քոչար
Ծննդյան անուն	արմտ. հայ.՝ Հրաչեայ Քոչար Գաբրիէլեան
Ծնվել է	հունվարի 19 (փետրվարի 1), 1910 կամ փետրվարի 1, 1910(1910-02-01)[1]
Ծննդավայր	Գումլուպուճախ, Դաշլիչայ Ստորին, Աղրըի մարզ, Թուրքիա
Վախճանվել է	մայիսի 2, 1965(1965-05-02)[1] (55 տարեկան)
Վախճանի վայր	Երևան, Հայկական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	խմբագիր, արձակագիր և գրող
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ
Կրթություն	ԵՊՀ հայ բանասիրության ֆակուլտետ
Ուշագրավ աշխատանքներ	Նահապետը
Անդամակցություն	ԽՍՀՄ Գրողների միություն
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ
Աշխատավայր	Ռյա թազա, ՀԳՄ, Խորհրդային գրականություն և Ոզնի
Պարգևներ	և ՀԽՍՀ պետական մրցանակ
Հրաչյա Քոչար Վիքիքաղվածքում
Հրաչյա Քոչար Վիքիդարանում

Կենսագրություն

Ծնվել է Արևմտյան Հայաստանի Բագրևանդ գավառի Գումլուպուճախ գյուղում, որը գտնվում է Նպատ լեռան ստորոտին։ Գաղթի ճանապարհին մահացել է մայրը, 1918 թվականին՝ հայրը՝ հայտնի խմբապետ Քոչոն, ով կռվել է Անդրանիկի ջոկատում։ Փրկվելով թուրքերի կողմից իրականացրած կոտորածներից՝ համագյուղացիների հետ անցել է Արևելյան Հայաստան։ Եղել է գառնարած, հանքափոր Ալավերդու հանքերում։ Այնուհետև տեղափոխվել է Երևան, ընդունվել Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետ։

Առաջին պատմվածքը՝ «Խաջե», լույս է տեսել 1931 թվականին, «Նոր ուղի» ամսագրում։ 1934 թվականին խմբագրել է քրդերեն «Ռյա թազա» թերթը։ 1939 թվականին, կուսակցական տույժ ստանալուց հետո, մնացել է անաշխատանք, ապա Մարտիրոս Սարյանը նրան տեղավորել է իր ղեկավարած Պատմական հուշարձանների պահպանության կոմիտեում։ Ոտքով շրջել ու ուսումնասիրել է հայկական վանքերի ու մատուռների վիճակը, և այդ աշխատանքներն ամփոփել «Գորիսի և Սիսիանի շրջանների ալբոմ-ուղեցույցի» մեջ։ 1941-1945 թվականներին ծառայել է ԽՍՀՄ բանակում, մասնակցել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին։ 1942 թվականին լույս է տեսել «Հերոսների ծնունդը», իսկ մեկ տարի անց՝ «Նախօրյակին» պատերազմական ակնարկների և պատմվածքների ժողովածուները։ Ռազմաճակատային պատմվածքների մեջ առանձնանում է «Գեներալի քույրը» պատմվածքը, որն առաջին անգամ տպագրվել է 1945 թվականին, «Պրավդա» թերթում։ Հետագայում այս պատմվածքը թարգմանվել է աշխարհի 24 լեզուներով, ներառվել խորհրդահայ դասագրքերի ծրագրերում։ Ստեղծել է «Մեծ տան զավակները» երկհատոր վեպը։ Կյանքի վերջին տարիներին տպագրել է «Սպիտակ գիրքը», որում զետեղված «Նահապետը», «Կարոտը» և «Եփրատի կամրջին» վիպակներն արձակագրի լավագույն գործերն են։

Հրաչյա Քոչարի հուշատախտակը Երևանում

1946—1951 թվականներին եղել է Հայաստանի գրողների միության վարչության քարտուղար, «Սովետական գրականություն» ամսագրի խմբագիր, 1954 թվականին՝ «Ոզնի» երգիծական հանդեսի խմբագիր։ Գրել է «Հյուսիսային ծիածան» (Հայֆիլմ, 1961) կինոնկարի սցենարը։ Նրա ստեղծագործությունները թարգմանվել են ռուսերեն և այլ լեզուներով։ Մահացել է Երևանում^[2]։

Պարգևներ

• «Կարմիր աստղ» շքանշան
• ՀԽՍՀ պետական մրցանակ «Նահապետ» վիպակի համար, 1967

Երկերի մատենագիտություն

• Վահան Վարդյան, Յերևան, 1934, 204 էջ։
• Օգսեն Վասպուրի ճանապարհորդությունը, Յերևան,  1937, 256 էջ։
• Ժամանակներ, Երևան, 1941, 308 էջ։
• Հերոսների ծնունդը (նամակներ գործող բանակից), Երևան, 1942, 208 էջ։
• Նախօրյակին (նամակներ գործող բանակից), Երևան, 1943, 228 էջ։
• Սրբազան ուխտ (պատմվածքներ, ակնարկներ), Երևան, 1946, 208 էջ։
• Գրականություն և կյանք, Երևան, 1949, 176 էջ։
• Բարեկամություն, Երևան, 1950, 508 էջ։
• Մեծ տան զավակները, Երևան, 1952, 732 էջ։
• Վիպակներ և պատմվածքներ, Երևան, 1956, 692 էջ։
• Մեծ տարեգրության էջերից (փաստեր և խոհեր), Երևան, 1957, 56 էջ։
• Մեծ տան զավակները, գիրք 1, Երևան, 1959, 672 էջ։
• Մեծ տան զավակները, գիրք 2, Երևան, 1959, 688 էջ։
• Լուսնի սոնատը, Երևան, 1963, 68 էջ։
• Երկերի ժողովածու, հատ. 1. Խաջե, Վահան Վարդյան, Օգսեն Վասպուրի ճանապարհորդությունը, Ամուսնություն, Լուսնի սոնատը, Պատերազմ և խաղաղություն, Կոստան պապի հիշողությունները, Արվեստի փիլիսոփայություն, Հնձվորի սերը, Եղբայրներ, Սյունեցիներ, Երևան, 1964, 576 էջ։
• Երկերի ժողովածու, հատ. 2. Ժամանակներ, Հյուսիսային ծիածան, Հերոսական տարիներ, Նահապետը, Մայրենի լեզու, Երևան, 1965, 628 էջ։
• Երկերի ժողովածու, հատ. 3. Մեծ տան զավակները, գիրք 1, Երևան, 1965, 656 էջ։
• Սպիտակ գիրքը, Երևան, 1965, 340 էջ։
• Երկերի ժողովածու, հատ. 4. Մեծ տան զավակները, գիրք 2, Երևան, 1967, 676 էջ։
• Երկերի ժողովածու, հատ. 5. Օրագրություններ, Կինո-էպոպեա, Պատմվածքներ, Ուղեգրություններ, Երևան, 1968, 764 էջ։
• Երկերի ժողովածու, հատ. 6. Քննադատություն, Հրապարակախոսություն, Երևան, 1971, 676 էջ։
• Ընտիր երկեր, հատ. 1. Ժամանակներ, Ռուս մարդու տունը, Սպիտակ գիրքը, Երևան, 1975, 576 էջ։
• Ընտիր երկեր, հատ. 2. Օրագրություններ, Լենինի բարեկամը, Հյուսիսային ծիածան, Ուղեգրություններ, Հրապարակախոսություն, Երևան, 1977, 616 էջ։
• Երկեր. Օգսեն Վասպուրի ճանապարհորդությունը, Սպիտակ գիրքը, Եփրատի կամրջին, Մայրենի լեզու, Կարոտը, Նահապետը, Երևան, 1980, 504 էջ։
• Նահապետը, Երևան, 1981, 112 էջ։
• Նահապետը, Երևան, 1988, 112 էջ։
• Սպիտակ գիրքը, Երևան, 2001, 264 էջ։
• Նահապետը, Բուդապեշտ, 2008, 216 էջ։
• Ստեղծագործությունների ժողովածու, Երևան, 2013, 344 էջ։

Թարգմանություններ

Այս հեղինակի կատարած թարգմանությունների ցանկը կարող եք որոնել «Թարգմանչաց արվեստ» շտեմարանի «Թարգմանիչներ» բաժնում

• Գերցեն Ա. Ի. Գող կաչաղակը։ Վիպակ.- Երևան։ Հայպետհրատ, 1945.- 69 էջ։
• Գորկի Մաքսիմ։ Չարլի Մենը /Թարգմ.՝ Ս. Սուքիասյան, Հր. Քոչար.- Երևան։ Հայպետհրատ, 1940.- 19, 1 չհ. էջ։
• Պուշկին Ալեքսանդր։ Երկեր հինգ հատորով։ Հատոր 4։ Գեղարվեստական արձակ.- Երևան։ Հայպետհրատ, 1958.- 495 էջ։
• Խորհրդային քուրդ գրողներ։ Անթոլոգիա.- Երևան։ Պետհրատ, 1936.- 154, 1 չհ. էջ։

Գրականություն

• Հակոբ Նորունի, Հրաչյա Քոչարի «Սպիտակ գիրքը» (գնահատական-վերլուծական փորձ), Բեյրութ, տպարան «Սևան», 1967, 58 էջ։
• Սովետահայ գրականության պատմություն, երկրորդ հատոր (1941-1964, հատորում զետեղված է «Հրաչյա Քոչար» գլուխը, որը գրել է Սուրեն Աղաբաբյանը), Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1967, 655 էջ։

Մամուլ

• Լայնորեն ծավալենք բոլշևիկյան քննադատությունն ու ինքնաքննադատությունը (ընկ.ընկ Գեղամ Սարյանի և Հրաչյա Քոչարի հոդվածների առթիվ)։ «Գրական թերթ», 1948, № 5:
• Սողոմոն Սողոմոնյան, Գրողը և քաղաքացին (Հրաչյա Քոչարի ծննդյան տարեդարձի առթիվ)։ «Գրական թերթ», 1969, № 6:

Աղբյուրներ

• Հայկական սովետական հանրագիտարան, հատ. 12, Երևան, 1987։
• Հայկական համառոտ հանրագիտարան, հատ. 4, Երևան, 2003։
• Ով ով է. Հայեր։ Կենսագրական հանրագիտարան, հատ. 2, Երևան, 2007։

Տես նաև

• Հրաչյա Քոչարի փողոց (Երևան)

Արտաքին հղումներ

• Հրաչյա Քոչար Արխիվացված 2021-06-30 Wayback Machine