Հեպատիտ B

Հեպատիտ B, ինֆեկցիոն հիվանդություն, որն առաջանում է հեպատիտ B վիրուսի (անգլ.՝ HBV) պատճառով։ Ազդում է լյարդի վրա^[2]։ Այն կարող է առաջացնել ինչպես սուր, այնպես էլ քրոնիկ ինֆեկցիաներ^[2]։ Շատ մարդիկ չունեն ոչ մի ախտանշաններ ինֆեկցիայի սկզբնական փուլում^[2]։ Որոշների դեպքում տեղի է ունենում հիվանդության արագ զարգացում` փսխման, հոգնածության, մուգ մեզի, որովայնային ցավերի, դեղնագույն մաշկի երևույթներով^[2]։ Շատ հաճախ այս ախտանշանները տևում են մի քանի շաբաթ և սկզբնական ինֆեկցիաներից հազվադեպ է առաջանում մահ^[2][3]։ Մինչև ախտանշանների ի հայտ գալը կարող է տևել 30-ից 180 օր^[2]։ Ինֆեկցված նորածինների մոտ 90% դեպքերում զարգանում է քրոնիկ հեպատիտ B, մինչդեռ 5 տարեկանից բարձր երեխաների միայն 10%-ի դեպքում է այն զարգանում^[4]։ Քրոնիկ հիվանդությունով մարդկանց մեծ մասը չունեն ոչ մի ախտանշաններ, այնուամենայնիվ վերջում զարգանում է ցիռոզ և լյարդի քաղցկեղ^[5]։ Այս բարդությունները կարող են բերել մահվան քրոնիկ հիվանդությունով մարդկանց 15-ից 25% դեպքերում^[2]։

Հեպատիտ B
Electron micrograph of hepatitis B virus
Տեսակ	վարակիչ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
Պատճառ	հեպատիտ B-ի վիրուս
Փոխանցման ձև	haemocontact transmission of pathogen? և placental transmission?
Հիվանդության ախտանշաններ	սրտխառնոց[1], Դեղնախտ, լյարդի մեծացում, անորեքսիա, Հոդացավ, փսխում[1], հեպատիտ[1], Լյարդային էնցեֆալոպաթիա, Սուր լյարդային անբավարարություն և սպլենոմեգալիա
Վնասում է	լյարդ
Բուժաքննություն	արյան բիոքիմիական հետազոտություն, բիոպսիա, Պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա և ELISEA?
Բժշկական մասնագիտություն	վարակաբանություն
ՀՄԴ-9	070.2 և 070.3
ՀՄԴ-10	B16, B18.0 և B18.1
Hepatitis B Վիքիպահեստում

Վիրուսը փոխանցվում է ինֆեկցված արյունից կամ մարմնի հեղուկներից^[2]։ Նորածնի մոտ ինֆեկցիայի հայտնաբերումը կամ այլ մարդկանց արյան հետ կոնտակտի հետևանքով առաջացած ինֆեկցիան հեպատիտ B-ով վարակման ամենահաճախ հանդիպող ձևն է այն վայրերում, որտեղ այն տարածված է^[2]։ Այն վայրերում, որտեղ այն քիչ է տարածված, ներերակային թմրանյութերի կիրառումը և սեռական ակտը հիմնական վարակման ճանապարհներն են^[2]։ Մյուս ռիսկի գործոններից պետք է առանձնացնել աշխատանքը առողջապահական համակարգում, արյան փոխներարկումները, դիալիզը, վարակված մարդու հետ ապրելը, ճանապարհորդությունը այն երկրներում, որտեղ ինֆեկցիայի մակարդակը բարձր է^[2][4]։ Դաջվածքները և ասեղնաբուժությունը 1980-ականներին բերել են բավական մեծ քանակով վարակման դեպքերի, այնուամենայնիվ սրանց տարածվածությունը նվազեց վարակազերծման բարելավվման շնորհիվ^[6]։ Հեպատիտ B վիրուսը չի կարող տարածվել ձեռքսեղմման, սնունդը կիսելու, համբույրի, գրկախառնության, հազալու, փռշտալու կամ կրծքով կերակրելու միջոցով^[4]։ Ինֆեկցիան կարող է ախտորոշվել ի հայտ գալուց 30-ից 60 օրվա ընթացքում^[2]։ Ախտորոշումը հաստատվում է արյան հետազոտման միջոցով, որի ժամանակ ստուգվում է վիրուսի մասնիկների և վիրուսի դեմ հակամարմինների առկայությունը^[2]։ Այն հանդիսանում է հինգ հիմնական հեպատիտ վիրուսներից մեկը. Հեպատիտ A,B,C,D,E^[7]:

Ինֆեկցիան կանխարգելվում է պատվաստանյութի միջոցով 1982 թվականից սկսած^[2][8]։ Ըստ Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության պատվաստումը պետք է իրականացնել երեխայի կյանքի առաջին օրը, եթե հնարավոր է^[2]։ Ամբողջական էֆֆեկտի համար ևս երկու կամ երեք դոզա է անհրաժեշտ ավելի ուշ ժամանակ^[2]։ Պատվաստումը արդյունավետ է 95% դեպքերում^[2]։ Մոտ 180 երկրներում իրականացվում է հեպատիտ B-ի պատվաստում որպես ազգային ծրագրերի մաս սկսած 2006 թվականից^[9]։ Նաև խորհուրդ է տրվում, որ մինչև փոխներարկումը արյունը անցնի հետազոտություն հեպատիտ B-ի հետ կապված և կիրառվեն պահպանակներ ինֆեկցիան կանխարգելելու համար^[2] Սկզբնական ինֆեկցիայի ժամանակ խնամքը հիմնված է այն ախտանիշների վրա, որոնք մարդը ունի^[2]։ Այն մարդկանց համար, որոնց մոտ զարգացել է քրոնիկ հիվանդություն, հակավիրուսային դեղամիջոցները` տենոֆովիր կամ ինտերֆերոն, կարող են օգտակար լինել։ Այնուամենայնիվ այս դեղամիջոցները բավական թանկ են^[2]։ Լյարդի փոխպատվաստումը կիրառվում է ցիռոզի դեպքում^[2]։

Աշխարհի բնակչության մեկ երրորդը վարակվել է իր կյանքի ինչ-որ փուլում` ներառյալ 343 միլիոն մարդ, ովքեր ունեն քրոնիկ ինֆեկցիաներ^[2][10][11]։ 2013 թվականին 129 միլիոն նոր դեպք է գրանցվել^[12]։ Տարեկան ավելի քան 750,000 մարդ մահանում է հեպատիտ B-ից^[2]։ Սրանցից մոտ 300,000-ը լյարդի քաղցկեղի պատճառով է^[13]։ Հիվանդությունը հիմա տարածված է միայն Արևելյան Ասիայում և հարավ-աֆրիկյան երկրներում, որտեղ չափահասների 5-ից 10%-ը քրոնիկ վարակված է^[2]։ Եվրոպայում և Հյուսիսային Ամերիկայում այդ թիվը կազմում է 1%^[2]։ Սրան սկզբում անվանում էին «հեպատիտի շիճուկ»^[14]։ Հետազոտություններ են անցկացվում նոր տեսակի սնունդ ստեղծելու վերաբերյալ, որը կպարունակի հեպատիտ B պատվաստանյութ^[15]։ Այս հիվանդությունը կարող է ազդել նաև այլ պրիմատների վրա^[16]։

Նշաններ և ախտանիշներ

Հեպատիտ B վիրուսի սուր ինֆեկցիան կապված է սուր վիրուսային հեպատիտի հետ` հիվանդություն, որը սկսվում է ընդհանուր վիճակի վատացումից, ախորժակի կորուստից, սրտխառնոցից, փսխումից, մարմնացավերից, թեթև ջերմությունից և մուգ մեզից, իսկ հետո զարգանում է դեղնախտ։ Նկատվել է, որ քոր առաջացնող մաշկը ցուցում է որպես բոլոր տեսակի հեպատիտ վիրուսների հավանական ախտանշան։ Հիվանդությունը տևում է մի քանի շաբաթ և հետագայում մեծամասնության վիճակը աստիճանաբար բարելավվում է։ Որոշ մարդկանց մոտ կարող է դրսևորվել լյարդի հիվանդության ավելի ծայրահեղ դեպքեր, որոնք հայտնի են որպես սրընթաց լյարդային անբավարարություն և նրանք կարող են մահանալ։ Ինֆեկցիան կարող է ընթանալ ամբողջապես առանց ախտանշանների և մնալ աննկատ^[17]։

Հեպատիտ B վիրուսի քրոնիկ ինֆեկցիան կամ կարող է ընթանալ առանց ախտանշանների կամ կարող է կապված լինել լյարդի քրոնիկ բորբոքման հետ (քրոնիկ հեպատիտ), որը մի քանի տարիների ընթացքում բերում է ցիռոզի առաջացման։ Այս տիպի ինֆեկցիան դրամատիկորեն մեծացնում է հեպատոցելյուլյար կարցինոմայի դեպքերի հավանականությունը (անգլ.՝ HCC; լյարդի քաղցկեղ)։ Ամբողջ Եվրոպայում հեպատիտ B-ն և C-ն առաջացնում են հեպատոցելյուլար կարցինոմայի մոտ 50%-ը^[18][19]։ Վիրուսի քրոնիկ կրողներին խորհուրդ է տրվում խուսափել ալկոհոլի օգտագործումից, քանի որ այն բարձրացնում է ցիռոզի և լյարդի քաղցկեղի ռիսկի հավանականությունը։ Հեպատիտ B վիրուսը կապված է թաղանթային գլոմերուլոնեֆրիտի զարգացման հետ (անգլ.՝ MGN)^[20]:

Լյարդից դուրս այլ ախտանշանները հանդիպում են հեպատիտ B-ով վարակված մարդկանց 1-ից 10%-ի դեպքում և ներառում է շիճուկային հիվանդության տիպի համախտանիշը, սուր մեռուկային վասկուլիտը (լատին․՝ polyarteritis nodosa), թաղանթային գլոմերուլոնեֆրիտը և մանկական պապուլյար ակրոդերմատիտը (Գիանոտտի-Կրոստի համախտանիշ)^[21][22]։ Շիճուկային հիվանդության տիպի համախտանիշը ի հայտ է գալիս սոր հեպատիտ B-ի շրջանակներում, հաճախ այն նախորդում է դեղնախտին^[23]։ Կլինիկական հատկանիշներից են դտենդը, մաշկի ցանը և պոլիարթրիտը։ Ախտանշանները հաճախ նվազում են դեղնախտի ի հայտ գալուց հետո, բայց կարող են մնալ սուր հեպատիտ B-ի ամբողջ ընթացքում^[24]։ Սուր մեռուկային վասկուլիտով մարդկանց մոտ 30-50%-ը հեպատիտ B վիրուսը կրող են^[25]։ Վիրուսի հետ կապված նեֆրոպաթիան նկարագրվել է չափահասների մոտ, սակայն ավելի բնորոշ է երեխաներին^[26][27]։ Թաղանթային գլոմերուլոնեֆրիտը ամենահաճախ հանդիպող ձևն է^[24]։ Մյուս իմուն-միջնորդված արյունաբանական խանգարումները, ինչպիսիք են էսենցիալ կրիոգլոբուլինեմիան և ապլաստիկ անեմիան նկարագրվել են որպես հեպատիտ B-ի արտալյարդային դրսևորումներ, բայց նրանց կապը այդքան լավ սահմանված չէ, հետևաբար նրանք չպետք է համարվեն հեպատիտ B-ին էթիոլոգիորեն կապված ախտանշաններ^[24]։

Պատճառներ

Փոխանցում

Հեպատիտ B վիրուսի փոխանցումը կատարվում է ինֆեկցված արյան կամ արյուն պարունակող մարմնի հեղուկների հետ կոնտակտի հետևանքով։ Այն 50-100 անգամ ավելի վարակիչ է, քան մարդու իմուն անբավարարության վիրուսը (ՄԻԱՎ)^[28]։ Փոխանցման հնարավոր ճանապարհներից են սեռական հարաբերությունները^[29], արյան փոխներարկումները և այլ մարմնի հեղուկների փոխներարկումը^[30], աղտոտված ասեղների և ներարկիչների կրկնակի օգտագործումը^[31], և մորից երեխային ուղղահայաց փոխանցման միջոցով ծննդաբերության ժամանակ։ Այն մոր մոտ, ում մոտ հայտնաբերվում է դրական HBsAG (հեպատիտ B s անտիգեն), կա 20% ռիսկ փոխանցելու ինֆեկցիան առանց միջամտության իր երեխային ծննդաբերության ժամանակ։ Եթե մոր մոտ հայտնաբերվում է HBeAG (հեպատիտ B e անտիգեն), ապա ռիսկը կազմում է 90%։ Հեպատիտ B-ն կարող է փոխանցվել ընտանիքի անդամների միջև տնային տնտեսության ներսում և դրա հնարավոր պատճառը ոչ ինտակտ մաշկի կամ հեպատիտ B վիրուս պարունակող թքի հետ կոնտակտն է^[32]։ Այնուամենայնիվ չափահասների շրջանում գրանցված հեպատիտ B-ի դեպքերի առնվազն 30%-ը չեն կարող կապված լինել ինչ-որ ճանաչելի ռիսկի գործոնի հետ^[33]։ Կրծքով կերակրումը համապատասխան իմունոկանխարգելումից հետո չի խթանում վիրուսի փոխանցումը մորից երեխային^[34]։ Վիրուսը կարող է հայտնաբերվել վարակումից հետո 30-60 օրվա ընթացքում և կարող է մնալ և զարգանալ մինչև քրոնիկ հեպատիտ B: Հեպատիտ B-ի ինկուբացիոն շրջանը տևում է միջինում 75 օր, բայց կարող է տևել նաև մինչև 180 օր^[35]։

Վիրուսաբանություն

Կառուցվածք

Հեպատիտ B վիրուսը հեպադնավիրուսների ընտանիքի անդամ է^[36]։ Վիրուսի մասնիկը (վիրիոն) կազմված է արտաքին լիպիդային շերտից և իկոսաեդրիկ նուկլեոկապսիդի միջուկից, որը բաղկացած է սպիտակուցից։ Այս վիրիոնները ունեն 30-42 նմ տրամագիծ։ Նուկլեոկապսիդը շրջափակում է վիրուսային ԴՆԹ-ն և ԴՆԹ-պոլիմերազը, որն ունի հակադարձ տրանսկրիպտազայի ակտիվություն^[37]։ Արտաքին շերտը պարունակում է ներկառուցված սպիտակուցներ, որոնք մասնակցում են վիրուսի կապման և դեպի զգայուն բջիջներ մուտքի գործընթացներին։ Վիրուսը հանդիսանում է ամենափոքր շերտավորված կենդանական վիրուսներից մեկը։ 42 նմ տրամագծով վիրիոնները, որոնք ունակ են վարակել լյարդի բջիջներին` հեպատոցիտներին, կոչվում են «Դանիացու մասնիկ»^[38]։ Բացի «Դանիացու մասնիկներից», թելանման և գնդաձև մարմիններ կարող են հայտնաբերվել վարակված մարդկանց շճային հեղուկում, որոնց մոտ բացակայում է միջուկը։ Այս մասնիկները վարակիչ չեն և կազմված են լիպիդից և սպիտակուցից, որը կազմում է վիրիոնի մակերեսի մի մասը։ Այն կոչվում է մակերեսային անտիգեն (հակածին)(HBsAg) և արտադրվում է ավելցուկով վիրուսի կյանքի ցիկլի ընթացքում^[39]։

Հեպատիտ B վիրուսի գենոմի կազմավորում։ Գեների վրածածկ

Հեպատիտ B վիրուսիկառուցվածքը

Գենոմ

Հեպատիտ B վիրուսի գենոմը կազմված է օղակաձև ԴՆԹ-ից, բայց դա անսովոր է, քանի որ ԴՆԹ-ն ամբողջապես երկշղթա չէ։ Ամբողջական երկարությամբ շղթայի մի ծայրը կապված է վիրուսային ԴՆԹ պոլիմերազի հետ։ Գենոմը ունի 3020-3320 նուկլեոտիդների երկարություն(ամբողջական երկարությամբ շղթայի համար) և 1700-2800 նուկլեոտիդների երկարություն (կարճ երկարությամբ շղթայի համար)^[40]։ Բացասական իմաստը (չկոդավորող) բնորոշ է վիրուսային փ-ՌՆԹ-ին։ Վիրուսային ԴՆԹ-ն հայտնաբերվում է կորիզում` բջջի վարակվելուց անմիջապես հետո։ Մասնակի երկշղթա ԴՆԹ-ն դառնում է ամբողջական երկշղթա դրական շղթայի ավարտից հետո և բացասական շղթայից սպիտակուցային մոլեկուլի և դրական շղթայից ՌՆԹ-ի կարճ հատվածի հեռացումից հետո։ Չկոդավորող հիմքերը հեռացվում են բացասական շղթայի ծայրերից և այդ ծայրերը վերամիավորվում են։ Հայտնի են չորս գեներ, որոնք կոդավորվում են գենոմի կողմից։ Դրանք են C,X,P և S գեները։ Միջուկի սպիտակուցը կոդավորվում է C գենի (HBcAg) կողմից, և իր սկզբնական կոդոնը նախորդում է աճող ներկառուցված սկզբնական AUG կոդոնին, որից սինթեզվում է նախամիջուկային սպիտակուցը։ HBeAg արտադրվում է նախամիջուկային պրոտեոլիթիկ գործընթացի շնորհիվ։ Վիրուսի հազվադեպ հանդիպող տեսակների մոտ, որոնք կոչվում են Հեպատիտ B վիրուսի նախամիջուկային մուտանտներ, HBeAg առկա չէ<sup>[41]</sup>։ ԴՆԹ-պոլիմերազը կոդավորվում է P գենի կողմից։ S գենը կոդավորում է մակերեսային անտիգենին (HBsAg): HBsAg գենը մեկ երկար բաց կարդացման շրջանակ է, որը սակայն պարունակում է ATG սկզբնական կոդոն, որը բաժանում է գենը երեք մասի, նախա-S1, նախա-S2 և S. Բազմաթիվ սկզբնական կոդոնների առկայության պատճառով, արտադրվում են<sup>[42]</sup> երեք տարբեր չափսերի պոլիպեպտիդներ` մեծ (հերթականությունը մակերեսից դեպի ներս` նախա-S1, նախա-S2, և S), միջին (նախա-S2, S) և փոքր (S)^[43]: X գենի կողմից կոդավորվող սպիտակուցի ֆունկցիան ամբողջությամբ պարզված է, բայց այն կապված է լյարդի քաղցկեղի զարգացման հետ։ Այն խթանում է այն գեներին, որոնք նպաստում են բջիջների աճը և ինակտիվացնում է աճը կարգավորող մոլեկուլներին^[44]։

Ախտածնություն

Հեպատիտ B վիրուսի ռեպլիկացիան

Հեպատիտ B վիրուսի կյանքի ցիկլը բարդ է։ Հեպատիտ B այն քիչ պարառետրովիրուսներից մեկն է. ոչ ռետրովիրուսներ, որոնք դեռ օգտագործում են հետադարձ տրանսկրիպցիան իրենց ռեպլիկացիոն գործընթացում։ Վիրուսը ստանում է մուտք դեպի բջիջ մակերեսին կապվելով նատրիումի տաուրոխոլատ փոխադրող պոլիպեպտիդի (անգլ.՝ NTCP) հետ^[45], և ենթարկվելով էնդոցիտոզի։ Քանի որ վիրուսը բազմանում է ՌՆԹ-ի միջոցով, որը ստեղծվել տիրոջ ֆերմենտների շնորհիվ, վիրուսի գենոմային ԴՆԹ-ն պետք է տեղափոխվի բջջի կորիզ տիրոջ սպիտակուցների միջոցով, որոնք կոչվում են շապերոններ։ Վիրուսային ԴՆԹ-ի մասնակի երկշղթան այնուհետև վեր է ածվում լրիվ երկշղթայի վիրուսային պոլիմերազայի շնորհիվ և փոխակերպվում է կովալենտ փակ օղակաձև ԴՆԹ-ի (անգլ.՝ cccDNA): Այս ԴՆԹ-ն ծառայում է որպես չորս վիրուսային փՌՆԹ-ների տրանսկրիպցիայի կաղապար, որը իրականացվում է տիրոջ ՌՆԹ-պոլիմերազայի միջոցով։ Ամենամեծ փՌՆԹ-ն, որն ավելի մեծ է քան վիրուսային գենոմը, կիրառվում է գենոմի նոր պատճեններ և կապսիդի միջուկային սպիտակուց ու վիրուսային ԴՆԹ-պոլիմերազ ստանալու համար։ Այս չորս վիրուսային տրանսկրիպտները անցնում են լրացուցիչ գործընթաց և ստեղծում են վիրիոնների սերունդ, որոնք ազատվում են բջջից կամ վերադառնում են կորիզ և վերամշակվում են նոր պատճեններ ստեղծելու համար^[42][46]։ Երկար փՌՆԹ-ն այնուհետև փոխադրվում է հետ դեպի ցիտոպլազմա, որտեղ վիրիոնի P սպիտակուցը (ԴՆԹ պոլիմերազ) սինթեզում է ԴՆԹ հետադարձ տրանսկրիպտազա ակտիվության միջոցով։

Շճատիպեր և գենոտիպեր

Վիրուսը բաժանվում է չորս հիմնական շճատիպերի (adr,adw,ayr,ayw)` հիմնված է անտիգենային էպիտոպների վրա, որոնք ներկայացված են վիրուսի թաղանթային սպիտակուցների վրա։ Բացի այդ այն բաժանվում է ութ հիմնական գենոտիպերի(A-H): Գենոտիպերը ունեն հստակ աշխարհագրական բաշխում և օգտագործվում են վիրուսի էվոլյուցիային և փոխանցմանը հետևելու համար։ Գենոտիպերի միջև տարբերությունը ազդում է հիվանդության ծանրության, ընթացքի և բարդությունների հավանականության վրա, ինչպես նաև բուժման և հնարավոր պատվաստման նկատմամբ օրգանիզմի պատասխանի վրա<sup>[47][48]</sup>։ Գոյություն ունեն երկու այլ գենոտիպեր` I և J, բայց 2015 թվականից սկսած դրանք ընդունված չեն աշխարհում^[49]։

Գենոտիպերը տարբերվում են միմյանցից առնվազն իրենց 8% հաջորդականությամբ և առաջին անգամ գրանցվել են 1988 թվականին, երբ վեցը արդեն նկարագրված էին (A-F)^[50]: Հետագա երկու գենոտիպերը(G և H) նկարագրվել են դրանից հետո^[51]։ Գենոտիպերի մեծ մասը այսօր բաժանված են ենթագենոտիպերի` հստակ հատկանիշներով^[52]։

Մեխանիզմներ

Հեպատիտ B վիրուսը սկզբում միջամտում է լյարդի ֆունկցիաների մեջ` կրկնապատկվելով հեպատոցիտներում։ Ֆունկցիոնալ ընկալիչը NTCP-ն է^[45]։ Առկա են ապացույցներ, ըստ որի մարդու հեպատիտին մոտ բադի հեպատիտ B վիրուսի ընկալիչը կարբօքսիպեպտիդազա D է^[53][54]։ Վիրիոնը կապվում է տիրոջ բջջին վիրիոնի մակերեսային անտիգենի նախա-S դոմենի միջոցով և հետագայում ներմուծվում են էնդոցիտոզի միջոցով։ Հեպատիտ B վիրուսի նախա-S-սպեցիֆիկ ընկալիչները հիմնականում արտահայտվում են հեպատոցիտների վրա։ Այնուամենայնիվ վիրուսային ԴՆԹ-ն և սպիտակուցները նաև հայտնաբերվել են արտալյարդային մասերում, ցույց տալով, որ հեպատիտ B վիրուսի բջջային ընկալիչները կարող են գոյություն ունենալ նաև արտալյարդային բջիջներում^[55]։

Հեպատիտ B վիրուսով վարակման ժամանակ տիրոջ իմուն պատասխանը առաջացնում է ինչպես լյարդաբջջային վնասում, այնպես էլ վիրուսների հեռացում։ Չնայած նրան, որ բնածին իմուն պատասխանը նշանակալի դեր չի խաղում այս գործընթացներում, ադապտիվ իմուն պատասխանը` մասնավորապես վիրուս-սպեցիֆիկ ցիտոտոքսիկ T լիմֆոցիտները, նպաստում է լյարդի վնասման մեծ մասին, որը կապված է հեպատիտ B վիրուսի հետ։ Ցիտոտոքսիկ T լիմֆոցիտները ոչնչացնում են ինֆեկցիան` սպանելով վարակված բջիջները և արտադրելով հակավիրուսային ցիտոկիններ, որոնք հետագայում օգտագործվում են կենդանի հեպատոցիտներից վիրուսի մաքրման նպատակով^[56]։ Չնայած նրան, որ լյարդի վնասումը նախաձեռնվում և միջնորդվում է T լիմֆոցիտներով, անտիգեն-ոչ սպեցիֆիկ բորբոքային բջիջները կարող են վատացնել T լիմֆոցիտներով միջնորդված իմունոախտաբանությունը, և թրոմբոցիտները, որոնք ակտիվացած են ինֆեկցիայի օջախում, կարող են խթանել T լիմֆոցիտների կուտակումը լյարդում^[57]։

Ախտորոշում

Հեպատիտ B վիրուսով վարակման հայտնաբերման թեստերը, որոնց անվանում են փորձարկում և ներառում են շճային և արյան թեստեր, որոնք հայտնաբերում են կամ վիրուսային անտիգենը (վիրուսի կողմից արտադրված սպիտակուցներ) կամ տիրոջ կողմից արտադրված հակամարմինները։ Այս փորձարկումների մեկնաբանումը բավականին բարդ է^[58]։

Հեպատիտ B-ի մակերեսային անտիգենը (HBsAg) շատ հաճախ օգտագործվում է ինֆեկցիայի առկայությունը ցուցադրելու համար։ Այն ինֆեկցիայի ժամանակ առաջին հայտնաբերվող վիրուսային անտիգենն է։ Այնուամենայնիվ, ինֆեկցիայի վաղ շրջանում այս անտիգենը կարող է առկա չլինել և ավելի ուշ շրջանում լինել չհայտնաբերվող, քանի որ այն մաքրվում է տիրոջ օրգանիզմի կողմից։ Վարակելի վիրիոնը պարունակում է ներքին «միջուկային մասնիկ», որը շրջապատում է վիրուսային գենոմը։ Իկոսաէդրիկ միջուկային մասնիկը կառուցված է միջուկային սպիտակուցի 180-240 պատճեններից, որի այլընտրանքային անունը հեպատիտ B միջուկային անտիգեն է կամ HBcAg: Այս պատուհանի ժամանակ, երբ տերը մնում է վարակված, բայց հաջողությամբ հեռացնում է վիրուսը, հեպատիտ B-ի միջուկային անտիգենի նկատմամբ սպեցիֆիկ իմունոգլոբուլին M (անգլ.՝ IgM) հակամարմինները կարող են լինել հիվանդության միակ շճաբանական ապացույցը։ Ուստի հեպատիտ B-ի ախտորոշման հետազոտությունների խմբերի մեծ մասի ժամանակ հայտնաբերվում է HBsAg-ն և ամբողջական հակա-HBc-ն (և' IgM և' IgG)^[59]:

HBs անտիգենի ի հայտ գալուց կարճ ժամանակ անց մեկ այլ անտիգեն է հայտնվում, որն անվանում են հեպատիտ B e անտիգեն (HBeAg): Ավանդաբար HBeAg-ի ներկայությունը տիրոջ շճային հեղուկում կապված է վիրուսային ռեպլիկացիայի (կրկնապատկում) ավելի բարձր մակարդակների և բարձրացած վարակելիության հետ։ Այնուամենայնիվ հեպատիտ B վիրուսի տարբեր տեսակները չեն արտադրում e անտիգեն, այնպես որ այս կանոնը միշտ չէ, որ ճիշտ է^[60]։ Վարակի բնական ընթացքի ժամանակ HBe անտիգենը կարող է մաքրվել և դրանից հետո անմիջապես ծագում են e անտիգենի նկատմամբ հակամարմինները (հակա-HBe): Այս փոխակերպումը սովորաբար կապված է վիրուսային ռեպլիկացիայի դրամատիկ անկման հետ։

Քրոնիկ հեպատիտ B-ի ժամանակ լյարդի բիոպսիայում հայտնաբերված Հախճապակյա հեպատոցիտներ: ներկումը`հեմատոքսիլին էոզին։

Եթե տիրոջ օրգանիզմը ընդունակ է մաքրել վարակը, ի վերջո HBs անտիգենը կդառնա չհայտնաբերվող և դրան կհետևի IgG հակամարմինների գրոհը վիրուսի մակերեսային անտիգենի և միջուկային անտիգենի վրա (հակա-HBs և հակա-HBc IgG)^[36]: HBs անտիգենի հեռացման և հակա-HBs-ի ի հայտ գալու միջև ժամանակահատվածը կոչվում է պատուհանային ժամանակահատված։ Այն մարդը, ում մոտ բացասական է HBs անտիգենը, բայց դրական է հակա-HBs, կամ մաքրվել է վիրուսից բնական ճանապարհով կամ նախկինում պատվատվել է։

Քրոնիկ հեպատիտ B ինֆեկցիայի հինգ փուլերը` սահմանված Լյարդի Հետազոտության Եվրոպական Ասոցիացիայի կողմից:

Անհատները, ովքեր առնվազն վեց ամիս մնում են HBs անտիգեն դրական համարվում են հեպատիտ B վիրուս կրողներ^[61]։ Վիրուսը կրողները կարող են ունենալ քրոնիկ հեպատիտ B, որը կարող է արտահայտվել շճային ալանին ամինոտրանսֆերազայի (ALT) մակարդակի բարձրացմամբ և լյարդի բորբոքմամբ, եթե նրանք գտնվում են քրոնիկ ինֆեկցիայի իմուն մաքրման փուլում։ Վիրուսը կրողները, որոնց մոտ կարգավիճակը դարձել է HBe անտիգեն բացասական` հատկապես նրանք, որոնք ձեռք են բերել վարակը չափահաս ժամանակ, ունեն շատ փոքր վիրուսային բազմացում և հետևաբար երկարատև բարդությունների և վարակը ուրիշներին փոխանցելու ռիսկը շատ փոքր է իրենց մոտ^[62]։ Այնուամենայնիվ հնարավոր էանհատներին մտնել այսպես կոչված «իմունային փախուստի» մեջ HBe անտիգեն-բացասական հեպատիտով։

ՊՇՌ թեստերը (պոլիմերազային շղթայական ռեակցիա) զարգացել են հեպատիտ B վիրուսի ԴՆԹ-ի հայտնաբերման և քանակը (կոչվում է վիրուսային բեռ) չափելու համար կլինիկական նմուշում։ Այս թեստերը կիրառվում են մարդու ինֆեկցիոն կարգավիճակը գնահատելու և բուժման գործընթացը մշտադիտարկման ենթարկելու համար^[63]։ Անհատները, որոնք ունեն բարձր վիրուսային բեռնվածություն, սովորաբար ունեն հախճապակյա հեպատոցիտներ բիոպսիայի վրա։

Կանխարգելում

Պատվաստանյութ (վակցինա)

ԱՄՆ-ում հեպատիտ B-ի կանխարգելման համար նախատեսված վակցինան առաջարկվում է երեխաների համար 1991 թվականից^[64]։ Առաջին դոզան ընդհանրապես խորհուրդ է տրվում կիրառել երեխայի ծնվելու օրվա ընթացքում^[65]։

Վակցինաների մեծամասնությունը տրվում է երեք դոզաներով մեկ ամսվա ընթացքում։ Վակցինայի նկատմամբ պաշտպանական պատասխանը սահմանված է որպես ստացող օրգանիզմի շիճուկում հակա-HBs հակամարմինների առնվազն 10մՄՄ/մլ (միլի միջազգային միավոր/մեկ միլիլիտրում)։ Վակցինան ավելի էֆֆեկտիվ է երեխաների շրջանում և պատվաստվածների 95%-ը ունեն հակամարմինների պաշտպանական մակարդակներ։ Այս ցուցանիշը իջնում է մինչև 90% 40 տարեկան և 75% 60 տարեկանից ավել մարդկանց մոտ։ Վակցինայի միջոցով ստացված պաշտպանությունը երկարակյաց է նույնիսկ երբ հակամարմինների քանակը իջնում է 10մՄՄ/մլ։ Նորածինների համար, որոնց մայրը HBs անտիգեն դրական է, միայն հեպատիտ B վակցինան, միայն հեպատիտ B իմունոգլոբուլինը կամ նրանց երկուսի համադրությունը կանխում է հեպատիտ B-ի առաջացումը^[66]։ Ավելին, վակցինայի և հեպատիտ B իմունոգլոբուլինի համադրությունը ավելի հզոր է քան միայն վակցինան^[66]։ Համադրությունը օգնում է կանխել վիրուսի փոխանցումը ծնվելու մոտ ժամանակահատվածում 86-99% դեպքերում^[67]։

Տենոֆովիրը, որը տրվում է հղիության երկրորդ կամ երրորդ տրիմեստրում, կարող է իջեցնել վիրուսի փոխանցման ռիսկը մորից երեխային 77%-ով,երբ այն կիրառվում է հեպատիտ B վակցինայի և իմունոգլոբուլինի հետ միասին` հատկապես այն հղիների մոտ, ովքեր ունեն այս վիրուսի ԴՆԹ-ի բարձր մակարդակներ^[68]։ Այնուամենայնիվ, չկա բավարար ապացույց նրա վերաբերյալ, որ միայն հեպատիտ B իմունոգլոբուլինը հղիության ընթացքում կարող է նվազեցնել վիրուսի փոխանցման մակարդակը նորածնի մոտ^[69]։ Հղիության ընթացքում պտղի վարակումը կանխելու համար հեպատիտ B վակցինայի էֆֆեկտները գնահատելու համար ոչ մի ռանդոմիզացված հսկիչ հետազոտություն չի անցկացվել^[70]։

Նրանք, ովքեր գտնվում են մարմնի հեղուկների (օրինակ արյան) ազդեցության ռիսկի տակ պետք է պատվաստվեն, եթե դեռ չեն արել^[64]։ Ահնրաժեշտ է իրականացնել Էֆֆեկտիվ իմունիզացիան հաստատելու թեստ և վակցիանայի հետագա դոզաները տրվում են նրանց, ովքեր բավարար իմունիզացված չեն^[64]։

10-22 տարվա ընթացքում կատարված հետազոտությունների ժամանակ պատվաստում ստացած և նորմալ իմուն համակարգ ունեցողների մոտ հեպատիտ B-ի ոչ մի դեպքեր չեն հայտնաբերվել։ Միայն հազվադեպ քրոնիկ ինֆեկցիաներ են գրանցվել^[71]։ Պատվաստումը խորհուրդ է տրվում բարձր ռիսկի խմբում գտնվող մարդկանց` առողջապահության աշխատակիցներին, քրոնիկ երիկամային անբավարարությամբ մարդկանց, համասեռամոլներին^[72][73][74]։

Հեպատիտ B վակցինայի երկու տեսակներն էլ` պլազմայից ստացած վակցինան և վերամիավորիչ վակցինան ունեն նման արդյունավետություն վարակը կանխարգելելու իմաստով` ինչպես առողջապահության աշխատակիցների, այնպես էլ քրոնիկ երիկամային անբավարարություն ունեցողների շրջանում^[72][73]։ Բայց կա մի տարբերություն, որը նկատվել է առողջապահության աշխատակիցների մոտ, դա այն է, որ վերամիավորիչ վակցինայի ներմուծման միջմկանային ճանապարհը շատ ավելի արդյունավետ է համեմատած ենթամաշկային ճանապարհի^[72]։

Այլ

Օժանդակ վերարտադրողական տեխնոլոգիայում փոխանցումը կանխելու համար հեպատիտ B-ով տղամարդկանց սպերմայի լվացման կարիք չկա, եթե կին զուգընկերը արդյունավետ պատվաստում է ստացել^[75]։ Կանանց մոտ, ովքեր ունեն հեպատիտ B, վիրուսի փոխանցման ռիսկը մորից երեխային, ով ծնվել է արտամարմնային բեղմնավորման ճանապարհով, ոչնչով չի տարբերվում պատահական հղիանալու ժամանակ առաջացած ռիսկից^[75]։

Ինֆեկցիայի բարձր ռիսկ ունեցողները պետք է ստուգվեն, քանի որ հիվանդների համար գոյություն ունի արդյունավետ բուժում^[76]։ Մարդկանց խմբերը, որոնք կարիք ունեն սկրինինգի, ընդգրկում են մարդկանց, ովքեր չեն պատվաստվել, ինչպես նաև հետևյալ մարդիկ. մարդիկ, որոնք եկել են աշխարհի այն վայրերից, որտեղ մոտ 2%-ի մոտ առկա է հեպատիտ B, ՄԻԱՎ ունեցողները, ներերակային թմրամոլները, համասեռամոլները և հեպատիտ B-ով վարակվածների հետ ապրողները^[76]։

Բուժում

Սուր հեպատիտ B ինֆեկցիան սովորաբար չի պահանջում բուժում և չափահասների մեծամասնության մոտ վարակը մաքրվում է պատահականորեն^[77][78]։ Վաղ հակավիրուսային բուժումը կարող է պահանջվել մեկ տոկոսից ավելի քիչ մարդկանց համար, որոնց ինֆեկցիան շատ ագրեսիվ ընթացք ունի (սրընթաց հեպատիտ) և ովքեր ունեն իմունոդեֆիցիտ։ Մյուս կողմից, քրոնիկ ինֆեկցիայի բուժումը անհրաժեշտ է ցիռոզի և լյարդի քաղցկեղի ռիսկը նվազեցնելու համար։ Քրոնիկ վարակված անհատները, որոնց մոտ ստաբիլ բարձրացած է շճային ալանին ամինոտրանսֆերազայի` լյարդի վնասման նշան, և վիրուսի ԴՆԹ-ի մակարդակները, բուժման թեկնածուներ են<sup>[79]</sup>։ Բուժումը տևում է վեց ամսից մինչև մեկ տարի` կախված դեղամիջոցից և գենոտիպից^[80]։ Ամեն դեպքում, երբ դեղամիջոցը ընդունվում է per os (բերանով) ճանապարհով, բուժման տևողությունը բազմազան է և սովորաբար մեկ տարուց ավելին է^[81]։

Չնայած նրան, որ ոչ մի դեղամիջոց չի կարող օրգանիզմը մաքրել ինֆեկցիայից, իրենք կարող են դադարեցնել վիրուսի ռեպլիկացիան, հետևաբար նվազեցնել լյարդի վնասումը։ 2018 թվականի տվյալների համաձայն, ԱՄՆ-ում գոյություն ունեն 8 արտոնագրված դեղամիջոցներ հեպատիտ B ինֆեկցիայի բուժման համար։ Սրանց մեջ ներառված են հակավիրուսային դեղամիջոցներ լամիվուդինը, ադեֆովիրը, տենոֆովիր դիսոպրոքսիլը, տենոֆովիր ալաֆենամիդը, տելբիվուդինը և էնտեկավիրը, ինչպես նաև երկու իմունոմոդուլյատորները ինտերֆերոն ալֆա-2a-ն և պեգիլացված ինտերֆերոն ալֆա-2a-ն։ 2015 թվականին առողջապահության համաշխարհային կազմակերպությունը առաջարկեց տենոֆովիրը և ենտեկավիրը որպես առաջնային դեղեր^[82]։ Բուժման ամենաշատ կարիք ունեն ցիռոզ ունեցող մարդիկ^[82]։

Ինտերֆերոնի կիրառումը, որը պահանջում է ներարկումներ ամեն օր կամ շաբաթը երեք անգամ, դուրս է մղվել երկար ազդող պեգիլացված ինտերֆերոնի կողմից, որը ներարկում են ընդամենը շաբաթը մեկ անգամ^[83]։ Այնուամենայնիվ, որոշ անձանց մոտ բուժման նկատմամբ պատասխանի հավանակությունը ավելի մեծ է, քան մյուսների և դա կապված է ինֆեկցող վիրուսի գենոտիպի հետ կամ մարդու ժառանգականության հետ։ Բուժումը նվազեցնում է վիրուսային ռեպլիկացիան լյարդում, դրանով իսկ նվազեցնելով վիրուսային բեռնվածությունը (արյան մեջ հայտնաբերված վիրուսային մասնիկների քանակը)^[84]։ Բուժման նկատմամբ պատասխանը տարբերվում է գենոտիպերի միջև։ Ինտերֆերոնով բուժումը կարող է առաջացնել e անտիգենի նկատմամբ 37% սերոկոնվերսիայի մակարդակ A գենոտիպում և 6% մակարդակ` D գենոտիպում։ B գենոտիպը ունի նույն սերոկոնվերսիայի մակարդակը, ինչ որ A տիպը, մինչդեռ C տիպը միայն 15% դեպքերում է ենթարկվում սերոկոնվերսիայի։ E անտիգենի անընդհատ կորուստը բուժումից հետո կազմում է 45% A և B գենոտիպերում և միայն 25-30% C և D գենոտիպերում^[85]։

Կանխատեսում

Հեպատիտ B վիրուսի ինֆեկցիան կարող է կինել կամ սուր (ինքնասահմանափակող) կամ քրոնիկ (երկարակյաց)։ Մարդիկ, որոնց մոտ ինքնասահմանափակող ինֆեկցիան է, մաքրում են վարակը ինքնաբերաբար շաբաթների և ամիսների ընթացքում։

100000 բնակչի հաշվով հեպատիտ B-ի համար հաշմանադմություն ունեցող կյանքի տարիների գնահատականը 2004 թվականի տվյալների համաձայն։

no data      <10      10–20      20–40      40–60      60–80      80–100

100–125      125–150      150–200      200–250      250–500      >500

Երեխաների մոտ վիրուսից ազատվելը ավելի քիչ հավանական է քան չափահասների մոտ։ 95%-ից ավել մարդիկ, ովքեր վարակվում են չափահաս կամ մեծ երեխա ժամանակ ամբողջապես կառողջանան և կզարգացնեն իմուն պաշտպանություն վիրուսի նկատմամբ։ Այնուամենայնիվ ավելի փոքր երեխաների մոտ այս թիվը իջնում է մինչև 30%, իսկ նորածինների մոտ, որոնք ստանում են ինֆեկցիան իրենց մորից, այն կազմում է ընդամենը 5%^[86]։ Ցիռոզից կամ հեպատոցելյուլյար կարցինոմայից մահացության ռիսկը բնակչության շրջանում բոլոր տարիքային խմբերում կազմում է 40%^[83]։ Նրանք, որոնք վարակվել է մեկից վեց տարեկան հասակում, ազատվում են վիրուսից 70% դեպքերում^[87]։

Հեպատիտ D-ն կարող է առաջանալ միայն ուղեկցող հեպատիտ B-ով վարակման դեպքում, որովհետև հեպատիտ D վիրուսը օգտագործում է հեպատիտ B վիրուսի մակերեսային անտիգենը կապսիդ ստեղծելու համար^[88]։ Հեպատիտ D կոինֆեկցիան բարձրացնում է լյարդի ցիռոզի և լյարդի քաղցկեղի ռիսկը^[89]։ Հանգուցավոր պոլիարտերիտը բնորոշ է ավելի շատ հեպատիտ B ինֆեկցիայով մարդկանց։

Ցիռոզ

Բազմաթիվ հետազոտություններ են առկա ցիռոզի աստիճանը որոշելու համար։ Անցումային էլաստոգրաֆիան (FibroScan) ընտրության թեստ է, բայց այն թանկ է^[82]։ Ասպարտատ ամինոտրանսֆերազայի և թրոմբոցիտների հարաբերության ցուցանիշը կարող է օգտագործվել, երբ գինը մեծ խնդիր է^[82]։

Վերաակտիվացում

Հեպատիտ B վիրուսի ԴՆԹ-ն մնում է մարմնում վարակից հետո և որոշ մարդկանց մոտ հիվանդությունը նորից ի հայտ է գալիս^[90]։ Չնայած հազվադեպ, բայց վարակի վերաակտիվացումը հաճախ ալկոհոլ կամ թմրանյութ օգտագործելուց հետո է դիտվում^[91], կամ թուլացած իմունիտետով մարդկանց մոտ^[92]։ Հեպատիտ B վիրուսը ռեպլիկացիայի և ոչ ռեպլիկացիայի ցիկլերով է անցնում։ Բաց կրողների մոտավոր 50%-ի մոտ դիտվում է սուր վերաակտիվացում։ Այն տղամարդկանց մոտ, որոնց սահմանային ALT-ն (ալանին ամինոտրանսֆերազ) 200 UL/L է, երեք անգամ ավելի հավանական է վերաակտիվացումը, քան ցածր ALT-ով մարդկանց մոտ։ Չնայած վերաակտիվացումը կարող է ի հայտ գալ ինքնաբերաբար^[93], քիմիոթերապիա անցած մարդիկ ունեն ավելի բարձր ռիսկ^[94]։ Իմունոսուպրեսիվ (իմունաճնշիչ) դեղամիջոցները նպաստում են վիրուսի ռեպլիկացիային` ընկճելով ցիտոտոքսիկ T բջիջների ֆունկցիան լյարդում<sup>[95]</sup>։ Վերաակտիվացման ռիսկը տատանվում է կախված շճաբանական պատկերից։ Արյան մեջ հայտնաբերվող HBs անտիգեն ունեցողները ամենամեծ ռիսկի տակ են, բայց նրանք, որոնց մոտ միայն միջուկային սպիտակուցի նկատմամբ են անտիգենները, նույնպես ռիսկի տակ են։ Հակամարմինների ներկայությունը մակերեսային անտիգենի վրա, որը համարվում է իմունիտետի նշան չի կանխարգելում վերաակտիվացումը<sup>[94]</sup>։ Հակավիրուսային կանխարգելիչ դեղամիջոցներով բուժումը կարող է կանխել լուրջ հիվանդությունը` կապված հեպատիտ B վիրուսի վերաակտիվացման հետ^[94]։

Համաճարակաբանություն

2004 թվականին 350 միլիոն անհատ վարակված էր ամբողջ աշխարհում։ Հիվանդության ազգային և ռեգիոնալ տարածվածությունը տատանվում է Ասիայի 10%-ից մինչև 0.5% ԱՄՆ-ում և Հյուսիսային Եվրոպայում։

Ինֆեկցիայի ներմուծման ուղիները ներառում են ուղղահայաց փոխանցումը (օրինակ` ծննդաբերության ժամանակ), վաղ կյանքի հորիզոնական փոխանցումը (խայթոցները, վնասվածքները, սանիտարական սովորությունները) և չափահասների հորիզոնական փոխանցումը (սեռական կոնտակտը, ներերակային թմրանյութի կիրառումը)^[96]։

Հեպատիտ B վիրուսի տարածվածությունը 2005 թվականի տվյալների համաձայն

Փոխանցման հիմնական մեթոդը արտահայտում է քրոնիկ հեպատիտ B վիրուսի տարածվածությունը տվյալ տարածքում։ Ավելի քիչ տարածված վայրերում, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ն կամ Արևմտյան Եվրոպան, ներարկային թմրանյութերի չարաշահումը և չպաշտպանված սեռական ակտը փոխանցման առաջնային մեթոդներն են, չնայած այլ գործոնները նույնպես կարող են լինել կարևոր^[97]։ Միջին տարածվածության վայրերում, որոնք ընդգրկում են Արևելյան Եվրոպան, Ռուսաստանը և Ճապոնիան, որտեղ բնակչության 2-7%-ը քրոնիկ վարակված է, հիվանդությունը մեծ մասամբ տարածված է երեխաների շրջանում։ Բարձր տարածվածության վայրերում, ինչպիսիք են Չինաստանը և Հարավ-արևելյան Ասիան, փոխանցումը հիմնականում ծննդաբերության ուղիով է կատարվում, չնայած այլ բարձր էնդեմիկության վայրերում, ինչպիսիք են Աֆրիկան, փոխանցումը մանկության ժամանակահատվածում նշանակալի գործոն է^[98]։ Քրոնիկ հեպատիտ B ինֆեկցիայի տարածվածությունը բարձր էնդեմիկության գոտիներում կազմում է առնվազն 8%, իսկ Աֆրիկայում և Հեռավոր Ասիայում` 10-15%<sup>[99]</sup>։ 2010 թվականի տվյալներով Չինաստանում կան 120 միլիոն վարակված մարդիկ, որին հետևում է Հնդկաստանը և Ինդոնեզիան` 40 միլիոն և 12 միլիոն համապատասխանաբար։ Համաձայն Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության (ԱՀԿ), մոտ 600,000 մարդ մահանում է ամեն տարի ինֆեկցիայի պատճառով^[100]։

ԱՄՆ-ում մոտ 19,000 նոր դեպք է գրանցվել, որը 90%-ով ավելի քիչ է քան 1990 թվականին^[64]։

Պատմություն

Հեպատիտ B վիրուսը վարակել է մարդկանց Բրոնզե Դարաշրջանից սկսած^[101][102]։ Ապացույցները ձեռք էին բերվել 4,500 տարեկան մարդու մնացորդներից^[102]։ Համաձայն 2018 թվականի հետազոտության վիրուսային գենոմները, որոնք ձեռք էին բերվել «հրացանի մեթոդով», ողնաշարի նմուշից ստացված ամենահին գենոմներն էին^[102]։ Հայտնաբերվել էր նաև այն, որ հեպատիտի որոշ հին վիրուսային շտամները դեռ վարակում էին մարդկանց, մինչդեռ մնացածը մարում էին^[102]։ Սա հերքեց այն պատկերացումը, հեպատիտ B-ն ծագել էր Նոր Աշխարհում և տարածվել էր Եվրոպայում 16-րդ դարում^[102]։ 2018 թվականի մեկ այլ հետազոտություն, որը կապված էր Նեապոլի Սան Դոմենիկո Մաջջիորե տաճարում հայտնաբերված մումիֆիկացված երեխայի մնացորդների հետ, բերեց այն եզրակացության, որ երեխան, ով ապրել էր 16-րդ դարում, ուներ հեպատիտ B վիրուս, և որ վիրուսը սերտորեն կապված է ժամանակակից տարբերակների հետ^[103]։

Հեպատիտ B վիրուսով հարուցված համաճարակի ամենավաղ գրանցումը կատարվեց Լուրմանի կողմից 1885 թվականին^[104]։ Բնական ծաղկի բռնկումը տեղի ունեցավ Բրեմեն քաղաքում 1883 թվականին և նավաշինական գործարանի 1,289 աշխատակիցներ պատվաստվեցին այլ մարդկանց ավշային հեղուկով։ Մի քանի շաբաթ անց մինչև ավելի ուշ ութ ամիս, 191 պատվաստված աշխատատողներ հիվանդացան դեղնախտով և նրանց մոտ ախտորոշվեց շճային հեպատիտ։ Այլ աշխատողներ, որոնց պատվաստել էին ավշային հեղուկի տարբեր փաթեթներով, մնացին առողջ։ Լուրմանի աշխատանքը, որն այսօր համարվում է համաճարակաբանական հետազոտության դասական օրինակ, ապացուցեց, որ վարակված ավիշը բռնկման պատճառն է։ Ավելի ուշ, բազմաթիվ նմանատիպ բռնկումներ գրանցվեցին, 1909 թվականին, ենթամաշկային ասեղներից, որոնք օգտագործվում էին և որ ամենակարևորն է, վերաօգտագործվում էին Սալվարսան ներարկելու համար սիֆիլիսի բուժման նպատակով։ Վիրուսը չէր հայտնաբերվել մինչև 1966 թվականը, երբ Բարուխ Բլումբերգը, որն այդ ժամանակ աշխատում էր Առողջապահության Ազգակին Ինստիտուտում, հայտնաբերեց ավստրալիական անտիգենը (հետագայում այն դարձավ հայտնի որպես հեպատիտ B մակերեսային անտիգեն կամ HBsAg) Ավստրալիայի աբորիգենների արյան մեջ^[105]։ Չնայած նրան, որ վիրուսի վերաբերյալ արդեն կասկածներ կային ֆրեդերիկ Մաքքալումի աշխատության հրապարակումից հետո 1947 թվականին^[106], Դեվիդ Դեյնը և մյուսները հայտնաբերեցին վիրուսի մասնիկները միայն 1970 թվականին էլեկտրոնային մանրադիտակով^[107]։ 1980-ականների սկզբում վիրուսի գենոմի հաջորդականությունը վերծանվեց^[108], և առաջին վակցինան փորձարկվեց^[109]։

Հասարակություն և մշակույթ

Հեպատիտի համաշխարհային օրը` հուլիսի 28-ը, նպատակ ունի բարձրացնել համաշխարհային իրազեկվածությունը հեպատիտ B-ի և հեպատիտ C-ի վերաբերյալ և խրախուսել կանխարգելումը, ախտորոշումը և բուժումը։ Հեպատիտի համաշխարհային դաշինքը ստացավ միջազգային հաստատում Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության կողմից սկսած 2007 և 2010 թվականի մայիսից^[110]։

Ծանոթագրություններ

1. Disease Ontology — 2016.
2. «Hepatitis B Fact sheet N°204». who.int. 2014 թ․ հուլիս. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
3. Raphael Rubin; David S. Strayer (2008). Rubin's Pathology : clinicopathologic foundations of medicine; [includes access to online text, cases, images, and audio review questions!] (5. ed.). Philadelphia [u.a.]: Wolters Kluwer/Lippincott Williams & Wilkins. էջ 638. ISBN 9780781795166. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
4. «Hepatitis B FAQs for the Public — Transmission». U.S. Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
5. Chang MH (2007 թ․ հունիս). «Hepatitis B virus infection». Semin Fetal Neonatal Med. 12 (3): 160–167. doi:10.1016/j.siny.2007.01.013. PMID 17336170.
6. Thomas HC (2013). Viral Hepatitis (4th ed.). Hoboken: Wiley. էջ 83. ISBN 9781118637302. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 28-ին.
7. Global hepatitis report 2017 (PDF). WHO. 2017. ISBN 978-92-4-156545-5.
8. Pungpapong S, Kim WR, Poterucha JJ (2007). «Natural History of Hepatitis B Virus Infection: an Update for Clinicians». Mayo Clinic Proceedings. 82 (8): 967–975. doi:10.4065/82.8.967. PMID 17673066.
9. Williams R (2006). «Global challenges in liver disease». Hepatology. 44 (3): 521–526. doi:10.1002/hep.21347. PMID 16941687.
10. GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence, Collaborators. (2016 թ․ հոկտեմբերի 8). «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015». Lancet. 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282. {{cite journal}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
11. Schilsky ML (2013). «Hepatitis B "360"». Transplantation Proceedings. 45 (3): 982–985. doi:10.1016/j.transproceed.2013.02.099. PMID 23622604.
12. Global Burden of Disease Study 2013, Collaborators (2015 թ․ օգոստոսի 22). «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 301 acute and chronic diseases and injuries in 188 countries, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013». Lancet. 386 (9995): 743–800. doi:10.1016/S0140-6736(15)60692-4. PMC 4561509. PMID 26063472. {{cite journal}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
13. GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators (2014 թ․ դեկտեմբերի 17). «Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990–2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013». Lancet. 385 (9963): 117–71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442. {{cite journal}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
14. Barker LF, Shulman NR, Murray R, Hirschman RJ, Ratner F, Diefenbach WC, Geller HM (1996). «Transmission of serum hepatitis. 1970». Journal of the American Medical Association. 276 (10): 841–844. doi:10.1001/jama.276.10.841. PMID 8769597.
15. Thomas, Bruce (2002). Production of Therapeutic Proteins in Plants. էջ 4. ISBN 9781601072542. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 25-ին.
16. Plotkin, Stanley A.; Orenstein, Walter A.; Offit, Paul A., eds. (2013). Vaccines (6th ed.). [Edinburgh]: Elsevier/Saunders. էջ 208. ISBN 9781455700905. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 3-ին.
17. Terrault N, Roche B, Samuel D (2005 թ․ հուլիս). «Management of the hepatitis B virus in the liver transplantation setting: a European and an American perspective». Liver Transplant. 11 (7): 716–32. doi:10.1002/lt.20492. PMID 15973718.
18. El-Serag HB, Rudolph KL (2007 թ․ հունիս). «Hepatocellular carcinoma: epidemiology and molecular carcinogenesis». Gastroenterology. 132 (7): 2557–76. doi:10.1053/j.gastro.2007.04.061. PMID 17570226.
19. El-Serag HB (2011 թ․ սեպտեմբերի 22). «Hepatocellular carcinoma». New England Journal of Medicine. 365 (12): 1118–27. doi:10.1056/NEJMra1001683. PMID 21992124.
20. Gan SI, Devlin SM, Scott-Douglas NW, Burak KW (2005 թ․ հոկտեմբեր). «Lamivudine for the treatment of membranous glomerulopathy secondary to chronic hepatitis B infection». Canadian Journal of Gastroenterology. 19 (10): 625–9. PMID 16247526.
21. Dienstag JL (1981 թ․ փետրվար). «Hepatitis B as an immune complex disease». Seminars in Liver Disease. 1 (1): 45–57. doi:10.1055/s-2008-1063929. PMID 6126007.
22. Trepo C, Guillevin L (2001 թ․ մայիս). «Polyarteritis nodosa and extrahepatic manifestations of HBV infection: the case against autoimmune intervention in pathogenesis». Journal of Autoimmunity. 16 (3): 269–74. doi:10.1006/jaut.2000.0502. PMID 11334492.
23. Alpert E, Isselbacher KJ, Schur PH (1971 թ․ հուլիս). «The pathogenesis of arthritis associated with viral hepatitis. Complement-component studies». The New England Journal of Medicine. 285 (4): 185–9. doi:10.1056/NEJM197107222850401. PMID 4996611.
24. Liang TJ (2009 թ․ մայիս). «Hepatitis B: the virus and disease». Hepatology. 49 (5 Suppl): S13–21. doi:10.1002/hep.22881. PMC 2809016. PMID 19399811.
25. Gocke DJ, Hsu K, Morgan C, Bombardieri S, Lockshin M, Christian CL (1970 թ․ դեկտեմբեր). «Association between polyarteritis and Australia antigen». Lancet. 2 (7684): 1149–53. doi:10.1016/S0140-6736(70)90339-9. PMID 4098431.
26. Lai KN, Li PK, Lui SF, Au TC, Tam JS, Tong KL, Lai FM (1991 թ․ մայիս). «Membranous nephropathy related to hepatitis B virus in adults». The New England Journal of Medicine. 324 (21): 1457–63. doi:10.1056/NEJM199105233242103. PMID 2023605.
27. Takekoshi Y, Tanaka M, Shida N, Satake Y, Saheki Y, Matsumoto S (1978 թ․ նոյեմբեր). «Strong association between membranous nephropathy and hepatitis-B surface antigenaemia in Japanese children». Lancet. 2 (8099): 1065–8. doi:10.1016/S0140-6736(78)91801-9. PMID 82085.
28. «Hepatitis B FAQs for the Public». Centers for Disease Control and Prevention. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 20-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 24-ին.
29. Fairley CK, Read TR (2012 թ․ փետրվար). «Vaccination against sexually transmitted infections». Current Opinion in Infectious Diseases. 25 (1): 66–72. doi:10.1097/QCO.0b013e32834e9aeb. PMID 22143117.
30. Buddeberg F, Schimmer BB, Spahn DR (2008 թ․ սեպտեմբեր). «Transfusion-transmissible infections and transfusion-related immunomodulation» (PDF). Best Practice & Research. Clinical Anaesthesiology. 22 (3): 503–17. doi:10.1016/j.bpa.2008.05.003. PMID 18831300. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2019 թ․ մայիսի 12-ին.
31. Hughes RA (2000 թ․ մարտ). «Drug injectors and the cleaning of needles and syringes». European Addiction Research. 6 (1): 20–30. doi:10.1159/000019005. PMID 10729739.
32. «Hepatitis B – the facts: IDEAS –Victorian Government Health Information, Australia». State of Victoria. 2009 թ․ հուլիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
33. Shapiro CN (1993 թ․ մայիս). «Epidemiology of hepatitis B». Pediatr. Infect. Dis. J. 12 (5): 433–437. doi:10.1097/00006454-199305000-00036. PMID 8392167.
34. Shi Z, Yang Y, Wang H, Ma L, Schreiber A, Li X, Sun W, Zhao X, Yang X, Zhang L, Lu W, Teng J, An Y (2011). «Breastfeeding of Newborns by Mothers Carrying Hepatitis B Virus: A Meta-analysis and Systematic Review». Archives of Pediatrics and Adolescent Medicine. 165 (9): 837–846. doi:10.1001/archpediatrics.2011.72. PMID 21536948.
35. WHO | Hepatitis B Արխիվացված 9 Նոյեմբեր 2014 Wayback Machine
36. Zuckerman AJ (1996). «Hepatitis Viruses». In Baron S; և այլք: (eds.). Baron's Medical Microbiology (4th ed.). University of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 14-ին.
37. Locarnini S (2004). «Molecular Virology of Hepatitis B Virus». Seminars in Liver Disease. 24: 3–10. CiteSeerX 10.1.1.618.7033. doi:10.1055/s-2004-828672. PMID 15192795.
38. Harrison T (2009). Desk Encyclopedia of General Virology. Boston: Academic Press. էջ 455. ISBN 978-0-12-375146-1.
39. Howard CR (1986). «The Biology of Hepadnaviruses». Journal of General Virology. 67 (7): 1215–1235. doi:10.1099/0022-1317-67-7-1215. PMID 3014045.
40. Kay A, Zoulim F (2007). «Hepatitis B virus genetic variability and evolution». Virus Research. 127 (2): 164–176. doi:10.1016/j.virusres.2007.02.021. PMID 17383765.
41. Buti M, Rodriguez-Frias F, Jardi R, Esteban R (2005 թ․ դեկտեմբեր). «Hepatitis B virus genome variability and disease progression: the impact of pre-core mutants and HBV genotypes». Journal of Clinical Virology. 34 Suppl 1: S79–82. doi:10.1016/s1386-6532(05)80015-0. PMID 16461229.
42. Beck J, Nassal M (2007 թ․ հունվար). «Hepatitis B virus replication». World J. Gastroenterol. 13 (1): 48–64. doi:10.3748/wjg.v13.i1.48. PMC 4065876. PMID 17206754.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
43. Glebe, Dieter; Urban, Stephan (2007 թ․ հունվարի 7). «Viral and cellular determinants involved in hepadnaviral entry». World Journal of Gastroenterology. 13 (1): 22–38. doi:10.3748/wjg.v13.i1.22. ISSN 1007-9327. PMC 4065874. PMID 17206752.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
44. Li W, Miao X, Qi Z, Zeng W, Liang J, Liang Z (2010). «Hepatitis B virus X protein upregulates HSP90alpha expression via activation of c-Myc in human hepatocarcinoma cell line, HepG2». Virol. J. 7: 45. doi:10.1186/1743-422X-7-45. PMC 2841080. PMID 20170530.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
45. Yan H, Zhong G, Xu G, He W, Jing Z, Gao Z, Huang Y, Qi Y, Peng B, Wang H, Fu L, Song M, Chen P, Gao W, Ren B, Sun Y, Cai T, Feng X, Sui J, Li W (2012). «Sodium taurocholate cotransporting polypeptide is a functional receptor for human hepatitis B and D virus». eLife. 1: e00049. doi:10.7554/eLife.00049. PMC 3485615. PMID 23150796.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
46. Bruss V (2007 թ․ հունվար). «Hepatitis B virus morphogenesis». World J. Gastroenterol. 13 (1): 65–73. PMC 4065877. PMID 17206755.
47. Kramvis A, Kew M, François G (2005 թ․ մարտ). «Hepatitis B virus genotypes». Vaccine. 23 (19): 2409–23. doi:10.1016/j.vaccine.2004.10.045. PMID 15752827.
48. Magnius LO, Norder H (1995). «Subtypes, genotypes and molecular epidemiology of the hepatitis B virus as reflected by sequence variability of the S-gene». Intervirology. 38 (1–2): 24–34. doi:10.1159/000150411. PMID 8666521.
49. Araujo, NM (2015 թ․ դեկտեմբեր). «Hepatitis B virus intergenotypic recombinants worldwide: An overview». Infection, Genetics and Evolution. 36: 500–10. doi:10.1016/j.meegid.2015.08.024. PMID 26299884.
50. Norder H, Couroucé AM, Magnius LO (1994). «Complete genomes, phylogenic relatedness and structural proteins of six strains of the hepatitis B virus, four of which represent two new genotypes». Virology. 198 (2): 489–503. doi:10.1006/viro.1994.1060. PMID 8291231.
51. Shibayama T, Masuda G, Ajisawa A, Hiruma K, Tsuda F, Nishizawa T, Takahashi M, Okamoto H (2005 թ․ մայիս). «Characterization of seven genotypes (A to E, G and H) of hepatitis B virus recovered from Japanese patients infected with human immunodeficiency virus type 1». Journal of Medical Virology. 76 (1): 24–32. doi:10.1002/jmv.20319. PMID 15779062.
52. Schaefer S (2007 թ․ հունվար). «Hepatitis B virus taxonomy and hepatitis B virus genotypes». World Journal of Gastroenterology. 13 (1): 14–21. doi:10.3748/wjg.v13.i1.14. PMC 4065870. PMID 17206751. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 17-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
53. Tong S, Li J, Wands JR (1999). «Carboxypeptidase D is an avian hepatitis B virus receptor» (PDF). Journal of Virology. 73 (10): 8696–8702. PMC 112890. PMID 10482623. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 23-ին.
54. Glebe D, Urban S (2007 թ․ հունվար). «Viral and cellular determinants involved in hepadnaviral entry». World J. Gastroenterol. 13 (1): 22–38. doi:10.3748/wjg.v13.i1.22. PMC 4065874. PMID 17206752.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
55. Coffin CS, Mulrooney-Cousins PM, van Marle G, Roberts JP, Michalak TI, Terrault NA (2011 թ․ ապրիլ). «Hepatitis B virus (HBV) quasispecies in hepatic and extrahepatic viral reservoirs in liver transplant recipients on prophylactic therapy». Liver Transpl. 17 (8): 955–62. doi:10.1002/lt.22312. PMID 21462295.
56. Iannacone M, Sitia G, Ruggeri ZM, Guidotti LG (2007). «HBV pathogenesis in animal models: Recent advances on the role of platelets». Journal of Hepatology. 46 (4): 719–726. doi:10.1016/j.jhep.2007.01.007. PMC 1892635. PMID 17316876.
57. Iannacone M, Sitia G, Isogawa M, Marchese P, Castro MG, Lowenstein PR, Chisari FV, Ruggeri ZM, Guidotti LG (2005 թ․ նոյեմբեր). «Platelets mediate cytotoxic T lymphocyte-induced liver damage». Nat. Med. 11 (11): 1167–9. doi:10.1038/nm1317. PMC 2908083. PMID 16258538.
58. Bonino F, Chiaberge E, Maran E, Piantino P (1987). «Serological markers of HBV infectivity». Ann. Ist. Super. Sanita. 24 (2): 217–23. PMID 3331068.
59. Karayiannis P, Thomas HC (2009). Mahy BWJ, van Regenmortel MHV (eds.). Desk Encyclopedia of Human and Medical Virology. Boston: Academic Press. էջ 110. ISBN 978-0-12-375147-8.
60. Liaw YF, Brunetto MR, Hadziyannis S (2010). «The natural history of chronic HBV infection and geographical differences». Antiviral Therapy. 15: 25–33. doi:10.3851/IMP1621. PMID 21041901.
61. Lok AS, McMahon BJ (2007 թ․ փետրվար). «Chronic hepatitis B». Hepatology. 45 (2): 507–39. doi:10.1002/hep.21513. PMID 17256718.
62. Chu CM, Liaw YF (2007 թ․ նոյեմբեր). «Predictive factors for reactivation of hepatitis B following hepatitis B e antigen seroconversion in chronic hepatitis B». Gastroenterology. 133 (5): 1458–65. doi:10.1053/j.gastro.2007.08.039. PMID 17935720.
63. Zoulim F (2006 թ․ նոյեմբեր). «New nucleic acid diagnostic tests in viral hepatitis». Semin. Liver Dis. 26 (4): 309–317. doi:10.1055/s-2006-951602. PMID 17051445.
64. Schillie S, Murphy TV, Sawyer M, Ly K, Hughes E, Jiles R, de Perio MA, Reilly M, Byrd K, Ward JW (2013 թ․ դեկտեմբերի 20). «CDC Guidance for Evaluating Health-Care Personnel for Hepatitis B Virus Protection and for Administering Postexposure Management». MMWR. Recommendations and Reports : Morbidity and Mortality Weekly Report. Recommendations and Reports / Centers for Disease Control. 62 (RR-10): 1–19. PMID 24352112. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունիսի 19-ին.
65. COMMITTEE ON INFECTIOUS DISEASES; COMMITTEE ON FETUS AND NEWBORN (2017 թ․ օգոստոսի 28). «Elimination of Perinatal Hepatitis B: Providing the First Vaccine Dose Within 24 Hours of Birth». Pediatrics. 140 (3): e20171870. doi:10.1542/peds.2017-1870. PMID 28847980.
66. Lee, Chuanfang; Gong, Yan; Brok, Jesper; Boxall, Elizabeth H; Gluud, Christian (2006 թ․ ապրիլի 19). «Hepatitis B immunisation for newborn infants of hepatitis B surface antigen-positive mothers». Cochrane Database of Systematic Reviews (2): CD004790. doi:10.1002/14651858.CD004790.pub2. PMID 16625613.
67. Wong, F; Pai, R; Van Schalkwyk, J; Yoshida, EM (2014). «Hepatitis B in pregnancy: a concise review of neonatal vertical transmission and antiviral prophylaxis». Annals of Hepatology. 13 (2): 187–95. PMID 24552860.
68. Hyun MH, Lee YS, Kim JH, Je JH, Yoo HJ, Yeon JE, Byun KS (2017). «Systematic review with meta-analysis: the efficacy and safety of tenofovir to prevent mother-to-child transmission of hepatitis B virus». Alimentary Pharmacology and Therapeutics. 45 (12): 1493–1505. doi:10.1111/apt.14068. PMID 28436552.
69. Eke, Ahizechukwu C.; Eleje, George U.; Eke, Uzoamaka A.; Xia, Yun; Liu, Jiao (2017). «Hepatitis B immunoglobulin during pregnancy for prevention of mother-to-child transmission of hepatitis B virus». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD008545. doi:10.1002/14651858.CD008545.pub2. ISSN 1469-493X. PMID 28188612.
70. Sangkomkamhang, US; Lumbiganon, P; Laopaiboon, M (2014 թ․ նոյեմբերի 11). «Hepatitis B vaccination during pregnancy for preventing infant infection». The Cochrane Database of Systematic Reviews (11): CD007879. doi:10.1002/14651858.CD007879.pub3. PMID 25385500.
71. Shepard CW, Simard EP, Finelli L, Fiore AE, Bell BP (2006). «Hepatitis B virus infection: epidemiology and vaccination». Epidemiologic Reviews. 28: 112–25. doi:10.1093/epirev/mxj009. PMID 16754644.
72. Chen, W; Gluud, C (2005 թ․ հոկտեմբերի 19). «Vaccines for preventing hepatitis B in health-care workers». The Cochrane Database of Systematic Reviews (4): CD000100. doi:10.1002/14651858.CD000100.pub3. PMID 16235273.
73. Schroth, Robert J; Hitchon, Carol A; Uhanova, Julia; Noreddin, Ayman M; Taback, Shayne P; Moffatt, Michael; Zacharias, James M (2004 թ․ հուլիսի 19). «Hepatitis B vaccination for patients with chronic renal failure». Cochrane Database of Systematic Reviews (3): CD003775. doi:10.1002/14651858.CD003775.pub2. PMID 15266500.
74. «Men Who Have Sex with Men | Populations and Settings | Division of Viral Hepatitis | CDC». www.cdc.gov (ամերիկյան անգլերեն). 2015 թ․ մայիսի 31. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
75. Lutgens SP, Nelissen EC, van Loo IH, Koek GH, Derhaag JG, Dunselman GA (2009 թ․ հուլիսի 22). «To do or not to do: IVF and ICSI in chronic hepatitis B virus carriers». Human Reproduction. 24 (11): 2676–8. doi:10.1093/humrep/dep258. PMID 19625309.
76. LeFevre ML (2014 թ․ մայիսի 27). «Screening for Hepatitis B Virus Infection in Nonpregnant Adolescents and Adults: U.S. Preventive Services Task Force Recommendation Statement». Annals of Internal Medicine. 161 (1): 58–66. doi:10.7326/M14-1018. PMID 24863637.
77. Hollinger FB, Lau DT (2006 թ․ դեկտեմբեր). «Hepatitis B: the pathway to recovery through treatment». Gastroenterology Clinics of North America. 35 (4): 895–931. doi:10.1016/j.gtc.2006.10.002. PMID 17129820.Կաղապար:Registration required
78. HBV FAQs for Health Professionals | Division of Viral Hepatitis | CDC Արխիվացված 20 Օգոստոս 2017 Wayback Machine
79. Lai CL, Yuen MF (2007 թ․ հուլիս). «The natural history and treatment of chronic hepatitis B: a critical evaluation of standard treatment criteria and end points». Annals of Internal Medicine. 147 (1): 58–61. doi:10.7326/0003-4819-147-1-200707030-00010. PMID 17606962.
80. Alberti A, Caporaso N (2011 թ․ հունվար). «HBV therapy: guidelines and open issues». Digestive and Liver Disease. 43 (Suppl 1): S57–63. doi:10.1016/S1590-8658(10)60693-7. PMID 21195373.
81. Terrault, Norah A.; Bzowej, Natalie H.; Chang, Kyong-Mi; Hwang, Jessica P.; Jonas, Maureen M.; Murad, M. Hassan (2016 թ․ հունվարի 1). «AASLD guidelines for treatment of chronic hepatitis B». Hepatology (անգլերեն). 63 (1): 261–283. doi:10.1002/hep.28156. ISSN 1527-3350. PMC 5987259. PMID 26566064.
82. GUIDELINES FOR THE PREVENTION, CARE AND TREATMENT OF PERSONS WITH CHRONIC HEPATITIS B INFECTION (PDF). World Health Organization. 2015 թ․ մարտ. ISBN 978924154905 9. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 19-ին.
83. Dienstag JL (2008). «Hepatitis B Virus Infection». New England Journal of Medicine. 359 (14): 1486–1500. doi:10.1056/NEJMra0801644. PMID 18832247.
84. Pramoolsinsup C (2002 թ․ փետրվար). «Management of viral hepatitis B». Journal of Gastroenterology and Hepatology. 17 (Suppl): S125–45. doi:10.1046/j.1440-1746.17.s1.3.x. PMID 12000599.(subscription required)
85. Cao GW (2009 թ․ դեկտեմբեր). «Clinical relevance and public health significance of hepatitis B virus genomic variations». World Journal of Gastroenterology. 15 (46): 5761–9. doi:10.3748/wjg.15.5761. PMC 2791267. PMID 19998495. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 29-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
86. Bell SJ, Nguyen T (2009). «The management of hepatitis B». Aust Prescr. 32 (4): 99–104. doi:10.18773/austprescr.2009.048.
87. Kerkar N (2005). «Hepatitis B in children: complexities in management». Pediatric Transplantation. 9 (5): 685–691. doi:10.1111/j.1399-3046.2005.00393.x. PMID 16176431.
88. Taylor JM (2006). «Hepatitis delta virus». Virology. 344 (1): 71–76. doi:10.1016/j.virol.2005.09.033. PMID 16364738.
89. Oliveri F, Brunetto MR, Actis GC, Bonino F (1991 թ․ նոյեմբեր). «Pathobiology of chronic hepatitis virus infection and hepatocellular carcinoma (HCC)». Ital J Gastroenterol. 23 (8): 498–502. PMID 1661197.
90. Vierling JM (2007 թ․ նոյեմբեր). «The immunology of hepatitis B». Clin Liver Dis. 11 (4): 727–759, vii–759. doi:10.1016/j.cld.2007.08.001. PMID 17981227.
91. Villa E, Fattovich G, Mauro A, Pasino M (2011 թ․ հունվար). «Natural history of chronic HBV infection: special emphasis on the prognostic implications of the inactive carrier state versus chronic hepatitis». Digestive and Liver Disease. 43 (Suppl 1): S8–14. doi:10.1016/S1590-8658(10)60686-X. PMID 21195374.
92. Katz LH, Fraser A, Gafter-Gvili A, Leibovici L, Tur-Kaspa R (2008 թ․ փետրվար). «Lamivudine prevents reactivation of hepatitis B and reduces mortality in immunosuppressed patients: systematic review and meta-analysis». J. Viral Hepat. 15 (2): 89–102. doi:10.1111/j.1365-2893.2007.00902.x. PMID 18184191.
93. Roche B, Samuel D (2011 թ․ հունվար). «The difficulties of managing severe hepatitis B virus reactivation». Liver International. 31 (Suppl 1): 104–10. doi:10.1111/j.1478-3231.2010.02396.x. PMID 21205146.
94. Mastroianni CM, Lichtner M, Citton R, Del Borgo C, Rago A, Martini H, Cimino G, Vullo V (2011 թ․ սեպտեմբեր). «Current trends in management of hepatitis B virus reactivation in the biologic therapy era». World Journal of Gastroenterology. 17 (34): 3881–7. doi:10.3748/wjg.v17.i34.3881. PMC 3198017. PMID 22025876.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
95. Bonacini, Maurizio, MD. «Hepatitis B Reactivation». University of Southern California Department of Surgery. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ նոյեմբերի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 24-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
96. Custer B, Sullivan SD, Hazlet TK, Iloeje U, Veenstra DL, Kowdley KV (Nov–Dec 2004). «Global epidemiology of hepatitis B virus». Journal of Clinical Gastroenterology. 38 (10 Suppl 3): S158–68. doi:10.1097/00004836-200411003-00008. PMID 15602165.
97. Redd JT, Baumbach J, Kohn W, Nainan O, Khristova M, Williams I (2007 թ․ մայիս). «Patient-to-patient transmission of hepatitis B virus associated with oral surgery». J. Infect. Dis. 195 (9): 1311–4. doi:10.1086/513435. PMID 17397000.
98. Alter MJ (2003). «Epidemiology and prevention of hepatitis B». Seminars in Liver Disease. 23 (1): 39–46. doi:10.1055/s-2003-37583. PMID 12616449.
99. Komas NP, Vickos U, Hübschen JM, Béré A, Manirakiza A, Muller CP, Le Faou A (2013 թ․ հունվարի 1). «Cross-sectional study of hepatitis B virus infection in rural communities, Central African Republic». BMC Infectious Diseases. 13: 286. doi:10.1186/1471-2334-13-286. PMC 3694350. PMID 23800310. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
100. «Healthcare stumbling in RI's Hepatitis fight». The Jakarta Post. 2011 թ․ հունվարի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին.
101. Barbara Mühlemann; և այլք: (2018 թ․ մայիսի 9). «Ancient hepatitis B viruses from the Bronze Age to the Medieval period». Nature. 557 (7705): 418–423. Bibcode:2018Natur.557..418M. doi:10.1038/s41586-018-0097-z. PMID 29743673.
102. Ben Guarino (2018 թ․ մայիսի 9). «New strains of hepatitis B virus discovered in ancient human remains». The Washington Post. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 9-ին.
103. Ross, Zoe Patterson; Klunk, Jennifer; Fornaciari, Gino; Giuffra, Valentina; Duchêne, Sebastian; Duggan, Ana T.; Poinar, Debi; Douglas, Mark W.; Eden, John-Sebastian (2018 թ․ հունվարի 4). «The paradox of HBV evolution as revealed from a 16th century mummy». PLOS Pathogens. 14 (1): e1006750. doi:10.1371/journal.ppat.1006750. ISSN 1553-7374. PMC 5754119. PMID 29300782.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
104. Lurman A (1885). «Eine icterus epidemic». Berl Klin Woschenschr (German). 22: 20–3.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
105. Alter HJ, Blumberg BS (1966 թ․ մարտ). «Further studies on a "new" human isoprecipitin system (Australia antigen)». Blood. 27 (3): 297–309. PMID 5930797.
106. MacCallum FO (1947). «Homologous serum hepatitis». Lancet. 2 (6480): 691–692. doi:10.1016/S0140-6736(47)90722-8.
107. Dane DS, Cameron CH, Briggs M (1970 թ․ ապրիլ). «Virus-like particles in serum of patients with Australia-antigen-associated hepatitis». Lancet. 1 (7649): 695–8. doi:10.1016/S0140-6736(70)90926-8. PMID 4190997.
108. Galibert F, Mandart E, Fitoussi F, Tiollais P, Charnay P (1979 թ․ հոկտեմբեր). «Nucleotide sequence of the hepatitis B virus genome (subtype ayw) cloned in E. coli». Nature. 281 (5733): 646–50. Bibcode:1979Natur.281..646G. doi:10.1038/281646a0. PMID 399327.
109. «Hepatitis B vaccine». Lancet. 2 (8206): 1229–1230. 1980 թ․ դեկտեմբեր. doi:10.1016/S0140-6736(80)92484-8. PMID 6108398.
110. «Viral hepatitis» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 11-ին.

Արտաքին հղումներ

• Ինչ պետք է իմանալ հեպատիտ B-ի պատվաստումների մասին
• Ինչպե՞ս պաշտպանվել վիրուսային հեպատիտներից
• GUIDELINES FOR THE PREVENTION, CARE AND TREATMENT OF PERSONS WITH CHRONIC HEPATITIS B INFECTION (PDF). World Health Organization. 2015 թ․ մարտ. ISBN 978924154905 9.
• «Hepatitis B virus». NCBI Taxonomy Browser. 10407.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հեպատիտ B» հոդվածին։