Տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միություն

Տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միություն (անգլ.՝ International Union of Pure and Applied Chemistry, IUPAC), տարբեր երկրների քիմիկոսների՝ քիմիայի ոլորտը ներկայացնող միջազգային կազմակերպություն։ Այն գիտական միությունների միջազգային խորհրդի (անգլ.՝ International Council for Science, ICSU)^[2]։ Կազմակերպության շտաբակայանը գտնվում է Ցյուրիխում, Շվեյցարիա^[3][4]։

Տեսական և կիրառական քիմիայի միջազգային միություն
Տեսակ	գիտական ընկերություն և հրատարակչություն
Հապավում	IUPAC
Կարգախոս	Զարգացնել քիմիան աշխարհում անգլ.՝ Advancing Chemistry Worldwide
Հիմնադրված	1919 (1919)
Գլխադասային գրասենյակ	Ցյուրիխ, Շվեյցարիա
Պաշտ. լեզու(ներ)	անգլերեն
նախագահ	Մարկ Ցեզա[1]
Կայք	iupac.org

Անվանակարգ

IUPAC հանձնաժողովի կողմից առաջարկվել են անվանակարգի տարբեր ձևեր։ Անվանակարգի հիմնական նպատակն այն էր, որ քիմիական անվանումը համապատասխանի միայն մեկ նյութի։ Առաջին հրատարակումը, որը զետեղված էր 20-րդ դարի «A Guide to IUPAC Nomenclature of Organic Compounds» (1900) գրքում, պարունակում էր օրգանական միացությունների անվանակարգը^[5]։

Օրգանական միացությունների անվանակարգ

IUPAC-ի օրգանական միացությունների անվանակարգը ունի երեք հիմնական մասեր՝ տեղակալիչներ, ածխածնային շղթայի երկարություն և քիմիական ավարտ։ Տեղակալիչները գլխավոր ածխածնային շղթային միացած կամայական խմբեր են։ Ածխածնային շղթան հնարավոր ամենաերկար շղթան է մոլեկուլի կազմում։ Քիմիական ավարտը ցույց է տալիս, թե միացությունների որ դասին է պատկանում տվյալ մոլեկուլը։ Օրինակ՝ «ան» վերջածանցը ցույց է տալիս միակի կապերով միացած ածխածնային շղթա (հեքսան՝ C
6H
14^[6])։

Ցիկլոհեքսանոլ

IUPAC-ի օրգանական մոլեկուլների անվանակարգի մեկ այլ օրինակ է ցիկլոհեքսանոլը^[6][7]։

• Ցիկլիկ միացությունները նշելու համար օգտագործում են «ցիկլո» բառը։
• Վեց ածխածնից բաղկացած շղթան անվանում են «հեքս»։
• Միակի կապերով կապված ածխածնային շղթան անվանում են «ան»։
• Սպիրտի քիմիական ավարտը նշում են «ոլ»-ով։
• Երկու քիմիական ավարտները կապվում են իրար և առաջացնում «անոլ» վերջածանցը։

Անօրգանական միացությունների անվանակարգ

Կալիումի քլորատ

IUPAC-ի անօրգանական միացությունների անվանակարգը ունի երկու հիմնական մասեր՝ կատիոն և անիոն։ Կատիոնը դրականապես լիցքավորված մասնիկի անվանումն է, իսկ անիոնը՝ բացասականապես լիցքավորված մասնիկինը։

IUPAC-ի անօրգանական մոլեկուլների անվանակարգի օրինակ է կալիումի քլորատը (KClO₃)։

• Կալիումը կատիոնի անվանումն է։
• Քլորատը անիոնի անվանումն է։

Ամինաթթուների և նուկլեոտիդային հիմքերի կոդավորում

IUPAC-ն ունի նաև ամինաթթուների և նուկլեոտիդային հիմքերի կոդավորման աղյուսակ։ Սա նախատեսված է մի շարք ամինաթթուներից և նուկլեոտիդային հիմքերից կազմված մոլեկուլների կարճ և հասկանալի գրառման համար^[8][9]։

Ամինաթթվի կոդ Նշանակություն A Ալանին B Ասպարգինաթթու կամ ասպարագին C Ցիստեին D Ասպարգինաթթու E Գլուտամինաթթու F Ֆենիլալանին G Գլիցին H Հիստիդին I Իզոլեյցին J Լեյցին կամ իզոլեյցին K Լիզին L Լեյցին M Մեթիոնին N Ասպարագին O Պիրոլիզին P Պրոլին Q Գլուտամին R Արգինին S Սերին T Թրեոնին U Սելենոցիստեին V Վալին W Տրիպտոֆան Y Թիրոզին Z Գլուտամինաթթու կամ գլուտամին X կամայական * տրանսլյացիայի ավարտ - անորոշ երկարության բացվածք

Նուկլեինաթթվի կոդ Նշանակություն Կոդավորման հիմք A A Ադենին (Adenine) C C Ցիտոզին (Cytosine) G G Գուանին (Guanine) T T Թիմին (Thymine) U U Ուրացիլ (Uracil) R A կամ G պուրիններ (puRines) Y C, T կամ U պիրիմիդիններ (pYrimidines) K G, T կամ U կետոններ (ketones) M A կամ C ամինո միացություններ (aMino) S C կամ G Ուժեղ փոխազդեցություն (Strong) W A, T կամ U Թույլ փոխազդեցություն (Weak) B ոչ A (C, G, T կամ U) B-ն գալիս է A-ից հետո D ոչ C (A, G, T կամ U) D-ն գալիս է C-ից հետո H ոչ G (A, C, T կամ U) H-ն գալիս է G-ից հետո V ոչ T, ոչ էլ U (A, C կամ G) V-ն գալիս է U-ից հետո N A C G T U նուկլեինաթթու (nucleic acid) X ծածկված - անորոշ երկարության բացվածք

Գլխավոր ասամբլեաներ և կոնգրեսներ

IUPAC-ը կազմակերպում է գլխավոր ասամբլեաներ և կոնգրեսներ^[10]։ 1997 թվականից ասամբեան և կոնգրեսը անցկացվում են միևնույն վայրում։

ԽՍՀՄ փոստային նամականիշ

Գլխավոր ասամբլեաներ Համար Տարի Անցկացման վայր 1 1920 Հռոմ 2 1921 Բրյուսել 3 1922 Լիոն 4 1923 Քեմբրիջ 5 1924 Կոպենհագեն 6 1925 Բուխարեստ 7 1926 Վաշինգտոն ԿՇ 8 1927 Վարշավա 9 1928 Հաագա 10 1930 Լիեժ 11 1934 Մադրիդ 12 1936 Լուցերն, Ցյուրիխ 13 1938 Հռոմ 14 1947 Լոնդոն 15 1949 Ամստերդամ 16 1951 Նյու Յորք, Վաշինգտոն ԿՇ 17 1953 Ստոկհոլմ 18 1955 Ցյուրիխ 19 1957 Փարիզ 20 1959 Մյունխեն 21 1961 Մոնրեալ 22 1963 Լոնդոն 23 1965 Փարիզ 24 1967 Պրահա 25 1969 Կորտինա դ’Ամպեցո 26 1971 Վաշինգտոն ԿՇ 27 1973 Մյունխեն 28 1975 Մադրիդ 29 1977 Վարշավա 30 1979 Դավոս 31 1981 Լյովեն 32 1983 Լունգբյու 33 1985 Լիոն 34 1987 Բոստոն 35 1989 Լունդ 36 1991 Համբուրգ 37 1993 Լիսաբոն 38 1995 Հիլֆորդ 39 1997 Ժնև 40 1999 Բերլին 41 2001 Բրիսբան 42 2003 Օտավա 43 2005 Պեկին 44 2007 Թուրին 45 2009 Գլազգո 46 2011 Սան Խուան 47 2013 Ստամբուլ 48 2015 Պուսան

Կոնգրեսներ Համար Տարի Անցկացման վայր 1 1894 Բրյուսել 2 1896 Փարիզ 3 1898 Վիենա 4 1900 Փարիզ 5 1903 Բերլին 6 1906 Հռոմ 7 1909 Լոնդոն 8 1912 Վաշինգտոն ԿՇ 9 1934 Մադրիդ 10 1938 Հռոմ 11 1947 Լոնդոն 12 1951 Նյու Յորք 13 1953 Ուպսալա 14 1955 Ցյուրիխ 15 1956 Լիսաբոն 16 1957 Փարիզ 17 1959 Մյունխեն 18 1961 Մոնրեալ 19 1963 Լոնդոն 20 1965 Մոսկվա 21 1967 Պրահա 22 1969 Սիդնեյ 23 1971 Բոսթոն 24 1973 Համբուրգ 25 1975 Երուսաղեմ 26 1977 Տոկիո 27 1979 Հելսինկի 28 1981 Վանկուվեր 29 1983 Քյոլն 30 1985 Մանչեստեր 31 1987 Սոֆիա 32 1989 Ստոկհոլմ 33 1991 Բուդապեշտ 34 1993 Պեկին 35 1995 Ստամբուլ 36 1997 Ժնև 37 1999 Բերլին 38 2001 Բրիսբան 39 2003 Օտավա 40 2005 Պեկին 41 2007 Թուրին 42 2009 Գլազգո 43 2011 Սան Խուան 44 2013 Ստամբուլ 45 2015 Պուսան

Ծանոթագրություններ

1. «IUPAC-ի նախագահ». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 26-ին.
2. «IUPAC National Adhering Organizations». Iupac.org. 2011 թ․ հունիսի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 4-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 8-ին.
3. «IUPAC Council Agenda Book 2009» (PDF). IUPAC. 2009. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 17-ին.
4. International Union of Pure and Applied Chemistry: John D. Petersen Appointed IUPAC Executive Director Արխիվացված 2012-12-14 Wayback Machine. IUPAC. Retrieved on 2013-07-29.
5. IUPAC Publications List Արխիվացված 2010-05-09 Wayback Machine retrieved 15 April 2010
6. Klein, David R. (2008). Organic Chemistry I As a Second Language: Translating the Basic Concepts Second Edition. John Wiley & Sons Inc. ISBN 978-0-470-12929-6.
7. «Gold Book web page». Old.iupac.org. 2006 թ․ հոկտեմբերի 19. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 8-ին.
8. Amino Acid Codes retrieved 15 April 2010
9. Amino Acid and Nucleotide Base Codes retrieved 15 April 2010
10. General Assemblies and Congresses of IUPAC

Արտաքին հղումներ

• Պաշտոնական կայք