Յոսեֆ Յունգման

Յոսեֆ Յունգման (չեխ․՝ Josef Jungmann, 16 հուլիսի, 1773, Հուդլիցե, Չեխիա - 14 նոյեմբերի, 1847, Պրահա, Չեխիա), չեխ բանաստեղծ և բանասեր, Չեխական ազգային վերածննդի առաջատար գործիչներից մեկը։ Յոսեֆ Դուբրովսկու հետ միասին Յոսեֆ Յունգմանը համարվում է նոր չեխերենի հիմնադիրը։

Յոսեֆ Յունգման չեխ․՝ Josef Jungmann
Ծնվել է	հուլիսի 16, 1773(1773-07-16)[1][2][3][…]
Ծննդավայր	Հուդլիցե, Բոհեմիայի թագավորություն, Չեխական թագի հողեր, Սրբազան Հռոմեական կայսրություն[3][4][5][…]
Վախճանվել է	նոյեմբերի 14, 1847(1847-11-14)[1][2][3][…] (74 տարեկան)
Վախճանի վայր	Պրահա, Բոհեմիայի թագավորություն, Չեխական թագի հողեր, Ավստրիական կայսրություն[3][6][4][…]
Գերեզման	Օլշանի գերեզմանատուն[7]
Մասնագիտություն	գրող, բառարանագիր, լեզվաբան, բանաստեղծ, թարգմանիչ, մանկավարժ, ուսուցիչ, բանասեր, պատմաբան և համալսարանի դասախոս
Լեզու	անգլերեն
Քաղաքացիություն	Ավստրիական կայսրություն
Կրթություն	Պրահայի Կարլի համալսարան
Անդամակցություն	Կրակովի գիտական ​​ընկերություն[5]
Աշխատավայր	Պրահայի Կարլի համալսարան
Պարգևներ
Ամուսին	Johanna Jungmannová?
Զավակներ	Josef Josefovic Jungmann?
Josef Jungmann Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Յոսեֆ Յունգմանը ծնվել է 1773 թվականի հուլիսի 16-ին Հուդլիցեում՝ կոշկակարի ընտանիքում։ Նա եղել է ընտանիքի վեցերորդ երեխան։ Ծնողները Յոսեֆ Յունգմանին նախապատրաստում էին քահանա դառնալու համար։ 1788-1792 թվականներին նա հաճախել է գիմնազիա, ապա սովորել է փիլիսոփայություն և իրավունք։ 1799 թվականից Յոսեֆ Յունգմանը դասավանդել է Լիտեմերժիցե քաղաքի գիմնազիայում։ 1815 թվականին Յոսեֆ Յունգմանը տեղախոփվում է Պրահա, որտեղ մինչև 1845 թվականը որպես չեխերենի պրոֆեսոր աշխատել է Ակադեմիական գիմնազիայում։ 1817 թվականին Յունգմանը ստանում է փիլիսոփայության և իրավունքի դոկտորի գիտական աստիճան։ 1827-1838 թվականներին նա եղել է Պրահայի Կարլի համալսարանի փիլիսոփայության ֆակուլտետի դեկան, իսկ 1838 թվականին դարձել է նույն համալսարանի ռեկտոր^[8]։

Յոսեֆ Յունգմանը եղել է չեխերենի ու հատկապես նրա գրական տարբերակի բարեփոխման կողմնակից։ Իր ստեղծագործությունների մեծ մասը նա գրել է չեխերեն։ 1805 թվականին լույս է տեսել Ֆրանսուա-Ռընե դը Շատոբրիանի «Ատալա» նովելի՝ Յունգմանի կատարած թարգմանությունը, որում ցույց էր տրված, որ չեխերենով կարելի է վերաշարադրել գեղարվեստական մեծ նշանակություն ունեցող ստեղծագործություններ։ Ավելի ուշ Յունգմանը չեխերեն է թարգմանել Ջոն Միլթոնի, Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթեի ու Ֆրիդրիխ Շիլլերի ստեղծագործություններից։ Հետագա տարիներին Յունգմանը մասնակցել է չեխերենի նոր ուղղագրության վերաբերյալ ծավալված գիտական բանավեճին՝ այդ թեմայով հրատարակելով մի շարք հոդվածներ, որոնցից առավել կարևոր էր «Gespräche über die tschechische Sprache» («Զրույցներ չեխերենի մասին») հոդվածը։ 1820 թվականին լույս է տեսնում նրա հեղինակած «Slovesnost» գիրքը, որ ոճաբանության դասագիրք էր, իսկ 1825 թվականին հրատարակվում է «Չեխական գրականության պատմությունը»։

Յոսեֆ Յունգմանի ամենանշանակալի աշխատությունը եղել է չեխ-գերմաներեն հինգ հատորանոց բառարանը։ Նրանում ներկայացված են ոչ միայն չեխերենի բառապաշարի պատմական բոլոր շերտերը՝ սկսած միջնադարյան Չեխիայից, այլ նաև փորձ է արվել հարստացնել Յունգմանին ժամանակակից չեխերենի բառապաշարը՝ ստեղծելով նոր բառեր ու փոխառություններ կատարելով հարևան, սլավոնական լեզուներից։

Յոսեֆ Յունգմանի պատվին է կոչվել հրապարակ (չեխ․՝ Jungmannovo náměstí) Պրահայում՝ Նովո Մեստեում։ 1878 թվականին այնտեղ տեղադրվել է գիտնականի հուշարձանը^[9]։

Երկեր

• Antibohemia, 1814
• Historie literatury české aneb Soustavný přehled spisů českých, s krátkou historií národu, osvícení a jazyka, 1825
• Krok
• Nepředsudečné mínění o české prozódii, 1804
• O jazyku českém, 1806
• O klasičnosti literatury a důležitosti její
• Oldřich a Božena, 1806
• Rozmlouvání o jazyku českém
• Slovesnost aneb Sbírka příkladů s krátkým pojednáním o slohu, 1820
• Slovník česko-německý, 1834-39 (5 dílů), Յակուբ Մալիի հետ միասին
• Slovo ke statečnému a blahovzdělanému Bohemariusovi, 1814
• Zápisky, 1871.

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
3. Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
4. Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
5. http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/jungmann-josef/
6. Wurzbach D. C. v. Jungmann, Joseph Jacob (գերմ.) // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Vol. 10. — S. 319.
7. BillionGraves — 2011.
8. Յոսեֆ Յունգմանի կենսագրությունը Արխիվացված 2015-07-01 Wayback Machine (ռուս.)
9. Йозеф Юнгман и площадь Юнгманова в Праге(չաշխատող հղում) (ռուս.)

Գրականություն

• Яцимирский А. И.,. Юнгман, Иосиф // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Emanuel Chalupný: Jungmann, Prag 1909.
• Julius Dolanský: Jungmannův odkaz (Z dějin české slovesnosti), Prag 1948.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոսեֆ Յունգման» հոդվածին։