Remove ads
Իջևանի շրջան, Հայկական ԽՍՀ, ապա՝ Հայաստանի Հանրապետության վարչատարածքային միավոր այժմյան Տավուշի մարզի հարավ-արևմուտքում։ Գտնվում էր Հայկական ԽՍՀ հյուսիսարևելյան մասում։ Հյուսիս-արևելքում շրջանը սահմանակից էր Ադրբեջանական ԽՍՀ-ին։ Կազմավորվել է 1930 թվականի սեպտեմբերի 9-ին։ Տարածությունը 1 336 կմ էր, բնակչությունը՝ 46 600 (1987), խտությունը՝ 34,8 մարդ։
.png)
Վարչական կենտրոնը Իջևան քաղաքն էր։ Ուներ 1 քաղաք (Իջևան), 1 քտա (Ազատամուտ, 1983 թվականից), 1 քաղաքայաին, 1 ավանային, 15 գյուղական խորհուրդ։ Շրջանի տարածքում է Դիլիջան քաղաքը։ Բնակավայրերն են՝
Իջևանի շրջանի տարածքը դեռ հնադարում եղել է Հայաստանի կազմում՝ Երվանդունիների (մ.թ.ա. 570-201) և Արտաշեսյանների (մ.թ.ա. 189-1) թագավորության ժամանակ։ Ավելի ուշ Իջևանի շրջանի տարածքը կազմել է Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Կայեն գավառը։ 9-րդ դարի վերջից մտել է Բագրատունյաց թագավորության, 972-1113 թվականներին՝ Տաշիր-Ձորագետի թագավորության, ապա՝ Զաքարյան իշխանապետության մեջ։ 14-16-րդ դարերում այն մտել է մոնղոլական, ապա՝ կարակոյունլու և ակկոյունլու թուրքմենական պետությունների մեջ։
Պարսկական տիրապետության ժամանակ Սպիտակի շրջանը Վրացական թագավորության կազմում էր, իսկ 1801 թվականից Վրաստանի և Հայաստանի հյուսիսարևելյան մի քանի գավառների հետ միացվել է Ռուսական կայսրությանը։ Արևելյան Հայաստանը Ռուսաստանին միանալուց հետո մտել է Ելիզավետպոլի նահանգի Ղազախի գավառի մեջ։ Հայաստանում խորհրդային կարգեր հաստատվելուց հետո՝ մինչև շրջանի կազմավորվելը, կազմել է Դիլիջանի նահանգի Իջևանի գավառամասը։
1920 թվականի նոյեմբերի 29-ին 11-րդ Կարմիր բանակի աջակցությամբ Հայաստանում, առաջինը Իջևանում հաստատվեց խորհրդային իշխանություն։ Պատմական հուշարձաններից նշանավոր են Լուսահովտի Մորոձորի վանքը (5-րդ դար), Մակարավանքը (10-12-րդ դարեր), Հաղարծինը (11-13-րդ դարեր), Գոշավանքը (12-13-րդ դարեր), Ջուխտակ վանքը (12-13-րդ դարեր)։
Շրջանային կուսակցական կազմակերպությունը ստեղծվել էր 1930 թվականին։ 1987 թվականին շրջանում կար 81 սկզբնական կուսակցական, 115 կոմերիտական կազմակերպություն։ Լույս էր տեսնում «Լենինյան ուղիով» շրջանային թերթը։
Remove ads
Իջևանի շրջանի արևմուտքում Գուգարաց, հարավում Փամբակի և Արեգունու, արևելքում Միափորի լեռնաշղթաներն են։ Տարածքի մեծ մասն ունի 800-1700 մ բարձրություն, առավելագույնը՝ 3016 մ (Հալաբ)։ Լեռներին բնորոշ են քարափային լանջերը, ասեղանաձև լեռնակատարները, 200-600 մ խորության ձորերն ու կիրճերը։
Տիրապետում են լեռնաանտառային և չոր լեռնատափաստանային լանդշաֆտները։ Տարածքում է Դիլիջանի պետական արգելոցը (24 000 հա)։ Կլիման բարեխառն է, հունվարի միջին ջերմաստիճանը՝ 0 °C-ից մինչև -8 °C, հուլիսինը՝ 12-22 °C, տարեկան տեղումները՝ 500-750 մմ, վեգետացիայի շրջանը՝ 150-200 օր։
Խոշոր գետը Աղստևն է՝ Բլդան, Հաղարծին, Գետիկ, Սառնաջուր վտակներով։ Տարածքում են Պարզ լիճը, Ջողասի ջրամբարը (45 միլիոն մ3 տարողությամբ)։ Գործում են Խաշթառակի, Ջողասի և Սրանոցի ջրանցքները, մի քանի ջրհան կայան։ Աղստև գետի վրա, Իջևանի մոտ կառուցվում է «Սպիտակ լիճ» ջրամբարը։
Remove ads
Տնտեսության առաջատար ճյուղերն էին թեթև, փայտամշակման, շինանյութերի, սննդի արդյունաբերությունը, բուսաբուծությունն ու անասնապահությունը։ Արտադրանքի ծավալով առաջնակարգ էին Իջևանի գորգագործական (ամենախոշորը Անդրկովկասում, երրորդը ԽՍՀՄ-ում), փայտամշակման (ամենախոշորը հանրապետությունում), երկաթբետոնե կոնստրուկցիաների կոմբինատները, անտառային մեքենաշինական փորձարարական գործարանը, «Իջևանի բենթոնիտ» կոմբինատը (Ազատամուտում)։
Գյուղատնտեսության առաջատար ճյուղերն են ծխախոտագործությունը (ծխախոտի արտադրությամբ առաջիններից է հանրապետությունում), պտղաբուծությունն ու այգեգործությունը։ Կար 5 կոլեկտիվ, 14 խորհրդային տնտեսություն։ Մշակում են նաև կերային կուլտուրաներ։ Անասնաբուծության զարգացած ճյուղը տավարաբուծությունն է։
Խճուղիների երկարությունը 180 կմ էր, երկաթուղին՝ 30 կմ (Հրազդան-Իջևան, Իջևան-Բաքու երկաթուղիները)։ Գործում էր կապի հանգույց՝ 18 բաժանմունքով։ 1986-87 ուսումնական տարում կար 17 միջնակարգ, 8 ութամյա, 1 երեկոյան, 1 հեռակա միջնակարգ, 2 երաժշտական, 1 նկարչական, 4 մարզական դպրոց, 1 տեխնիկում, 1 պրոֆտեխնիկական ուսումնարան։ 1987 թվականին գործում էր 32 գրադարան, 1 մշակույթի պալատ, 9 մշակույթի տուն, 17 ակումբ, 6 հիվանդանոց (1-ը՝ հոգեբուժական), 3 ամբուլատորիա, 2 կինոթատրոն, ժողովրդական թատրոն, պատմահեղափոխական թանգարան, անտառային փորձակայան (դենդրարիում)։
Remove ads
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 382)։  |
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads