ભારતીય ગાયિકા From Wikipedia, the free encyclopedia
લતા મંગેશકર (જન્મે હેમા મંગેશકર; ૨૮ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૨૯ - ૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૨), ભારતના પાર્શ્વગાયિકા અને પ્રસંગોપાત સંગીત નિર્દેશક હતા. તેમને વ્યાપકપણે ભારતના મહાન અને પ્રભાવશાળી ગાયકોમાંના એક માનવામાં આવે છે.[5][6] સાત દાયકા સુધી ચાલેલી કારકિર્દીમાં ભારતીય સંગીત ઉદ્યોગમાં તેમના યોગદાનને કારણે તેમને નાઇટિંગેલ ઓફ ઇન્ડિયા, વોઇસ ઓફ ધ મિલેનિયમ અને સ્વર સામ્રાજ્ઞી જેવા સન્માનજનક બિરુદ મળ્યા હતા.[7]
લતા મંગેશકર | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
| જન્મની વિગત | હેમા મંગેશકર ૨૮ સપ્ટેમ્બર ૧૯૨૯ | ||||||||||||
| મૃત્યુ | ૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૨ બ્રીચ કેન્ડી હોસ્પિટલ, મુંબઈ | ||||||||||||
| રાષ્ટ્રીયતા | ભારતીય | ||||||||||||
| અન્ય નામો |
| ||||||||||||
| વ્યવસાય |
| ||||||||||||
| સક્રિય વર્ષો | ૧૯૪૨–૨૦૨૧ | ||||||||||||
| માતા-પિતા | દિનાનાથ મંગેશકર, શેવંતી મંગેશકર | ||||||||||||
| સંબંધીઓ |
| ||||||||||||
| પુરસ્કારો |
| ||||||||||||
| સન્માનો |
| ||||||||||||
| |||||||||||||
| સંગીત કારકિર્દી | |||||||||||||
| શૈલી | |||||||||||||
| વાદ્યો | ગાયન | ||||||||||||
| હસ્તાક્ષર | |||||||||||||
 | |||||||||||||
તેમણે મુખ્યત્વે હિન્દી, બંગાળી અને મરાઠી સહિતની છત્રીસથી વધુ ભારતીય ભાષાઓ અને કેટલીક વિદેશી ભાષાઓમાં ગીતો રેકોર્ડ કર્યા હતા.[7] તેણીને તેની સમગ્ર કારકિર્દી દરમિયાન અનેક પ્રશંસાઓ અને સન્માનો મળ્યા હતા. ૧૯૮૯માં તેમને ભારત સરકાર દ્વારા દાદાસાહેબ ફાળકે એવોર્ડ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.[8] ૨૦૦૧માં, તેમના યોગદાનને માન આપીને તેમને ભારતના સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન ભારત રત્નથી નવાજવામાં આવ્યા હતા. એમ. એસ. સુબ્બુલક્ષ્મી પછી તેઓ માત્ર બીજા જ મહિલા ગાયિકા છે, જેમને આ સન્માન મળ્યું છે.[9] ફ્રાન્સે ૨૦૦૭માં તેને તેનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ઓફિસર ઓફ ધ નેશનલ ઓર્ડર ઓફ ધ લીજન ઓફ ઓનર એનાયત કર્યો હતો.[10]
તેણીને શ્રેષ્ઠ મહિલા પાર્શ્વ ગાયિકા માટેના ત્રણ રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર, બે ફિલ્મફેર પુરસ્કાર, ફિલ્મફેર લાઇફટાઇમ એચિવમેન્ટ એવોર્ડ ઉપરાંત પંદર બંગાળ ફિલ્મ જર્નાલિસ્ટ એસોસિયેશન એવોર્ડ્સ એનાયત કરવામાં આવ્યા છે. ૧૯૭૪માં, તેઓ રોયલ આલ્બર્ટ હોલ, લંડન ખાતે કાર્યક્રમ રજૂ કરનાર પ્રથમ ભારતીય પાર્શ્વગાયિકાઓમાંના એક હતા. તેનું છેલ્લું રેકોર્ડ થયેલું ગીત મુકેશ અંબાણીની પુત્રી ઇશા અંબાણીના લગ્નમાં ગાયત્રી મંત્રની રજૂઆત હતી.[11]
લતા મંગેશકરનો જન્મ ઈંદોર, મધ્ય પ્રદેશ ખાતે એક મહારાષ્ટ્રીયન બ્રાહ્મણ પરિવારમાં થયો હતો.[12] તેમના પિતા, પંડિત દિનાનાથ મંગેશકર કે જે ગોવાના ગોમાન્તક મરાઠા સમાજ કુટુંબ સાથે સંકળાયેલ હતા, એક શાસ્ત્રીય ગાયક અને રંગમંચ અભિનેતા હતા. તેમની માતા નર્મદા (શ્રીમતી) ના અવસાન પછી દિનાનાથના નર્મદાની નાની બેન શેવંતી (લગ્ન બાદનું નામ સુધામતી)[13] સાથે પુર્નલગ્ન થયા. આ કુટુંબ હરદિકર અટક ધરાવતુ હતું, ત્યાર પછી તેમના વતન ગોવામાં મંગેશી ગામ પરથી તેમની અટક મંગેશકર રાખી. લતાજીનું બાળપણનું નામ હેમા હતું. પાછળથી તેમના માતાપિતાએ તેમનું નામ બદલીને ભાવબંધન નામના એક નાટકના સ્ત્રી પાત્ર લતિકાના નામ પરથી તેમનું નામ લતા રાખ્યું હતું.[14]
તેમના દાદા ગણેશ ભટ્ટ નવાથે હાર્દિકર (અભિષેકી) એક પૂજારી હતા, જેમણે ગોવાના મંગુશી મંદિરમાં શિવ લિંગમનો અભિષેક કર્યો હતો.[15] તેમનાં દાદીમા યેસુબાઈ રાણે ગોવાનાં હતાં. તેમના મામા, શેઠ હરિદાસ રામદાસ લાડ, ગુજરાત માંથી આવ્યા હતા, જેઓ એક સમૃદ્ધ ઉદ્યોગપતિ અને થલનેરના જમીનદાર હતા. તેમણે તેમના મામા પાસેથી પાવાગઢના ગરબા જેવા ગુજરાતી ભાષાના લોકગીતો શીખ્યા હતા.[16]
તેઓ પરિવારમાં સૌથી મોટું સંતાન હતાં. મીના મંગેશકર, આશા ભોંસલે, ઉષા મંગેશકર અને હૃદયનાથ મંગેશકર, જન્મ ક્રમમાં તેમના ભાઈ-બહેન છે; બધા કુશળ ગાયકો અને સંગીતકારો છે.[17] તેણીને તેમના પિતા પાસેથી સંગીતનો પ્રથમ પાઠ મળ્યો હતો. પાંચ વર્ષની વયે એમણે પોતાના પિતાના સંગીતમય નાટકમાં અભિનેત્રી તરીકે કામ કરવાનું શરૂ કર્યું હતું.[18]
૧૯૪૨માં જ્યારે લતાજી ૧૩ વર્ષના હતા ત્યારે તેમના પિતાનું હૃદયરોગના કારણે અવસાન થયું હતું.[19] નવયુગ ચિત્રપટ મૂવી કંપનીના માલિક અને મંગેશકર પરિવારના નજીકના મિત્ર માસ્ટર વિનાયક (વિનાયક દામોદર કર્ણાટકી)એ તેમની સંભાળ લીધી હતી. તેમણે તેણીને ગાયક અને અભિનેત્રી તરીકેની કારકિર્દીની શરૂઆત કરવામાં મદદ કરી હતી.[20]
તેમણે "નાચુ યા ગાડે, ખેલુ સારી મણિ હૌસ ભારી" ગીત ગાયું હતું, જેને વસંત જોગલેકરની મરાઠી ફિલ્મ કિટી હસાલ (૧૯૪૨) માટે સદાશિવરાવ નેવરેકરે કમ્પોઝ કર્યું હતું, પરંતુ આ ગીતને અંતિમ કટમાંથી પડતું મૂકવામાં આવ્યું હતું.[21] વિનાયકે તેમને નવયુગ ચિત્રપટની મરાઠી ફિલ્મ પહિલી મંગલા-ગૌર (૧૯૪૨)માં એક નાનકડી ભૂમિકા આપી હતી, જેમાં તેમણે "નતાલી ચૈત્રચી નવલાઇ" ગાયું હતું, જેને દાદા ચાંડેકરે કમ્પોઝ કર્યું હતું.[14] [૧૮] મરાઠી ફિલ્મ ગજાભાઉ (૧૯૪૩) માટે તેમનું પ્રથમ હિન્દી ગીત "માતા એક સપૂત કી દુનિયા બદલ દે તું" હતું.[22]
૧૯૪૫માં જ્યારે માસ્ટર વિનાયકની કંપનીએ તેનું મુખ્ય મથક મુંબઈ ખસેડ્યું ત્યારે તેઓ પણ મુંબઇ આવી ગયા હતા. તેમણે ભીંડીબજાર ઘરાનાના ઉસ્તાદ અમન અલી ખાન પાસેથી હિન્દુસ્તાની શાસ્ત્રીય સંગીતના પાઠ લેવાનું શરૂ કર્યું હતું.[23][24] તેમણે વસંત જોગલેકરની હિન્દી ભાષાની ફિલ્મ આપ કી સેવા મેં[14] (૧૯૪૬) માટે "પા લાગૂન કર જોરી" ગીત ગાયું હતું, જેને દત્તા દાવજેકરે કમ્પોઝ કર્યું હતું.[25] આ ફિલ્મમાં નૃત્ય રોહિણી ભાટેએ રજૂ કર્યું હતું, જે પાછળથી પ્રખ્યાત શાસ્ત્રીય નૃત્યાંગના બન્યા હતા.[26] લતાજી અને તેમની બહેન આશાએ વિનાયકની પ્રથમ હિન્દી ભાષાની ફિલ્મ મોટી મા (૧૯૪૫)માં નાની-નાની ભૂમિકાઓ ભજવી હતી. એ ફિલ્મમાં લતાજીએ "માતા તેરે ચરનોં મેં" નામનું એક ભજન પણ ગાયું હતું. વિનાયકની બીજી હિન્દી ફિલ્મ સુભદ્રા (૧૯૪૬)ના રેકૉર્ડિંગ દરમિયાન સંગીત દિગ્દર્શક વસંત દેસાઈ સાથે તેમનો પરિચય થયો હતો.[27][28]
૧૯૪૮માં વિનાયકના મૃત્યુ બાદ સંગીત દિગ્દર્શક ગુલામ હૈદરે તેમને ગાયક તરીકે માર્ગદર્શન આપ્યું હતું. તેમણે લતાનો પરિચય નિર્માતા સશધર મુખર્જી સાથે કરાવ્યો, જેઓ તે સમયે શહીદ (૧૯૪૮) ફિલ્મમાં કામ કરી રહ્યા હતા, પરંતુ મુખર્જીએ લતાના અવાજને "ખૂબ પાતળો" ગણાવ્યો હતો.[14] નારાજ હૈદરે જવાબ આપ્યો હતો કે આગામી વર્ષોમાં, નિર્માતાઓ અને દિગ્દર્શકો "લતાના પગમાં પડી જશે" અને તેમની ફિલ્મોમાં ગાવા માટે "વિનંતી" કરશે. હૈદરે લતાને પ્રથમ મોટો બ્રેક ફિલ્મ મજબૂર (૧૯૪૮)ના નાઝીમ પાણીપતીના "દિલ મેરા તોડા, મુઝે કહીં કા ના છોડા" ગીતથી આપ્યો હતો, જે તેમની પ્રથમ મોટી સફળતા મેળવનારી ફિલ્મ બની હતી. સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૩માં પોતાના ૮૪માં જન્મદિવસ પર એક ઈન્ટરવ્યુમાં લતાજીએ પોતે જ જણાવ્યું હતું કે, "ગુલામ હૈદર ખરેખર મારા ગોડફાધર છે. તે પહેલા એવા સંગીત દિગ્દર્શક હતા જેમણે મારી પ્રતિભા પર સંપૂર્ણ વિશ્વાસ દર્શાવ્યો હતો."[14][29]
શરૂઆતમાં તેમણે પ્રતિષ્ઠિત ગાયિકા નૂરજહાંની નકલ કરી હોવાનું કહેવાય છે પરંતુ પાછળથી તેમણે પોતાની ગાયનની શૈલી વિકસાવી હતી.[14] તેમણે ભારતીય ફિલ્મ સંગીતમાં 'આધુનિક' અને 'પરંપરાગત' એમ બંને પ્રકારના મહિલા પાત્રોને અનુરૂપ ગાવાની નવી વિશિષ્ટ (સિગ્નેચર) શૈલી લાવી હતી. તેમની પ્રારંભિક કારકીર્દિમાં તેમની પાસે મર્યાદિત કુશળતા હોવા છતાં, તેણીએ તેમની પાર્શ્વ ગાયનની કારકીર્દિમાં આગળ વધતાં વધુ સારા સ્વર અને પીચનો વિકાસ કર્યો હતો[30] તેમના અવાજમાં એટલું વજન હતું કે તેઓ ભારતીય ફિલ્મી ગીતોની ધૂનને ચોક્કસ આકાર આપી શકે.[31] હિન્દી ચલચિત્રોમાં ગીતો મુખ્યત્વે ઉર્દૂ કવિઓ દ્વારા રચવામાં આવ્યા છે અને તેમાં સંવાદ સહિત ઉર્દૂ શબ્દોનું પ્રમાણ વધારે હોય છે. અભિનેતા દિલીપ કુમારે એક વખત હિન્દી/ઉર્દૂ ગીતો ગાતી વખતે પોતાના ઉચ્ચાર વિશે હળવાશથી અણગમતી ટિપ્પણી કરી હતી; તેથી થોડા સમય માટે તેમણે શફી નામના ઉર્દૂ શિક્ષક પાસેથી ઉર્દૂના પાઠ લીધા હતા.[32] ત્યારપછીના ઇન્ટરવ્યુમાં તેમણે કહ્યું કે નૂરજહાંએ તેમને બાળપણમાં સાંભળ્યા હતા અને તેમને ખૂબ રિયાઝ કરવાનું કહ્યું હતું. બંને આવનારા ઘણા વર્ષો સુધી એકબીજાના સંપર્કમાં રહ્યા હતા.[33]
ફિલ્મ મહલ (૧૯૪૯)નું એક ગીત તેમનું પ્રથમ સફળ ગીત હતું, જેને સંગીત દિગ્દર્શક ખેમચંદ પ્રકાશ દ્વારા સંગીતબદ્ધ કરવામાં આવ્યું હતું અને અભિનેત્રી મધુબાલા દ્વારા સ્ક્રીન પર લિપ-સિંક કરવામાં આવ્યું હતું.[34]
૧૯૫૦ના દાયકામાં, લતાજીએ તે સમયના વિવિધ સંગીત દિગ્દર્શકો દ્વારા રચિત ગીતો ગાયા હતા, જેમાં અનિલ વિશ્વાસ (તરાના (૧૯૫૧) અને હીર (૧૯૫૬)),[35] શંકર જયકિશન, નૌશાદ અલી, એસ.ડી. બર્મન, શાર્દુલસિંહ ક્વાત્રા, અમરનાથ, હુસનલાલ અને ભગતરામ (બડી બહિન (૧૯૪૯), મીના બજાર (૧૯૫૦), આધી રાત (૧૯૫૦), છોટી ભાભી (૧૯૫૦), અફસાના (૧૯૫૧), આંસુ (૧૯૫૩), અને અદ્લ-એ-જહાંગીર (૧૯૫૫)) સી. રામચંદ્ર, હેમંત કુમાર, સલિલ ચૌધરી, દત્તા નાયક, ખય્યામ, રવિ, સજ્જાદ હુસૈન, રોશન, કલ્યાણજી-આનંદજી, વસંત દેસાઈ, સુધીર ફડકે, હંસરાજ બહલ, મદન મોહન અને ઉષા ખન્નાનો સમાવેશ થાય છે.[36]
તેમણે નૌશાદ માટે ઘણા રાગ આધારિત ગીતો ગાયા હતા, જેમ કે દીદાર (૧૯૫૧), બૈજુ બાવરા (૧૯૫૨), અમર (૧૯૫૪), ઉડણ ખટોલા (૧૯૫૫) અને મધર ઇન્ડિયા (૧૯૫૭).[34] "એ છોરે કી જાત બડી બેવફા", જી.એમ. દુરાણી સાથેનું યુગલ ગીત, સંગીતકાર નૌશાદ માટે તેમનું પ્રથમ ગીત હતું. શંકર-જયકિશનની બેલડીએ બરસાત (૧૯૪૯), આહ (૧૯૫૩), શ્રી ૪૨૦ (૧૯૫૫) અને ચોરી ચોરી (૧૯૫૬) માટે લતાજીની પસંદગી કરી હતી. ૧૯૫૭ પહેલા, સંગીતકાર એસ. ડી. બર્મને સઝા (૧૯૫૧), હાઉસ નં. ૪૪ (૧૯૫૫) અને દેવદાસ (૧૯૫૫)ના ગીતો માટે તેમને અગ્રણી મહિલા ગાયક તરીકે પસંદ કર્યા હતા. જો કે ૧૯૫૭માં તેમની અને બર્મન વચ્ચે તિરાડ પડી ગઈ અને ૧૯૬૨ સુધી તેમણે ફરીથી તેમની રચનાઓ ગાઈ ન હતી.[14]
તેમને ફિલ્મ મધુમતી (૧૯૫૮)ના સલીલ ચૌધરી દ્વારા રચિત "આજા રે પરદેસી" ગીત માટે શ્રેષ્ઠ મહિલા પાર્શ્વ ગાયિકાનો ફિલ્મફેર પુરસ્કાર મળ્યો હતો. સી. રામચંદ્ર સાથેના તેમના જોડાણથી અલબેલા (૧૯૫૧), શિન શિંકાઈ બુબ્લા બૂ (૧૯૫૨), અનારકલી (૧૯૫૩), પેહલી ઝલક (૧૯૫૪), આઝાદ (૧૯૫૫), આશા (૧૯૫૭) અને અમરદીપ (૧૯૫૮) જેવી ફિલ્મોમાં ગીતોનું નિર્માણ થયું હતું.[37] મદન મોહન માટે તેમણે બાગી (૧૯૫૩), રેલવે પ્લેટફોર્મ (૧૯૫૫), પોકેટમાર (૧૯૫૬), શ્રી લંબુ (૧૯૫૬), દેખ કબીરા રોયા (૧૯૫૭), અદાલત (૧૯૫૮), જેલર (૧૯૫૮), મોહર (૧૯૫૯) અને ચાચા ઝિંદાબાદ (૧૯૫૯) જેવી ફિલ્મોમાં પાર્શ્વ ગાયન કર્યું હતું.[38]
નૌશાદ દ્વારા રચિત અને મધુબાલા પર ફિલ્માવાયેલું મુઘલ-એ-આઝમ (૧૯૬૦)નું લતાજીનું ગીત "પ્યાર કિયા તો ડરના ક્યા" આજે પણ પ્રખ્યાત છે.[39] દિલ અપના ઔર પ્રીત પરાઇ (૧૯૬૦)માંથી હવાઇયન-થીમ આધારિત ગીત "અજીબ દસ્તાન હૈ યે", શંકર-જયકિશન દ્વારા કંપોઝ કરવામાં આવ્યું હતું અને મીના કુમારી પર ફિલ્માવામાં આવ્યું હતું.[40]
૧૯૬૧માં, તેમણે બર્મનના સહાયક જયદેવ માટે બે લોકપ્રિય ભજનો, "અલ્લાહ તેરો નામ" અને "પ્રભુ તેરો નામ" રેકોર્ડ કર્યા હતા.[36] ૧૯૬૨માં, હેમંત કુમાર દ્વારા રચિત બીસ સાલ બાદના ગીત "કહીં દીપ જલે કહીં દિલ" માટે તેમને બીજો ફિલ્મફેર પુરસ્કાર એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.[36]
૨૭ જાન્યુઆરી ૧૯૬૩ના રોજ તેમણે તે સમયના ભારતના વડા પ્રધાન જવાહરલાલ નેહરુની હાજરીમાં, ભારત-ચીન યુદ્ધની પૃષ્ઠભૂમિ સંબંધિત દેશભક્તિ ગીત "અયે મેરે વતન કે લોગો" ગાયું હતું. સી.રામચંદ્ર દ્વારા રચિત અને કવિ પ્રદીપે લખેલા આ ગીતથી વડાપ્રધાનની આંખમાં આંસુ આવી ગયા હોવાનું કહેવાય છે.[14][41]
૧૯૬૩માં તેઓ એસ. ડી. બર્મન સાથે પુન: જોડાયા હતા.[42] તેમણે આર ડી બર્મનની પ્રથમ ફિલ્મ છોટે નવાબ (૧૯૬૧) અને ત્યાર બાદ ભૂત બંગલા (૧૯૬૫), પતિ પત્ની (૧૯૬૬), બહારોં કે સપને (૧૯૬૭) અને અભિલાષા (૧૯૬૯) જેવી ફિલ્મોમાં ગીત ગાયું હતું.[43][44] તેમણે એસ ડી બર્મન માટે કેટલાક લોકપ્રિય ગીતો પણ રેકોર્ડ કર્યા હતા, જેમાં "આજ ફિર જીને કી તમન્ના હૈ", "ગાતા રહે મેરા દિલ" (કિશોર કુમાર સાથે યુગલગીત) અને ગાઇડ (૧૯૬૫) ના "પિયા તોસે", જ્વેલ થીફ (૧૯૬૭) ના "હોઠોં પે ઐસી બાત" અને તલાશના "કિતની અકેલી કિતની તન્હા" નો સમાવેશ થાય છે.[45][46][47][48]
૧૯૬૦ના દાયકા દરમિયાન, તેમણે મદન મોહન સાથેના તેમના જોડાણને ચાલુ રાખ્યું હતું, જેમાં અનપઢ (૧૯૬૨)નું ગીત "આપકી નઝરો ને સમજા", વો કૌન થી ? (૧૯૬૪) ના "લગ જા ગલે" અને "નૈના બરસે રીમ ઝીમ" જહાં આરા (૧૯૬૪)નું "વો ચુપ રહેં તો", મેરા સાયા (૧૯૬૬)નું "તું જહાં જહાં ચલેગા" અને ચિરાગ (૧૯૬૯)નું "તેરી આંખો કે સિવા" વગેરેનો સમાવેશ થાય છે.[49] શંકર -જયકિશન સાથેની તેમની જોડીએ ૧૯૬૦ના દાયકામાં તેમને વિવિધ શૈલીના ગીતો ગાવા માટે મંચ પૂરું પાડ્યું હતું.[50][51]
૧૯૬૦ના દાયકામાં લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલ સાથેના તેમના જોડાણની શરૂઆત પણ થઈ હતી. આ સંગીત દિગ્દર્શક બેલડી માટે તેમણે તેમની કારકિર્દીમાં સૌથી વધુ લોકપ્રિય ગીતો ગાયા હતા. ૧૯૬૩થી શરૂ કરીને લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલનો લતા મંગેશકર સાથેનો નાતો વર્ષો જતાં વધુ મજબૂત બન્યો હતો. તેમણે ૩૫ વર્ષના ગાળામાં આ સંગીતકાર જોડી માટે ૭૦૦થી વધુ ગીતો ગાયાં હતાં, જેમાંથી ઘણાં ગીતો ખૂબ જ સફળ રહ્યાં હતાં. તેમણે પારસમણિ (૧૯૬૩), મિસ્ટર એક્સ ઇન બોમ્બે (૧૯૬૪), આયે દિન બહાર કે (૧૯૬૬), મિલન (૧૯૬૭), અનિતા (૧૯૬૭), શાર્ગિદ (૧૯૬૮), મેરે હમદમ મેરે દોસ્ત (૧૯૬૮), ઇન્તકામ (૧૯૬૯) અને દો રાસ્તે (૧૯૬૯) જેવી ફિલ્મોના ગીતો ગાયા હતા. ફિલ્મજીને કી રાહ માટે તેમને ત્રીજો ફિલ્મફેર પુરસ્કાર મળ્યો હતો.[52]
૧૯૭૨માં મીના કુમારીની છેલ્લી ફિલ્મ પાકીઝા રજૂ થઇ હતી. ફિલ્મમાં "ચલતે ચલતે" અને "ઈન્હી લોગોં ને" સહિતના લોકપ્રિય ગીતો દર્શાવવામાં આવ્યા હતા, જે મંગેશકર દ્વારા ગાવામાં આવ્યા હતા. તેમણે એસ. ડી. બર્મનની છેલ્લી ફિલ્મો માટે ઘણા લોકપ્રિય ગીતો રેકોર્ડ કર્યા હતા, જેમાં પ્રેમ પૂજારી (૧૯૭૦)નું "રંગીલા રે", શર્મિલી (૧૯૭૧)ના "ખિલતે હૈં ગુલ યહાં" અને "પિયા બીના" ઉપરાંત મદન મોહનની છેલ્લી કેટલીક ફિલ્મો દસ્તક (૧૯૭૦), હીર રાંઝા (૧૯૭૦), દિલ કી રાહેં (૧૯૭૩), હિન્દુસ્તાન કી કસમ (૧૯૭૩), હંસતે ઝખમ (૧૯૭૩) અને લૈલા મજનુ (૧૯૭૩) ફિલ્મના ગીતોનો સમાવેશ થાય છે.[53]
૧૯૭૦ના દાયકામાં તેમના ઘણા નોંધપાત્ર ગીતો લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલ અને રાહુલ દેવ બર્મને કંપોઝ કર્યા હતા. ૧૯૭૦ના દાયકામાં લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલ દ્વારા રચિત તેમનાં ઘણાં ગીતો ગીતકાર આનંદ બક્ષીએ લખ્યાં હતાં. તેમણે અમર પ્રેમ (૧૯૭૨), કારવાં (૧૯૭૧), કટી પતંગ (૧૯૭૧) અને આંધી (૧૯૭૫) ફિલ્મોમાં રાહુલ દેવ બર્મન સાથે ઘણા હિટ ગીતો રેકોર્ડ કર્યા હતા.[54]
૧૯૭૩માં, આર. ડી. બર્મન દ્વારા રચિત અને ગુલઝાર દ્વારા લિખિત ફિલ્મ પરિચયના ગીત "બીતી ના બિતાઈ" માટે તેમને શ્રેષ્ઠ મહિલા પાર્શ્વ ગાયક તરીકેનો રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર મળ્યો હતો.[55] ૧૯૭૪માં તેમણે સલિલ ચૌધરી દ્વારા રચિત અને વાયલાર રામવર્મા દ્વારા લિખિત ફિલ્મ નેલુ માટે તેમનું એકમાત્ર મલયાલમ ગીત "કડાલી ચેનકડાલી" ગાયું હતું.[56][57] ૧૯૭૫માં, કલ્યાણજી આનંદજી દ્વારા રચિત ફિલ્મ કોરા કાગઝના ગીત "રૂઠે રૂઠે પિયા" માટે તેણીને ફરીથી રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર મળ્યો હતો.[58][59][60]
૧૯૭૦ના દાયકાથી, તેમણે ભારત અને વિદેશમાં ઘણા કોન્સર્ટ પણ કર્યા હતા, જેમાં અનેક ચેરિટી કોન્સર્ટનો પણ સમાવેશ થાય છે. વિદેશમાં તેમની પ્રથમ કોન્સર્ટ ૧૯૭૪માં લંડનના રોયલ આલ્બર્ટ હોલમાં થઇ હતી.[61] તેમણે મીરાંબાઈના ભજનોનું એક આલ્બમ, "ચલા વહી દેશ" પણ બહાર પાડ્યું હતું, જે તેમના ભાઈ હૃદયનાથ મંગેશકર દ્વારા રચિત હતું.[62] ૧૯૭૦ના દાયકાની શરૂઆતમાં, તેમણે અન્ય બિન-ફિલ્મી આલ્બમો બહાર પાડ્યા, જેમ કે તેણીએ ગાલિબ ગઝલોનો સંગ્રહ, મરાઠી લોકગીતોનું આલ્બમ, ગણેશ આરતીનું આલ્બમ અને શ્રીનિવાસ ખલે દ્વારા રચિત સંત તુકારામના "અભંગ" નું આલ્બમ બહાર પાડ્યું હતું.[63][64]
૧૯૭૦ના દાયકાના અંત ભાગમાં અને ૧૯૮૦ના દાયકાની શરૂઆતમાં, તેમણે અગાઉ જેમની સાથે કામ કર્યું હતું તેવા સંગીતકારોના સંતાનો સાથે કામ કર્યું હતું. આમાંના કેટલાક સંગીતકારોમાં સચિન દેવ બર્મનના પુત્ર રાહુલ દેવ બર્મન, રોશનના પુત્ર રાજેશ રોશન, સરદાર મલિકના પુત્ર અનુ મલિક અને ચિત્રગુપ્તના પુત્રો આનંદ-મિલિંદનો સમાવેશ થાય છે.[65] તેમણે આસામી ભાષામાં પણ ઘણા ગીતો ગાયા હતા અને આસામી સંગીતકાર ભુપેન હજારિકા સાથે ખૂબ જ સારા સંબંધો વિકસાવ્યા હતા. તેમણે તેમના માર્ગદર્શન હેઠળ ઘણાં ગીતો ગાયાં હતાં. રૂદાલી (૧૯૯૩)ના ગીત "દિલ હૂમ હૂમ કરે" એ તે વર્ષે સૌથી વધુ વિક્રમી વેચાણ નોંધાવ્યું હતું.[66]
૧૯૮૦ના દાયકાથી લતા મંગેશકરે સિલસિલા (૧૯૮૧), ફાસલે (૧૯૮૫), વિજય (૧૯૮૮) અને ચાંદની (૧૯૮૯) ફિલ્મમાં સંગીત દિગ્દર્શક શિવહરી સાથે તથા ઉસ્તાદી ઉસ્તાદ સે (૧૯૮૧), બેઝુબાન (૧૯૮૨), વો જો હસીના (૧૯૮૩), યે કેસા ફર્ઝ (૧૯૮૫) અને મૈને પ્યાર કિયા (૧૯૮૯) ફિલ્મમાં રામ લક્ષ્મણ સાથે કામ કર્યું હતું. તેમણે કર્ઝ (૧૯૮૦), એક દુજે કે લિયે (૧૯૮૧), સિલસિલા (૧૯૮૧), પ્રેમ રોગ (૧૯૮૨), હીરો (૧૯૮૩), પ્યાર ઝુકતા નહી (૧૯૮૫), રામ તેરી ગંગા મૈલી (૧૯૮૫), નગીના (૧૯૮૬), અને રામ લખન (૧૯૮૯) જેવી અન્ય ફિલ્મોમાં પણ ગીતો ગાયા હતા.[67][36] સંજોગ (૧૯૮૫) ફિલ્મનું તેમનું ગીત "ઝુ ઝુ ઝુ યશોદા કા નંદલાલા" ખૂબ જ લોકપ્રિય થયું હતું.[68][67] ૧૯૮૦ના દશકના ઉત્તરાર્ધમાં, તેમણે અનુક્રમે આનંદ (૧૯૮૭) અને સત્યા (૧૯૮૮) ફિલ્મો માટે સંગીતકાર ઇલૈયારાજાના ગીતો "અરારો અરારો" અને "વલાઇ ઓસાઈ" ની બે એક પછી એક પ્રસ્તુતિઓ સાથે તમિલ ફિલ્મોમાં પુનરાગમન કર્યું હતું.[69]
૧૯૮૦ના દાયકામાં, સંગીતકાર જોડી લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલ સાથે લતાએ તેમની સૌથી મોટી હિટ ફિલ્મોના ગીતો ગાયા હતાં. જેમાં,આશા (૧૯૮૦)માં "શીશા હો યા દિલ હો", કર્ઝ (૧૯૮૦)માં "તુ કિતને બરસ કા", દોસ્તાના (૧૯૮૦)માં "કિતના આસાન હૈ", આસ પાસ (૧૯૮૦)માં "હમ કો ભી ગમ", નસીબ (૧૯૮૦) માં "મેરે નસીબ મેં", ક્રાંતિ(૧૯૮૦)માં, "ઝિંદગીકી ના તૂટે" નો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત એક દુજે કે લિયે (૧૯૮૧)માં "સોલા બારસ કી", પ્રેમ રોગ (૧૯૮૨)માં "યે ગલિયાં યે ચૌબારા", અર્પણ (૧૯૮૩)માં "લિખનેવાલે ને લિખ ડાલે", 'અવતાર(૧૯૮૩)માં "દિન મહીને સાલ", હીરો (૧૯૮૩)માં "પ્યાર કરનેવાલે" અને "નિંદિયા સે જાગી", સંજોગ (૧૯૮૫)માં "ઝુ ઝુ ઝુ યશોદા", મેરી જંગ (૧૯૮૫)માં "ઝિંદગી હર કદમ", યાદોં કી કસમ (૧૯૮૫)માં "બૈઠ મેરે પાસ", રામ અવતાર (૧૯૮૮)માં "ઉંગલી મેં અંગૂઠી" અને રામ લખન (૧૯૮૯)માં "ઓ રામજી તેરે લખન ને" જેવા ગીતો ખૂબ જ લોકપ્રિય નીવડ્યાં હતાં.[70]
આ વર્ષોમાં લતા માટે રાહુલ દેવ બર્મનની કેટલીક રચનાઓમાં અલીબાબા ઔર ૪૦ ચોર (૧૯૮૦)માં "આજા સર-એ-બાઝાર", ફિર વોહી રાત (૧૯૮૧)માં "બિંદીયા તરસે", સિતારા (૧૯૮૧)માં "થોડી સી જમીન", રોકી (૧૯૮૧)માં "ક્યા યહી પ્યાર હૈ", લવ સ્ટોરી (૧૯૮૧)માં "દેખો મૈંને દેખા", કુદરત (૧૯૮૧)માં "તુને ઓ રંગીલે" , શક્તિ (૧૯૮૧)માં "જાને કૈસે કબ" વગેરેનો સમાવેશ થાય છે. બેતાબ (૧૯૮૩)માં "જબ હમ જવાન હોંગે", ખૂબ જ લોકપ્રિય બન્યું હતું, અગર તુમ ના હોતે (૧૯૮૩)માં "હમે ઔર જીને", માસૂમ (૧૯૮૩)માં "તુઝસે નારાઝ નહીં", બડે દિલ વાલા (૧૯૮૩)માં "કહીં ન જા", સનીમાં "જાને ક્યા બાત" (૧૯૮૪), અર્જુન (૧૯૮૫)માં "ભૂરી ભુરી આંખે", સાગર (૧૯૮૫)માં "સાગર કિનારે", સવેરેવાલી ગાડી (૧૯૮૬)માં "દિન પ્યાર કે આયેંગે" તેમના અન્ય લોકપ્રિય ગીતો છે.
લતાએ રફી સાથે સ્વયંવર (૧૯૮૦)માં "મુઝે છૂ રહી હૈં", જોની આઇ લવ યુ (૧૯૮૨)માં "કભી કભી બેઝુબાન", કામચોર (૧૯૮૨)માં "તુજ સંગ પ્રીત", ખુદ્દાર (૧૯૮૨)માં "અંગ્રેજી મેં કહેતે હૈ", નિશાન (૧૯૮૩)માં "અખિયોં હી અખિયોં મેં", આખિર ક્યોં (૧૯૮૫)માં "દુશ્મન ના કરે", દિલ તુઝકો દિયા (૧૯૮૭) માં "વાદા ના તોડ", જેવા યુગલ ગીતો ગાયા હતા.
બપ્પી લહિરીએ લતા માટે કેટલાક ગીતોની રચના કરી હતી, જેમાં સબૂત (૧૯૮૦)માં "દૂરિયાં સબ મીટા દો", પતિતા (૧૯૮૦)માં "બૈઠે બૈઠે આજ આયી", સમજૂતી (૧૯૮૦)માં "જાને ક્યૂં મુઝે", જ્યોતિ (૧૯૮૧)માં "થોડા રેશમ લગતા હૈ", પ્યાસ (૧૯૮૨)માં "દર્દ કી રાગિની", અને હિંમતવાલા (૧૯૮૩)માં "નૈનો મેં સપના" (કિશોર કુમાર સાથે યુગલ) નો સમાવેશ થાય છે.[71]
ખય્યામે ૮૦ના દાયકામાં પણ તેમની સાથે કામ કરવાનું ચાલુ રાખ્યું હતું અને થોડિસી બેવફાઇ (૧૯૮૦)માં "હઝાર રાહેં મુડ" (કિશોર કુમાર સાથે યુગલગીત), ચંબલ કી કસમ (૧૯૮૦)ના "સિમટી હુયી", દર્દ (૧૯૮૧)માં "ના જાને ક્યા હુઆ", દિલ-એ-નાદાન (૧૯૮૨), "ચાંદ કે પાસ" જેવા ગીતો કમ્પોઝ કર્યા હતા.[72]
૮૦ના દાયકા દરમિયાન લતાએ રવિન્દ્ર જૈન માટે રામ તેરી ગંગા મૈલી (૧૯૮૫)માં "સુન સાહિબા સુન", ઉષા ખન્ના માટે શમા (૧૯૮૧)માં "ચાંદ અપના સફર", સૌતન (૧૯૮૩)માં "શાયદ મેરી શાદી" અને "ઝિંદગી પ્યાર કા" સૌતન કી બેટી (૧૯૮૩)માં "હમ ભૂલ ગયે રે" જેવા હિટ ગીતો ગાયા હતા. મંગેશકરે ચક્ર (૧૯૮૧)માં "કાલે કાલે ગેહરે સાયે", ધનવાન (૧૯૮૧)માં "યે આંખે દેખ કર" અને "કુછ લોગ મોહબ્બત કો", મશાલ (૧૯૮૪) માં "મુઝે તુમ યાદ કરના", શહેનશાહ (૧૯૮૯)માં અમર-ઉત્પલ માટે "જાને દો જાને દો મુજે", ગંગા જમના સરસ્વતી (૧૯૮૮)માં "સાજન મેરા ઉસ પાર" તથા વારિસ (૧૯૮૯)માં ઉત્તમ જગદીશ માટે "મેરે પ્યાર કી ઉમર" ગીતો ગાયા હતા.[73]
જૂન ૧૯૮૫માં, યુનાઇટેડ વે ઓફ ગ્રેટર ટોરોન્ટોએ તેમને મેપલ લીફ ગાર્ડન ખાતે કાર્યક્રમ આપવા આમંત્રણ આપ્યું હતું. એની મરેની વિનંતીથી,[74] લતાએ પોતાનું ગીત "યુ નીડ મી" ગાયું હતું. ૧૨,૦૦ લોકોએ આ કોન્સર્ટમાં હાજરી આપી હતી, જેણે ચેરિટી માટે ૧૫૦,૦૦૦ ડૉલર એકત્ર કર્યા હતા.[75][76]
૧૯૯૦ના દાયકામાં મંગેશકરે આનંદ-મિલિંદ, નદીમ-શ્રવણ, જતીન-લલિત, દિલીપ સેન-સમીર સેન, ઉત્તમ સિંહ, અનુ મલિક, આદેશ શ્રીવાસ્તવ અને એ. આર. રહેમાન સહિતના સંગીત દિગ્દર્શકો સાથે રેકોર્ડિંગ કર્યું હતું. તેમણે કેટલાક બિન-ફિલ્મી ગીતો રેકોર્ડ કર્યા હતા, જેમાં જગજીત સિંઘ સાથેની ગઝલોનો પણ સમાવેશ થાય છે.[77][78][79][80][81] તેમણે કુમાર સાનુ, અમિત કુમાર, એસ. પી. બાલાસુબ્રમણ્યમ, ઉદિત નારાયણ, હરિહરન, સુરેશ વાડેકર, મોહમ્મદ અઝીઝ, અભિજીત ભટ્ટાચાર્ય, રૂપ કુમાર રાઠોડ, વિનોદ રાઠોડ, ગુરદાસ માન અને સોનૂ નિગમ સાથે પણ ગીતો ગાયાં છે.[82][83]
૧૯૯૦માં તેમણે હિન્દી ફિલ્મો માટે પોતાનું પ્રોડક્શન હાઉસ શરૂ કર્યું હતું, જેણે ગુલઝાર દિગ્દર્શિત ફિલ્મ લેકિનનું નિર્માણ કર્યું હતું. આ ફિલ્મના "યારા સિલી સિલી" ગીતની પ્રસ્તુતિ માટે તેમને શ્રેષ્ઠ મહિલા પાર્શ્વ ગાયકનો ત્રીજો રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર મળ્યો હતો, જેને તેમના ભાઈ હૃદયનાથ દ્વારા કંપોઝ કરવામાં આવ્યું હતું.[84][85]
તેમણે તે સમયે યશ ચોપરા અને તેમના પ્રોડક્શન હાઉસ યશ રાજ ફિલ્મ્સની લગભગ તમામ ફિલ્મો માટે ગીતો ગાયા છે, જેમાં ચાંદની (૧૯૮૯), લમ્હે (૧૯૯૧), ડર (૧૯૯૩), યે દિલ્લગી (૧૯૯૪), દિલવાલે દુલ્હનિયા લે જાયેંગે (૧૯૯૫), દિલ તો પાગલ હૈ (૧૯૯૭) અને ત્યારબાદ મોહબ્બતેં (૨૦૦૦), મુઝસે દોસ્તી કરોગે (૨૦૦૨) અને વીર-ઝારા (૨૦૦૪)નો સમાવેશ થાય છે.[86][87][88]
૧૯૯૦ દરમિયાન તેમણે રામલક્ષ્મણ સાથે પત્થર કે ફૂલ (૧૯૯૧), ૧૦૦ ડેઝ (૧૯૯૧), મહેબૂબ મેરે મહેબૂબ (૧૯૯૨), સાતવાં આસમાન (૧૯૯૨), આઇ લવ યુ (૧૯૯૨), દિલ કી બાઝી (૧૯૯૩), અંતિમ ન્યાય (૧૯૯૩), ધ મેલોડી ઓફ લવ (૧૯૯૩), ધ લો (૧૯૯૪), હમ આપકે હૈ કોન (૧૯૯૪), મેઘા (૧૯૯૬), લવ કુશ (૧૯૯૭), મનચલા (૧૯૯૯), અને દુલ્હન બનુ મૈં તેરી (૧૯૯૯) જેવી ફિલ્મોના ગીતો ગાયાં હતા.[89]
એ. આર. રહેમાને આ સમયગાળા દરમિયાન તેમની સાથે કેટલાક ગીતો રેકોર્ડ કર્યા હતા, જેમાં દિલ સેમાં "જિયા જલે", વન ટુ કા ફોર માં "ખામોશિયાં ગુનગુનાને લગી", પુકારમાં "એક તૂ હી ભરોસા", ઝુબેદામાં "પ્યારા સા ગાંવ" અને "સો ગયે હૈં", રંગ દે બસંતીમાં "લુક્કા ચુપ્પી", લગાનમાં "ઓ પલાનહારે"નો સમાવેશ થાય છે.[90] તેણીએ "એક તુ હી ભરોસા" ગીત ગાતી વખતે ફિલ્મ પુકારમાં ઓન-સ્ક્રીન હાજરી આપી હતી.[91]
૧૯૯૪માં તેમણે શ્રદ્ધાંજલિ – માય ટ્રિબ્યુટ ટુ ધ ઇમોર્ટલ્સ આલ્બમ પ્રદર્શિત કર્યું હતું.[૧૦૯] આ આલ્બમની ખાસ વિશેષતા એ છે કે લતા મંગેશકરે તે સમયના અમર ગાયકોને તેમના કેટલાક ગીતો પોતાના અવાજમાં રજૂ કરીને તેમને શ્રદ્ધાંજલિ આપી છે. આલ્બમમાં કે.એલ.સાયગલ, કિશોર કુમાર, મોહમ્મદ રફી, હેમંત કુમાર, મુકેશ, પંકજ મલ્લિક, ગીતા દત્ત, ઝોહરાબાઈ, અમીરબાઈ, પારૂલ ઘોષ અને કાનન દેવીના ગીતો છે.
તેણે રાહુલ દેવ બર્મનના પહેલા અને છેલ્લા બંને ગીતો ગાયા હતા. ૧૯૯૪માં તેમણે રાહુલ દેવ બર્મન માટે ૧૯૪૨ અ લવ સ્ટોરીનું "કુછ ના કહો" ગીત ગાયું હતું.
૧૯૯૯માં તેમના નામનું પરફ્યુમ બહાર પાડવામાં આવ્યું હતું.[92] આ જ વર્ષે લાઇફટાઇમ એચિવમેન્ટ માટે તેમને ઝી સિને એવોર્ડ પણ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.[93] ૧૯૯૯માં તેમને રાજ્ય સભાના સભ્ય તરીકે નામાંકિત કરવામાં આવ્યા હતા.[94] જો કે, તેઓ રાજ્ય સભાના સત્રોમાં નિયમિત રીતે હાજરી આપતા ન હતા, જેના કારણે ગૃહના કેટલાક સભ્યો જેવા કે, ઉપસભાપતિ નજમા હેપ્તુલ્લાહ, પ્રણવ મુખર્જી અને શબાના આઝમી દ્વારા તેમની ટીકા કરવામાં આવી હતી.[95][96] તેમણે પોતાની ગેરહાજરીનું કારણ ખરાબ સ્વાસ્થ્ય ગણાવ્યું હતું. એવું પણ જણાવવામાં આવ્યું હતું કે સંસદસભ્ય તરીકે તેમણે દિલ્હીમાં પગાર, ભથ્થું કે સરકારી આવાસનો લાભ લીધો ન હતો.[95][97]
૨૦૦૧માં લતા મંગેશકરને ભારતના સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન ભારત રત્નથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.[98]
તે જ વર્ષે, તેમણે પુણેમાં માસ્ટર દીનાનાથ મંગેશકર હોસ્પિટલની સ્થાપના કરી, જેનું સંચાલન લતા મંગેશકર મેડિકલ ફાઉન્ડેશન દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું (જેની સ્થાપના ઓક્ટોબર ૧૯૮૯ માં મંગેશકર પરિવાર દ્વારા કરવામાં આવી હતી). ૨૦૦૫માં, તેમણે સ્વરાંજલિ નામનું જ્વેલરી કલેક્શન ડિઝાઇન કર્યું હતું, જેનું નિર્માણ ભારતીય ડાયમંડ એક્સપોર્ટ કંપની એડોરાએ કર્યું હતું. ક્રિસ્ટીઝની હરાજીમાં આ સંગ્રહમાંથી પાંચ નમૂનાઓએ ૧૦૫,૦૦૦ પાઉન્ડ એકઠા કર્યા હતા, અને આ નાણાંનો કેટલોક હિસ્સો ૨૦૦૫ના કાશ્મીર ધરતીકંપ રાહત માટે દાનમાં આપવામાં આવ્યો હતો.[99] ૨૦૦૧માં, તેમણે લજ્જા ફિલ્મ માટે, સંગીતકાર ઇલીયારાજા સાથે પોતાનું પ્રથમ હિન્દી ગીત રેકોર્ડ કર્યું હતું; તેણીએ અગાઉ ઇલિયારાજા દ્વારા તમિલ અને તેલુગુ ગીતો રેકોર્ડ કર્યાં હતાં.[100]
તેમનું ગીત "વાદા ન તોડ" ને ફિલ્મ ઇટર્નલ સનશાઇન ઓફ ધ સ્પોટલેસ માઇન્ડ (૨૦૦૪) અને તેના સાઉન્ડટ્રેકમાં સામેલ કરવામાં આવ્યું હતું.[101]
૨૧ જૂન, ૨૦૦૭ના રોજ, તેમણે સાદગી આલ્બમ બહાર પાડ્યું, જેમાં જાવેદ અખ્તર દ્વારા લખાયેલા અને મયુરેશ પાઇ દ્વારા કમ્પોઝ થયેલા આઠ ગઝલ પ્રકારના ગીતોનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો હતો.[102]
૧૨ એપ્રિલ, ૨૦૧૧ના રોજ લતા મંગેશકરે સરહદેં : મ્યુઝિક બિયોન્ડ બાઉન્ડ્રીઝ નામનું આલ્બમ બહાર પાડ્યું હતું, જેમાં તેમના અને મહેંદી હસનનું (પાકિસ્તાનના ફરહાદ શહજાદ દ્વારા લખાયેલું) યુગલ ગીત "તેરા મિલના બહુત અચ્છા લગે" નો સમાવેશ થાય છે. આ આલ્બમમાં ઉષા મંગેશકર, સુરેશ વાડકર, હરિહરન, સોનૂ નિગમ, રેખા ભારદ્વાજ અને અન્ય એક પાકિસ્તાની ગાયક ગુલામ અલી છે.[103][104]
૧૪ વર્ષના અંતરાલ બાદ, તેમણે સંગીતકાર નદીમ-શ્રવણ માટે બેવફા (૨૦૦૫)નું "કૈસે પિયા સે" ગીત રેકોર્ડ કર્યું હતું.[105] પેજ ૩ (૨૦૦૫) માટે "કિતને અજીબ રિશ્તે હૈં યહાં પર" અને જેલ (૨૦૦૯) માટે "દાતા સુન લે", ફિલ્મ સતરંગી પેરાશૂટ (૨૦૧૧) માટે "તેરે હસ્ને સાઇ મુઝેકો" રેકોર્ડ કર્યું હતું.[106] વિરામ બાદ તેઓ પાર્શ્વ ગાયન ક્ષેત્રે પાછા ફર્યા હતા અને પોતાના સ્ટુડિયોમાં ડુન્નો વાય ટુ - લાઇફ ઇસ મોમેન્ટ માટે ગીત "જીના ક્યા હૈ, જાના મૈને" રેકોર્ડ કર્યું હતું.[107]
૨૮ નવેમ્બર, ૨૦૧૨ના રોજ, તેમણે મયુરેશ પાઇ દ્વારા રચિત સ્વામી સમર્થ મહા મંત્ર નામના ભજનોના આલ્બમ સાથે પોતાનું મ્યુઝિક લેબલ, એલએમ મ્યુઝિક લોન્ચ કર્યું હતું. તેમણે આ આલ્બમમાં તેમની નાની બહેન ઉષા સાથે ગીત ગાયું હતું.[108]
૨૦૧૪ માં, તેણીએ બંગાળી આલ્બમ, સુરોધ્વનિનું રેકોર્ડિંગ કર્યું હતું, જેમાં સલીલ ચૌધરીની કવિતાનો સમાવેશ થાય છે, જેને પાઇ દ્વારા કંપોઝ કરવામાં આવ્યું હતું.[109] ૩૦ માર્ચ ૨૦૧૯ના રોજ લતા મંગેશકરે ભારતીય સેના અને રાષ્ટ્રને શ્રદ્ધાંજલિ રૂપે મયુરેશ પાઇ દ્વારા રચિત "સૌગંધ મુઝે ઇઝ મિટ્ટી કી" ગીત રજૂ કર્યું હતું.[110]
૮ જાન્યુઆરી ૨૦૨૨ ના રોજ લતા મંગેશકરને હળવા લક્ષણો સાથે કોરોનાવાયરસ સંક્રમણનું નિદાન થયું હતું અને તેમને મુંબઈની બ્રીચ કેન્ડી હોસ્પિટલના ઇન્ટેન્સિવ કેર યુનિટ (આઈસીયુ)માં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. તેમની તબિયતમાં "નજીવો સુધારો" થયા બાદ તેમનું વેન્ટિલેટર હટાવી દેવાયું હતું;[111] જો કે, તેણીની તબિયત લથડ્યા બાદ, ૫ ફેબ્રુઆરીએ ફરીથી તેમને વેન્ટિલેટર હેઠળ મૂકવામાં આવ્યા હતા.[112]
ન્યુમોનિયા અને કોવિડ-૧૯ માટે સતત ૨૮ દિવસની સારવાર લીધા બાદ ૬ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૨ ના રોજ ૯૨ વર્ષની વયે મલ્ટીપલ ઓર્ગન ડિસફંક્શન સિન્ડ્રોમથી તેમનું અવસાન થયું હતું.[113][114]
લતા મંગેશકરના અવસાનના પગલે ભારત સરકારે બે દિવસના રાષ્ટ્રીય શોકની જાહેરાત કરી હતી. સમગ્ર ભારતમાં ૬થી ૭ ફેબ્રુઆરી સુધી રાષ્ટ્રધ્વજ અડધી કાઠીએ ફરકાવવામાં આવ્યો હતો.[115] રાષ્ટ્રપતિ રામનાથ કોવિંદ, ઉપરાષ્ટ્રપતિ વૈંકયા નાયડુ, વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સહિત કેન્દ્રીય પ્રધાનો અને મુખ્યમંત્રીઓ,[116][117] ભારતીય સંગીત ઉદ્યોગ, ભારતીય ફિલ્મ ઉદ્યોગના સભ્યો, હસ્તીઓ, ચાહકો અને ઇન્ટરનેટ વપરાશકર્તાઓએ શોક વ્યક્ત કર્યો હતો.[118] વેસ્ટ ઇન્ડીઝ સામેની પ્રથમ વનડેમાં ભારતીય ક્રિકેટ ટીમના ખેલાડીઓએ કાળી પટ્ટી ધારણ કરી લતાજીના અવસાન પર શોક વ્યક્ત કર્યો હતો. પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન ઈમરાન ખાન, બાંગ્લાદેશના પ્રધાનમંત્રી શેખ હસીના, નેપાળના પ્રધાનમંત્રી શેર બહાદુર દેઉબા, શ્રીલંકાના પ્રધાનમંત્રી મહિન્દા રાજપક્ષે, અફઘાનિસ્તાનના પૂર્વ રાષ્ટ્રપતિ હામિદ કરઝાઈ અને પાકિસ્તાનના મંત્રી ફવાદ ચૌધરીએ તેમના નિધન પર દુઃખ વ્યક્ત કર્યું હતું.[119][120]
લતા મંગેશકરના અંતિમ સંસ્કાર તેમના ભાઈ હૃદયનાથ મંગેશકર દ્વારા તે જ દિવસે મુંબઈના શિવાજી પાર્કમાં સંપૂર્ણ રાજકીય સન્માન સાથે કરવામાં આવ્યા હતા. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી, રાજ્યપાલ ભગતસિંહ કોશ્યારી, મુખ્યમંત્રી ઉદ્ધવ ઠાકરેએ અંતિમ દર્શન કરી પુષ્પાંજલિ અર્પણ કરી હતી. મંગેશકરની બહેનો આશા ભોંસલે અને ઉષા મંગેશકર, દેવેન્દ્ર ફડણવીસ, રાજ ઠાકરે, શરદ પવાર, શાહરુખ ખાન, આમિર ખાન, રણબીર કપૂર, વિદ્યા બાલન, શ્રદ્ધા કપૂર, સચિન તેંડુલકર, અનુરાધા પૌડવાલ સહિત અનેક મહાનુભાવો અને પરિવારના સભ્યો પણ ઉપસ્થિત રહ્યા હતા.[121]
૧૦ ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૨ ના રોજ, મંગેશકરના અસ્થિઓનું તેમની બહેન આશા ભોંસલે અને ભત્રીજા આદિનાથ મંગેશકર દ્વારા નાસિકના રામકુંડ ખાતે ગોદાવરી નદીમાં વિસર્જન કરવામાં આવ્યું હતું.[122]
લતા મંગેશકરે અનેક પુરસ્કારો અને સન્માનો જીત્યા હતા. જેમાં ભારતનો સર્વોચ્ચ નાગરિક પુરસ્કાર ભારત રત્ન, (૨૦૦૧) પદ્મભૂષણ (૧૯૬૯),[123] પદ્મવિભૂષણ (૧૯૯૯), લાઇફટાઇમ એચિવમેન્ટ્સ માટે ઝી સિને એવોર્ડ (૧૯૯૯),[124] દાદાસાહેબ ફાળકે એવોર્ડ (૧૯૮૯), મહારાષ્ટ્ર ભૂષણ એવોર્ડ (૧૯૯૭), એનટીઆર રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર (૧૯૯૯), લિજન ઓફ ઓનર (૨૦૦૭), એએનઆર રાષ્ટ્રીય પુરસ્કાર (૨૦૦૭), ત્રણ રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કારો અને ૧૫ બંગાળ પત્રકાર સંઘ પુરસ્કારોનો સમાવેશ થાય છે.
તેમણે શ્રેષ્ઠ મહિલા પાર્શ્વ ગાયિકા તરીકે ચાર ફિલ્મફેર એવોર્ડ્સ પણ જીત્યા હતા. ૧૯૯૩માં તેમને ફિલ્મફેર લાઇફટાઇમ અચિવમેન્ટ એવોર્ડ અને ૧૯૯૪ અને ૨૦૦૪માં ફિલ્મફેર વિશેષ પુરસ્કારથી નવાજવામાં આવ્યા હતા.[125]
૧૯૮૪માં મધ્યપ્રદેશ રાજ્ય સરકારે તેમના સન્માનમાં 'લતા મંગેશકર પુરસ્કાર'ની સ્થાપના કરી હતી. મહારાષ્ટ્ર રાજ્ય સરકારે પણ ૧૯૯૨માં 'લતા મંગેશકર એવોર્ડ'ની સ્થાપના કરી હતી.[126]
૨૦૦૯ માં, તેણીને ફ્રાન્સના સર્વોચ્ચ પુરસ્કાર, 'ઓફિસર ઑફ ધ ફ્રેન્ચ લિજન ઓફ ઓનર' ખિતાબ એનાયત કરવામાં આવ્યો હતો.[127]
૨૦૧૨માં, આઉટલુક ઇન્ડિયાના શ્રેષ્ઠતમ ભારતીય સર્વેક્ષણમાં તેણીને ૧૦મા ક્રમે મૂકવામાં આવ્યા હતા.[128]
તેમને ૧૯૮૯માં સંગીત નાટક અકાદમી ઉપરાંત કોલ્હાપુરની ઇન્દિરા કલા સંગીત વિશ્વવિદ્યાલય, ખૈરાગઢ અને શિવાજી યુનિવર્સિટી તરફથી માનદ ડૉક્ટરેટની પદવી એનાયત કરવામાં આવી હતી.[129][130]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
