ગુજરાતી વિશ્વકોશ

ગુજરાતી વિશ્વકોશ એ ગુજરાતી ભાષાનો પ્રથમ અને એકમાત્ર જ્ઞાનકોશ છે. આ જ્ઞાનકોશમાં વિશ્વભરનું વિવિધ વિષયોને લગતું જ્ઞાન ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવ્યું છે. તેનું પ્રકાશન ગુજરાતી વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ દ્વારા કરવામાં આવ્યું હતું.

વિશ્વકોશ ભવન, અમદાવાદ

ઇતિહાસ

ગુજરાતી વિશ્વકોશના પ્રથમ ગ્રંથનું વિમોચન કરી રહેલા પ્રમુખ સ્વામી; ૨ ડિસેમ્બર ૧૯૮૯

બ્રિટીશ ઍન્સાઇક્લોપીડિયા જેવો ગુજરાતી ભાષામાં પણ જ્ઞાનકોશ હોવો જોઇએ તેવો સૌપ્રથમ વિચાર સંત પૂજ્ય શ્રી મોટાને આવ્યો. ગુજરાતીમાં વિશ્વકોશ તૈયાર કરવા માટે તેમણે ગુજરાત યુનિવર્સિટીને રૂ।.૧૦ લાખનું દાન આપ્યું. યુનિવર્સિટીએ આ માટે જુદો વિભાગ રચીને ડૉ. ધીરુભાઇ ઠાકરને તેનું કામ સોંપ્યું.^[૧] પણ વધારાની સરકારી સહાય ઉપલબ્ધ ન થતા કામ આગળ ન વધ્યું. થોડા વર્ષો બાદ સાંકળચંદભાઇ પટેલે ભાષા પ્રેમથી પ્રેરાઇને આ માટે જરૂરી રકમ આપવાની બાંહેધરી આપી અને પુનઃ કામ શરું થયું. ત્યાર બાદ ગુજરાતી વિશ્વકોષ ટ્રસ્ટની સ્થાપના થઈ. શ્રેણીક્ભાઇ કસ્તુરભાઇ તેના પ્રથમ મુખ્ય અધ્યક્ષ બન્યા. અમદાવાદ એજ્યુકેશન સોસાયટીએ કામ કરવા માટે મકાનની સગવડ કરી આપી. તેમાં જરૂરી વ્યવસ્થા થતાં ૨ ડિસેમ્બર ૧૯૮૫ના રોજ વિદ્વાનો અને થોડા કર્મચારીઓના સ્ટાફ સાથે વિશ્વકોશ-નિર્માણની શુભ શરૂઆત થઈ. વિશ્વકોશમાં સમાવેશ પામે તેવાં ૧૬૬થી અધિક વિષયોનાં ૨૩,૦૦૦થી વધુ અધિકરણોની વિષયવાર યાદી સહિત, સમગ્ર યોજનાનો વિગતે પરિચય આપતો ભૂમિકાખંડ તૈયાર થયો.^[૨]

વિશ્વકોશની વિશિષ્ટતાઓ

ગુજરાતી વિશ્વકોશનું જુનું મકાન

• ગુજરાતી ભાષાનો એકમાત્ર સચિત્ર સર્વસંગ્રાહક જ્ઞાનકોશ.
• ૧૬૬ વિષયોને આવરી લેતાં ત્રીસ હજાર અધિકરણો.
• એક હજાર પૃષ્ઠનો એક એવાં પચીસ ગ્રંથોની શ્રેણી.
• ગુજરાતી ભાષા, સાહિત્ય, સંસ્કૃતિ અને ગુજરાતી પ્રજાની સર્વક્ષેત્રીય પ્રવૃત્તિનો સઘન અઘિકૃત પરિચય.
• ભારત અને જગતના તમામ દેશોને લગતી વિસ્તૃત પ્રમાણભૂત માહિતી.
• વિવિધ વિષયોના નિષ્ણાતો દ્વારા સ્વતંત્ર લેખન.
• પ્રાથમિક શાળાથી માંડીને યુનિવર્સિટી સુઘીની વિદ્યાકીય સંસ્થાઓ, પુસ્તકાલયો, બેંકો, વીમા કંપનીઓ, સરકારી કાર્યાલયો તથા ઉદ્યોગો અને તમામ પ્રકારની વ્યવસાયી સંસ્થાઓને તત્કાળ માહિતી અને માર્ગદર્શન સુલભ કરી આપતું અનિવાર્ય જ્ઞાનસાઘન.
• ભારતનાં વિવિઘ રાજ્યોમાં તેમજ વિદેશમાં વસતાં ગુજરાતીભાષી કુટુંબોને માટે સાંસ્કૃતિક અસ્મિતાના સેતુરૂપ ગ્રંથશ્રેણી.
• ગુજરાતની જીવાદોરી સમી નર્મદાની મહાયોજના સાથે ચાલી રહેલી ગુજરાતની સંસ્કારદોરી સમી વિદ્યાકીય મહાયોજના.^[૩]

વિશ્વકોશમાં આવરી લેવાયેલા વિષયો

ગુજરાતી વિશ્વકોશના ગ્રંથો

ગુજરાતી વિશ્વકોશમાં નીચે પ્રમાણેના વિષયો આવરી લેવાયેલ છે.^[૪]

કલા જર્મન આયુર્વેદ સમાજવિદ્યાઓ કલાતત્ત્વ ડેનિશ આંકડાશાસ્ત્ર અર્થશાસ્ત્ર ચિત્રકલા/છબીકલા તમિળ ઇલેક્ટ્રૉનિક્સ ઇતિહાસ ગુજરાત નાટ્યકલા તુર્કી ઉદ્યોગો ભારત નૃત્યકલા તેલુગુ ઑટોમોબાઇલ ઇજનેરી જગત મ્યુઝિયમ નેપાલી ઔષધશાસ્ત્ર કાયદાશાસ્ત્ર લોકકલા નૉર્વેજિયન કીટકશાસ્ત્ર પુરાતત્ત્વ શિલ્પકલા

પહેલવી કૃષિવિદ્યા ભૂગોળ સંગીતકલા પંજાબી ખનિજ ઇજનેરી માનવશાસ્ત્ર સૌંદર્યશાસ્ત્ર પૉર્ટુગીઝ ગૃહવિજ્ઞાન માનસશાસ્ત્ર સ્થાપત્યકલા પોલિશ ગ્રંથાલયશાસ્ત્ર રાજ્યશાસ્ત્ર ધર્મ-તત્ત્વ-સંસ્કૃતિ ફારસી દુગ્ધવિદ્યા શિક્ષણ તત્ત્વજ્ઞાન ફિનિશ ધાતુશાસ્ત્ર સમાજવિદ્યા (સામાન્ય) તર્કશાસ્ત્ર ફ્રેન્ચ નાવિક ઇજનેરી સમાજશાસ્ત્ર ધર્મ-પુરાણ ફ્લેમિશ સમૂહમાધ્યમો

પરમાણુ (ન્યૂક્લિયર) ઇજનેરી ભારતીય સંસ્કૃતિ બંગાળી પર્યાવરણ આકાશવાણી અને દૂરદર્શન સંસ્કૃતિ (સામાન્ય) બુરુશાસ્કી પશુપાલન ચલચિત્ર ભાષાસાહિત્ય બ્રહ્મી પશુસ્વાસ્થ્ય પત્રકારત્વ અપભ્રંશ-પાલિ-પ્રાકૃત ભાષાશાસ્ત્ર પ્રદૂષણ સમૂહમાધ્યમો (સામાન્ય) અમેરિકન ઇન્ડિયન ભાષા મણિપુરી બાગ-બગીચા પ્રકીર્ણ અરબી મરાઠી મત્સ્યોદ્યોગ અગ્નિશમન અવેસ્તા મલયાલમ

યાંત્રિક ઇજનેરી ઍક્યુપંક્ચર અસમિયા મોનખ્મેર યુદ્ધશાસ્ત્ર ઍક્યુપ્રેશર અંગ્રેજી મૈથિલી રાસાયણિક ઇજનેરી કેશભૂષા આન્દામાની (ભાષાસમૂહ) રશિયન વનવિદ્યા ગુનાશોધનવિદ્યા આફ્રિકન ભાષાઓ રોમાની વનસ્પતિરોગશાસ્ત્ર ચુંબકચિકિત્સા આર્મેનિયન લિપિ વાતાવરણશાસ્ત્ર જાદુ આલ્તેક લૅટિન વિદ્યુત ઇજનેરી ટંકશાળ આલ્બેનિયન સંસ્કૃત વૈમાનિક ઇજનેરી નિસર્ગોપચાર ઇટાલિયન

સાહિત્યતત્ત્વ સમુદ્રવિદ્યા પર્વતારોહણ ઇન્ડોનેશિયન સાહિત્યપ્રકાર સંદેશાવહન ઇજનેરી પોશાક ઉર્દૂ સિયામી સિવિલ ઇજનેરી પ્રાણીચર્મપૂરણ ઊડિયા સિંધી સૂક્ષ્મજીવશાસ્ત્ર ફૅશન એકેડિયન સિંહાલી વિજ્ઞાન (શુદ્ધ) યુનાની ચિકિત્સા કન્નડ સ્પૅનિશ ખગોળ રમકડાં કાશ્મીરી સ્વીડિશ ગણિત રમતગમત કૉકેશિયન હિન્દી જ્યોતિષ

લેખનસામગ્રી કોરિયન હિબ્રૂ પ્રાણીશાસ્ત્ર વક્તૃત્વ ગુજરાતી વાણિજ્ય ભૂસ્તરશાસ્ત્ર વ્યક્તિકેન્દ્રી વ્યવસાયો ગ્રીક ઉદ્યોગ, વ્યાપાર અને વ્યવસ્થાપન ભૌતિકશાસ્ત્ર શાંતિસંશોધન ચીની વિજ્ઞાન (પ્રયુક્ત) રસાયણશાસ્ત્ર શિવામ્બુપ્રયોગ ચેક અંતરિક્ષવિજ્ઞાન વનસ્પતિશાસ્ત્ર સરકસ જપાની આયુર્વિજ્ઞાન વિજ્ઞાન (સામાન્ય) સલામતી સેવાઓ સંમોહનવિદ્યા હોમિયોપથી

સંદર્ભ

1. "Pioneer behind Gujarati Vishwakosh passes away at 96". The Times of India. ૨૫ જાન્યુઆરી ૨૦૧૪. મેળવેલ ૨૫ જાન્યુઆરી ૨૦૧૪.
2. "ગુજરાત વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ - વિશે, ઇતિહાસ. Gujarat Vishvakosh Trust - About, History". www.vishwakosh.org. મૂળ માંથી 2018-03-21 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ ૨૫ મે ૨૦૧૭.
3. "ગુજરાતી વિશ્વકોશ ટ્રસ્ટ - ગુજરાત વિશ્વકોશ. Gujarat Vishvakosh Trust - Gujarati Vishvakosh". www.vishwakosh.org. મૂળ માંથી 2017-06-10 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ ૨૫ મે ૨૦૧૭.
4. "Gujarat Vishwakosh Trust". મૂળ માંથી 2013-09-19 પર સંગ્રહિત. મેળવેલ ૯ જૂન ૨૦૧૩.

બાહ્ય કડીઓ

• અધિકૃત વેબસાઇટ
• ગુજરાતી વિશ્વકોશ - ઓનલાઇન