Lira, Salvaterra de Miño
parroquia civil do concello de Salvaterra de Miño From Wikipedia, the free encyclopedia
San Simón de Lira é unha parroquia do concello de Salvaterra de Miño. En 2004 tiña 327 habitantes, distribuídos en 15 entidades de poboación, o que supón unha diminución en relación ao ano 1999 cando tiña 378 habitantes. Segundo o IGE, no 2014 a súa poboación descendera ata os 291 habitantes, sendo 147 homes e 144 mulleres.
 | Este artigo precisa de máis fontes ou referencias que aparezan nunha publicación acreditada que poidan verificar o seu contido, como libros ou outras publicacións especializadas no tema. Por favor, axude mellorando este artigo. (Desde agosto de 2011.) |
Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Lira.
| Lira | |
|---|---|
 Vista da igrexa parroquial | |
| Concello | Salvaterra de Miño[1] |
| Provincia | Pontevedra |
| Coordenadas | 42°09′11″N 8°27′36″O |
| Poboación | 291 hab. (2014) |
| Entidades de poboación | 18[1] |
| [ editar datos en Wikidata ] | |
Limita ao norte co concello de Ponteareas, ao sur coas parroquias de Soutolobre e Leirado, ao leste con Vilacova e pola parte occidental coa parroquia de Fornelos e o concello de Ponteareas.
A altitude media é baixa, arredor duns 60 m sobre o nivel do mar. O relevo ten outeiros macíos, salientando o lombo de Santo Amaro. Non hai chairas agás na zona norte onde o río forma unha mediana extensión con algunhas insuas.
.jpg)
A freguesía ten boa cantidade de auga en parte por mor a súa escasa altitude. Atravésana gran cantidade de regueiros. Pola zona norte pasa o río Uma, outros cursos importantes son o Regueiro da Vila e o Rego da Lavandeira. Salientar os vellos sistemas de rega cos que contaba a parroquia para paliar as secas do estío, formados por pozas e canles. Parte das marxes do río Uma tamén se achan canalizadas con vellos muros de cachotería, para controlar ou modificar o curso ou levar auga aos muíños.
O clima de Lira é atlántico húmido con influencia mediterránea que se manifesta nunha pequena seca duns dous meses no verán (xullo, agosto). Salientan as xeadas no inverno.
A vexetación é moi rica, e pode presumir dunha boa conservación se a comparamos con outras zonas de Galicia.[Cómpre referencia] Componse principalmente de bosque atlántico húmido con certa influencia mediterránea, dada pola bonanza das temperaturas no verán. As fragas ocupan todas as zonas baixas da aldea e van gañando terreo ás terras incultas. A principal especie segue a ser o carballo (Quercus robur L.) As carballeiras son polo xeral novas mais áchanse bos exemplares no lugar da Feira e algúns senlleiros como as vellas carballas da Fraga das Cernadas (todos eles plantados con fins ornamentais hai séculos).[Cómpre referencia] Entre os carballos atopamos outras especies, moitas típicas de ribeira: amieiro, bidueiro, abeleira, pradairo, salgueiro, cerdeira brava, pereira brava etc. Algunhas especies amosan a influencia mediterránea, é o caso do loureiro ou piñeiro do país (Pinus pinaster). Este último ocupa gran parte da parroquia, especialmente os outeiros, mesturado con outras especies autóctonas; a súa orixe foron as reforestacións efectuadas desde finais do século XIX e hoxe xa non pode considerarse unha especie allea.[Cómpre referencia] Porén a superficie dedicada ao piñeiro estase vendo reducida por mor da aparición no sur de Galicia entre 2009 e 2012 dunha cepa do nematodo do piñeiro (Bursaphelenchus xylophilus), tamén en Lira.[Cómpre referencia] O castiñeiro, especie foránea considerada tamén como autóctona e moi beneficiosa,[Cómpre referencia] ocupa unha área importante na aldea. Outras especies alleas que contan cun bo número de exemplares son o eucalipto (Eucalyptus globulus) e a robinia ou falsa acacia (Robinia pseudacacia), especie invasora chamada aquí alcacia de pico e plantada pola súa boa madeira fronte á humidade. Ultimamente aparecen outras especies como o ailanto (moi invasor), ou o carballo americano (Quercus rubra), plantado para fins madeireiros e ornamentais. A vexetación arbustiva e herbácea tamén é importante. Conta tamén cun bo abano específico de fentos e musgos.
Cómpre salientar a importancia ecolóxica e biolóxica da chaira que forma o río Uma entre a parroquia de Lira e a de Celeiros, pola súa grande extensión de bosque autóctono e de ribeira.
A poboación áchase espallada por toda a aldea. Non hai casas illadas, porén non é sempre doado distinguir os lindeiros de cada agrupación. As casas non aparecen acaroadas, senón que cada unha conta co seu eido, a súa horta e os seus alpendres.
Lira é unha parroquia máis forestal que agrícola ou gandeira. Hoxe a superficie traballada diminuíu moito a favor das fragas autóctonas.[Cómpre referencia] Aínda poden verse algúns pasteiros, prados, leiras de millo e hortas de patacas, verzas etc. para autoconsumo. Xa que as vivendas non están pegadas formando pequenas vilas, cada casa conta co seu propio eido: a súa propia horta e o seu pomar, onde salientan as maceiras, pereiras, pexegueiros, cerdeiras, ameixeiras, limoeiros... e máis recentemente kiwis e feixoas (goiabo).[Cómpre referencia] Especial mención merecen as videiras. Lira sempre foi zona de viño, polo que forma parte da súa cultura e da súa agricultura. O viño aquí é de boa calidade,[Cómpre referencia] o chamado Condado, que pertencería á Denominación de Orixe Rías Baixas.
Arquitectura popular
A construción tradicional da zona de Lira segue o modelo galego típico e, especificamente, encadraríase dentro da chamada casa do viño. A casa consta dun eido de mediano talle, a vivenda, as máis pobres de planta baixa e chan de terra, na que se mesturaban todas as dependencias tanto para persoas coma para o gado. As máis evoluídas son sempre coa cuberta de tella a dúas augas e dous muros piñón. Contan cun soto, onde están as cortes e a adega do viño, e un andar ao cal accedemos por unha escaleira exterior formando o patín e/ou o corredor. Neste sobrado está a cociña (coa lareira), a sala e os cuartos. O faiado non acostumaba a habitarse. Todas as vivendas contan con muros de cachotería en pedra de gra e con selaría nos cantos e ocos (linteis, xambas...). As separacións horizontais facíanse con grandes trabes de castiñeiro e carballo cubertas cun entaboado. Ademais da vivenda, a casa complétase co canastro (nesta zona é rectangular, cuberta a dúas augas, seis pés con cadanseu tornarrato (mó) e caixa en madeira); o cuberto ou alboio; e ás veces outras dependencias: casa do forno, pozo, lagar, cociña exterior etc. O eido cérrase con muros de cachotes e máis recentemente con chantos en granito (chamados aquí pastas). Nos anos 40 un novo modelo de vivenda colonial estendeuse pola parroquia modificando un pouco a casa tradicional. Tellados con máis pendente, chemineas con enfeites, enfuscados de cores, fiestras máis grandes...
Ademais da casa atopamos boas mostras da arquitectura popular: muíños, pontellas, lavadoiros, camiños enlousados, fontes, cruceiros etc. Un destes últimos, de bo valor etnográfico, atópase no interior da igrexa de san Simón (disque antes ficaba no adro).[Cómpre referencia] Ademais, o cruceiro situado no cemiterio está datado en 1732. A cruz ten esculturas acoradas polos dous lados, por diante un cristo cravado e por detrás a representación dunha piedade.
Como en toda Galicia a arquitectura popular sufriu unha gran deterioración a partir dos anos 60 coa incorporación dos novos materias e afastándose totalmente dos modelos tradicionais. Como consecuencia atopamos unha lixeira perda de harmonía e calidade paisaxística nas zonas habitadas da aldea.
Existe no monte Santo Amaro un sitio arqueolóxico. As condicións naturais do terreo favoreceron a construción dun castro con defensas, parapetos e foxos. Na zona meridional abundan restos de cerámicas galaico - romanas e romanas. Entre os fragmentos recollidos destaca unha peza decorada con elementos de sogas delimitada por acanaladuras horizontais, similar a outros restos cerámicos achados na comarca[2].
No cumio do monte, a carón da ermida, atópase unha rocha con aspecto de altar e existe unha agrupación de cazoletas megalíticas de diferente diámetro. As lendas din que os mouros facían celebracións relixiosas neste lugar, e seguramente foi a zona sagrada do castro céltico-galaico. O lugar pagán foi cristianizado cunha capela no século XVIII. O 15 de xaneiro, durante a celebración de Santo Amaro o cura enche as pías con auga bieita para despois benzoar as leiras, seguramente tradición herdada das tradicións pagás[3]
O topónimo Lira aparece por vez primeira na doazón do rei de Galiza Vermudo II á Igrexa compostelá, co termo "Liroto". Nesta parroquia tivo orixe a familia Lira cuxo vínculo señorial fundou Ramón Gil en 1522[4]. A extensa familia foi entroncando con outras en distintas partes de Galicia e outras rexións peninsulares.
Sonadas foran as feiras de gando vacún da freguesía, dato que xa figura no Catastro de Ensenada e polo ilustrado Lucas Labrada. A feira de Lira celebrábase os días 5 e 18 de cada mes. Deixouse de celbrar nos anos 70 do século XX coa perda de peso económico das feiras e pola modernización da agricultura.[5]
A igrexa parroquial de San Simón, foi construída no século XVIII[6]. Feita en cantaría de granito, ten unha planta rectangular coa cabeceira máis estreita e alta. Unicamente presenta unha nave central. A austeridade decorativa domina na construción. Os muros laterais aparecen artellados mediante contrafortes. Non ten retablo, posiblemente foi destruído nunha restauración.
Existen dúas pequenas capelas, a ermida de Santo Amaro, xa citada e no cumio do outeiro como xeito de cristianización do castro, é unha pequena capela barroca moi sinxela, de planta cuadrangular, cubrición a dúas agugas e con fachada cunha porta alintelada e dúas xanelas a ambos os lados. Un pináculo en cadanseu lado e unha sinxela espadana adornada cunha cruz latina no curuto. Na propia aldea atópase a capela de San Sebastián, tamén moi sinxela, e que conta coa súa festividade no mes de xaneiro, a festa máis louvada na freguesía: "O San Bastián". Nesta última tamén se venera á Virxe das Neves (de feito algún ano fíxose festa o 5 de agosto na súa honra)[7].
Lira foi famosa polas súas feiras de gado vacún. Este dato figura no Catastro de Ensenada e tamén foi recollido polo ilustrado Lucas Labrada. Esta feira celebrábase todos os días 5 e 18 de cada mes. As feiras foron perdendo peso económico ao tempo que se producía a modernización da agricultura.
A mediados do século XX un carro de bois afundiu no chan preto dun sinxelo cruceiro no lugar da Feira. Nos anos 90 escavouse o lugar e atopáronse unha especie de galerías antrópicas con algúns poios no percorrido, en parte derrubado pola construción de novas vivendas.[Cómpre referencia] Pouco se sabe, polo de agora, da orixe desta especie de corredoiros subterráneos.
No lugar do Alcázar está o pazo de Lira, de propiedade privada, e a estrutura da capela, estragada nun incendio. Este pazo, de pasado castrense, ten muros de cantaría, vans cuadrangulares e planta en escuadra. No vértice de unión érguese a torre de planta cuadrangular de tres andares, con dous escudos nun dos lados e rematada con ameas. A orixe do pazo foi esta torre á que se lle engadiu a construción civil. A casa é en xeral sinxela. A pequena capela dedicábase ao Santísimo Sacramento.[8] Segundo o historiador Claudio González, na fonte pública situada nas inmediacións do pazo, emprégase como pía un sarcófago medieval tipo bañeira.
O folclore relacionado con este lugar é moi variado e rico.[Cómpre referencia] Contan os veciños lendas relacionadas con mouros,[Cómpre referencia] personaxes da mitoloxía popular. Destaca o referente ás minas de auga tapadas polos campesiños para evitar perder o gado.
Na zona coñecida como Forno da Moura, preto do campo da feira e das Cernadas, contan a existencia dun tear de ouro, unha moura peiteando os seus longos cabelos, uns pitos que pían pero que ninguén viu e outros relatos máxicos.[Cómpre referencia]
Lugares de Lira
| Lugares da parroquia de Lira no concello de Salvaterra de Miño (Pontevedra) | |
|---|---|
|
O Alcázar | As Bouzas | A Bugallal | O Cachopal | As Carrasqueiras | As Cernadas | O Couto | O Covaíño | A Dicoita | Formarigo | A Gaiosa | O Outeiro | Pereiras | Ponte Alta | O Pouso | Puzo | O Regueiro da Vila | Vilafría |
Parroquias de Salvaterra de Miño
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
