St. Louis of Saint Louis (útspr.: [se:nt 'lu:ɪs], likernôch: "seent lûû-is"; Frysk: Sint-Loadewyk) is in ûnôfhinklike stêd (dy't dus gjin diel útmakket fan in county) yn 'e Amerikaanske steat Missoury. Mei krapoan 320.000 ynwenners is it nei Kansas City de grutste stêd fan dy steat. As alle foarstêden en de omlizzende heal ferstedske krite meirekkene wurde, komt it befolkingstal sels út op hast 2,8 miljoen minsken. St. Louis leit oan 'e eastgrins fan 'e Missoery, oan 'e rivier de Mississippy, justjes besuden it punt dêr't de rivier de Missoery dêryn útmûnet.
| St. Louis | ||
 | ||
| Emblemen | ||
  | ||
| Bestjoer | ||
| Lân |  Feriene Steaten | |
| Steat |  Missoery | |
| Gemeente | St. Louis | |
| Sifers | ||
| Ynwennertal | 318.172 (2012) | |
| Oerflak | 171,3 km² (ynkl. wetter) 160,4 km² (allinnich lân) | |
| Befolkingsticht. | 1.983,6 / km² | |
| Stêdekloft | 2.795.794 (2012) | |
| Hichte | 142 m | |
| Oar | ||
| Stifting | 1764 | |
| Tiidsône | UTC- 6 | |
| Simmertiid | UTC- 5 | |
| Koördinaten | 38°37′38″N 90°11′52″W | |
| Offisjele webside | ||
| stlouis-mo.gov | ||
| Kaart | ||
  De lizzing fan St. Louis yn Missoery.
| ||
Dizze side giet oer de stêd yn 'e Amerikaanske steat Missoery. Foar oare betsjuttings, sjoch: St. Louis (betsjuttingsside).
Skiednis
St. Louis leit yn it gebiet dat it sintrum wie fan 'e saneamde Mississippiaanske kultuer fan 'e Heuvelbouwers. Dat wie in heech ûntwikkele maatskippij dy't syn hichtepunt berikte tusken 1000 en 1100, mar dy't fan 1150 ôf yn it neigean rekke troch in feroarjend, drûger klimaat, dat foar hongersneed soarge. Yn 1541 waard de krite foar it earst besocht troch in Jeropeeske, Spaanske ekspedysje, ûnder lieding fan Hernando de Soto. De ierste kolonisten, dy't har yn 'e 1690-er en 1700-er jierren yn it gebiet nei wenjen setten, wiene almeast Frânsen, mei't wat letter de steat Missoery wurde soe, doe noch ta de grutte Frânske koloanje Louisiana hearde. Yn 1764 waard troch twa fan dy Frânske kolonisten, Pierre Lacècle en dy syn styfsoan Auguste Chouteau, in delsetting stifte dy't se Saint-Louis neamden, nei Loadewyk IX, de iennichste Frânske kening dy't hillich ferklearre is.
It jonge St. Louis dielde yn 'e lotgefallen fan hiele Louisiana, dat yn 1764 yn Spaanske hannen kaam, en ûnderdiel waard fan it ûnderkeninkryk Nij-Spanje (it hjoeddeiske Meksiko). Yn 1800 moasten de Spanjerts it wer ôfstean oan Frankryk, mar Napoleon, dy't doe yn Parys de leie yn 'e hannen hie, koe fanwegen de Britske oppermacht op 'e wrâldseeën net folle mei it gebiet, dat yn in die dy't yn Frankryk noch altiten beskriemd wurdt, besleat er genoegen te nimmen mei it op ien nei bêste, en ferkocht er hiele Louisiana (dat fan 'e Mississippy-mûning by New Orleans oant de Kanadeeske grins rikte) oan in oare fijân fan 'e Britten: de Feriene Steaten. Dy saneamde Louisiana-oankeap, út 1803, joech de Amerikanen de earste oanset ta wat se letter as harren lotsbestimming beskôgje soene, nammentlik om it Noardamearikaanske kontinint fan kust ta kust te oerhearskjen.
De Amerikanen makke fan it sintraal leine St. Louis de haadstêd fan harren nije territoarium Louisiana, al waard dat al gau opspjalte yn in stikmannich lytsere territoaria. Fan St. Louis út sette yn 1804 de ferneamde Ekspedysje fan Lewis en Clark ôf, dy't de Feriene Steaten in earste glimp joech fan wat der tusken it troch harren al kolonisearre gebiet en de kust fan 'e Stille Oseaan yn lei. De earste steamboat arrivearre yn 1818 yn St. Louis, en fan doe ôf bestie der in relatyf flugge ferbining oer de Mississippy nei New Orleans, dat foar it hiele eardere Louisiana-territoarium de poarte nei de widere wrâld foarme. Yn 1821 waard Missoery as selsstannige steat talitten ta de Amerikaanske Uny, en doe waard de haadstêd ferpleatst nei it yn 'e midden fan 'e nije steat leine Jefferson City. Troch syn funksje as rivierhaven mei de hiele steat as efterlân hold St. Louis lykwols oan mei groeien, en it jiers dêrop, yn 1822, krige it einlings offisjeel de status fan stêd.
Fan 'e 1840-er jierren ôf begûnen grutte oantallen Dútske en Ierske ymmigranten har yn St. Louis nei wenjen te setten, en it ynwennertal fan 'e stêd woeks oan fan minder as 20.000 yn 1840 ta 160.000 yn 1860. De Amerikaanske Boargeroarloch late ta twaspjalt yn 'e stêd: hoewol't Missoery in slavesteat wie dy't ornaris ta it Suden rekkene waard, sleat it him net oan by de Súdlike Konfederaasje, benammen om't in grutte Noardlike troepemacht dat, ta lulkens fan in grut part fan 'e ynwenners, tsjinkearde. Yn 1861, oan it begjin fan 'e oarloch, fûn der yn St. Louis in wapene treffen plak tusken boargers en Noardlike soldaten, wêrby't 28 boargers deade waarden. Likemin die de oarloch de pleatslike ekonomy folle goed, mei't it ferkear oer de Mississippy nei it Suden ta blokkearre waard. Wol waarden der yn 'e stêd mei izer beklaaide kannonearboaten foar it Noarden boud.
Nei't de Boargeroarloch yn 1865 mei in Noardlike oerwinning beëinige waard, folge der wer in lytse oplibbing fan it steamboatferkear, mar it waard nea mear wat it foartiid west hie en al rillegau leine de steamboaten it ôf tsjin it fluggere treinferfier. St. Louis rjochte him yn dy tiid fral op 'e hannel mei it nij iepenleine Wylde Westen, en de stêd waard ien fan 'e wichtichste tagongspoarten foar Westlike produkten dy't oer it spoar nei it Easten ta ferfierd waarden, lykas slachtfee. Yn 1876 waard St. Louis nei in stimming yn 'e gemeenterie bestjoerlik losmakke fan it omlizzende St. Louis County, en waard it in ûnôfhinklike stêd.
Yn 1904 fûn yn St. Louis de Wrâldtentoanstelling plak, en datselde jiers waard it ek de earste stêd bûten Jeropa dêr't de Olympyske Simmerspullen holden waarden. Mei it jild dat mei de Wrâldtentoanstelling fertsjinne wie, waarden û.m. it St. Louis Art Museum, de St. Louis Zoo en it Missouri History Museum oprjochte. Fan 'e fyftiger jierren ôf rekke de binnenstêd ferpaupere en sûnt fierde it stedsbestjoer ferskate grutskalige renovaasjeprogramma's troch.
St. Louis hjoed de dei
De ekonomy fan St. Louis draait tsjintwurdich benammentlik op 'e tsjinstesektor, beskate foarmen fan yndustry, en fral ek hannel en trochfier. Ek toerisme is net ûnbelangryk. De stêd is de thúsbasis fan trije sporttiims fan namme: it honkbalteam de St. Louis Cardinals; it iishockeyteam de St. Louis Blues; en it Amerikaansk fuotbalteam de St. Louis Rams. Ien fan 'e wichtichste besjensweardichheden en in symboal fan 'e stêd is de saneamde Gateway Arch ("Poartebôge"), oan 'e rivierskant yn it stedssintrum. Yn novimber wurdt yn St. Louis elts jier it tsiendeiske Ynternasjonaal Filmfestival fan St. Louis holden.
Susterstêden
_-_exterior,_quarter_view_2.jpg)
Demografy
Neffens in skatting troch it Amerikaanske Folkstellingsburo (op basis fan gegevens fan 'e folkstelling fan 2010) hie St. Louis yn 2012 in befolking fan rom 318.000 minsken. Dat is hast mar in trêde fan it ynwennertal dat de stêd yn 1950 hie, dat hast 857.000 minsken bedroech. Neffens de Amerikaanske folkstelling fan 2010 wie doe fan 'e befolking fan St. Louis 11% âlder as 65 jier en 24% jonger as 18 jier.
Wat de etnyske opbou fan 'e befolking oangiet, dy wie yn 2010 sa: 49,2% swarten; 42,2% blanken; 3,5% Latino's; 2,9% Aziaten; 0,3% Yndianen; 1,9% oaren of fan mingd etnysk komôf. Fan 'e Aziaten wiene de grutste subgroepen de Fjetnamezen (0,9%), de Sinezen (0,6%) en de Ynjers (0,5%). Under de Latino's wiene de Meksikanen mei 2,2% de grutste groep. Under de blanken foel benammen de grutte Bosnyske mienskip op, dy't ferdield oer de hiele stêdekloft fan St. Louis sa'n 70.000 minsken bedraacht. De earste Bosniërs setten har yn 'e sechtiger jierren yn St. Louis nei wenjen, mar de measten kamen yn 'e njoggentiger jierren ûnder de Bosnyske Boargeroarloch as flechtelingen oer út Jeropa.
Op taalkundich mêd waard yn 2010 fêststeld dat yn St. Louis 91,1% fan 'e befolking yn 'e hûs inkeld Ingelsk spriek, wylst it Spaansk mei 2,9% op it twadde plak kaam. De op twa nei grutste taal wie it Bosnysk, mei 2,7%, en dêrnei folgen it Fjetnameesk (0,7%), it Sineesk (0,5%) en it Frânsk (0,5%).
Berne yn St. Louis
- Ben Clark (1842-1914), ferkenner, gids, tolk, postrinner, keapman
- Charles Marion Russell (1864-1925), keunstskilder
- T.S. Eliot (1888-1965), dichter
- Josephine Baker (1906-1975), dûnseresse, sjongster, aktrise
- Virginia Mayo (1920-2005), aktrise
- C.J. Cherryh (1942), science fiction- en fantasyskriuwster
- David Kaufman (1961), akteur
- Renee LaRue (1970), pornoaktrise, neakenmodel en regisseur
- Wendy Whoppers (1970), pornoaktrise, stripper en neakenmodel
Stoarn yn St. Louis
- Frank Grouard (1850-1905), ferkenner, tolk en U.S. marshal
Klimaat
St. Louis leit yn 'e oergongssône tusken in fochtich lânklimaat yn it noarden en in fochtich subtropysk klimaat yn it suden. Sûnder hege bergen of grutte wetters deunby om it klimaat fierders noch te beynfloedzjen, soarget dat foar hjitte, neare simmers en kâlde winters. Yn july, de waarmste moanne, is de trochsneed temperatuer oerdeis 31,7 °C, en yn jannewaris, de kâldste moanne, is dat 4,4 °C. Rekôrtemperatueren wiene 46 °C op 14 july 1954 en –30 °C op 5 jannewaris 1884. St. Louis kriget jiers trochinoar 1.040,4 mm delslach, mei dêrûnder oer it hiele winterhealjier ferdield 45 sm snie.
Keppelings om utens
Boarnen, noaten en referinsjes
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
