موسی
پیامبری در ادیان سامی / From Wikipedia, the free encyclopedia
موسی (به عبری: מֹשֶׁה) مهمترین شخصیت تَنَخ و دین یهودیت است؛ به گفتهٔ تنخ، او بنیاسرائیل را در زمان خروج از مصر و تا رسیدن به مرز کنعان رهبری کرد. نوشتن تورات (پنج کتاب اول تنخ) به او منسوب است. اکثر محققان او را شخصیتی افسانهای میدانند و اعتقاد دارند تورات اثر چندین نویسنده مختلف و محصول قرنها بعد از زمان ادعایی زندگی اوست.
موسی | |
---|---|
اطلاعاتِ درونداستانی | |
همسر | صفورا |
والدین | یوکابد عمرام دختر فرعون (مادرخوانده) |
محل تولد | جوشن، مصر |
فرزندان | گرشوم و العاذار |
محل مرگ | کوه نبو، موأب |
خویشاوندان |
مطابق روایت کتب دوم تا پنجم تورات، زمانیکه عبرانیان در مصر زیاد و زورمند شدند، فرعون دستور داد نوزادان پسر آنها را بکشند، اما یوکابد پسرش را در سبدی قرار داد و در رودخانه رها کرد. دختر فرعون که آنجا مشغول حمامکردن بود، نوزاد را از آب گرفت و او را موسی نام نهاد و نزد خود در قصر فرعون بزرگ کرد. در بزرگسالی، موسی یک مصری که مشغول آزار یک عبرانی بود را کشت و به همین جهت به مدین گریخت. آنجا او با صفورا، دختر یترون که کاهن مدین بود، ازدواج کرد. مدتی بعد خدایی به نام یهوه از درون بوتهای سوزان با او ارتباط برقرار کرد و از موسی خواست برای نجات اسرائیل، ملتِ یهوه، به مصر برود. موسی ابتدا تمایل نداشت و بهانههایی آورد اما یهوه نظر او را تغییر داد. در مصر، موسی و برادرش هارون نتوانستند فرعون را مجاب کنند که به بنیاسرائیل اجازه خروج دهد و به همین جهت یهوه ۱۰ بلا بر مصریان نازل کرد که باعث شد فرعون بپذیرد اسرائیلیان برای تقدیم قربانی به یهوه به بیابان بروند و سپس بازگردند اما اندکی بعد از خروج آنان، تصمیمش را تغییر داد و بنیاسرائیل را تعقیب کرد. بنیاسرائیل میان فرعون و دریا محبوس شدند اما موسی با عصای خود دریا را شکافت و اسرائیلیان توانستند عبور کنند ولی فرعون و سپاه مصر در آن غرق شدند.
بعد از خروج از مصر، موسی بنیاسرائیل را به بیابان رهنمون کرد تا در کوه سینا با یهوه ملاقات کنند. آنان سه ماه در راه بودند و در طول مسیر مشکلاتی برایشان پیش آمد، اما نهایتاً به یهوه رسیدند. یهوه به آنان قول داد اگر از عهد من پیروی کنید، اسرائیل ملت مقدس من خواهد بود. بنیاسرائیل پذیرفتند و یهوه ده قانون برایشان وضع کرد، اما با طولانیشدن غیبت موسی که بالای کوه رفته بود تا لوحهای سنگی فرمانها را بگیرد، هارون گوسالهای طلایی ساخت تا جایگزین یهوه باشد. یهوه که مطلع شد، تصمیم گرفت آنان را نابود کند و با استفاده از موسی ملت عظیمتری برای خودش بسازد، اما موسی او را آرام کرد. موسی به پایین کوه که بازگشت، ۳٬۰۰۰ نفر را به عنوان مجازات قتلعام کرد. سپس اسرائیلیان حرکت به سمت ارض موعود را ادامه دادند و در راه با دردسرهایی مواجه شدند که گاه یهوه را خشمگین کرد و هر بار موسی او را تسکین داد؛ از جمله اینکه در شطیم مردی از اسرائیل با زنی از مدین در خیمهٔ خدا مزدوج شد و موسی برای گرفتن انتقام خدا، بنیاسرائیل را مأمور کرد تمام مردان و زنان مدین را بکشند، اما به آنها اجازه داد دختران باکره را برای خود نگه دارند. سرگردانی بنیاسرائیل در بیابان ۴۰ سال طول کشید و سرانجام، موسی در موأب مطلع شد که مرگش نزدیک است و به دلیل «خیانت به خدا و تقدیس نکردن او» از ورود به ارض موعود منع شدهاست؛ موسی از یهوه خواست نظرش را تغییر دهد اما پذیرفته نشد. یهوه او را بالای کوه برد تا به ارض موعود بنگرد. موسی همانجا در ۱۲۰ سالگی مرد و توسط یهوه در مکانی نامعلوم دفن شد. بعد از مرگ موسی، جانشینش یوشع حمله به کنعان و فتح آن را رهبری کرد.
موجودیت تاریخی موسی قابل تأیید نیست و پژوهشگران او را شخصیتی افسانهای محسوب میکنند؛ در یافتههای باستانشناسی یا اسناد مصر باستان هیچ اثری از موسی یا افراد مرتبط با او دیده نشدهاست. برخی داستانهای زندگی او دارای مضامین قصههای عامیانه هستند؛ بهخصوص داستان تولدش که نمونههای مشابه آن در خاورمیانه باستان رایج بوده و به داستان تولد افراد دیگر، از خدایان مصری مثل حوروس گرفته تا پادشاهان بزرگ مثل سارگن یا کوروش، شبیه است. داستان شکافتن دریا توسط یهوه/موسی شباهت بسیاری با باقی اساطیر خاورمیانه دربارهٔ مبارزهٔ خدایان با هیولاهای دریا، خاصه مردوک و تیامات دارد.
موسی در ادیان ابراهیمی، ادبیات، هنر و سیاست شخصیت مورد توجهی بوده و هست. مسلمانان او را یکی از پیامبران الله میدانند. روایت قرآن از سرگذشت موسی تفاوتهایی با تورات دارد و بخشهایی از روایت قرآن از متون متاخر مثل آگادا وام گرفته شدهاست. از جمله تفاوتهای قرآن با تورات این است که موسی برای دعوت فرعون به یکتاپرستی به مصر میرود. همچنین، برخی از داستانهای قرآن دربارهٔ موسی، مثل سفر او برای دیدن محل تلاقی دو دریا (مجمعالبحرین)، در منابع قدیمیتر یافت نمیشوند.