خروج بنیاسرائیل از مصر
From Wikipedia, the free encyclopedia
خروج بنیاسرائیل از مصر (به عبری: יציאת מצרים) یا داستان تیه اسطورهٔ خاستگاه بنیاسرائیل است.[1] این داستان حاوی قصهٔ بردگی و خروج بنیاسرائیل از مصر، وحی قوانین در کوه سینا، سرگردانی در بیابان و نهایتاً فتح کنعان است.[2] پیام داستان این است که یهوه اسرائیلیان را از بردگی رهانید و به موجب عهدی که با ایشان بست، آنها به او تعلق دارند.[1]
اجماعی میان محققان معاصر وجود دارد که روایات تورات حاوی مطالب دقیقی دربارهٔ خاستگاه بنیاسرائیل نیست. در واقع به نظر میرسد بنیاسرائیل در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد در بلندیهای مرکز کنعان شکل گرفتهاند و دارای فرهنگی کنعانی بودهاند.[3][4][5] بهطور کلی بیشتر دو نظر عمده میان تاریخپژوهان دربارهٔ صحت تاریخی این داستان وجود دارد؛ اکثریت اعتقاد دارند که داستان دارای اساس تاریخی است اما بخشهای کمی از روایت تورات ارزش تاریخی دارد[6][7][1] و گروه دیگر هم معتقدند این داستان اساس تاریخی ندارد و در دوره اسارت یهودیان در بابل یا بعد از آزادسازی آنان در زمان کوروش بزرگ ساخته شدهاست.[8][9][10]
داستان خروج در کتب دوم تا پنجم تورات، یعنی اسفار خروج، لاویان، اعداد و تثنیه، روایت شدهاست. اتفاق نظر گسترده محققان این است که تورات در قرن پنجم قبل از میلاد که یهودیان تحت حکومت شاهنشاهی هخامنشی بودند نوشته شدهاست،[11] هر چند برخی مطالب آن، به ادوار قدیمیتری تعلق دارند زیرا عاموس و هوشع که هشت قرن قبل از میلاد زیستند نیز به این قصه اشاره کردهاند.[12][13]
قصه خروج نقشی مرکزی در یهودیت دارد؛ در عبادتهای روزانه یهودی و در جشنهایی چون پسح به آن اشاره میشود. مسیحیان اولیه اعتقاد داشتند این داستان پیشدرآمدی بر رستاخیز عیسی از مرگ است. قصه خروج همچنین برای برخی غیریهودیان مثل اروپاییهایی که برای فرار از آزار مذهبی به قاره آمریکا مهاجرت کرده بودند یا سیاهپوستان آمریکا که از آزادی و حقوق شهروندی محروم مانده بودند نیز منبع الهام بودهاست.[14][15]
این داستان در قرآن و منابع اسلامی دیگر هم روایت شده اما تفاوتهایی با آنچه در تورات دیده میشود دارد. یک تغییر عمده این است که در قرآن، موسی و هارون برای هدایت فرعون به یکتاپرستی به مصر میروند. روایت قرآن تحت تأثیر متون متاخر مثل آگادا بودهاست.[16]