خط فارسی
دبیرۀ فارسی / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان فارسی در طول تاریخ به خطهای گوناگون نوشته شده است امّا پس از ظهور و گسترش اسلام توسط عربها، در ایران و افغانستان برای نوشتن زبان فارسی بیشتر از خط فارسی استفادهشده و میشود که مبتنی بر خط عربی است[1][2][3][4][5]
الفبای فارسی | |
---|---|
نوع | الفبا |
زبانها | زبان فارسی زبان رسمی در: ایران افغانستان |
دورهٔ زمانی | از؟ تا به حال |
سامانهٔ مادر | |
سامانهٔ فرزند | الفبای اردو، الفبای پشتو، الفبای بریل فارسی |
ایزو ۱۵۹۲۴ | Arab, 160 |
جهت | راست به چپ |
مخفف یونیکد | Arabic |
دامنه یونیکد | U+0600 یونیکد پایه حروف عربی و فارسی در الفبای فارسی |
خطهای دیگری نیز قبل و بعد از اسلام برای زبان فارسی مورد استفاده بودهاند که همگی آنها به این شرح هستند:
- خطهای درحال استفاده
- «خط فارسی» برپایهٔ خط عربی با بهکارگیری الفبای فارسی که مبتنی بر الفبای عربی است با چند حرفِ اضافه: گ چ پ ژ
- خط تاجیکی که مبتنی بر خط سیریلیک است و تحت استفاده در تاجیکستان
- لاتیننویسی فارسی، مورد استفاده در پیامکهای موبایل و روی پلاکهای کوچهها و خیابانها
- خطهای فارسی نو آغازین
زبان «فارسیِ نوِ آغازین» در سدههای نخست پس از اسلام به خطهای زیر نوشته شده است:[6]
- خطهای گونههای کهنتر زبان فارسی (باستان و میانه)
پیش از حملهٔ عربها به ایران و ورود اسلام به این کشور، دو خط اوستایی و خط پهلوی بکار گرفته میشدند؛ ولی زبان قرآن بر اساس خط کوفی بود و علی بن ابی طالب خود نیز به خط کوفی مینوشت.[7] تا این زمان، قلمروی عربها از افغانستان و ایران تا سوریه و مصر گسترش یافته بود و غلطخوانیهای زیادی در نامهنگاریهای خلیفهها به وجود میآمد. مردم کشورهای دیگر در ادای واژههای عربی دچار مشکل بودند تا اینکه در سال ۶۵ هجری، عبدالملک بن مروان در دمشق به خلافت رسید و در نامهای که به حجاج بن یوسف ثقفی خلیفهٔ عراق نوشت، به او گفت که این خط کوفی که ابوالاسود دؤلی طراحی کرده، کفایت نمیکند و از حجاج بن یوسف خواست تا خط عربی را بر پایهٔ همین خط کوفی توسعه دهد و ترویج کند.[8] حجاج کسی بود که به سردارانش دستور داد تا تمام روحانیان دینهای دیگر و کسانی که به خطی غیر از عربی مینویسند را از دم تیغ بگذرانند. آثار این اقدامات حتی از کتابسوزی در ایران نیز پررنگتر بود.[9] این اقدامات مشکلات زیادی برای زبان سایر کشورها ازجمله پارسیزبانان به وجود آورد. عربها، چهار حرف اصلی را در الفبای خود نداشتند و آن را حروف عجمی مینامیدند. سرانجام یک خوشنویس به نام خواجه ابولمال، سه نویسهٔ پ ژ و چ را به الفبای عربی اضافه کرد و پس از مدتی، نویسهٔ گ نیز پس از یک فراز و نشیب به شکل کنونی به الفبای عربی اضافه شد.[10] تعلیق و نستعلیق، دو شیوهٔ خوشنویسی از خط عربی هستند که توسط ایرانیان ابداع شدند.
افغانستان و پاکستان نیز بنا بر ناچاری، بین خطوط عربی و فارسی، خط فارسی را برگزیدند. دلیل این امر آن بود که فارسی چند حرف جدید و پرکاربرد به خط عربی اضافه کرده بود. بدین گونه خط فارسی در کشورهای ایران، افغانستان و پاکستان و تاجیکستان بهعنوان خط رسمی انتخاب شد. در پی تغییر خط در تاجیکستان از سال ۱۳۰۷ (۱۹۲۸ میلادی) به لاتین و بعد خط سیریلیک، خط فارسی در این کشور کنار گذاشته شد. همچنین پس از شکستهای امپراطوری بیزانس از عربهای مسلمان در زمان صدر اسلام، خطهای باستانی در زیرمجموعههای آن امپراطوری نابود و خط عربی جایگزین شده بود. یکی از آن زیرمجموعهها کشور کنونی ترکیه بود که سرانجام در سدهٔ بیستم میلادی مصطفی کمال پاشا دستور داد خط عربی را به خط الفبای ترکی لاتین تغییر دهند.