الفبای شغنانی

الفبای زبان شغنانی دارای چهل و دو حرف است. زبان شغنانی یکی از زبان های ایران شرقی است که در کرانه آمو دریا در ولایت بدخشان افغانستان، استان خودمختار کوهستانی بدخشان تاجیکستان و چین رایج است. زبان شغنانی اکنون با حروف سیریلیک، فارسی و لاتین از خود نگارنده دارد. کسانی که با این زبان صحبت می کنند به آنها شغنی (خږنۈنئ) میگویند. در ایجاد الفبای یک زبان به الفبای زبان دیگر باید اقتضا نمود و همچنان در نوشتن صورت آوایی یک زبان با الفبای زبان دیگر، که نمونه‌های تاریخی آن بیشتر است، مهم‌ترین نکته‌ ایست که باید پذیرفت و قدیمی ترین خط نوشته شده زبان شغنانی به خط نستعلیق از اثر ملا لاچین بشمار میرود که در تصویر مشاهده میگردد^[1].از این رو آموزش الفبای موجود زبان شغنی بسیار آسان‌تر خواهد بود تا اینکه از الفبای لاتین یا سریلیک برای نگارش این زبان استفاده شود. الفبای زبان شغنانی متشکل از ۲۸ حرف الفبای عربی یا همان ابجد عربی ۴ حرف الفبای فارسی ۶ حرف الفبای پشتو و چهار حرف مختص بخودش که نیز منشه الفبای عربی دارند تشکیل شده است که نویسه های خطی زبان شغنانی به شکل زیر اند :

الفبای زبان شغنانی

ا	ب	پ	ت	ث	ج	چ	ح	خ	څ	ځ	د	ذ	ڎ	ر	ز	ژ	ږ	س	ش	ښ
ص	ض	ط	ظ	ع	غ	ف	ڤ	ق	ک	گ	ل	م	ن	و	ؤ	ۈ	ه	ی	ې	ئ

الفبای شغنانی خږنۈنئ الف ب یېن
حروف الفبای شغنانی
نوع	ابجد
زبان‌ها	سامانه نوشتاری زبان شغنانی در تاجکستان و افغانستان
سامانهٔ مادر	زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی زبان‌های ایرانی شرقی زبان های پامیری الفبای شغنانی

چنانچه ذکر نمودیم الفبای شغنانی متشکل از (۲۸) حرف الفبای عربی است که این حروف عبارت اند از : ا، ب، ت، ث، ج، ح، خ، د، ذ، ر، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ، ع، غ، ف، ق، ک، ل، م، ن، و، ه، ی^[2] همچنان ۴ حرف الفبای فارسی که در الفبای شغنانی جا گرفته اند عبارت اند از پ، چ، ژ، گ همان‌طور ۶ حرف الفبای پشتو بر این پایه اند : ځ، ځ، ږ، ښ، ې، ئ^[3] همچنانچهار حروف خاصی خارج از زبان عربی فارسی و پشتو در این الفبا جا گرفته اند عبارت اند از حرف ڎ، ڤ، ۈ، ۈ اند که واج‌های متناظر آن‌ها در عربی استاندارد وجود ندارد ولی در (بلاک یونی کد) عربی موجود اند. از جمله حرف ڤ یا فاء اعجمی از حروف الفبای فارسی است که در نسخه‌های خطی سده‌های چهارم و پنجم دیده می‌شود. حرف ویژه‌ای برای نشان دادن واج /β/ در الفبای فارسی وجود داشته است. این حرف که به صورت «ف» با دو نقطهٔ اضافی نوشته می‌شد، اکنون دیگر در الفبای فارسی حضور ندارد.^[4] از این حرف در بسیاری از نسخه‌های مکتوبی پیش از قرن هفتم دیده می‌شود، مانند: اڤغان = افغان^[5] این واژه اکنون نیز در زبان شغنانی وجود داشته و چنین اڤغۈن نگاشته میشود. حرف ڤ بر علاوه زبان شغنانی در الفبای کردی نیز موجود است و صدایی چون حرف V در انگلیسی را دارد.^[6] همچنان حرف ڎ چهاردهم حرف زبان شغنانی است و یکی از پرکاربرد ترین حرف در این زبان بشمار می آید.برعلاوه زبان شغنانی این حرف در زبان سندی نیز وجود داشته و جایگاه بیست و یکم حرف الفبای سندی را از خود کرده است.^[7] حرف ڎ علاوه بر این دو زبان در زبان بروشسکی نیز وجود دارد. قابل ذکر است که حرف ڎ در هر سه زبان آواهای مختلف دارد. همچان حرف واو همزه (ؤ) و واو الف(ۈ) در تحریر واژه های زبان عربی و زبان فارسی نقش داشته ولی واج های شبیه این ها در الفبای استاندارد این دو زبان وجود ندارند. علاوه بر این چهار حرف (ڎ، ڤ، ؤ، ۈ) تمام حروف الفبای شغنانی در الفبای فارسی و الفبای پشتو قابل مشاهده اند.

حروف ابجد الفبای شغنانی

حروف ابجد الفبای شغنانی

۴۲ حرف اقتباس شده زبان شغنانی از از الفبای عربی :

ا	ب	پ	ت	ث	ج	چ	ح	خ	څ	ځ	د
الف	بې	پې	تې	ثې	جیم	چې	حې	خې	څې	ځې	دال
ذ	ڎ	ر	ز	ژ	ږ	س	ش	ښ	ص	ض	ط
ذال	ڎې	رې	زې	ژې	ږې	سین	شین	ښې	صات	ضات	طوی
ظ	ع	غ	ف	ڤ	ق	ک	گ	ل	م	ن	و
ظوی	عین	غین	فې	ڤې	قاف	کاف	گاف	لۈم	میم	نون	واو
			ۈ	ؤ	ه	ی	ې	ئ
			واو الف	واو همزه	هې	یا	دراز یا	کت یا

خط سیریلیک زبان شغنانی

خط سیریلک در سراسر اوراسیا به عنوان نوشتار ملی بوده از جمله خط رایج کشور تاجیکستان است. پامیری های تاجکستان همچنین جهت کتابت ازین این خط در زبان شغنانی استفاده می نمایند.

Д̌ д̌	Д д	Ғ̌ ғ̌	Г̌ г̌	Ғ ғ	Г г	В̌ в̌	В в	Б б	А̄ а̄	А а
Л л	Қ қ	К к	Й й	Ӣ ӣ	И и	З̌ з̌	З з	Ж ж	Ё ё	Е е
У̊ у̊	Ӯ ӯ	У у	Т̌ т̌	Т т	С с	Р р	П п	О о	Н н	М м
Э э		Ъ ъ	Ш ш	Ҷ ҷ	Ч ч	Ц ц	Х̌ х̌	Ҳ ҳ	Х х	Ф ф

جدول مقایسه وی :

Latin	Cyrillic	Abjad	Phoneme	English equivalent	Latin Orthography	Cyrillic Orthography	Farsi Orthography
A/a	А а	ا	a	apple, angry	bad,aram, anor	бад арам, анор	بعد ، هرم ، انار
Aa/aa	А̄ а̄	آ	aː	Harvard, march	xhaab, daav, zamunaa, baad	ха̄б, да̄в, замуна̄, ба̄д	خواب ، داو ، آباد
Ai/ai	Ай ай	آی	aj	bite, fire	taiyor, arai, aiyuum, maile	тайор, арай, аййӯм, майлэ	تیار ، اری ، ایوٰم ، میلئ
B/b	Б б	ب	b	big, able	biyor, balad, abor	бийор, балад, абор	بیار ، بلد ، ابار
Ch/ch	Ч ч	چ	t͡ʃ	church, chair	chiiz, chiid, choi, chorik	чӣз, чӣд, чои, чорик	چیز ، چید ، چای ، چارک
D/d	Д д	د	d	dead, dried	daak, diidor, murd, dar	да̄к, дӣдор, мурд, дар	دهک ، دیدار، مُرد ، در
Dh/dh	Д̌ д̌	ڎ	ð	this, mother	dhid, dhust, dhud, pidhid, podh	д̌ид, д̌уст, д̌уд, пид̌ид, под̌	ڎېد ، ڎست ، ڎُد ، پڎد ، پاڎ
Dz/dz	З̌ з̌	ځ	d͡z	buds, lads (approximate)	dzulik, pindz, wixhidz, majdzuunj	з̌улик, пинз̌, в̌ихиз̌, маҷз̌ӯнҷ	ځُلک ، پینځ ، وښیځ ، مږځوٰنج
E/e	Э э	ه	ɛ	elephant, egg	elak, qate, qine, biide	элак, қатэ, қинэ, бӣдэ	ئِلک ، قتئ ، قینئ ، بیدئ
Ee/ee	Ээ ээ	ې	eː	team, breeze	tseem, teez, deer, Apreel	цээм, тээз, дээр, Апрээл	څېم ، تېز ، دېر ، اپرېل
Ey/ey	Эй эй	ی	ɛj	aid, ancient	peydow, xheydow,	пэйдов̌, хэйдов̌	پهیداو ، ښهیداو
F/f	Ф ф	ف	f	fat, roof	fort, famtow, faand, boft	форт, фамтов̌, фа̄нд, бофт	فارت ، فهمتاو ، فهند ، بافت
G/g	Г г	گ	g	girl, big	gaap, gandaa, gardha, yiga	га̄п, ганда̄, гард̌а, йига	گهپ ، گنده ، گرڎه ، یئ گه
Gh/gh	Г̌ г̌	غ	ɣ	sound not used in English	ghaats, ghalat, bogh, shagh	г̌а̄ц, г̌алат, бог̌, шаг̌	غهڅ ، غلط ، باغ ، شغ
H/h	Ҳ ҳ	ح	h	hat	Marginal phonemeالگو:Example needed
I/i	И и	ی	ɪ	big, lift	nim, yiwath, khirt, chiz	ним, йив̌ат̌, х̌ирт̌, чиз	نیم ، ییوث ، خیرت ، چیز
Ii/ii	Ӣ ӣ	ي	iː	feet, beat	tiidow, miidow, shiintow, zhiiwj	тӣдов̌, мӣдов̌, шӣнтов̌, жӣв̌ҷ	تیداو ، میداو ، شینتاو ، ژیوج
J/j	Ҷ ҷ	ج	d͡ʒ	jam, barge	jumla, jazo, majlis, ajab	ҷумла, ҷазо, маҷлис, аҷаб	جمله ، جزا ، مجلس ، عجب
Jh/jh	Ғ ғ	ږ	ʁ	sound not used in English	jhinik, saajh, majh, sipajh	ғиник, са̄ғ, мағ, сипағ	ږنک ، سهږ ، مږ ، سپږ
K/k	К к	ک	k	book, kit	kitob, maak, tukmaa, kiinaa	китоб, ма̄к, тукма̄, кина̄	کتاب ، مهک ، تکمه ، کینه
Kh/kh	Х̌ х̌	خ	x	loch, Khorog (only for some speakers)	khaat, sakhra, bakht, khidh	х̌а̄т, сах̌ра, бах̌т, х̌йғ	خهط ، سخره ، بخت ، خیږ
L/l	Л л	ل	l	like, feel	lap, liing, tambal, balad	лап, лӣнг, тамбал, балад	لپ ، لینگ ، تمبل ، بلد
M/m	М м	م	m	mouse, meet	mund, tamand, famtow, shaam	мунд, таманд, фамтов̌, ша̄м	مُند ، تمند ، فهمتاو ، شهم
N/n	Н н	ن	n	nut, mean	naan, qand, fanaa, baandak	на̄н, қанд, фана̄, ба̄ндак	نهن ، قند ، فنه ، بهندک
O/o	О о	آ	o	pot, shop	oyandaa, ofarin, boft, nolaan	ойанда̄, офарин, бофт, нола̄н	آینده ، آفرین ، بافت ، نالهن
Oo/oo	Оо оо	و	oː	boot, poodle	noor, joor, mood, moon	ноор, ҷоор, моод, моон	نور ، جور ، مود ، مون
P/p	П п	پ	p	paint, top	parwiin, lap, pardhedow, pool	парв̌ӣн, лап, пард̌эдов̌, поол	پروین ، لپ ، پرڎهداو ، پول
Q/q	Қ қ	ق	q	sound not used in English	qamoch, qand, nuqtaa, qiin	қамоч, қанд, нуқта̄, қӣн	قماچ ، قند ، نقطه ، قین
R/r	Р р	ر	r	rabbit, rob	raang, tsarang, roosht, rukhsat	ра̄нг, царанг, роошт, рух̌сат	رهنگ ، څرهنگ ، روشت ، رخصت
S/s	С с	ث س ص	s	sit, miss	sarake, baas, kasal, safar	саракэ, ба̄с, касал, сафар	سرکئ ، بهس ، کسل ، صفر
Sh/sh	Ш ш	ش	ʃ	shout, bush	shamol, maash, bashand, shogird	шамол, ма̄ш, башанд, шогирд	شمال ، مهش ، بشهند ، شاگرد
T/t	Т т	ت	t	title, time	tavaar, turd, sust, chust	тава̄р, турд, суст, чуст	تڤهر ، تُرد ، سست ، چست
Th/th	Т̌ т̌	ث	θ	think, moth	achath, khobath, aquniath, thiir	ачат̌, х̌обат̌, ақуниат̌, тӣр	هچث ، خبث ، حقوٰنئ یث ، ثیر
Ts/ts	Ц ц	څ	t͡s	blitz, fits (approximate)	tsavor, buts, tsarang, xhats	цавор, буц, царанг, хац	څڤار ، بڅ ، څرهنگ ، غهڅ
U/u	У у	(ُ)پیش	u	look, should	duzd, mund, tuid, buts	дузд, мунд, туид, буц	دُزد ، مُند ، تُند ، بُڅ
Ö/ö	Ӯ ӯ	وٰ	uː	earn, fern	luuvdaw, uun, yuudand, okhoruun	лӯвдов̌, ӯн, йӯданд, ох̌орӯн	لوٰڤداو ، وٰن ، یوٰدند ، آخروٰن
V/v	В в	ڤ	v	vet, leave	viidow, helav, vaz, virod	вӣдов̌, ҳэлав, ваз, вирод	ڤیداو ، یئ لهڤ ، ڤز ، ڤراد
W/w	В̌ в̌	و	w	few, wait	chiidow, wiintow, boware, wazmin	чӣдов̌, в̌ӣнтов̌, бов̌арэ, в̌азмӣн	چیداو ، وینتاو ، باورئ ، وزمن
Xh/xh	Х х	خ	χ	sound not used in English	xheidow, xhats, tuxhna, duxhman	хэйдов̌, хац, тухна, духман	ښهیداو ، ښڅ ، تښنه ، دښمن
Y/y	Й й	ی	j	yellow, yet	yordam, yelav, oyandaa, boyad	йордам, йэлав, ойанда̄, бойад	یاردم ، یئ لهڤ ، آینده ، باید
Z/z	З з	ز	z	zoo, blaze	zamiin, bozor, zardak, ziird	замӣн, бозор, зардак, зӣрд	زمین ، بازار ، زردک ، زیرد
Zh/zh	Ж ж	ژ	ʒ	pleasure, déjà vu	zhiiwjdow, ghazhd, zhow	жӣв̌ҷдов̌, г̌ажд, жов̌	ژیوجداو ، غژد ، ژاو

منابع

1. 

   قدیمی ترین خط زبان شغنانی

2. الفبای عربی
3. الفبای پشتو
4. الفبای فارسی
5. ڤ
6. الفبای کردی
7. زبان سندی