زبان‌های ایرانی شرقی

ایرانی شرقی
ایرانی شرقی
پراکنش:	آسیای میانه، جنوب آسیا، سرمتستان و سکاستان و قفقاز
تبار:	زبان‌های هندواروپایی زبان‌های هندوایرانی زبان‌های ایرانی ایرانی شرقی; ; ;
زیرگروه‌ها:	شمال شرقی جنوب شرقی
گلاتولوگ	east2704
	نقشه گویشوران زبان‌های ایرانی

زبان‌های ایرانی شرقی یا زبان‌های ایرانی خاوَری زیرگروهی از زبان‌های ایرانی هستند که در دوره ایرانی میانه (از سدهٔ ۴ پیش از میلاد) پدیدار شدند. زبان اوستایی معمولاً به عنوان زبان ایرانی شرقی دسته‌بندی می‌شود. برخلاف گویش‌های ایرانی میانه غربی، ایرانی‌های میانه شرقی تلفظ هجاهای پایانی کلمه را حفظ کردند.

اطلاعات اجمالی ایرانی شرقی, پراکنش: ...

بستن

زبان‌های ایرانی میانهٔ شرقی مرزهای همگویی چندان روشنی ندارد. تصور یک ناحیهٔ زبانی ایرانی شرقی، توضیحی درخور برای ویژگی‌های مشترک این گروه به دست می‌دهد.^[2]

بزرگ‌ترین زبان زنده ایرانی شرقی زبان پشتو با حدود ۴۰ میلیون گویشور از کرانه‌های آمودریا در افغانستان تا سند در پاکستان است. دومین زبان بزرگ این خانواده آسی با حدود ۶۰۰٬۰۰۰ گویشور است. سایر زبان‌های شرقی مجموعاً ۲۰۰٬۰۰۰ نفر سخنور دارند.

بیشتر زبان‌های ایرانی شرقی در یک منطقهٔ پیوسته، جنوب و شرق افغانستان، مناطق مجاور در غرب پاکستان، ولایت خودمختار بدخشان کوهستانی در تاجیکستان و غرب منطقه سین‌کیانگ چین گفتگو می‌شوند. دو زبان زنده در مناطق جداگانه یافت می‌شود: زبان یغنابی در شمال غرب تاجیکستان (نواده سغدی) و زبان آسی در قفقاز (نواده سکایی). این‌ها بقایای یک زنجیره قومی-زبانی بزرگ هستند که در بیشتر مناطق آسیای میانه، اروپای شرقی و بخش‌هایی از قفقاز و غرب آسیا در هزاره یکم پیش از میلاد پراکنده بودند که به نام سکاستان معروف است. ادامهٔ حضور زبان‌های ایرانی شرقی در اروپای شرقی تا سدهٔ چهارم میلادی با جانشینان سکاها، سرم‌ها، دیده شد.^[3]

زبان‌های ایرانی باستان

شمال شرقی: سکایی باستان†
ایرانی مرکزی: اوستایی† (سده ۷ پیش از میلاد تا ۱۰ میلادی)

اوستایی گاه به عنوان ایرانی شرقی دسته‌بندی می‌شود، اما در رده‌بندی‌های اخیر برای آن شاخه‌ای در نظر گرفته نمی‌شود.

زبان‌های ایرانی میانه

باختری† (سده ۴ پیش از میلاد تا ۹ میلادی)
خوارزمی† (سده ۴ پیش از میلاد تا ۱۳ میلادی)
سغدی† (از سده ۴ پیش از میلاد)
سکایی ختنی† (سده ۵ تا ۱۰ میلادی)
تمشقی† (سده ۷ میلادی)
سکایی سرمتی† (از سده ۸ پیش از میلاد)

زبان‌های نوین (ایرانی نو)

پشتو (گویش‌ها: شمالی، جنوبی، مرکزی و دیگران)
- ونتسی
زبان‌های پامیری
- پامیری شمالی
  - ونجی باستان (ونجی)†
  - یزغلامی
  - شغنانی
  - سریکالی
- سنگلیچی-اشکاشمی
  - سنگلیچی
  - اشکاشمی
- وخی
مونجی-یدغه
- مونجی
- یدغه
ارموری-پراچی
- ارموری
- پراچی
شمالی
- یغنابی
- آسی (گویش‌ها: ایرونی، دیگوری، یاسی†)

[1]
Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "ایرانی شرقی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
[2]
اشمیت، رودیگر: راهنمای زبان‌های ایرانی (جلد اول)، تهران: انتشارات ققنوس، ص ۲۶۱.
[3]
J.Harmatta: "Scythians" in یونسکو Collection of History of Humanity – Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD. Routledge/UNESCO. 1996. pg. 182

https://en.wikipedia.org/wiki/Eastern_Iranian_languages

[Glottolog-1] [1]
Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "ایرانی شرقی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)

[2] [2]
اشمیت، رودیگر: راهنمای زبان‌های ایرانی (جلد اول)، تهران: انتشارات ققنوس، ص ۲۶۱.

[UNESCO-3] [3]
J.Harmatta: "Scythians" in یونسکو Collection of History of Humanity – Volume III: From the Seventh Century BC to the Seventh Century AD. Routledge/UNESCO. 1996. pg. 182

[1]

[2]

[3]

Wikiwand in your browser!

زبان‌های ایرانی شرقی

Wikiwand in your browser!

نمودار درختی

جستارهای وابسته

منابع