ادوار
From Wikipedia, the free encyclopedia
ادوار (به معنی دورها یا دایرهها)، در تئوری موسیقی قدیم ایران و کشورهای دیگر جهان اسلام، نظریهای برای توصیف و طبقهبندی موسیقی بودهاست. این نظریه در آثار نظریهپردازان بعد از اسلام دیده میشود و در آثار صفیالدین ارموی و عبدالقادر مراغی به تفصیل شرح داده شدهاست. پس از تحول مقام به دستگاه، نظریه ادوار تقریباً کنار گذاشته شد.
موسیقی در ایران | |
---|---|
تاریخ | |
پیش از اسلام | هخامنشیان • ساسانیان |
پس از اسلام | صدر اسلام • مروگی |
معاصر | قاجار • پهلوی • لسآنجلسی • زیرزمینی |
موسیقی سنتی ایرانی | |
مقامها • نظریهٔ ادوار • دستگاهها • تحول مقام به دستگاه • ردیف • فواصل موسیقی ایرانی • گوشه • آوازها • سازها • فرمها | |
دیگر سبکها | |
پاپ • رپ • راک • سمفونیک • جاز • متال • کرال | |
نواحی | |
آذربایجانی • شوشتری • ایلامی • جنوبی • باصری • مازندرانی • بختیاری • سیستانی • بخشیهای خراسان شمالی • بلوچی • بندری • ترکمنی • خراسانی • علوانیه • کردی • کرمانی • گیلکی • لری | |
مناسبتی | |
زرتشتی • نوروزخوانی • تعزیه • رمضان • صلواتخوانی • مداحی | |
در نظریه ادوار، دستانبندی سازها (نحوهٔ کوک ساز و موقعیت پردههای آن) به کمک تناسبهای ریاضی توضیح داده میشد و برای هر نت موسیقی نامی با استفاده از ترکیب الفبای ابجد تعیین میگردید. به این ترتیب فاصلههای موسیقایی دقیقاً مشخص میشدند. سپس با ترکیب این فواصل جنسهایی (دانگهایی) درست میشد که ذیالاربع (دارای چهار نت) یا ذیالخمس (دارای پنج نت) نام میگرفتند و از ترکیب یک جنس ذیالاربع و یک جنس ذیالخمس یک اکتاو کامل به دست میآمد که به آن «دور» گفته میشد. از بین این ادوار (که عموماً تعدادشان ۹۱ عدد در نظر گرفته میشدهاست)، برخی «ملایم» دانسته میشدند (یعنی به گوش خوشآهنگ بودند) و برخی ناملایم. دوازده دور ملایم در این میان اصلی دانسته میشدند که مقامهای موسیقی را تشکیل میدادند.
فواصلی که در نظریه ادوار تعریف میشدند با کوک فیثاغورثی مطابقت داشتند (به جز فواصل ریزپردهای که در کوک فیثاغورثی وجود ندارد). کوک سازهای موسیقی ایرانی در دوران معاصر، به اعتدال مساوی نزدیکتر است تا به کوک فیثاغورثی؛ به بیان دیگر، زمانی که تحول مقام به دستگاه رخ داد، سازهای ایرانی هم تا حدی مطبوعسازی شدند و لذا نظریهٔ ادوار، هم از حیث تعریف نحوهٔ دستانبندی ساز، و هم از حیث تعریف ساختار مُدال موسیقی ایرانی، کنار گذاشته شد. ساختار مدال موسیقی ایرانی اکنون با کمک ردیف شرح داده میشود.