مردم لارستانی

مردم اَچُم،^[۱] همچنین به نام‌های لارستانی،^[۲] لاری، خودمونی،^{[۳]: 6-19 [۲]} یا عجمی (در کشورهای حاشیه خلیج فارس)،^{[۴][۱][۵][۶][۳]: 6-19} یک زیرگروه فرعی از پارسیان،^[۴][۱] از مردمان ایرانی‌تبار که در جنوب ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ساکن هستند،^[۴][۱] سرزمینی که از لحاظ تاریخی به نام ایراهستان،^[۷][۸] و امروزه با نام اچمستان شناخته می‌شود.^[۹] آنها عمدتاً مسلمانان سنی با اقلیت شیعه هستند.^{[۱۰][۱۱][۱۲]}

اچمی، خودمونی، اچمستانی، لارستانی، لاری

مناطق با جمعیت چشمگیر
ایران: استان هرمزگان جنوب استان فارس شرق استان بوشهر بخشی از استان کرمان  امارات متحده عربی  قطر  کویت  بحرین  عمان  عربستان سعودی
زبان‌ها
لارستانی (خودمونی - اچمی)
دین
اسلام (اهل سنت، شیعه)
قومیت‌های وابسته
اقوام ایرانی‌تبار پارس • کرد • بلوچ • لر • سیستانی • تالش • گیلک • مازندرانی در کشورخاری خلیج (ایرانیان بحرین • ایرانیان امارات • ایرانیان کویت • ایرانیان قطر • ایرانیان قطر • ایرانیان عمان)

ریشه نام ها

آنها اغلب به عنوان «اچم» شناخته می‌شوند:

• اَچُم: واژه‌ای است یکی از نام‌های خدا در دین زرتشتی هست به معنای: «خود آفریده» یا «بی علت»^[۱۳]
• عجمی: دلیل دوم از زمانی نشأت می‌گیرد که اعراب با اچُم‌ها تجارت می‌کردند و آنها را «عجم» می‌گفتند که به معنای غیر عرب است. این واژه اغلب برای اشاره به «مردم اچم» استفاده می‌شود.
• خودمونی: یا در اکثر گویش‌های زبان اچمی (خُمُنی) یکی از نام‌های این قوم است که خودشان برای اشاره به هم استفاده می‌کنند (به معنای از خودمان) است و در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس که در حاشیه خلیج فارس قرار دارند، اچُم‌ها را نیز خودمونی می‌نامند، اصطلاحی که به معنای واقعی کلمه به معنای «بخشی از خودمان» است^{[۴][۱۴][۱۵]}
• لارستانی: این نامی است که اکثر مورخان ایران برای اشاره به آنها استفاده می‌کنند. این به منطقه آنها اشاره دارد که در طول سال‌ها به دلیل سیاست بارها تغییر کرده و از هم جدا شده است.^{[۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]} نظر دیگری از استاد محمدباقر وثوقی و ملچنوا روسی، استاد زبان، وجود دارد که مبدأ همه لهجه‌های اچمی، زبان لاری است که بر این اساس برخی تمایل دارند به جای اچمی، نام لارستانی را بر روی مردم منطقه بگذارند یا به نام سرزمین خود، لارستان، آنها را لارستانی می‌نامند.^{[۱۵][۲۰][۲۱]}
• لاری: زبانشان و نژادشان را گاه لاری می‌نامند.
• ایراهستان یا گرمسیر: نام منطقه اچمی‌زبان، جایگاه اصلی مردم اچمی ذکر شده در منابع تاریخی.^[۷][۸]

در کشورهای حاشیه خلیج فارس:

• در امارات متحده عربی و قطر آنها را به نام «عجم» می‌شناسند که نام پذیرفته شده برای شهروندان شورای همکاری خلیج فارس با اصالت ایرانی است. بستکی‌ها (اچُم‌های بستک) در امارات، به عنوان مثال، «هولی» خطاب نمی‌شوند بلکه به آن‌ها «(عجمی)» می‌گویند.^{[۱۸][۲۲][۳]: 6-19}
• در بحرین، اچم‌های اهل سنت به عنوان «هوله» (نباید با اعراب ساحلی اشتباه گرفته شوند) خودشان معرفی میکنند،^{[۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]} در حالی که اچومی‌های شیعه به «عجم» معروف هستند.^{[۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]} اکثر اینها نام‌هایی دارند که به خاطر مکان‌های مهاجرتی خود که اجدادشان از آنجا مهاجرت کرده‌اند (البستکی، خنجی، جناحی/الجناحی، فلامرزی، العباسی، الانصاری، کوهیجی/الکوهجی، خنجی/الخنجی، و…) نام‌گذاری شده‌اند.^{[۲۹]: 101–103 [۳۰][۳۱][۲۹][۳۲][۲۵]}
• در کویت، آنها تحت نام «عیم» قرار می‌گیرند که به کویتی‌های ایرانی الاصل (شامل لرهای گناوه بوشهر مانند خانواده بوشهری که در بحرین و کویت زندگی می‌کنند، مانند بازیگر کویتی محمود بوشهری).^[۱۸][۱۵] شیعیان آچمی به «تراکمه» معروف هستند. برجسته‌ترین خانواده‌های سنی «الکندری» و «العوضی» هستند، اغلب آنها با هم آمیخته می‌شوند.^{[۴][۳۳][۲۷][۳۴]}

زبان

پراکندگی زبان اچمی تقریبی

• اکثریت مردم لارستان به زبان لارستانی که با نام‌های دیگری از جمله خودمونی و اچمی و لاری شناخته می‌شود سخن می‌گویند، این زبان در معرض خطر انقراض است.^[۳۵] گویشوران بومی اغلب زبان خود را آچومی می‌نامند.^[۱۴] دلایل مختلفی برای این نام وجود دارد.^[۱۴] یکی از آنها استفاده مکرر زبان از صامت [tʃ] است.^[۱۴]

تبارشناسی زبان آچومی

• زبان فارسی جنوبی نیز در شهر لامرد و بخش‌هایی از مهر و جم، زبان عربی در عسلویه و بخش‌هایی از کنگان و جزایر این منطقه
• زبان هندی در روستاهای گتاو و خلوص شهرستان بستک توسط نوادگان هندی‌های مهاجر رواج دارد.^[۵]
• اچُم‌های بیخی (گله‌داری) با گویش گله‌داری که به زبان لری شباهت زیاد دارد و نزدیک است به زبان فارسی نو سخن می‌گوند. مردم گله‌دار عمدتاً نتیجه آمیخته‌ای از اچُم‌ها و مهاجران لر که از کهگیلویه و بویراحمد به مهر، گله‌دار مهاجرت کردند.^[۳۶]
• در امارات زبان اچمی/لارستانی بر علاوه از زبان عربی خلیجی اماراتی.
• در بحرین زبان اچمی/لارستانی (در محلی به نام «خودمونی»)، بر علاوه از زبان عربی خلیجی بحرینی و همچنین زبان فارسی بحرینی (در بحرین به نام «عجمی») نزدیک به فارسی بوشهری که بیشتر دز میان اچم‌های بحرین (با پیشینه شیعه) صحبت می‌شود.

نسب و ریشه

همه مردم ایراهستان (لارستانی‌ها) در حال حاضر به عنوان قومیت اچمی شناخته می‌شوند،^{[۳۷][۱۸][۱۷][۳۸][۳۹][۴۰]} و گروه‌هایی متشکل از چندین قوم هستند که با قوم غالب منطقه ادغام و ذوب شده‌اند و در نتیجه تنوع فرهنگی شامل گویش‌ها، ضرب‌المثل‌ها، شعر، لباس، عقاید و … و فرقه‌ها به مرور زمان به یک بخش تبدیل شده‌اند که هیچ چیز از هم جدا نشده و نمایانگر نمای فرهنگی جنوب ایران است.^[۳۷]

اچُم‌ها نیاکان ساکنان باستانی ایراهستان هستند و ریشه زبان اصیل اچمی به آنها برمی گردد، منتفی نیست که علاوه بر برخی از اقلیت‌های یهودی و هندی، اقوام دیگری مانند قبایل پارس، اشکان و ماد نیز وجود داشته باشند. اقوام فارس، لرها، تاجیک، کردها، بلوچها، هرمزیان و ترک‌ها، بیشتر این اقوام در ادوار مختلف اسلامی به مناطق ایراهستان مهاجرت کردند که بارزترین آنها دوران صفویه و قاجار است.^[۳۷]

دین

زرتشتی دین غالب این منطقه پیش از اسلام بوده به گونه‌ای که آتشکده آذرفرنبغ یکی از سه آتشان بهرام در دوران شاهنشاهی ساسانی بوده است. زرتشتیان تا سالها پس از ورود اسلام در این منطقه حضور داشته‌اند. اکنون دین اکثریت غالب اَچُم‌ها اسلام است و مذهب اکثریت آن‌ها اهل تسنن، شافعی و اقلیت نیز شیعه ۱۲ امامی هستند.^{[نیازمند منبع]}

گروهی از مردم اَچُمستان پیرو دین یهودیت و مذهب ارتدکس بودند که در شهرهای لار، جویم، بنارویه، گله‌دار، می‌زیستند که به شیراز و تهران و اصفهان مهاجرت کرده‌اند و برخی نیز از این تعداد اکثریت به اسرائیل و اقلیت به آمریکا، کشورهای غربی مهاجرت نمودند، یهودیان گله‌دار تماماً به اسرائیل در زمان تأسیس کشور اسرائیل مهاجرت کرده‌اند، یهودیان جویم و بنارویه و لار نیز به جاهای مختلفی که ذکر شده مهاجرت کرده‌اند برخی از یهودیان لار مهاجرت نکرده و اکنون در لار حضور دارند، جمیعت تقریبی یهودیان خودمونی حدود ۱۰۰ خانوار است.^{[نیازمند منبع]}

توزیع جغرافیایی

همچنین ببینید: گرمسیر (فارس) و اچمستان

جایگاه تاریخی مردم اچمی در جنوب ایران

در ایران

منطقه تاریخی ایراهستان از چند شهرستان تشکیل شده است، از جمله هرمزگان (جاسک، بشاگرد، سیریک، میناو، رودان، بندر عباس،^[۴۱] خمیر، شهرستان بستک: شهر بستک: گوده، فتویه، دهتل؛ جناح: فرامرزان، دهستان جناح، کوخردهرنگ؛ بندر لنگه، پارسیان/گاوبندی، کوهیج)، فارس (لارستان، لار، لامرد، مهر: اسیر، گله دار، وراوی؛ گراش، خنج، جهرم، اشکنان، بیرم، اشکنان)، بوشهر (عسلویه، کنگان، جم، دیر).^{[۸][۱۱][۷][۴۲]}

گروهی از مردم اَچُمستان (که اکثریت یهودی بوده‌اند) به اسرائیل و اقلیت به آمریکا، شیراز،^[۳] و تهران مهاجرت کرده‌اند و برخی نیز مهاجرت نکرده‌اند.^[۴۳]

در کشورهای حاشیه خلیج فارس

ابتسام البستکی - دکتر اماراتی

امل العوضی - بازیگر کویتی

پروفسور بحرینی حمید خنجی - عضو کمیته مرکزی مجمع مترقی

نجلاء الکندری - مجری تلویزیون کویتی

از دهه ۱۲۷۹ تا ۱۳۷۹ هجری شمسی (۱۸۰۰ تا ۲۰۰۰ میلادی)،^[۴۴] ترکیبی از شرایط سخت طبیعی و عوامل سیاسی مردم گرمسیر (اچُم‌ها)،^[۳] را مجبور به مهاجرت کرده است تا زندگی بهتری داشته باشند، از سختی‌های طبیعت فرار کنند،^[۳] و از مالیات‌های جدید واردات و صادرات که توسط دولت مرکزی ایران تحمیل شده بود، اجتناب کنند.^{[۴۴][۴][۴۵][۴۶][۴۷][۴۸][۴۹][۵۰]}

آنها اغلب به سمت شمال به شیراز حرکت می‌کردند،^[۳] اما بیشتر به سمت جنوب به سوی سواحل و حتی فراتر از آن به هند و سواحل عربی خلیج فارس (امارات متحده عربی، کویت، بحرین، قطر و دیگر کشورهای عربی خلیج فارس) می‌رفتند.^{[۴۴][۳][۲][۵۱]}

در سال ۱۹۵۵، احمد اقتداری، پژوهشگر لارستانی، وضعیت دردناک زادگاه خود را در کتاب لارستان کهن با بیانی شیوا توصیف کرد و این اثر را به این سرزمین تقدیم نمود:^[۳]

احمد اقتداری

به مردمان شهرها، روستاها و بنادر لارستان که در سرزمین نیاکان خود باقی مانده‌اند، با گذشته‌ای پرشکوه و حالتی ویران. و به کسانی که سختی مهاجرت را تحمل کرده‌اند تا در جزایر خلیج فارس و اقیانوس هند و در شهرهای هند، عربستان و دیگر نقاط زندگی خود را تأمین کنند. آنها با شادی زادگاه محبوب خود را به یاد می‌آورند و همچنان برای خرابی آن اندوهگین هستند.

—  احمد اقتداری، لارستان کهن (۱۹۵۵)

در کویت

اکثریت کویتی‌های جزیره فلیکه از نژاد ایرانی هستند.^[۵۲] آنها در اصل از سواحل ایران، عمدتاً جزیره خارگ و بندرلنگه به فیلکه مهاجرت کردند.^[۵۲] این افراد معمولاً در ایالت‌های شورای همکاری خلیج فارس به عنوان هوله شناخته می‌شوند.^[۵۲] آنها عمدتاً مسلمان سنی هستند و عربی را روان صحبت می‌کنند، اگرچه قبل از کشف نفت، فارسی را نیز روان صحبت می‌کردند.^[۵۲] مهم‌ترین سکونتگاه هواله‌ها در جزیره فیلکه مربوط به ۴۰ خانواده است که در سال‌های ۱۸۴۱–۱۸۴۲ میلادی است که از جزیره ایرانی خارگ به فیلاکا مهاجرت کردند.^[۵۲] بیش تر مهاجرت هواله‌ها در اوایل دهه ۱۹۳۰ پس از وضع قانون کشف حجاب توسط رضاشاه رخ داد.^[۵۲]

جمعیت

طبق آخرین آمارهایی که سازمان آمار ایران در مورد جمعیت شهرستان‌ها، بخش رویدر و جزایر مسکونی کیش، لاوان، سیری، بوموسی، هندورابی و تنب بزرگ منتشر کرده،^[۵۳] و طبق آمار امارات برای جمعیت زرکوه و آمار عمان برای مسندم جمعیت ساکن در منطقه اچمستان چیزی بالغ بر ۱٫۴۰۰٫۰۰۰ نفر بوده هست این آمار مربوط به سال ۹۵ هست و جمعیت کنونی ساکن در اچمستان چیزی بین سه تا چهار میلیون نفر تخمین زده می‌شود،^{[نیازمند منبع]} جمعیت تمام اچم‌ها از جمله اچم‌های ساکن اچمستان، کشورهای دیگر و شهرهای بزرگ ایران مثل بندرعباس، شیراز و تهران چیزی حدود هشت میلیون نفر برآورد می‌شود.^{[نیازمند منبع]}

تاریخچه

نام لارستان همان‌طور که در یکی از نقشه‌های تاریخی فارس قدیم مربوط به ۱۷۸۷ میلادی

در سدهٔ ۱۳ خورشیدی، لار و بندرلنگه به عنوان مراکز تجارت فعال در جنوب ایران شناخته‌شده بوده‌اند.^[۴۳] مرکز اچُمستان (ایراهستان؛ لارستان باستانی ساسانی) قبل از دوران صفویه شهر لار بوده و شاه عباس صفوی با کمک حاکم کرمان و شیراز، لارستان را پس از محاصره طولانی مدت تصرف می‌کند و حکومت مستقل اچُمستان از بین می‌رود پس از لار، بستک از دوران حکومت افغان‌ها و فتح اصفهان توسط محمود خان افغان مرکز لارستان بوده هست سه حکومت جهانگیریه به حاکمیت شیخ احمد مدنی در دوران افغان‌ها و نادرشاه، بعد از آن حسن خان دِلَر و بعدتر هم خان‌های بنی عباس از دوران زندیه تا زمان اصلاحات ارضی در بستک حکومت کرده‌اند.^[۴۳]

در سفرنامه‌ها

محمد تقی خان بستکی فرزند مصطفی خان ملقب به «صولت الملک» زاده ۱۲۷۲ قمری بستک، درگذشته ۱۳۴۶ بستک. مدت ۴۱ سال حاکم بستک و جهانگیریه بود.

سفرنامه ابن بطوطه

ابن بطوطه‌ در سال ۷۳۳ هجری قمری وارد شهر خنج شده است و شرحی دربارهٔ مقامات و زهد و تقوا و ملاقات با زاویه وقت سخن گفته است. وی از طریق استان ظفار(کشور عمان) و از آنجا از راه خلیج فارس که آن را بحر فارس نامیده است به جزیره هرمز آمده است و از این طریق وارد منطقهٔ لارستانی‌نشین می‌شود. او در این ناحیه از شهرهای میناب، رودان، کهورستان، کوخرد، لار و خنج عبور می‌کند. بخشی از این سفرنامه به شرح زیر است:

از راه هندوستان به لار آمدم و به همراه ابو زید عبدالرحمن بن ابودلف حنفی در سال ۷۳۳ هجری قمری به خنج وارد شدم. شنیدم که در همان خنج زاویه دیگری هست (احتمالاً منظور از زاویه شیخ عبدالسلام بوده برابر با سال حیات شیخ) که جمعی از صلحاء و عباد در آن به سر می‌برند. شب به سراغ آنان رفتم. مردی بود بزرگوار که آثار عبادت بر وجناتشان هویدا بود. رنگ‌های زرد و بدن‌های ضعیف و چشمان اشک‌باری داشتند. من که وارد زاویه شدم طعام آوردند. او به پیران قوم بانگ زد که پسرم محمد (اشاره به شیخ حاجی محمد پسر شیخ عبدالسلام) را بگوئید تا بیاید. محمد در گوشه‌ای نشسته بود. وقتی پیش آمد از ضعف عبادت چنان می‌نمود که گوئی از گور برخاسته سلام کرد و نشست. پیر گفت: پسر! با این مهمانان در غذا موافقت کن تا از برکات آنان برخوردار گردی، پسر که روزه‌دار بود با ما بطعام نشست و افطار کرد، این جمع همه شافعی مذهب بودند، پس از طعام مراسم دعا انجام گرفت و ما به منزل خود مراجعت کردیم

— ابن بطوطه، ^[۵۴]

سفرنامهٔ مارکو پولو

نقشه مسیر حرکت مارکوپولو

مارکو پولو دشت هرمز و رودخانه میناب را منطقهٔ سرسبز و پر میوه‌ای می‌داند که بسیار متنوع است. هرمز که ناحیه‌ای قدیمی است، محل دادوستد بازرگانان خلیج فارس و کیش بوده است. مار کو پولو به موقعیت بندری هرمز و رونق آن در رابطه با تجار هندی اشاره می‌کند، کشتی‌های بزرگ مملو از ادویه و مروارید این منطقه بین عامهٔ مردم به «شهر دقیانوس»^[۵۵] معروف است و امروزه نیز خرابه‌های آن را در بخش شمالی جیرفت‌ دانسته‌اند. علاوه بر آن مارکو به صنعت کشتی‌سازی ایران در آن ایام اشاره می‌کند و شیوهٔ ساخت آن را مورد انتقاد قرار می‌دهد و قیر اندود نکردن کشتی‌ها را از معایب آن می‌داند زیرا که بسیاری از آن‌ها غرق می‌شده‌اند. نکتهٔ جالب دیگری که مار کو پولو به آن اشاره می‌کند، بادهای گرم موسمی و گاه کشندهٔ این منطقه یعنی تشباد است.^[۵۶]

مهاجرت به کشورهای حاشیه خلیج فارس

همچنین ببینید: ایرانیان بحرین § تاریخچه، و ایرانیان کویت § تاریخچه

بین قرون ۱۹ و ۲۰ میلادی، بسیاری از تاجران اچمی به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مهاجرت کردند تا زندگی بهتری داشته باشند،^[۴۵] از سختی‌های طبیعت فرار کنند،^[۳] و از مالیات‌های جدید واردات و صادرات که توسط دولت مرکزی ایران تحمیل شده بود، اجتناب کنند.^{[۴۴][۴][۴۵][۴۶][۴۸][۴۹]}

وضع این مالیات‌ها تلاشی بود برای تقویت اقتدار دولت ایران و جذب درآمد از مناطق پیرامونی ثروتمندی مانند بندر لنگه و بوشهر که در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ میلادی به‌عنوان مراکز اقتصادی کلیدی در خلیج فارس شناخته می‌شدند.^[۴۵][۳]

مهاجران که با منطقه آشنا بودند، این محدودیت‌ها را با انتخاب مسیرهای جایگزین دور می‌زدند.^[۴۵] برای فرار از مالیات‌های سنگین، بسیاری از تاجران به سادگی به سوی دیگر خلیج فارس نقل مکان کردند،^[۴۶] اقدامی که به دلیل آشنایی آنها با منطقه، قرن‌ها رایج بود.

این مهاجرت‌ها باعث جابه‌جایی ده‌ها هزار نفر از مردم جنوب ایران به سواحل مقابل شد.^{[۴۵][۳][۳]} بحرین،^[۲][۵۱] امارات متحده عربی،^[۲][۵۱] قطر،^[۲][۵۱] عمان و کویت،^[۲][۵۱] به مقصد اصلی این مهاجران تبدیل شدند،^[۴۵] و جمعیت ایرانی آنها به طور قابل‌توجهی افزایش یافت.^[۴۵]

این دوره همچنین شاهد افزایش دخالت بریتانیا در بحرین بود.^[۳][۴۵]

حسینیه گراشی در امارات

برای قرن‌ها، خانواده‌های فراملیتی عرب سنی، به همراه پارسیان سنی و شیعه، از جنوب ایران به سواحل عربی خلیج فارس مهاجرت کرده‌اند.^[۴] گروه‌های ساحلی ایرانی تاریخی پیوندهای بیشتری با امارات متحده عربی (UAE) نسبت به جوامع ایرانی در مناطق داخلی داشته‌اند (Potter, 2009).^[۴] این جوامع "وجود دوگانه‌ای" را حفظ کرده‌اند، اغلب در چندین کشور خانه دارند و به چند زبان صحبت می‌کنند (Nadjmabadi, 2010).^[۴] این سبک زندگی فراملیتی به طور تاریخی برای هر دو کشور ایران و امارات مزایای اقتصادی به همراه داشته است، هرچند که ناآرامی‌های سیاسی اخیر در منطقه بر آن تأثیر گذاشته است.^[۴]

یک حسینیه گراشی نشان‌دهنده حضور گراشی‌های شیعه اچمی در امارات متحده عربی

بسیاری از ایرانیان و شهروندان اماراتی با اصالت ایرانی که در دبی و دیگر شهرهای امارات متحده عربی زندگی می‌کنند، ریشه‌های خود را به شهرها و مناطق شهرستان لارستان و استان هرمزگان ایران می‌رسانند.^[۴]

تخصص حمل‌ونقل دریایی مردم لارستانی/اچمی، همراه با دسترسی آن‌ها به بازارهای پرسود آفریقا و آسیا، به طور قابل توجهی بر توسعه اقتصاد دبی تأثیر گذاشته است (Davidson, 2008). تا اوایل دهه ۱۹۰۰، دبی به جذاب‌ترین مرکز تجاری منطقه تبدیل شده بود و کارآفرینان مهاجر ماهر را از سواحل ناپایدار ایران به خود جذب می‌کرد. این سنت پرورش کارآفرینی در امارات پیش از آغاز صادرات نفت در این کشور وجود داشت (Davidson, 2008). در این دوره، تقریباً ۳۰ از خانواده‌های بازرگان مهاجر ایرانی در دبی به تدریج به کنگلومرای‌های جهانی تبدیل شدند (Jaidah, 2008).^[۴]

هنگامی که بستکی‌ها به جنوب به لنگه مهاجرت کردند، نوآوری معماری بادگیرها را با خود آوردند. پس از سکونت در دبی، آن‌ها این فناوری را به کار گرفتند و خانه‌هایی از سنگ مرجانی با این ساختارهای زیبا ساختند. به نشانه احترام به سرزمین مادری خود در ایران، آن‌ها منطقه‌ای در دبی را بستکیه نامیدند.^[۳]

بستکیه، دبی

با این حال، چالشی وجود داشت: در حالی که بادگیرها در مناطق خشک و گرم مانند یزد، کاشان، و بستک (و تئوری در مکان‌هایی مانند آریزونا) به دلیل تبخیر سریع که خنک‌کنندگی را تسهیل می‌کند، بسیار مؤثر هستند، در آب‌وهوای مرطوب تابستانی هر دو سواحل خلیج فارس کمتر کارآمد هستند. در چنین شرایطی، بادگیرها بیشتر تزئینی هستند تا کاربردی.^[۳]

علاوه بر معماری، بستکی‌ها مهوه (مه اوه - ماهی آب) را نیز معرفی کردند، یک سس بسیار تند ساخته‌شده از ماهی تخمیر شده و ادویه‌ها. این سس معمولاً با نان تازه بستکی خورده می‌شود. اگرچه برای بسیاری، به خصوص خانواده‌های خودمونی در دبی، یک خوراکی لذیذ محسوب می‌شود، اما طعمی اکتسابی دارد. اچُم‌های دبی اغلب بطری‌هایی از آن را می‌فرستند و بر اهمیت فرهنگی آن تأکید می‌کنند.^[۳]

یکپارچگی

در دبی، حاکمان آل مکتوم تازه‌واردان را به دلیل ثروت و تخصص تجاری‌شان پذیرفتند. بسیاری موفق شدند و برخی در تجارت طلای در حال رونق دبی فعالیت کردند. موفقیت آن‌ها در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ با سیاست‌های تجاری درهای باز شیخ راشد تقویت شد که از جانبداری از اعراب پرهیز می‌کرد و فراگیری اقتصادی را تشویق می‌کرد.^[۳]

مردم لارستانی/اچمی به طور کلی به اقتصاد دبی کمک‌های بسیاری کرده‌اند و به همین دلیل بسیار مورد احترام هستند.^[۴]

با این حال، همه تعاملات مثبت نبود. در سال ۱۹۰۴، شورش‌های ضدایرانی در بازارهای منامه رخ داد که نخستین مورد ثبت‌شده از مقاومت محلی علیه مهاجران در بحرین بود.^[۴۵] بریتانیایی‌ها این حادثه را به عنوان "ضدایرانی" توصیف کردند و سپس کنترل امور مهاجران ایرانی در بحرین را به دست گرفتند.^[۴۵] در پاسخ، دولت مرکزی ایران از بریتانیایی‌ها خواست تا برای اطمینان از عدالت برای شهروندانش در بحرین کمک کنند.^[۴۵] طبق گفته لیندزی استیونسون، سخنگوی مجموعه رسانه‌ای عجم، این درخواست یک اقدام موقت بود و نه تلاشی برای واگذاری دائمی حوزه قضایی، که نشان‌دهنده مرزهای سیال و همپوشان تاریخی در منطقه خلیج فارس است.^[۴۵]

در سال ۱۹۲۸، خشونت علیه بازرگانان با اصالت ایرانی در دبی پس از اینکه بریتانیایی‌ها یک قایق حامل زنان و کودکان ربوده‌شده از دبی به ایران را توقیف کردند، آغاز شد. بریتانیایی‌ها معتقد بودند که عامل بریتانیایی با اصالت عراقی، عامل این ناآرامی‌ها بوده است و برای بازگرداندن نظم مداخله کردند. چالش‌های بیشتری نیز در دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ با تنش‌های ناشی از جنبش‌های ناسیونالیستی عربی به وجود آمد.^[۳]

زینب غلوم حسن علی العسکری - بازیگر بحرینی متولد بحرین و ریشه در گراش دارد

در دهه ۱۹۵۰، تحت حمایت بریتانیا، روند تدریجی عرب‌سازی محلی‌های فارسی‌تبار آغاز شد.^[۵۷] هویت عربی تحمیل‌شده،^{[۲۹]: 49–72 [۶][۵۷]} همانند هویت فارس تحمیل‌شده در ایران،^{[۵۸][۵۹][۶۰]} به حفظ زبان کمک نکرده که در حال افول است،^[۶۱][۶۲] اما به هر حال، هنوز اقلیتی از آن‌ها وجود دارند که دو یا حتی سه‌زبانه هستند و اچُم‌هایی که در اچمی، فارسی، عربی و گاه حتی انگلیسی مهارت دارند.^{[۶۳][۶۴][۶۵]} کسانی که زبان آن را صحبت نمی‌کنند همچنان به فرهنگ خودمونی خود در قالب موسیقی و غذاها پایبند هستند.^[۳]

بسیاری از اماراتی‌ها نه تنها با تعداد زیاد ساکنان خارجی بلکه با تنوع در جمعیت خود احساس ناراحتی می‌کنند.^[۳] آن‌ها اغلب اظهار می‌کنند: "ما همه عرب هستیم"، در حالی که تأثیر جریان‌های فرهنگی و اجتماعی از ایران و سایر مناطق که جامعه آن‌ها را شکل داده نادیده می‌گیرند.^[۳] با این حال، برخی، مانند نویسنده سلطان سعود القاسمی، این تنوع را پذیرفته‌اند.^[۳] القاسمی از پذیرش این تنوع فرهنگی غنی در امارات حمایت می‌کند و می‌گوید: "وقت آن است که سهم موزائیکی را که این کشور جوان را تشکیل می‌دهد به رسمیت بشناسیم. اماراتی‌هایی با اصالت آسیایی، بلوچ، زنگباری، عربی و فارسی این کشور را به آنچه امروز است تبدیل کرده‌اند."^[۳]

در سال ۲۰۰۱، القاسمی این قدردانی از میراث فرهنگی را با نام‌گذاری شرکت کارگزاری خود در دبی "برجیل" (بادگیر) نشان داد، ادای احترامی به ویژگی معماری منحصر به فرد ایرانی که به بخشی از چشم‌انداز امارات تبدیل شده است.^[۳]

خدیجه البستکی - زن تاجر اماراتی، سنی تبار

در بحرین، آن‌ها همگی به عنوان «عجم» (Ajam) شناخته می‌شدند.^[۶]: 3 امروز، آن‌ها بر اساس مذهب جدا شده‌اند. اچُم‌های سنی از اصطلاح "عجم" فاصله گرفته‌اند و بیشتر از اصطلاح "حواله" استفاده می‌کنند،^{[۲۳][۲۶][۲۶]} بر اساس این باور که "عجم" به کسانی با ریشه‌های شیعه اشاره دارد،^[۲۲] که به طور کلی به معنای "غیرعرب" است و دامنه وسیعی از معانی را در بر می‌گیرد. موسی الانصاری بیان می‌کند که این اصطلاح در اصل به غیرعرب‌هایی با پس‌زمینه فارسی‌زبان (یا مشتقات آن؛ یعنی اچمی) اشاره داشت زیرا آن‌ها تنها غیرعربی‌زبانان در بحرین بودند، اما به دلیل افزایش سایر قومیت‌ها و مردم غیرعرب/غیرعربی‌زبان (مانند آسیایی‌ها)، او به دلیل گستردگی معنای آن "تحفظ" دارد.^[۴۸]: 27  گفته می‌شود اهل سنت در میان آن‌ها با تبعیضی روبه‌رو نیستند.^{[۲۳][۲۶][۲۶]} «هوله» اصطلاحی است که در برخی از کشورهای خلیج برای توصیف افرادی با اصالت سنی از جنوب ایران استفاده می‌شود و شامل جمعیت قابل توجهی از چنین افرادی است.^[۲۳] این گروه‌ها از نسل فارس‌ها و آفریقایی‌های سنی‌مذهبی هستند که از جنوب ایران به سواحل عربی خلیج فارس مهاجرت کردند.^[۲۳] برای اینکه کسی به عنوان «هوله» شناخته شود، لازم نیست که رسماً پیرو مذهب سنی باشد، اما باید پیشینه‌ای سنی از جنوب ایران داشته باشد، زیرا اجدادشان که به کشورهای عربی خلیج فارس مهاجرت کردند، سنی بودند.^[۲۳] فردی که سنی است اما اجداد شیعه از جنوب ایران دارد، همچنان به عنوان «عجم» شناخته می‌شود.^[۲۳] برخی از اعراب این را ساختن یک هویت جدید برای فارسی‌های سنی می‌دانند، زیرا زمانی که برای اولین بار وارد شدند، عربی صحبت نمی‌کردند.^[۲۳]

فرهنگ

گاهشمار محلی

امروز

سه‌شنبه
...............
۱۰ تیر

۱۴۰۰ خورشیدی

---

۲۰ سومینَه

۱٬۴۱۴ اَچُمی

---

۱ ژوئیه

۲۰۲۱ میلادی

---

۲۱ ذی‌القعده

۱۴۴۲ قمری

گاهشمار اچمی تقویمی کشاورزی است؛ اگرچه گاهشمار شفاهی خودمونی مبدأ معلومی ندارد و کاربرد زراعی دارد ولی با گاهشمار خورشیدی مطابقت دارد؛ آغاز سال نو در این تقویم در میانه بهمن‌ماه است و نخستین ماه آن نیبهار و ماه پایانی آن بروبار است.

غذاهای محلی

خانفروش

مهی اوه

رنگینک

بلالیت

نون فلزی

نان فلزن (به عربی: خبز فلزی)، (به زبان اچمی - نونِ فَلَزی) نوعی نان محلی خودمونی و بسیار مرغوب در کوخرد در دهستان کوخرد و در بخش کوخرد شهرستان بستک و در مناطق مختلف شهرستان‌های بستک، لارستان، گراش، اوز و خنج و بیغرد در جنوب ایران است. نان فلزن نانیست بسیار مشهور و مرغوب در مناطق مختلف هرمزگان و بعضی مناطق استان بوشهر.

بالوتوه

بالوتوه (Balotawa) خمیری است که بر روی تابه ای نهاده بر چاله ای از اخگر پهن می‌کنند و با مخلوطی از تخم مرغ و کنجد و سس ماهی مخلوط می‌شود؛ بعد با روغن محلی یا پنیر گرم می‌شود. شاید این همان پیتزایی باشد که سربازان داریوش شاه در جنگ‌ها می‌خورده‌اند!^[۶۶]

مهوه

مهوه (Mahweh) یا مهیاوه (Mahyawa) نوعی سانیز باستانی برا تهیه سس ماهی از ماهی ساردین و برخی ادویه جات است. مردم منطقه جنوب می‌گویند که فرمول مهوه یا (مهیاوه) را ابن سینا طبیب و دانشمند ایرانی یا به‌قول بعضی‌ها بزرگمهر وزیر انوشیروان تهیه نموده است و معتقدند خوردن مهوه که دارای خردل هم هست از ابتلا به بیماری پوستی (پیس) جلوگیری می‌کند.^[۶۷]

رنگینک

رنگینک نام گونه ای شیرینی مناطق جنوب ایران (فارس، بوشهر، هرمزگان و خوزستان) است که با رطب یا خرما، آرد و پودر دارچین تهیه می‌شود. در این شیرینی محلی، پودر دارچین و خرما دست به دست هم می‌دهند و وعده‌ای سرشار از بهترین مواد غذایی به وجود می‌آید که ماندگاری آن در یخچال به یک هفته هم می‌رسد.

نان رگاگ

نان رگاگ (به عربی: خبز رقاق/رگاگ) - هرمزگانی، لارستانی، رایج در جنوب ایران، بحرین، کویت و امارات.^[۶۸][۶۹]

خنفروش

خان فروش (به عربی: خنفروش/خمفروش) - شیرینی که اصالت لارستانی اچمی دارد، در هرمزگان و کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند بحرین رایج است.^[۷۰][۷۱]

کباب کنجه لاری

کباب کنجه لاری یکی از غذاهای سنتی و محبوب در شهر لار و مناطق جنوبی ایران است. این کباب از گوشت تکه‌ای (معمولاً گوشت گوسفند یا گاو) تهیه می‌شود که با ترکیبی از ماست، پیاز، زعفران، آبلیمو و ادویه‌های مختلف مرینیت شده و سپس بر روی سیخ‌ها کبابی می‌شود. کباب کنجه لاری به خاطر طعم منحصر به فرد و لذیذ خود شناخته شده و معمولاً با نان یا برنج سرو می‌شود.

بلالیت

(به عربی: بلاليط) - این دسر مقوی هندی-عربی در بحرین، کویت، امارات، هرمزگان و بندرعباس تهیه می‌شود. بلالیت از ماکارونی، شکر یا شیره خرما، هل، گلاب، زعفران و روغن درست می‌شود و آن را در وعده صبحانه سرو می‌کنند. این دسر در برخی دیگر از شهرهای جنوب کشور نیز رایج است.^{[۷۲][۷۳][۷۴]}

مسقطی لاری

در بحرین به نام عربی: «حلوی بحرینیة».

پیشو

از گلاب و ژلاتین تهیه می‌شود.^[۷۵]

شله زرد

دسر برنجی سنتی زعفرانی که با برنج، شکر، زعفران و گلاب درست می‌شود و با دارچین و خلال بادام یا پسته تزیین می‌شود.

حلوا/خبیصه

شیرینی که از آرد، شکر و کره یا روغن تهیه می‌شود و اغلب با زعفران، هل و گلاب مزه دار می‌شود.^[۷۱][۷۶]

آداب و رسوم

یوسف هادی بستکی

آروین بستکی

فرقه سلطانیز (بحرین) - خواننده اچمی «احمد سلطان»

• رقص: اچُم‌ها همیشه با دستمال می‌رقصند، در عروسی‌ها و دیگر جشن‌ها رقص «دستمال بازی» خود را به نام «سه پا» دارند.^{[۷۷][۷۸][۷۹][۸۰][۸۱]} این عادت را از لرها و ترک‌ها گرفته‌اند.^[۸۲] این رقص هنوز مرتبط به مردم لارستانی، هرجا هستند.^[۸۳][۸۴]

لباس مردانه کلاس معمولی

پوشش زنان بستکی

پوشش بندری

مردمان اچمی

• لباس سنتی: لباس اچُم‌ها بومی و اصیل است و با بقیه لباسهای ایرانی شباهت دارد و از خرده فرهنگ ایرانی است.^[۸۵] در بستک یه استایل دارند، و خنج، و عوض،^[۸۶] و در گله دار لباس خودشان هم دارند.^[۸۷] خاستگاه لباس سنتی مردانه «بستکی» در فیلم «شمد لاوری» دیده می‌شود.^[۴۰]
• لباس بندری: این لباس هم بومی و ایرانی است ولی در برخی موارد هم شباهتی یا دارای اشتراکاتی با لباسهای هندی و عربی ساحلی و آفریقایی بخاطر همان عوامل بازرگانی است. نکته مهم یکی از ویژگیهای لباسهای زنانه ایراهستانی بندری و هرمزی رنگهای گوناگون مانند لباسهای زرتشتیان.^[۸۵]

میراث تاریخی

• قلعه دولاب: بقایای قلعه دولاب مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک‌ قرار دارد.
• تمب تالار: تپه تمب تالار مربوط به دوره ساسانیان - صدر اسلام است و در شهرستان بستک.
• تمب پرگان: تپه تمب پرگان مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.
• پل گچوییه: بقایای پل گچوییه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک.
• قلعه اشگفت منه: قلعه اشگفت منه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.
• گورستان دهمه: گورستان دهمه مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان بستک قرار دارد.^[۸۸]
• سد بندو: سد بندو از آثار باستانی ایران مربوط به دوره ساسانیان است که در بخش مرکزی شهرستان عسلویه قرار دارد.

اینها آثار به جای مانده از دوره ساسانیان در منطقهٔ اچُمستان هستند که همگی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده‌اند.^[۸۹]

در کشورهای پیرامون خلیج فارس

البستکیه، دوبی

بادگیر خانه عیسی بن علی آل خلیفه، محرق، بحرین

سوگ واگف، گتر/قطر

بحرین

بادگیر: نوعی از معماری سنتی و قدیمی است که در بیشتر مناطق ایران به اشکال مختلف یافت می‌شود، مانند کرمان، فارس، مازندران و خراسان. گفته میشود اچُم‌ها بادگیرها را به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس آورده‌اند.^[۳][۴۵]

بستکیه

• بستکیه محله‌ای است در شرق شهر دبی که در حدود سال ۱۳۰۸ ه‍. ق/۱۸۹۰ م، پس از مهاجرت تجار بستکی به آنجا تأسیس شده است. این محله در امتداد آبراهه خور دبی به طول تقریبی ۳۰۰ متر و با عرض ۱۰۰ متر واقع شده است. محله بستکیه به خاطر بادگیرها، درهای چوبی کنده کاری شده، گچ بری‌های زیبا و چشم نواز از معروفترین اماکن جلب گردشگران و محل دیدار مهمانان رسمی در دبی بوده است.^{[۹۰][۹۱][۹۲]}

بحرین

• بادگیر خانه «عیسی بن علی آل خلیفه» در بحرین. یه ساختمان معماری که ساخته شده با توسط عجم‌های بحرین، علاوه بر این، اولین هتل در بحرین با نام «هتل بحرین» توسط یک مرد اچمی به نام «عبدالنور البستکی» افتتاح شد. ساخت این هتل در دهه ۱۹۲۰ آغاز شد و در سال ۱۹۵۰ به طور رسمی افتتاح گردید و قرار است مورد بازسازی قرار گیرد.^[۹۳][۹۴]

مشکلات

در بحرین در سال 1282 خورشیدی (1904 میلادی) اچُم‌ها با نژادپرستی مواجه شدند.^[۴۵] در اصل همه اينا به نام «عجم» معروف بودند،^[۶] در حال حاضر، انها را بر اساس مذهبی جدا میکنند،^{[۲۳][۲۴][۲۶]} اچُم‌های سنی عنوان «عجم» را کنار گذاشتند و بیشتر از عنوان «هوله» استفاده کردند،^{[۲۲][۲۳][۲۴][۲۶]} به این استناد که «عجم‌ها کسانی با ریشه‌های شیعه هستند».^[۲۲][۲۶] سنیان در میان آنها مواجه با تبعیض نیستند و گاهی با عمد یا سهو با اعراب هوله خلط میشوند.^[۲۶] هوله اصطلاحی است که در برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس برای توصیف مردمانی با نیاکان و پیشینه سنی از جنوب ایران به کار می‌رود و شامل جمعیت قابل توجهی از این افراد است. این گروه‌ها شامل نوادگان پارس‌ها و آفریقایی‌هایی هستند که در قرن نوزدهم به کشورهای عربی خلیج فارس مهاجرت کردند. برای اینکه فردی به عنوان هوله شناخته شود، نیازی نیست که مذهب سنی را رسماً بپذیرد، اما باید پیشینه‌ای سنی از جنوب ایران داشته باشد، چرا که اجدادشان که به کشورهای عربی خلیج فارس مهاجرت کرده‌اند، باید عضو فرقه سنی بوده باشند. فردی با مذهب سنی ولی پیشینه شیعه از جنوب ایران همچنان به عنوان «عجمی» شناخته می‌شود.^[۲۳][۲۴] اعراب این را جعل هویت جدیدی برای پارسی‌های سنی می‌دانند که در ابتدای ورودشان به عربی صحبت نمی‌کردند.^[۲۸]

بوم

جغرافیای طبیعی

منطقه حفاظت‌شده گنو و خور خوران دو منطقه از ذخیره‌گاه زیست‌کره سیزده‌گانهٔ یونسکو در ایران به‌شمار می‌آیند.^[۹۵][۹۶] همچنین مناطق هرمود،^[۹۷] مند،^[۹۸] مارز وبحر آسمان^[۹۹] که در جغرافیای زبانی این منطقه هستند از مناطق حفاظت شده ایران محسوب می‌شوند. بیشتر جزیره‌های ایران در خلیج فارس در دو بخش شرقی استان بوشهر و نیز هرمزگان قرار دارند که از این میان، جزیره قشم با مساحت ۱۴۹۱ کیلومتر مربع از ۲۳ کشور دنیا وسیع‌تر است. به‌طور مثال قشم ۲٫۵ برابر سنگاپور و بحرین و سان مارینو، ۱٫۵ برابر هنگ کنگ، ۵ برابر مالدیو و ۷۰ برابر ماکائو است.^[۱۰۰]

قره آغاج^[۱۰۱] ،مند، میناب، کل و مهران نیز از رودخانه‌های مهم این مناطق هستند.

نگارخانه

مکانهای تاریخی

• 
  برزن تاریخی بستکیه در دبی
• 
  بازار قیصریه لار
• 
  کل؛ بزرگترین برکه ایران در گراش
• 
  هتل داریوش بزرگ در کیش
• 
  طبیعت بیدشهر
• 
  مناره شیخ دانیال خنجی در خنج بازمانده دوره سلجوقی
• 
  نمای درونی کاروانسرایی در جویم
• 
  بادگیر خانه «عیسی بن علی» در بحرین
• 
  حمام سیبا ۱
• 
  حمام سیبا ۲
• 
  حمام سیبا ۳
• 
  حمام سیبا ۴
• 
  دوگنبدان کوخرد
• 
  آرامگاه سید مظفر کوخرد
• 
  ورودی قلعه خان بستک
• 
  آب انبارهای بستک
• 
  قبر شیخ عبدالقادر بستکی
• 
  آرامگاه سید مظفر کوخرد
• 
  کتیبه سردر ورودی آرامگاه شیخ عبدالقادر بستکی
• 
  بنگله بستکی (بندرلنگه)
• 
• 
  ترنه ساسانی - عکس ترنه دهستان کوخرد بخش کوخرد
• 
  بشکرو (کوخرد)
• 
  بادگیرهای البستکیه در دبی
• 
  قبر مادر نادر شاه در لار، استان فارس، ایران
• 
  قبر شیخ عبدالسلام خنجی
• 
  بادگیر خانه لاری ها
• 
• 
  یزد- خانه لاری ها
• 
  تالار و بادگیر خانه لاری ها
• 
  حیات حوض خانه لاری یزد
• 
  بادگیرها در بندرلنگه

مردم

• 
  زنی جوان از عشایر لارستان
• 
  دکتر امیرحسین خنجی (مورخ و مولف تاریخ ایران - اسلام شناس - شاعر - زبان شناس)
• 
  داریوش خنجی
• 
  لطفعلی خنجی
• 
  دکتر محمدعلی خنجی
• 
  عبدالواحد خنجی
• 
  محمدامین خنجی
• 
  یوسف هادی بستکی
• 
  مصطفی خان بستکی
• 
  محمد اعظم خان بنی عباسیان
• 
  شیدای گراشی (نفر اول نشسته از راست) در کنار محمدرضاخان سطوت‌الممالک بستکی (نفر دوم نشسته از راست)
• 
  رضا لاری
• 
  افسرده لاری
• 
  یاسمین لاری (در اخبار بی بی سی)
• 
  محمدابراهیم انصاری لاری
• 
  نیلا جناحی (مجری تلویزیون بحرین)
• 
  خالد جناحی
• 
• 
  آروین بستکی (خواننده)
• 
  حلیمه بلند (مجری تلویزیون، مدل و بازیگر کویتی)
• 
  ابتسام البستکی (دکتر سایکوثیراپی اماراتی)
• 
  سونیا جناحی
• 
  معین البستکی
• 
  احمد البستکی (نقاشگر بحرینی)
• 
  ایمان اسیری (شاعر بحرینی)
• 
  محمد فلامرزی
• 
  حسین فرامرزی
• 
  عادل اشکنانی
• 
  خدیجه البستکی (تاجر اماراتی)
• 
  شیدا گراشی
• 
  سید عباس مجتهد گراشی
• 
  حاج مصطفی گراشی
• 
  هنادی الکندری (بازیگر کویتی)
• 
  امل العوضی (بازیگر و مجری تلویزیون اهل کویت)
• 
  هُدا خطیب (به عربی: هدى الخطيب) بازیگر اماراتی
• 
  نجلاء الکندری
• 
  عبدالوهاب عبدالرحمن الکندری
• 
  أسیل العوضی
• 
  نجلا کندری (به عربی: نجلاء الكندري)

جستارهای وابسته

• اچمستان
• زبان اچمی
• تقویم اچمی
• ایرانیان بحرین
• ایرانیان کویت
• ایرانیان امارات
• ایرانیان قطر
• ایرانیان عمان
• ایرانیان عربستان سعودی
• اهل سنت و جماعت ایران
• شافعیان ایران

منابع

1. «Knowledge Graph - Triple UI». fkg.iust.ac.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۷-۱۸. مردم اچُمی قومیتی پارسی ساکن بخش‌های جنوبی استان فارس و غرب استان هرمزگان هستند. گروه‌های قابل توجهی از این قوم به کشورهای جنوب خلیج فارس از جمله کویت، بحرین، قطر و امارات متحده عربی مهاجرت کرده‌اند. منطقهٔ لارستان در گذشته شامل شهرستان‌های متعددی در استان فارس (لارستان، خنج، گراش، اوز ) و شهرستان بستک در استان هرمزگان می‌شده‌است. در بحرین و قطر این مردمان به هوله مشهورند. این مردم عمدتاً خود را خودمونی یا اچمی معرفی می‌کنند و عبارت لارستانی کاربرد عمومی چندانی ندارد. «خودمونی»، همان «خودمانی» در زبان فارسی است و معنای «بخشی از خودمان» را دارد. همچنین، در کنار این دو نام گاهی از نام‌های «لاری» و «اچمی» نیز برای اشاره به این قوم استفاده می‌شود. مردم اچمی به زبان اچمی سخن می‌گویند. نسب این مردمان پارسی است و با نژاد بعضی از مردم شهر لار که دارای اصلیت یهودی هستند متفاوت است. اکثریت این مردم اهل تسنن هستند و دارای اقلیتی شیعه مذهب نیز می‌باشند. در قرن سیزدهم، لار به عنوان یکی از مراکز تجارت فعال در جنوب ایران شناخته‌شده بوده‌است. در گذشته، منطقهٔ لارستان تقریباً منطقه‌ای مبهم بوده و هیچگاه درگیر سیاست‌ها و کشمکش‌های دولت مرکزی نبوده‌است.
2. "Western Iranian languages History". Destination Iran (به انگلیسی). 2024-06-16. Archived from the original on 2024-11-28. Retrieved 2024-11-28. Achomi or Khodmooni (Larestani) is a southwestern Iranian language spoken in southern Fars province and the Ajam (non-arab) population in Persian Gulf countries such as UAE, Bahrain, and Kuwait. It is a descendant of Middle Persian and has several dialects including Lari, Evazi, Khoni, Bastaki, and more.
3. Limbert, John W. (January 2014). "Iranian and Arab in the Gulf : endangered language, windtowers, and fish sauce" (به انگلیسی). pp. 11, 15, 16. Archived from the original on 2024-11-18. {{cite web}}: Unknown parameter |trans_title= ignored (|trans-title= suggested) (help)
4. Halkias, Daphne; Adendorff, Christian. Governance in Immigrant Family Businesses: Enterprise, Ethnicity and Family Dynamics (به انگلیسی). p. 10. Archived from the original on 2024-09-02. Case Study:
   The al-Awadhi Brothers:
   
   The Story of Two Emirati Entrepreneurs
   
   Maryam Khazaeli, Mary Barrett
   
   For centuries, families of transnational Sunni Arabs, or Persians both Sunni and Shiite, have migrated from southern Iran to the Arab coast of the Persian Gulf. In fact, Iranian groups living on the coast of the Persian Gulf have generally looked more to the United Arab Emirates (UAE) than to Iranian groups inland (Potter, 2009). They have maintained a "dual existence", owning houses in two or more countries and speaking multiple languages (Nadjmabadi, 2010). This has been a source of economic benefit to both Iran and the UAE, at least until the recent political unrest in the region. Many Iranians and Emirati citizens of Iranian origin in Dubai and other UAE cities come from towns in the department (shahrestân) known as Larestan, and from towns in the Iranian province of Hormozgân. These populations are generally called Larestani, from the name of the region, or by the name of their town of origin: Evazi, Khonji, Bastaki, etc. In the UAE they are also described by the interchangeable Farsi terms: Khodmooni and Achami; the former means "of our own kind", or in a broader sense "those familiar to us". These Farsi terms emerged in the Arab areas of the Persian Gulf and show the strong mutual attachment of Larestani transnational immigrant families and UAE native families.
5. خنجی، لطفعلی، میراث باستان: بررسی ریشه‌شناسانهٔ آیین‌ها و باورهای فرهنگ لارستانی (به فارسی). خرم روز، مروان. ایلاف. ۱۳۹۰.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
6. Mueller, Chelsi (2019-04-15). "Nationalism in Bahrain: From the Rise of Popular Politics to the Arab Spring" (PDF): 2–3. Hawala were also called ‘Ajam, especially in the early days of their migration, because of their strong cultural and linguistic connection to Iran, but over time, many of them were able to appeal to their Sunni faith and Arab heritage to facilitate their acceptance into the dominant group. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
7. نژاد، مسعود فریدون؛ نژاد، محمد صادق فریدون؛ نژاد، علی فریدون (۱۳۹۱). ایراهستان در گذر تاریخ. ایلاف.
8. تاریخ مفصل لارستان. محمدباقر وثوقی، صادق رحمانی، منوچهر عابدی‌راد، کرامت‌الله تقوی.
9. «آپارات - سرویس اشتراک ویدیو». آپارات - سرویس اشتراک ویدیو. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۰۵.
10. Van Donzel, E. J. (January 1994). Islamic Desk Reference. BRILL. pp. 225. ISBN 9004097384. laristan sunni fars.
11. کوخردی، مهران (۲۰۲۳-۰۳-۰۱). تاریخ جنوب فارس لارستان و بستک. دار روافد. شابک ۱۰۰۰۰۰۰۷۰۴۸۳۹ مقدار |شابک= را بررسی کنید: invalid prefix (کمک).
13. ملیحه شیر خدایی (۱۳۹۵). «نام‌های خدا در اوستا و قرآن / ملیحه شیرخدائی».
20. لار شهری به رنگ خاک. محمد باقر وثوقی.
21. دیانت، لیلا. فرایند همگونی در زبان لاری (PDF).
22. «إلی إسماعیل أکبری… افتخر بعجمیّتک ولا تبالی» [برای اسماعیل اکبری… به عجمی بودنت افتخار کن و اهمیت نده]. مرآة البحرین (به عربی). بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۱۹-۰۹-۰۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۲۰.
23. Media، Salam (۲۰۱۶-۰۵-۱۵). «Report: Discrimination against the Ajam minority in Bahrain» [گزارش: تبعیض علیه اقلیت عجم در بحرین]. SALAM DHR – For Democracy and Human Rights (به انگلیسی). ترجمهٔ هوله: کلمه هوله همچنین به معنای کسانی است که از مکانی به مکان دیگر نقل مکان کرده اند. هوله اصطلاحی است که در برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس برای توصیف مردمانی با اجداد و پیشینه سنی مختلف از جنوب ایران استفاده می شود که تعداد قابل توجهی از این مردمان را شامل می شود. نوادگان پارس‌ها و آفریقایی‌ها که در قرن نوزدهم به کشورهای عربی خلیج فارس مهاجرت کردند. برای اینکه هولی تلقی شود، نیازی نیست که مذهب سنی را اقرار کند، با این حال، او باید دارای پیشینه سنی جنوب ایرانی باشد، زیرا اجدادشان که به کشورهای عربی خلیج فارس مهاجرت کرده اند باید از اعضای فرقه سنی بوده باشند. سنی با پیشینه شیعه جنوب ایران همچنان «عجمی» محسوب می شود. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۰۵. HUWALA: The word Huwala also means those who have moved from one location to another.Huwala is a term used in some Gulf littoral countries to describe peoples of varying ancestries and Sunni background originating from southern Iran, with a significant amount of these peoples being the descendants of Persians and Afro-Persians who migrated to the Arab states of the Persian Gulf during the 19th century. One does not have to profess the Sunni faith to be considered Holi, however, he or she must be of Sunni southern Iranian background as in their ancestors who migrated to the Arab states of the Persian Gulf must have been members of the Sunni sect. A Sunni of Shia southern Iranian background will still be considered “Ajami”.
24. Media، Salam (۲۰۱۶-۰۵-۱۵). «ملخص تقرير حول التمييز ضد الأقلية العجم في البحرين» [گزارش: تبعیض علیه اقلیت عجم در بحرین]. SALAM DHR – For Democracy and Human Rights (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۰۵.
25. «الجناحية /البستكية/العوضية/الكوخردية/الكرمستجية................الخ - صفحة 1». janahi-vip.ahlamontada.net (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۰۵.
26. «العجم السنة في الخليج لم يواجهوا تمييزاً عرقيا» [پارسیان سنی در خلیج فارس با تبعیض قومی روبرو نشدند]. مركز المسبار للدراسات والبحوث (به عربی). ترجمهٔ این محقق خاطرنشان کرد: وضعیت زبانی و مذهبی عجم اهل سنت در بحرین خاردار است و به دلیل ائتلاف سیاسی و اجتماعی و ادعاهای عرب، گاه عمدی بین اعراب حوله و عجم اهل سنت خلط می شود. وابستگی، و از آنجایی که غیر عرب های سنی در بحرین استفاده از زبان فارسی را به عنوان زبان گفتگو حفظ کرده اند، ایرانیان سنی بحرین پیرو مکتب شافعی هستند، میراثی که توسط حوله ها مشترک است. روابط تاریخی با ایران دارند، در حالی که اعراب سنی در بحرین پیرو مکتب مالکی هستند. ۲۰۱۳-۰۹-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۰۵. وأشار الباحث إلى أن الوضع اللغوي والديني للعجم السنّة في البحرين شائك، وأن هناك خلطا متعمّداً أحياناً بين عرب الهولة والعجم السنّة، بسبب التحالف السياسي والاجتماعي وادعاءات الانتماء العربي، ولأن العجم السنّة في البحرين بقوا محافظين على استعمال الفارسية لغة للحديث.أما من الناحية المذهبية فإن العجم السنّة في البحرين يقلّدون المذهب الشافعي، وهو إرث يشاركهم فيه الهولة الذين لهم روابط تاريخية مع إيران، بينما يتبع العرب السنّة في البحرين المذهب المالكي.
28. «مُتخیّلات الهویة لدی "الهوله" فی الخلیج» [این همزمانی نه تنها در امکان شکل‌گیری هویت متخیل جدید برای هوله، بلکه در امکان استفاده سیاسی از نژاد فارس و انکار ریشه‌های اصلی به دنبال یافتن ریشه‌های جدید، شک و تردید ایجاد می‌کند.
    معروف‌ترین تعریف برای گروه هوله را لوریمر در کتاب خود "دلیل الخلیج" ذکر کرده است. او در تعریف هوله می‌نویسد: «مفرد آن "هولی" است، و آن‌ها طبقه‌ای از عرب‌های سنی هستند که در بحرین، احساء، قطر، ساحل عمان، و جزیره صری ساکن‌اند. این افراد برای سال‌ها و شاید نسل‌های زیادی در سواحل ایرانی خلیج زندگی می‌کردند و سپس به صورت فردی یا گروهی به سواحل عربی بازگشتند. آن‌ها در ایران به نام "هوله" شناخته نمی‌شدند، بلکه این لقب را وقتی از سوی اعراب به آن‌ها داده شد که دوباره به زندگی در میانشان بازگشتند.» نکته جالب توجه در برخی از آثار مدرن دربارهٔ هوله این است که ادعا می‌شود که هوله «اصلی» وجود دارند که از ۹ قبیله (محل‌های اقامت و مکان‌های شناخته شده آنها) سرچشمه می‌گیرند، در مقابل هوله «جدیدی» که خود را به هوله نسبت می‌دهند، در حالی که آنها ایرانیان سنی هستند که از ایران به سواحل عربی مهاجرت کرده‌اند.]. البیت الخلیجی للدراسات والنشر (به عربی). ترجمهٔ تصورات هویتی در میان "هوله" در خلیج. ۲۰۱۹-۰۹-۰۱. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰۲۴-۰۹-۰۳. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۹-۰۳. هذا التزامن یثیر علامة ریبة وشک لیس فی إمکانیة تشکیل متخیل هویة الهوله الجدیدة فقط، بل إمکانیة التوظیف السیاسی للعرقیة الفارسیة والتنکر للأصول بحثًا عن أصول جدیدة.
    أشهر تعریف لفئة الهوله ذکره لوریمر فی کتابه دلیل الخلیج حیث ذکر فی تعریف الهوله “مفردها هولی، وهم طبقة من العرب السنیین الذین یقیمون فی البحرین و الحسا و قطر و ساحل عمان و جزیرة صری، وکانوا یقیمون لسنوات وربما لأجیال عدیدة علی الساحل الإیرانی من الخلیج ثم عادوا أفرادا و جماعات الی الساحل العربی، ولم یکتسبوا اسم “الهوله” لدی إقامتهم فی ایران، بل هو لقب أطلقه علیهم العرب عندما عادوا للعیش بینهم مرة أخری”. الملفت فی بعض المؤلفات الحدیثة حول الهولة هو الإدعاء بأن ثمة هولة “أصلیین” ینحدرون من 9 قبائل (أماکن و مواطن استقرارهم معروفة) قبالة هوله “مستجدین” ینسبون أنفسهم للهوله، فی حین أنهم إیرانیون سُنة هاجروا من ایران إلی الساحل العربی.
29. McCoy، Eric Andrew. Iranians in Bahrain and the United Arab Emirates: migration, minorities, and identities in the Persian Gulf Arab States [ایرانیان در بحرین و امارات متحده عربی: مهاجرت، اقلیت‌ها و هویت‌ها در کشورهای عربی خلیج فارس] (PDF). The University of Arizona. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۶ اوت ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۲۴.
30. «عائلة البستکی تجدد ولاءها لملک البلاد المفدی وإدانتها للتدخلات القطریة». وکالة أنباء البحرین (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۸-۰۶.
31. صالح، دبی-سید (۲۰۲۳-۰۷-۳۱). «البستکی رئیساً للخدمات المصرفیة الخاصة فی «الإمارات دبی الوطنی»». البیان (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۸-۰۶.
32. «یونس محمد الجناحی». Instagram. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۸-۱۹.
33. khodo mania (27 April 2023). "کتاب تاریخ جنوب فارس لارستان وبستک" (به عربی).
34. الكويتية, جريدة الجريدة; عليان, حمزة (2023-06-28). "قراءة جديدة لتاريخ جنوب فارس" [A new reading of the history of South Persia]. جريدة الجريدة الكويتية (به عربی). Archived from the original on 2024-11-28. Retrieved 2024-11-28. سكان جنوب محافظة فارس، أي غرب «هرمز كان» في غالبيتهم من «اللاريين»، وكلمة «كندري» تستخدم للتعبير عن أي سنّي مهاجر من بلاد فارس بشكل عام، كما تستخدم لفظ «عجم» أو «عيم»، وفي الوقت الحاضر اسم عرب «الهولة» هو المستخدم في الخليج العربي للمهاجرين من ساحل إيران الجنوبي ومن أشهر القبائل العربية هناك «العباسية»، السادة الأنصار. [ساکنان جنوب استان فارس، یعنی غرب هرمز، عمدتاً “لاری” هستند و کلمه “کندری” به طور کلی برای اشاره به هر مهاجر سنی از ایران استفاده می‌شد، همان‌طور که کلمات “عجم” یا “عیم” نیز استفاده می‌شوند. در حال حاضر در خلیج عربی، نام “الهوله” برای مهاجران از سواحل جنوبی ایران به کار می‌رود. از میان معروف‌ترین قبایل عرب در آنجا می‌توان به “العباسیة” و “السادة الأنصار” اشاره کرد.]
35. «زبان‌های در خطر انقراض در ایران». آرمانشهر ایرانیان. ۲۰۲۱-۰۴-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۷-۲۲.
36. استاین، اورل؛ نظری، احسان (۱۳۸۹). از گله دار تا بوشهر. ایلاف.
37. کوخردی، مهران. تاریخ جنوب فارس لارستان و بستک (به عربی). ص. ۵. التصنیف الإثنی لِأهلِ إیراهستان: جمیعُ اهل إیراهستان یُعرفون حالیاً بِعرقیه الأشم وهم مجامیع مِن عِدةٍ اقوام إندمجت وإنصهرت مع القومیة الأم للمنطقه فنتج عن ذلِک تنوغًاً ثقائیٌ شَمِلَ اللهجات الأمثال والأشعار، الثیاب الإعتقادات المذاهب، وباتت جمیعُ هَذِهِ العِرقیات علی مر الزمان جُزءاً واحداً لایُقرِقُه شئ و یُمثِلُ الواجهه الحضاریه لِجُنُوب پِلاد فارس.
38. «About: Achomi people». dbpedia.org. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰۲۴-۰۹-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۹-۰۵.
40. فریبرز افراشته (2021-09-03), شمد لاوری فیلم بستکی (اچمی) شمد لاوری بصورت کامل, retrieved 2024-08-08
41. «بندر عباس». ویزیت ایران. بایگانی‌شده از که%20به%20بندری%20معروف%20است. اصلی مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک) در ۲۰۲۱-۱۱-۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۸-۱۰. مردم هرمزگان و ساکن در بندرعباس از لحاظ نژادی به دو گروه تقسیم می‌شوند: سفیدپوستان شامل آریایی‌های مهاجر، اعراب و مهاجران و سیاه پوستان باقی مانده تیره پوستان بومی و سیاه پوستان مهاجر که از آفریقا و سواحل عربستان آمده‌اند. زبان اکثر مردم استان گویشی از زبان فارسی است که به بندری معروف است.
42. «محدوده جغرافیایی ایراهستان تا کجاست؟». هفت‌برکه - گریشنا. ۲۰۲۳-۰۵-۱۴. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰۲۴-۰۸-۳۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۸-۳۰.
44. «من جیران إلی أجانب: الإیرانیون فی البحرین فی أوائل القرن العشرین». Doha Institute (به عربی). ۲۰۲۱-۰۷-۱۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۵.
45. DC، Arab Center Washington. «From Neighbors to Foreigners: Iranians in Bahrain in the Early 20th Century». Arab Center Washington DC (به انگلیسی). بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰۲۴-۱۲-۰۵. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۱-۰۵.
46. "Historic View of Iranians in Bahrain". 2021-09-02. Archived from the original on 2022-06-20. Retrieved 2024-09-14.
47. عیسی المقهوی. «العجم فی البحرین». Instagram (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۲۷.
48. «تاریخ العرق الفارسی فی البحرین» [تاریخچه نژاد پارسی در بحرین] (PDF). روزنامه الوقت بحرین، شماره 1346 (به عربی). ۲۰۰۹-۱۰-۲۸. بایگانی‌شده (PDF) از روی نسخه اصلی در ۲۰۲۴-۱۲-۰۶.
49. کوخردی، مهران. تاریخ جنوب فارس لارستان و بستک (به عربی). ص. ۴.
50. «من جیران إلی أجانب: الإیرانیون فی البحرین فی أوائل القرن العشرین». Doha Institute (به عربی). ۲۰۲۱-۰۷-۱۵. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۲۰۲۴-۰۶-۰۴. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۰۵.
51. Taherkhani, Neda; Ourang, Muhammed (2013). "A Study of Derivational Morphemes in Lari & Tati as Two Endangered Iranian Languages: An Analytical Contrastive Examination with Persian" (PDF). Journal of American Science. ISSN 1545-1003. Lari is of the SW branch of Middle Iranian languages, Pahlavi, in the Middle period of Persian Language Evolution and consists of nine dialects, which are prominently different in pronunciation (Geravand, 2010). Being a branch of Pahlavi language, Lari has several common features with it as its mother language. The ergative structure (the difference between the conjugation of transitive and intransitive verbs) existing in Lari can be mentioned as such an example. The speech community of this language includes Fars province, Hormozgan Province and some of the Arabic-speaking countries like the United Arab Emirates, Qatar, Bahrain, Kuwait, and Oman (Khonji, 2010, p. 15).
52. M. Ashkanani، Zubaydah Ali. MIDDLE-AGED WOMEN IN KUWAIT: "VICTIMS OF CHANGE " [زنان میانسال در کویت: "قربانیان تغییر"] (PDF). ص. ۳۰۹. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۴. دریافت‌شده در ۴ سپتامبر ۲۰۲۴. 1. The majority of the people have come from some parts of the Iranian coast, mainly Kharj and Linga.. These people are named al-Hwila (4)
    
    It is worth mentioning that this category belongs to the Sunni sect. They speak Arabic, although it was frequent to find some of them who also spoke Persian. The most important settlement of this group was that of 40 families who moved from the Iranian island Kharj to Failaka in the years 1841 - 1842. A more recent settlement was that of some families of Iranian islanders who moved to the island after imposition of the unveiling law by Reza Shah in the early nineteen thirties. These people were not able to accept the requirement that their women should take off their batulah (5). Among the Sunni sect there are some families who are originally from Arabistan region. They have moved to Failaka as a result of the continuous fighting that used to take place between Persian Khans and Arab Shaykhs.
53. «جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری سال 1385». درگاه ملی آمار. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۳-۰۳-۲۶.
54. سفرنامه ابن بطوطه (تحفة النظار و غرایب الأمصار).
55. «شهر دقیانوس».
56. سفرهای مارکوپولو/بند37.
57. Banafsheh Keynoush (2016). Saudi Arabia and Iran: Friends Or Foes?. Springer. p. 96. ISBN 9781137589392.
58. Moridi, Behzad (2009). "The Dialects of Lar (The State of Research)". Iran & the Caucasus. 13 (2): 335–340. doi:10.1163/157338410X12625876281389. ISSN 1609-8498. JSTOR 25703812.
59. Ahmady, Kameel (January 2022). "A Peace-Oriented Investigation of the Ethnic Identity Challenge in Iran (A Study of Five Iranian Ethnic Groups with the GT Method)". doi:10.21600/ijoks.1039049. ISSN 1110-8703. In this research, the influence on Iranian civilization in terms of land, language, and religion have been investigated in five ethnic groups, including Persian, Azeri, Kurd, Arab, and Baloch, given different aspects of Islamic and Western governments. The consideration of the Persian ethnic identity as the exclusive component of Iranian national identity has reduced ancient Iranian identity and brought about claims for identity in other ethnic groups.{{cite web}}: نگهداری CS1: url-status (link)
60. Shams، Alex (۲۰۱۲-۰۵-۱۸). «A "Persian" Iran?: Challenging the Aryan Myth and Persian Ethnocentrism». Ajam Media Collective (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۱۲-۰۳.
61. "Larestani". UNESCO WAL. Archived from the original on 2024-11-19. Retrieved 2020-12-10.
62. "Lari". Ethnologue. Retrieved 2024-11-21.{{cite web}}: نگهداری CS1: url-status (link)
63. Bahador Alast (2023-03-26). Achomi (Larestani): Can Persian Speakers Understand It?. Retrieved 2024-11-21 – via YouTube.
64. Moein Al Bastaki (2020-01-10). الساحر معين البستكي ضيف برنامج دخان بلا نار على قناة الفجيرة، ولكن كيف؟؟. Retrieved 2024-11-21 – via YouTube.
65. Gulf News (2022-10-02). Meet Dr Ibtesam Al Bastaki who drives healthcare investment in Dubai. Retrieved 2024-11-21 – via YouTube.
66. Goodman, Susan. A slice of history (history of pizza). National Geographic Explorer 01-MAY-2005.
67. محمدیان، کوخردی، محمد، “ «به یاد کوخرد» “، ج۲. چاپ اول، دبی: سال انتشار ۲۰۰۳ میلادی.
68. شعبیة، وصفات أکلات (۲۰۲۲-۱۰-۰۲). «خبز الرقاق البحرینی». مطبخ قصیمی للأکلات الشعبیة (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۹.
69. خودمونی, retrieved 2024-08-05
70. «طریقة عمل الخنفروش البحرینی». موضوع (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۲۸.
71. «نان و شیرینی‌های محلی کیش | جاباما». www.jabama.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۵.
72. «غذاهای محلی هرمزگان». کارناوال - راهنمای سفر | karnaval. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۹.
73. «بلالیط بحرینی». أطیب طبخة (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۹.
74. «Balaleet | Traditional Breakfast From United Arab Emirates | TasteAtlas». www.tasteatlas.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۹.
76. «طریقة عمل خبیصه بحرینیة علی اصولها بطریقة سهلة وسریعة من الشیف حنان الهدی». کوکباد (به عربی). ۲۰۲۳-۱۰-۰۸. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۶-۱۵.
77. هاشم محمد عزیز سالمین (2012-07-08), دستمال بازی. خودمونی, retrieved 2024-07-24
78. builyas99 (2019-08-16), الفان صابر مختار فرقة بوغزال, retrieved 2024-06-02
79. mohdbidcity (2018-09-05), رقص سه پا دسمالی خودمونی بستکی خواننده جلال افروغ کیبورد محمد غفوری بیدشهر کاریان, retrieved 2024-06-06
80. mohdbidcity (2018-09-05), رقص سه پا دسمالی خودمونی بستکی خواننده جلال افروغ کیبورد محمد غفوری بیدشهر کاریان, retrieved 2024-08-03
81. mobin hosseini (2013-08-19), عروسی خودمونی, retrieved 2024-08-08
82. NasserZ1 (2011-12-06), الفرق بین العجم السنه والهوله الحقیقین, retrieved 2024-06-07
83. clip khodmoni (2019-07-15), رقص سه پا خودمونی بستکی شیخ حضور, retrieved 2024-08-05
85. khodo monia (2018-12-30), چکیده با فارسی در وصف ویدیو .. شناسندن ویدیو دومن بیبینید, retrieved 2024-07-23
86. City&Village Sights (2022-11-30), IRAN | "Rakhte goshad" | The local costume of the city of Evaz, retrieved 2024-12-03
87. «پیج خودومونیا خنج». Instagram. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۷-۲۵.
88. «اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هرمزگان».
89. «پرونده‌های ثبت آثار ملی ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۶ اکتبر ۲۰۲۰.
90. «مهاجرت تجار بستکی به دبی و تشکیل بستکیه».
91. «حیّ الفهیدی (البستکیة) التّاریخی».
92. «بستکیه؛ میراث ایرانیان برای اماراتیها».
93. "This Bahrain Hotel That Opened in the 1950s Might Soon Get a Revamp". Local Bahrain (به انگلیسی). 2022-01-30. Retrieved 2024-11-17.
94. البيان. "عبدالنور البستكي.. مؤسّس الصناعة الفندقية في البحرين" [Abdul Noor Al Bastaki.. Founder of the Hotel Industry in Bahrain]. www.albayan.ae (به عربی). Retrieved 2024-11-17.
95. «UNESCO».
96. «UNESCO».
97. «اداره کل حفاظت محیط زیست فارس». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۳ فوریه ۲۰۲۱.
98. «اداره کل حفاظت محیط زیست بوشهر». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۳ ژوئیه ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۳ فوریه ۲۰۲۱.
99. «اداره کل حفاظت محیط زیست کرمان». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اکتبر ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۱۳ فوریه ۲۰۲۱.
100. «باشگاه خبرنگاران جوان».
101. فسایی، حسن، فارسنامه ناصری.